PRAWO NATURALNE

MARTYNA GACIOCH
MAGDALENA KURABA
EWA OLKOWSKA
MATEUSZ OLKOWSKI
AGNIESZKA PECHACZ
MAŁGORZATA PYZARA
MARCIN STACHURSKI
EWA SZUROWSKA-KWARTNIK

PRAWO NATURY (PRAWO

NATURALNE)

łac. ius naturale

doktryna prawna mająca za przedmiot

prawo, które wg jej zwolenników

wypływa z niezmiennej natury

człowieka, prawo będące nakazem

"prawego rozumu", mówiącego, że

pewne działania sądobre lub złe same

przez się

PRAWO NATURY (PRAWO

NATURALNE)

łac. Ius naturale

Jest to postulowany, odmienny od prawa

pozytywnego porządek prawny.

Spór prawnonaturalizmu z pozytywizmem

prawniczym (nie uznającym istnienia

prawa naturalnego) był jednym z

ważniejszych tematów filozofii prawa.

PRAWO NATURY

Prawo natury ma uzasadniać

nienaruszalne prawa człowieka i

jako takie jest uważane za nadrzędne

wobec prawa stanowionego wobec

czego zwolennik prawa natury jest

zwolniony z przestrzegania prawa

stanowionego gdy to jest z nim w

sprzeczności.

PRAWO NATURY

Prawo natury reprezentuje wartości samoistne,

autonomiczne, uniwersalne i ponadczasowe, które

są przeciwstawiane prawu pozytywnemu.

Prawo natury ma uzasadniać (bronić) nienaruszalne prawa

człowieka i właśnie jako takie jest uważane za nadrzędne

wobec prawa stanowionego, wobec czego zwolennik

prawa natury jest zwolniony z przestrzegania prawa

stanowionego, gdy jest ono z nim w sprzeczności.

W szczególności koncepcje prawa natury poszukują

odpowiedzi na pytania: jakie powinno być prawo

stanowione, co to znaczy sprawiedliwość oraz czy

i kiedy można odmówić posłuszeństwa prawu

stanowionemu.

TREŚĆ PRAWA NATURY

Zwolennicy prawa naturalnego uznają je za

wspólne wszystkim kulturom.

Ma ono łączyć wszystkich ludzi oraz – pomimo

wielu różnic kulturowych – zakładać pewne

wspólne zasady postępowania.

Według jego zwolenników jest trwałe i nie

zmienia się pośród zmian historycznych,

zmieniających się poglądów i obyczajów.

TREŚĆ PRAWA NATURY

Prawa tego nie można człowiekowi odebrać,

bo oparte zostało na jego naturze.

Broni ono ludzkiej godności, określa

fundamentalne prawa i obowiązki

człowieka.

Jako podstawowe prawa wymienia się: prawo do samo-

posiadania, prawo własności, prawo do utrzymania życia,

prawo do owoców pracy.

PODSTAWOWE PRAWA NATURY

TO:



PRAWO WŁASNOŚCI



PRAWO DO UTRZYMANIA ŻYCIA



PRAWO DO OWOCÓW PRACY

ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA

NATURALNEGO

(według różnych koncepcji)



OBJAWIENIE

(np. przekazanie zespołu przykazań Mahometowi przez boga w

formie Koranu)



ROZUM

(źródłem prawa natury może być bóg, ale poznajemy to prawo

jedynie przez rozum)



POZNANIE EMPIRYCZNE

(poznajemy jedynie świat materialny/rzeczywisty i na podstawie

doznań empirycznych wyciągamy pewne prawidłowości jak

powinien wyglądać świat)



INTUICJA

(poznajemy to prawo naturalne, bo tak czujemy intuicyjne)



OPIS RZECZYWISTOŚCI MATERIALNEJ

CECHY PRAWA

NATURALNEGO



POWSZECHNOŚĆ



OBIEKTYWNOŚĆ



NIEZMIENNOŚĆ



OGÓLNOŚĆ

POWSZECHNOŚĆ

JEST ROZUMIANA DWOJAKO:



obowiązują zawsze i wszędzie nawet jeśli

ustawodawca zabronił czegoś to i tak to

obowiązuje (powszechność obowiązywania).



normy prawa naturalnego znajdują

zastosowanie w każdej sytuacji (powszechnie

znajdują zastosowanie).

Normy prawa naturalnego powszechnie

obowiązują i powszechnie znajdują

zastosowanie dla tego mówimy o ich

powszechności w sensie dwojakim.

OBIEKTYWNOŚĆ

Normy prawa naturalnego są niezależne

od czyjejkolwiek woli i wiedzy.

To nie jest tak, że jeżeli przyjmujemy, że

bóg istnieje (odrzucamy koncepcję

laicką prawa naturalnego) to normy

prawa naturalnego zależą koniecznie

od boga.

NIEZMIENNOŚĆ

Generalnie normy prawa naturalnego

traktowane są jako niezmienne, wieczne.

Już święty Tomasz jednak stwierdził, że co prawda normy

prawa naturalnego są niezmienne, ale ludzkie poznanie

tego prawa może zmieniać się z czasem wraz z głębszym

poznaniem prawa naturalnego.

Prawo naturalne jest niezmienne,

chociaż zmienne może być jego

poznanie.

OGÓLNOŚĆ

Prawo naturalne ma charakter ogólny.

Możliwe, że lepszy byłby termin

ogólnikowość.

