4. POJĘCIE I RODZAJE PRZEDSIĘBIORSTWA

Przedsiębiorstwo (firma) - wyodrębniona pod względem ekonomicznym jednostka prowadząca działalność produkcyjną, handlową lub usługową. Głównym celem działalności przedsiębiorstwa jest osiągnięcie jak największego zysku (nadwyżka między przychodami a wydatkami).

Odrębność ekonomiczna - wydzielenie określonego majątku, pokrywanie wydatków z własnych przychodów i posiadanie w banku odrębnego rachunku rozliczeniowego.

Formalnym wyrazem odrębności ekonomicznej jest osobowość prawna firmy. Jest to zdolność do zawierania umów i wstępowania w stosunki cywilno prawne z innymi podmiotami.

Funkcje przedsiębiorcy:

• inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej oraz różnego typu innowacji techniczno organizacyjnych

• podejmowanie kluczowych decyzji związanych z funkcjonowaniem firmy

• podejmowanie ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz wprowadzeniem innowacji

Wszystkie istniejące w gospodarce przedsiębiorstwa zróżnicowane są pod względem:

• rozmiarów - kryterium rozmiarów przedsiębiorstwa to liczba zatrudnionych pracowników, wartość produkcji sprzedanej lub wartość majątku trwałego. Przedsiębiorstwo małe zatrudnia do 100 osób, średnie 100 - 300, duże ponad 300

• form własności:

• przedsiębiorstwa prywatne

• przedsiębiorstwo jednoosobowego właściciela (własności indywidualnej) - każde przedsięwzięcie gospodarcze prowadzone przez jedną osobę i będące jej własnością. Ograniczenia wynikające bezpośrednio z istoty tej własności:

• rozmiar firmy i skala jej operacji nie mogą rosnąć bardziej niż pozwalają na to źródła finansowe właściciela

• właściciel nie może korzystać z rady i wsparcia współwłaścicieli

• właściciel przejmuje wszystkie zyski ale narażony jest też na wszystkie niepowodzenia

• działalność przedsiębiorstwa wygasa z chwilą śmierci właściciela (jest on kierownikiem, właścicielem i wykonawcą)

Zalety małych, prywatnych firm to:

• zdolność do tworzenia silnej motywacji nakierowanej na realizowanie celów

• elastyczne działanie i szybkie dostosowywanie do zmian popytu

Wady:

• nikła możliwość zgromadzenia dużego kapitału

• spółka - umowa, na mocy której wspólnicy podejmują wspólną działalność gospodarczą i dążą do osiągnięcia wspólnego celu. Powody łączenia przedsiębiorstw w spółki:

• korzyści skali, które pojawiają się wówczas, gdy wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji jednostkowe koszty produkcji obniżają się

• względy finansowe - do realizacji większości celów potrzebne są znacznie większe zasoby kapitału niż w firmach pojedynczych; ponadto chodzi o wykorzystanie oszczędności drobnych inwestorów.

Biorąc pod uwagę przepisy prawne wyodrębniamy:

• spółki cywilne - unormowane przepisami prawa cywilnego.

Umowa spółki cywilnej zawiera:

• cel spółki, czas trwania

• rodzaj działalności i wysokość wkładów

• udział wspólników w zyskach i stratach

• sposób reprezentowania spółki

• zasady rozliczeń

Jeśli wspólnik nie wnosi pieniędzy to wnosi tzw. aporty (samochody, budynki, itp.). Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie całym majątkiem osobistym. Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej.

Korzyści tworzenia spółek cywilnych:

• zwiększanie zasobów kapitałowych, co pozwala na rozwój firmy

• wspólnicy wnoszą nowe pomysły, umiejętności, znajomość rynku, znajomość spraw technicznych i organizacyjnych, co pozwala na bardziej efektywną działalność

• spółki cywilne można tworzyć szybko i łatwo

• dochody spółki opodatkowane są jako dochody osobiste wspólników

Wady:

• nieograniczona odpowiedzialność za zobowiązania spółki

• uchwały wspólników muszą być podejmowane jednomyślnie

• spółki prawa handlowego, które reguluje kodeks handlowy, dzielą się na:

• osobowe (istotny jest wkład osobowy określony w umowie) - jest własnością co najmniej dwóch osób, które wnoszą odpowiedni kapitał, wspólnie prowadzą działalność gospodarczą, ponoszą ryzyko z tym związane, dzielą się zyskami i wspólnie odpowiadają za zobowiązania. Spółka osobowa nie ma osobowości prawnej.

Rodzaje spółek osobowych:

• spółki jawne

- podmiotem praw i obowiązków nie jest spółka lecz wspólnicy

- w nazwie spółki muszą być wyszczególnione wszystkie nazwiska

wspólników

- nie ma organów wykonawczych, ma nieograniczoną odpowiedzialność

• spółki komandytowe (odmiana spółki jawnej) - jej istota polega na tym, że występują dwa rodzaje wspólników:

- komplementariusze, którzy odpowiadają za zobowiązania prawne i

finansowe spółki całym swoim majątkiem

- komandytariusze (tzw. wspólnicy bierni), którzy odpowiadają za

zobowiązania spółki tylko do wysokości wniesionych udziałów

kapitałowych (do tzw. sumy komandytowej).