Można to uznać za wadę mimo, ponieważ

rzadko kiedy jest tak, żeby z prawa

naturalnego tak od razu na pierwszy rzut

oka wynikało jak należy postępować.

CZYŃ DOBRO, A UNIKAJ ZŁA

PODSTAWOWA ZASADA PRAWA

NATURY

Pomaga nam podjąć decyzję jak mamy postępować w konkretnej sytuacji, w

której znaczenie, ustalenia tego co jest dobre, a co złe jest bardziej złożone.

Chodzi o to, że normy prawa naturalnego nie dają gotowych recept jak

postępować w każdej sytuacji.

Relacja w tym aspekcie prawa naturalnego do prawa pozytywnego (lex

humana).

Chodzi o to, że jest tu uzasadnienie prawno- naturalne istnienia prawa

ludzkiego, ponieważ prawo naturalne jest takie ogólnikowe, więc aby

dokładnie wiedzieć jak postąpić w danej sytuacji to należy to prawo

przeanalizować z samego prawa natury nic dokładnego nie wynika.

Dla tego człowiek potrzebuje praw, które wprowadzałyby sztywne, konkretne

ramy zasadny konkretyzujące prawo naturalne.

Lex humana- prawo ludzkie ma być konkretyzacją prawa naturalnego- takim

schematem postępowania.

RÓŻNORODNOŚĆ KONCEPCJI

PRAWNONATURALNYCH

Źródłem prawa natury ma być sama natura.

Wieloznaczność terminu „natura” jest jednym z głównych

źródeł różnorodności koncepcji prawnonaturalnych.

Natura jest rozumiana jako:



wola Boga



nakaz rozumu czy wrodzonego poczucia

sprawiedliwości (psychologiczna koncepcja

prawa natury)

KONCEPCJE PRAWNO-

NATURALNE

Charakteryzują się dualizmem:

Istnieje prawo pozytywne, które pochodzi od państwa oraz

prawo, którego źródłem nie jest państwo i istnieje ono

niezależnie od nakazów władzy państwowej.

Prawo pozytywne nie jest wyłącznym wzorem zachowań,

Obowiązuje zarówno prawo ludzkie, jak i naturalne.

Prawo naturalne stanowi wzór, który prawo pozytywne

powinno

naśladować i urzeczywistniać, jest ideałem dobrego prawa,

sednem sprawiedliwości.

KONCEPCJE PRAWNO-

NATURALNE

Nie ma jednej koncepcji prawno-naturalnej. Występują różne nurty i

ujęcia które w zależności od tego co uznajemy za źródło norm, można

podzielić na te wywodzące się z przekonań religijnych oraz tzw. laickie

czy racjonalistyczne według których

Źródłem prawa naturalnego jest rozum człowieka, jego natura,

godność lub natura społeczeństwa.

W doktrynach prawno- naturalnych przyjmuje się, że normy prawa

naturalnego mają wyższą moc od prawa pozytywnego.

Istnieją również koncepcje w których uważa się, ze normy prawa

naturalnego stanowią kryterium obowiązywania prawa pozytywnego.

Uważają one, że w sytuacjach, kiedy prawo pozytywne- ustawy, dekrety

w rażący sposób narusza nakazy prawa naturalnego, to przestaje ono

obowiązywać.

KONCEPCJE PRAWNO-

NATURALNE

O ile źródłem prawa pozytywnego są

zawsze jakieś akty władzy państwowej

zawarte w tekstach prawnych, o tyle

źródła prawa naturalnego są

niezależne od aktów państwa – w

doktrynie chrześcijańskie może to być Bóg,

poza tym natura człowieka, jego charakter.

KONCEPCJE PRAWA NATURY

POSZUKUJĄ ODPOWIEDZI NA

PYTANIA:



jakie powinno być prawo stanowione



co to znaczy sprawiedliwość



czy i kiedy można odmówić

posłuszeństwa prawu stanowionemu

TYPY KONCEPCJI PRAWNO-

NATURALNYCH



RELIGIJNE



LAICKIE



FILOZOFICZNO- PRAWNE (traktuje prawo naturalne

jako normy prawne)



ETYCZNE (traktuje prawo naturalne jako bezwzględnie

wiążące normy moralne)



STATYCZNE (prawo naturalne o zmiennej treści)



DYNAMICZNE (koncepcje prawa naturalnego o

zmiennej treści)



MATERIALNE (dotyczą treści prawa)



PROCEDURALNE (dotyczą procedury prawa)

KLASYFIKACJA KONCEPCJI

PRAWA NATURY

ZE WZGLĘDU NA MOC WIĄŻĄCĄ:



JURYDYCZNE



FILOZOFICZNE

KONCEPCJE JURYDYCZNE

Normom prawa natury przypisuje się moc wiążącą w

obrocie prawnym i uważa się za normy nadrzędne w

stosunku do norm prawa pozytywnego.

Koncepcja ta utożsamia prawo z prawem godnym

przestrzegania, więc dobrym prawem.

Nie jest prawem to, co jest niesprawiedliwe.

Złe prawo pozytywne nie jest prawem z mocy samej

definicji prawa. Prawo pozytywne niezgodne z prawem

naturalnym nie obowiązuje jako normy prawne.

Prawo natury może pełnić w stosunku do prawa

pozytywnego funkcję walidacyjną –co oznacza, że daje

podstawy obowiązywania prawa pozytywnego.

Obowiązywanie prawa pozytywnego zależy od jego

zgodności z prawem naturalnym.

KONCEPCJE FILOZOFICZNE

Normy prawa natury traktowane są jedynie

jako wzorzec dla prawa pozytywnego.

W tym sensie, że normy prawa

pozytywnego, które są niezgodne z

normami prawa naturalnego są złymi

normami prawa, ale pozostają normami

prawa, które nie wiążą w sumieniu, ale są

normami prawa.

KLASYFIKACJA KONCEPCJI

PRAWA NATURY

ZE WZGLĘDU NA ZMIENNOŚĆ TREŚCI PRAWA

NATURY ORAZ RODZAJ TEJ ZMIENNOŚCI



KONCEPCJA STATYCZNA



KONCEPCJA O ZMIENNEJ TREŚCI



KONCEPCJA DYNAMICZNA

KONCEPCJA STATYCZNA

prawo natury ma treść niezmienną.

Ukształtowała się w starożytności i ma

charakter religijny.

KONCEPCJA O ZMIENNEJ

TREŚCI

ukształtowała się na przełomie XIX i XX w.

Twórcą był Rudolf Sztamler (1856-1938).

Przyjmuje on, że treść prawa natury ulega

zmianom, jest zrelatywizowana do określonej

kultury czy warunków historycznych.

Każda epoka ma jakieś najlepsze prawo

naturalne.

Są to koncepcje o charakterze świeckim.

KONCEPCJA DYNAMICZNA

powstała w połowie XX w.

Znalazła wyraz w dokumentach

II Soboru Watykańskiego.

Wg tej koncepcji zasady prawa naturalnego są

niezmienne, ale odpowiednio do czasu znajdują

zastosowanie do zmieniającego się świata.

Człowiek, świat zmieniają się i zmienne jest też

poznanie prawa natury.

Koncepcje te mają charakter religijny.

NURTY KONCEPCJI PRAWA

NATURY



KOSMOLOGICZNO- RACJONALISTYCZNY

(STAROŻYTNOŚĆ)



RELIGIJNY (WCZESNE

CHRZEŚCIJAŃSTWO I ŚREDNIOWIECZE )



LAICKI (SZKOŁA PRAWA XVII WIEKU)

NURT KOSMOLOGICZNY

(STAROŻYTNOŚĆ)

W starożytności koncepcje prawno-

naturalne związane były z

przeciwstawieniem porządku

przyrodniczego i porządku

ustanowionego przez człowieka.

Prawo natury jest niezmienne, wspólne

wszystkim ludziom i można je poznać

dzięki refleksji filozoficznej.

NURT KOSMOLOGICZNY

prawo natury to prawo kosmosu mające boskie

pochodzenie. Te prawa w swoistym sensie obowiązują

w świecie przyrody, którego człowiek jest elementem.

Człowiek jako fragment świata przyrody podlega prawom

natury. Przełomu w tym sposobie myślenia o prawie

natury dokonał Arystoteles. Odróżnił on prawo

przyrody, odnoszące się m.in. do człowieka jako do

istoty biologicznej od prawa naturalnego rozumianego

jako zespół norm postępowania odnoszących się do

człowieka jako istoty społecznej. Uważał, że źródłem

prawa natury jest istota człowieka, a norma prawa

naturalnego poznawalne są ludzkim rozumem.

SOFIŚCI

(V w. p.n.e.)

Wyjaśnili ideały w kategoriach rozumu

ludzkiego.

Twierdzili, że ustroje społeczne są wyłącznie

wytworem człowieka.

Podkreślali, że prawo tworzone przez władców

nie powinno odrzucać idei sprawiedliwości,

jednakże nie stanowi też ono w swojej

istocie odbicia naturalnego ładu.

SOFIŚCI

(V w. p.n.e.)

Problem istnienia prawa natury i jego

stosunku do prawa stanowionego

pojawiła się z tzw. nurtu

naturalistycznego, czyli u Hippiasza i

Antyfona- istotną rolę odegrało

przeciwstawianie natury (φύσις, physis)

i prawa (νόμος, nomos).

ANTYFONT

(V w.p.n.e.)



zradykalizował przeciwstawienie prawa i natury



wszyscy ludzie są równi wobec prawa natury



wszelkie podziały i wyróżnienia uznane zostały za

nieuzasadnione



prawo natury jest wszystkim znane i wszystkich

zobowiązuje, a podstawowym jego nakazem jest

zachowanie życia oraz dążenie do tego co jest

przyjemne i co przynosi korzyści



natura jest prawdą, natomiast prawa ludzkie są jedynie

mniemaniem, dlatego należy łamać prawo pozytywne,

gdy stoi ono w sprzeczności z prawem natury u jeśli nie

spotka się to z karą

ANTYFONT

(V w.p.n.e.)



prawo tworzone przez człowieka opiera się

wyłącznie na sile i dlatego roztropność

nakazuje aby go przestrzegać



postępowanie zgodnie z prawem ludzkim jest

postępowaniem sprawiedliwym



człowiek, który łamie nakazy prawa natury nie

jest człowiekiem niesprawiedliwym, jest

człowiekiem, który popełnia zło



pojęcia dobra i zła mogą być odnoszone

jedynie do prawdziwej rzeczywistości, a nie do

mniemania jakim jest prawo ludzkie

HIPPIASZ

(VI w.p.n.e.)