Spółka taka powstaje z chwilą wpisania jej do rejestru handlowego i nie posiada osobowości prawnej.

• kapitałowe (istotny jest udział kapitału złożony z akcji lub udziałów) - istnieją, gdy powstaje kapitał założycielski złożony z akcji lub wkładów. To organizacja prowadząca w sposób prawnie dozwolony działalność produkcyjną lub handlową.

Rodzaje:

• spółka akcyjna (korporacja)

Warunki powstania spółki akcyjnej:

- posiadanie własnego statutu

- wniesienie kapitału założycielskiego

- emisja akcji (podstawy istnienia spółki akcyjnej)

Organy statutowe spółki akcyjnej:

1. zarząd - organ operatywnego kierowania

2. rada nadzorcza - organ kontroli i nadzoru; bierze udział w podejmowaniu podstawowych decyzji strategicznych

3. walne zgromadzenie akcjonariuszy - może być w nim każdy właściciel akcji. Na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy wybiera się radę nadzorczą.

Przez zgromadzenie w jednych rękach tzw. kontrolnej pakietu akcji (50%+1akcja) można uzyskać kontrolę nad spółką. W spółkach akcyjnych występuje trwałe oddzielenie zarządzania od własności (właściciele nie zarządzają sami tylko zatrudniają managerów).

Źródła finansowania i rozszerzania działalności spółek akcyjnych:

- wewnętrzne (niepodzielny zysk, fundusz amortyzacji)

- zewnętrzne (akcje, obligacje, kredyty bankowe)

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (z o.o.):

- posiada osobowość prawną

- jest z ograniczoną odpowiedzialnością

- aby ją utworzyć potrzebny jest kapitał założycielski

- udziały w tej spółce są trudno zbywalne, ponieważ są imienne i

wymagają zgody pozostałych wspólników

Organy spółki z o.o.:

- zarząd

- rada nadzorcza

- walne zgromadzenie wspólników

AKCJA - papier wartościowy potwierdzający udział właściciela w kapitale spółki, dający mu prawo do tzw. dywidendy (części zysku spółki akcyjnej za dany rok operacyjny przeznaczanej przez walne zgromadzenie akcjonariuszy do podziału stosunku do ilości akcji. Dywidenda może być ustalona kwotowo lub procentowo i musi być podana do publicznej wiadomości). Rodzaje akcji:

• imienne - trzeba mieć zgodę zarządu na ich sprzedaż

• na okaziciela - możemy z nimi robić co chcemy

Uprawnienia akcji:

• akcje zwykłe (uprawnienie do udziału w zysku w formie dywidendy, ale tylko do tej części zysku spółki, która pozostanie po:

- zapłaceniu podatku

- zapłaceniu dywidend od akcji uprzywilejowanych

- odliczeniu tzw. zysku niepodzielnego (część zysku odłożona na inwestycje firmy)

- jedna akcja = jeden głos

• akcje uprzywilejowane:

- udział w zysku w formie dywidendy bez różnicy na zysk lub stratę

- przywilej głosowania (jedna akcja to więcej niż jeden głos, ale nie więcej niż pięć głosów

na akcję)

- korzysta w pierwszej kolejności z bonusa

- gdy firma znajduje się w stanie likwidacji poza spłaceniem wierzycieli, muszą być

spłacone akcje uprzywilejowane

BONUS - dodatkowa forma uczestniczenia w zyskach spółki; występuje sporadycznie, a jeśli już wystąpi, to nie musi być podany do publicznej wiadomości; może być ustalony kwotowo lub w formie dodatkowych akcji.

OBLIGACJA - forma pożyczki, papier wartościowy emitowany przez państwo lub przedsiębiorstwa, przynoszący jego posiadaczowi stały, z góry określony dochód. Okres spłaty obligacji może wynosić od jednego roku do 40 lat.

• przedsiębiorstwa spółdzielcze - powstają jako dobrowolne zrzeszenia osób prowadzących wspólną działalność w imieniu swoich członków.

Specyfika przedsiębiorstw spółdzielczych:

• członkowie spółdzielni mogą wnosić do niej udziały w postaci środków pieniężnych i aportów

• zarządzanie spółdzielnią opiera się na zasadach samorządowych

• podział nadwyżki ekonomicznej między członków spółdzielni dokonuje się przy uwzględnieniu dwóch kryteriów:

- bieżący wkład pracy członków spółdzielni

- wysokość wniesionego wkładu kapitałowego

• przedsiębiorstwa państwowe - najczęściej zorganizowane są w formie spółek akcyjnych, których pakiet kontrolny znajduje się w rękach skarbu państwa. Nazywane one są jednoosobowymi spółkami skarbu państwa.

• przedsiębiorstwa komunalne - są własnością władz lokalnych, organizowane są w dziedzinach użyteczności publicznej związanej najczęściej z gospodarką komunalną określonego miasta lub regionu (np. zarząd dróg i zieleni, oczyszczanie miasta)

• przedsiębiorstwa będące własnością pracowników (samorządowe) - powstają w celu ochrony interesów pracowniczych. Podstawową formą jest akcjonariat pracowniczy - powstaje w wyniku sprzedaży majątku przedsiębiorstwa pracownikom w nim zatrudnionym.

• struktur organizacyjnych.

---