naturą było to co łączy ludzi i zgodnie z nią ludzie są sobie

równi



prawo natury to prawo oparte na pierwotnej, wspólnej dla

wszystkich ludzi naturze



prawo ludzkie przeciwstawia się równości ludzkiej i pozbawia

ich tego co odróżnia ich od siebie



sprzeciwiając się naturze prawo ludzkie staje się „tyranem

ludzi”



prawo natury jest wieczne i niezmienne



jedność natury ludzkiej stała się podstawa kosmopolityzmu

(pogląd negujący wszelkie podziały kulturowo-polityczne i

terytorialne), dzięki niej wszyscy ludzie są sobie braćmi,

niezależnie od tego do jakiego polis należą, czy jakim

językiem mówią

Doktryny prawno-naturalne Hippiasza i Antyfonta zostały

przejęte i rozwinięte przez sofistów-polityków, takich jak

Krycjasz, Trazymach czy Kalikles.

Ich celem nie była czysta refleksja filozoficzna, lecz przede

wszystkim zwycięstwo w politycznych dysputach.

Doprowadzili do radykalnych konsekwencji tezy o

konwencjonalnym charakterze porządku społecznego.

Sensualna przyjemność stała się jedyną autentyczną

wartością. Siła i skuteczność stały się głównym celem

polityki. Dla Hippiasza i Antyfonta wspólna sensualna natura

ludzka była podstawą egalitaryzmu. Sofiści-politycy

natomiast widzieli w niej źródło nierówności. Ludzie różnią

się bowiem pod względem siły. Z tego powodu prawo natury

oznacza więc panowanie silniejszych nad słabszymi.

KRYCJASZ(V w.p.n.e.)



prawo, jak i Bogowie zostali wymyśleni, aby zapanować

nad przemocą, panujaca pierwotnie miedzy ludźmi



prawo powstrzymywało ludzi jedynie od jawnego

stosowania przemocy, dlatego też wymyślono

wszystkowiedzących bogów, karzących i osądzających

ludzi



to strach przed bogami i siła stojąca za prawem są

podstawą społeczeństwa- są to jednak mniemania

przeznaczone dla ludzi słabych, a które filozof powinien

odrzucić



jedynym prawem, które człowiek powinien przestrzegać

jest prawo natury, oparte na jego instynktach i potrzebach

KALIKLES



gloryfikuje siłę



prawo natury to w jego filozofii prawo silnych,

przeciwstawiane prawu stanowionemu, będącego

prawem słabych



rzeczą sprawiedliwą jest, aby silniejsi mieli władzę

nad słabszymi i aby to oni rządzili w polis



prawa ludzkie są prawami wymyślonymi przez

słabych, aby poskromić mocnych



równość jest przeciwna naturze- jednostki silne

muszą zrzucić to jarzmo i zapanować nad

słabszymi

ARYSTOTELES

(384 p.n.e.- 322 p.n.e.)



jego filozofia jest teologiczna i rozpatruje naturę i człowieka w

kontekście ich celów naturalnych



naturalnym celem człowieka jest szczęście osiągane dzięki

rozumowi



szczęścia utożsamia z cnotą, a wskazania służące jego

osiągnięciu są prawem natury



jego koncepcja prawa natury ma charakter ściśle etyczny,

ponieważ prawo naturalne ma służyć eudajmonii,

konsekwencją jego naruszenia jest pozbawienie szczęścia



szczegółowe treści prawa natury wynikają z ludzkiej zdolności

oceniania, przede wszystkim rozróżniania sprawiedliwości od

niesprawiedliwości i dobra od zła- oceny te są treścią prawa

natury, które są wspólne wszystkim ludziom, dlatego popierał

on niewolnictwo, jako instytucji zgodnej z prawem

naturalnym

ARYSTOTELES

(384 p.n.e.- 322 p.n.e.)



zgodne z naturą jest aby jednostki

obdarzone większym rozumem i

mniejszą siłą fizyczną (Grecy), władali

nad jednostkami o większej sile i

mniejszym rozumie (barbarzyńcy)



człowiek z natury jest istotą społeczną,

także państwo i stanowione przez nie

prawo znajdują oparcie w naturze

ludzkiej (mają służyć realizacji szczęścia)

ARYSTOTELES

(384 p.n.e.- 322 p.n.e.)

RÓZNICE MIEDZY PRAWEM STANOWIONYM, A PRAWEM

NATURALNE

prawo stanowione opiera się na prawie naturalnym, jednak w

istotny sposób rożni się od niego.

Jest prawem spisanym i trzeba się go uczyć, a wiec nie jest

dane w bezpośredni sposób wszystkim istotą rozumnym.

Prawo stanowione nie jest też prawem powszechnym, lecz

obowiązuje jedynie obywateli konkretnego polis w

konkretnym czasie.

Oba rodzaje prawa są jednak niezbędne do realizacji

naturalnych celów jednostki. Przestrzeganie prawa

naturalnego prowadzi do naturalnej sprawiedliwości, która

wraz ze sprawiedliwością stanowioną składa się na

sprawiedliwość polityczną

ARYSTOTELES

(384 p.n.e.- 322 p.n.e.)

Podstawowa norma prawa natury miała

wg Arystotelesa miała charakter normy

moralnej

i głosiła:

„Należy czynić dobro, a zła unikać”.

STOICY



wywodzą jednolitość prawa natury (lex
aeterna) z jednolitości wszechnatury



prawo natury to zespół prawidłowości
rządzących wszechświatem, czyli
kosmosem i człowiekiem jako
elementem wszechświata



działanie praw jest konieczne

STOICY

U Stoików występowała skłonność do utożsamiania prawa

naturalnego z prawidłowościami natury pojmowanymi

przyrodniczo.

Np. prawo grawitacji jest to prawo natury, ale nie prawo naturalne,

które jest bardziej obowiązkiem moralnym niż prawidłowością

fizyczną (dwa ciała się przyciągają).

Prawa były tworzone w oparciu o prawa natury wywodzące się z

fizyki czy nawet biologii.

Kiedyś utożsamienie prawa natury z prawidłowościami

przyrodniczymi, ale dzisiaj - człowiek jako istota racjonalna

obdarzona świadomością (ta wizja zaczyna się burzyć, bo to

była wizja XIX wieku) i świat, który jest bezduszny, jest rzeczą,

maszyną- mamy podział między podmiot i świat jako przedmiot.

Świat był postrzegany jako przesiąknięty obecnością rozumu.

STOICY

Takie ujęcie prawa natury zakładało racjonalność

wszechświata, stąd prawa natury jako

prawidłowości rządzące wszechświatem.

Były przy tym poznawalne za pomocą rozumu.

Z jednej strony było to prymitywne utożsamienie

prawa naturalnego z prawidłowościami

rządzącymi wszechświatem, ale te prawidłowości

były mądre.

Mędrcem u stoików był ten, kto to pojmował i nie

walczył z tym.

STOICY



prawa naturalne (lex naturalis) będące formą praw

natury w człowieku również cechują się fatalizmem,

rozumnością i charakterem opatrznościowym.



fatalistyczne działanie praw natury nie przeczyło

wolności człowieka



prawa natury działają niezależnie od woli człowieka,

realizują się przez jego rozum i wolę



można działać przeciw prawom natury, lecz w

ostatecznym rozrachunku trzeba się im poddać



z opatrznościowego charakteru praw natury wynika to,

że prawa naturalne będące przejawem natury

człowieka łączą człowieka z bogiem

STOICY



pojawiła się koncepcja stanu natury, np. u

Seneki jako stanu doskonalszego,

pozbawionego praw stanowionych, w

których rządziło w pełni prawo naturalne



ostatecznie stoicy opowiadali się za

zgodnością prawa stanowionego (lex

humana) z naturalnym



postulowali opieranie prawa pozytywnego

na normach prawa naturalnego

STOICY

wytworzyły się dwa stanowiska w kwestii

obowiązywania prawa stanowionego

sprzecznego z prawem natury:



Chryzyp (ok. 280-205 p.n.e.) oraz
Epiktet (50-130 n.e.)



Cyceron (106- 43 p.n.e.) oraz Seneka
Młodszy (I w. p.n.e./ I w. n.e.)

CHRYZYP I EPIKTET

Prawo stanowione nawet sprzeczne z

naturalnym posiada moc obowiązkową.

Chryzyp- prawo stanowione jest stworzono

dla głupców nie umiejących posługiwać się

rozumiem, a istnienie głupców uzasadnia

moc obowiązywania tego prawa

Epitet- mędrzec winien poddać się mocy

prawa ludzkiego ze względu na potęgę

stojącego za nim państwa.

CYCERON I SENEKA

MŁODSZY

Normy sprzeczne z prawem naturalnym nie tylko nie

mogą obowiązywać, ale w ogóle nie mają prawa nosić

miana prawa.

Prawo naturalne posiada treść dyktowaną przez naturę

człowieka, będącą jego źródłem. Z postulatu życia zgodnego z

naturą wyprowadzono prawno- naturalny obowiązek

człowieka do postępowania zgodnego z rozumem.

Człowiek rozumny z racji swej rozumnej duszy przeznaczony do

życia społecznego, bez problemu odkryje treść prawa

dyktowaną mu przez jego własną naturę.

Doniosłe, znaczenie miało połączenie subiektywnego i

obiektywnego charakteru praw naturalnych wyrażone w

przekonaniu, że każdy rozumny człowiek dotrzeć może

samodzielnie do norm naturalnego prawa, które jest

jednocześnie przejawem powszechnego konsensusu.

PSYCHOLOGICZNA-

WOLUNTARYSTYCZNA SZKOŁA

PRAWA NATURY

(NURT RELIGIJNY)

Jak nazwa mówi pochodzić będą

podstawy tej szkoły z czyjejś psychiki i

woluntas (łac. wola) czyli z czyjejś woli.

Rozwijała się w schyłek starożytności i

pierwszej części średniowiecza.

Najbardziej znanym reprezentantem tego

nurtu jest święty Augustyn.

ŚWIĘTY AUGUSTYN

Był biskupem z Ippony. Urodził się w mieście

Tagast. Był synem urzędnika rzymskiego w dość

niespokojnej prowincji. Był bardzo zdolny.

Mówi się o nim, że był najbardziej ludzkim ze

wszystkich świętych. Miał bardzo burzliwe

dzieciństwo i życie, był targany

sprzecznościami. Miał żonę i dziecko również

zdolnego syna. Napisał kilka prac naukowych

największą były „confessiones”, czyli wyznania.

Są one do dzisiaj uznawane za niesłychanie

doniosłe dzieło.

ŚWIĘTY AUGUSTYN



W swoich rozważaniach nad prawem stara się

uwzględnić zarówno elementy racjonalne, jak i

woluntarne



odwieczny porządek rzeczy wyrażany przez prawo

boże, musi być urzeczywistniany w ludzkim

postępowaniu, aby mogło być ono uznane za moralne,

do jego urzeczywistnienia powołana jest ludzka wola,

przed którą stoją dwie możliwości: dobro albo zło



podporządkowane państwu bożemu- państwo diabła

jest zachowane by służyło sprawdzeniu ludzkich

skłonności

KONCEPCJA PRAWA NATURY

WEDŁUG ŚWIĘTEGO AUGUSTYNA

Jako filozof widział jedno- ogromną

przepaść między bogiem, a światem i

wszechmoc boga. Nie tylko stworzył on

świat ale też podtrzymuje go w swoim

istnieniu.

Prawo natury to zespół nakazów boga skierowanych do

ludzi ku ich zbawieniu.

Charakterystyczna jest całkowita zależność prawa natury

od woli Boga. Prawo mogło by być inne gdyby Bóg tak

chciał.

Np. gdyby Bóg chciał to zabijanie byłoby rzeczą dobrą.

Pierwotna wola boga, a wtórne dobro.

Jest to jeden z centralnych problemów, który dzielił

filozofię średniowieczną- czy bóg może chcieć czegoś

złego.

Prawo natury istnieje bowiem i jest dane do poznania za

pomocą objawienia

ŚWIĘTY AUGUSTYN

Podążając za stoikami przyjmuje trypartycję prawa:



prawo wieczne - treścią, którego jest naturalny porządek,

przenikający wszech naturę, porządek boski, a jego istota sprowadza

się do boskiego rozumu i woli- jest to prawo wieczne, niezmienne i

powszechne; uczestniczy w rozumnej naturze człowieka jako prawo

naturalne, będące jednocześnie prawem racjonalnym (lex rationis) i

moralnym (lex naturalia moralis)



prawo naturalne (lex naturalia)- staje się przejawem subiektywnego

porządku obiektywnego, odnaleźć jego nakazy mogą wszyscy zdolni

do rozumnej refleksji, przez to nikt nie może zasłaniać się jego nie

znajomością



prawo stanowione (lex temporalis)

Prawo doczesne ma swoją przyczynę w ludzkiej inklinacji do zła; uchodzić

może za sprawiedliwe tylko, gdy jest wywiedzione z prawa natury, a

więc i z wiecznego; jeśli tak nie jest nie może być uznawane za

sprawiedliwe i obowiązujące

PAWEŁ Z TARSU

„Bo gdy poganie, którzy prawa nie mają, idąc za naturą czynią to

co prawo nakazuje, chociaż prawa nie mają sami dla siebie są

prawem. Wykazują oni, ze treść prawa wypisana jest w ich

sercach, gdy jednocześnie ich sumienie staje się jako świadek, a

mianowicie ich myśli na przemian ich oskarżające lub

uniewinniające”



dualizm źródeł poznawania prawa natury, prawo można

wyprowadzić:



ze słowa bożego



z poznania samego siebie, tzn. z sumienia

złota reguła etyczna – uznawana niekiedy za podstawę prawa

natury, a sprowadzającej się do nakazu, by człowiek postępował

wobec innych tak, jak życzy sobie, by postępowano wobec niego

ORYGENES

Istnieją dwa rodzaje praw:



prawo natury, którego twórcą jest Bóg



spisane prawo państwowe

W prawie naturalnym upatruje wzór

do którego powinno być

porównywane prawo pozytywne.

KLASYCZNA SZKOŁA PRAWA

NATURY-

ŚWIĘTY TOMASZ

Święty Tomasz pochodził z królestwa Neapolu, z

arystokratycznej rodziny z Akwinu. Jako młody

chłopak zapisał się do dominikanów.

Nauczycielem świętego Tomasza był święty Albert

Wielki. Więc byli oni można powiedzieć

kontestatorscy.

Napisał przede wszystkim „Summa teologiae”

(ogromne dzieło w nim część dziewięćdziesiąta

dotyczy prawa lege- tam jest jego koncepcja

prawa natury) i summa przeciw poganom.

ŚWIETY TOMASZ

wychodzi z najogólniejszej definicji prawa- jako zespołu

reguł rozumu praktycznego ustanowionych dla dobra danej

społeczności przez uprawnioną i ogłoszoną władzę.

Odtąd pod najogólniejszą definicję podpada każde prawo

zarówno stanowione przez boga dla całego wszechświata

jak i stanowione przez władcę ludzkiego dla społeczności,

którą rządzi.

Prawo to zespół reguł rozumu praktycznego ustanowionych

przez uprawnioną władzę dla dobra społeczności.

Uprawnionym do stanowienia dla wszystkich jest tylko bóg

natomiast jedynie dla swoich poddanych ze swojego

królestwa lub księstwa- król lub książę.

ŚWIĘTY TOMASZ



ogłosił pierwszeństwo rozumu, który dla
trafnego wyboru dóbr musi poprzedzać
wolę



rozum jako primum principium okazał
się być regułą i miarą wszystkich
czynów

HIERARCHIA PRAWA

Święty Tomasz buduje pewną hierarchę prawa według

zasady partycypacji. Każde prawo niższego rzędu musi

uczestniczyć w prawie wyższego rzędu.



Prawem naturalnym- jest ta część prawa wiecznego,

która:



po pierwsze dotyczy człowieka,



jest mu dana do poznania za pomocą rozumu

Prawem naturalnym jest to, co człowiek poznaje rozumem.

Objawienie uzupełnia rozum a nie go zastępuje. Tu różni

się ze świętym Tomaszem, który uważał, że to

objawienie jest źródłem naczelnym prawa naturalnego.

PRAWO NATURALNE

Zawdzięcza swoje istnienie uczestnictwu prawa wiecznego

w naturze człowieka; określane jest przez związek z

prawem wiecznym, przez rozróżnienie rozumu

teoretycznego, zmierzającego do prawdy od

praktycznego, skierowanego w stronę dobra oraz

wskazanie jego istoty.

Podkreślił inteligentny charakter prawa naturalnego- jest

ono uczestnictwem rozumu człowieka w prawie

wiecznym; uczestnictwo to winno być przede wszystkim

czynne, tj. polegające na znajomości i przestrzeganiu

prawa wiecznego przez człowieka.

Prawo naturalne pozwala ludziom odróżnić dobro od zła.

CECHY PRAWA NATURALNEGO

WEDŁUG ŚW. TOMASZ



prawo naturalne jest zespołem reguł czy norm



reguły te mają charakter powszechny



poznawalne są za pomocą rozumu praktycznego



obiektywne



stałe, niezmienne



habitualne- jest manifestacją naturalnych

ludzkich skłonności.  Cecha wyróżniająca

prawo naturalne według świętego Tomasza.

ŚWIĘTY TOMASZ

Normy prawa naturalnego są wyryte w

sercach ludzkich. Te normy człowiek

odczytuje swoim sumieniem.

Podstawowy nakaz prawa natury wg

Tomasza – „czyń dobro, a zła

unikaj”.

A co jest dobre człowiek musi odczytać w

swoim sumieniu.

PRAWO WIECZNE

To boski porządek świata, określający

miejsce i cele rzeczy odzwierciedlonych

w umyśle Boga- świat stworzony został

z niczego (ex nihil) aktem woli, wprost

przez boga, a stworzenie odbyło się

według bożych idei.

PRAWO STANOWIONE

(POZYTYWNE)

rodzi się z tego powodu, że człowiek nie potrafi z pomocą

rozumu poznać w pełni prawa wiecznego; dociera do

pewnych ogólnych zasad, nie umie jednak rozpoznać

szczegółowych nakazów, adekwatnych do konkretnych

stanów faktycznych; nie wiąże sumienia, lecz należy je

przestrzegać dopóki nie stoi ono w sprzeczności z

prawem boskim.

Prawo boskie otrzymał człowiek w objawieniu.

Prawo pozytywne niezgodne z prawem naturalnym nie

wiąże sumienia i wolno się przeciwko niemu buntować,

chyba że w następstwie buntu powstałoby więcej zamętu

i zła niż w następstwie przestrzegania niesłusznego i

złego prawa pozytywnego.

DEFINICJA PRAWA JAKO NORMY:

Prawo to rozporządzenie rozumu dla

dobra wspólnego nadane

publicznie i obwieszczone przez

tego, kto ma pieczę nad wspólnotą.

Dobro wspólne – to dobro całego społeczeństwa

i indywidualne.

DENIZM

Niezależność prawa naturalnego od

uznania czy bóg istnieje i niezależność

od jego woli. U świętego Augustyna bóg

utrzymywał cały świat w istnieniu, a

tutaj bóg nie ingeruje w nasz świat

RACJONALIZM

prawo naturalne wywodzi się z rozumu.

(nawiązanie do świętego Tomasza, ale

prawo nie pochodziło od boga) źródłem

norm naturalnych jest współżycie

społeczne i naturalny instynkt

społeczny.

KODYFIKACJONIZM

dążenie do kodyfikacji i postrzeganie

ustawodawstwa jako gwaranta

naturalnych praw

KONCEPCJA LAICKA

(SZKOŁA PRAWA XVII WIEKU)

Koncepcja ta upatrywała źródła

prawa natury w istocie człowieka,

w jego rozumie czy godności, czy

też w naturze społeczeństwa lub

jednostki. Przyjmowały, że prawo

jest poznawalne ludzkim rozumem.

HUGO GROCJUSZ

1583- 1645 ( XVII w)



Holenderski prawnik,

filozof, dyplomata,



Uznany za twórcę

szkoły prawa natury (

nowożytnej),



W jego pracach

upatruje się

podwaliny dla prawa

międzynarodowego

publicznego

HUGO GROCJUSZ

1583- 1645 ( XVII w)

DEFINICJA PRAWA NATURY



to nakaz prawego rozumu wskazujący, iż
pewien czyn wskutek samej zgodności z
naturą rozumną ma cechy konieczności



człowieka jest zatem nieodłącznym
czynnikiem jego istnienia nawet gdyby
nie było Boga, prawo to nadal by istniało

PRAWO NATURY JAKO

NAKAZ ROZUMU

(dictatus rectes rationis)

Zależnie od zgodności z rozumną naturą

człowieka określać należy moralną wartość

działań. Rozum staje się narzędziem poznania

fundamentalnych zasad współżycia

społecznego, których moc obowiązywania jest

równa mocy obowiązywania aksjomatów

matematycznych. Uważany za fundatora

nowożytnej koncepcji praw podmiotowych

autor odszedł od prawotwórczej idei rozumu

boskiego, na rzecz prawotwórczej idei rozumu

ludzkiego.

PRAWO NATURY JAKO

NAKAZ ROZUMU

(dictatus rectes rationis)

Prawo naturalne, jako nakaz rozumu, zobowiązuje

człowieka, by postępował zgodnie z rozumną

naturą, zabezpieczone jest jednak jedynie

sankcją moralną – wyrzutami sumienia.

Na zarzuty bezbożnictwa naraził się słynną

hipotezą: etiamsi daremus non esse Deum-

Prawo naturalne obowiązuje nawet przy

założeniu, że Boga nie ma, albo że nie troszczy

się On o sprawy ludzkie.

DOWODZENIE PRAWA

Prawo natury, istniejące per se może być dowodzone

na dwa sposoby:



przez zgodność lub niezgodność rzeczy z

rozumną naturą człowieka – jest to dowód a

priori,



przez odnajdywanie praw wspólnie

uznawanych przez narody – dowód a posteriori,

mający wiele wspólnego ze zgodą powszechną

Cycerona.

Prawo natury jest jedno dla wszystkich, niezmienne, bo

i natura ludzka pozostaje niezmienna. Nie może

zmienić go Bóg tak samo, jak nie może zmienić

zasad matematycznych.

PODZIAŁ PRAWA

Podzielił prawo na prawo stanowione (ius

civile) oraz prawo natury (ius naturale).

Prawo stanowione jest wyborem historii,

zależnym od przemian politycznych i

historycznych, samo więc ulega zmianom.

Natomiast prawo natury wypływa z trwałej

natury ludzkiej, dlatego jest niezmienne i

może być badane jedynie drogą badania

społecznej natury człowieka.

PRAWO

PRAWO NATURALNE

(IUS NATURAE)

PRAWO POZYTYWNE

(IUS VOLUNTARIUM)

PRAWO

LUDZKIE

(HUMANUM)

PRAWO BOSKI

(DIVINUM)

PRAWO NATURALNE

PIERWOTNE

PRAWO NATURALNE

WTÓRNE

(PRAWO NARODÓW)

PRAWA NATURALNE

PRAWA POZYTYWNE

PRAWO ZWYCZAJOWE

PRAWO UMOWNE

PRAWO NATURALNE PODZIELI

NA:

PRAWO NATURALNE

PIERWOTNE



człowiek jest istotą biologiczną,

rządzącą się instynktem

samozachowawczym

PRAWO NATURALNE WTÓRNE,



Człowiek jest istotą społeczną

posiadającą apetitus societatis

(instynkt towarzyski). Istniejąc

więc normy pozwalające mu

egzystować w relacjach z innymi

ludźmi



zbliżone zakresem do prawa

narodów (ius gentium).



W prawie narodów wyróżnił dwa

rodzaje praw: naturalne i

pozytywne narodów. W

pozytywnym prawie narodów

odnajdziemy prawo zwyczajowe i

umowne. Zauważamy zatem, że

prawo naturalne reguluje już

stosunki nie tylko między

jednostkami, ale i między

narodami.

KATALOG PRAW NATURY:

Metoda rozumowa: bo 2+2=4- podstawa

stworzonego katalogu



nienaruszalność cudzej własności (alieni

abstinenentia)



wynagrodzenie szkód wyrządzonych z własnej

winy (damni culpa dati reparatio)



dotrzymywanie umów (pacta sunt servanda)



ponoszenie kary za popełnione przestępstwa

(paenae inter homines meritum)

NATURA LUDZKA

By zrozumieć w pełni prawa natury trzeba według

Grocjusza przeanalizować naturę ludzką, która

ma dualny charakter.

Po pierwsze człowiek jest istotą biologiczną,

rządzącą się instynktem samozachowawczym

(pierwotne prawo natury). Po drugie jest istotą

społeczną posiadającą apetitus societatis

(instynkt towarzyski). Istniejąc więc normy

pozwalające mu egzystować w relacjach z

innymi ludźmi (wtórne prawo natury).

NAJWAŻNIEJSZE PRAWA NATURY:



Pacta sunt servanda - umów należy

dotrzymywać.



Należy naprawić wyrządzoną szkodę.



Nakaz karania za popełnienie

przestępstwa.



Prawo do własności.

PRAWO NATURY



jest tym co sprawiedliwe, wskazuje to co można

czynić, nie wyrządzając niesprawiedliwości

społecznej ( nie tylko niesprawiedliwość

społeczeństwu ale przede wszystkim jednostce)



to forma kwalifikacji moralnej definiująca

sprawiedliwe posiadanie i czynienie czegoś ( my

musimy sobie odpowiedzieć czy czynienie czegoś

jest moralne czy nie)



w szerszym znaczeniu natury to nakaz

moralnego działania opartego na dobru i

prawości.

STOSUNEK DO BOGA

Grocjusz uważał, że prawo naturalne obowiązuje

nawet wtedy, gdy Boga by nie było lub, gdyby

nie interesował się sprawami ziemskimi.

Prawo natury wiąże niezależnie od ludzi i jest

dziedzictwem całej natury. Nawet Bóg nie

może go zmienić "tak jak nie może sprawić by

dwa dodać dwa nie równało się cztery".

Dokonać mógłby tego jedynie poprzez zmianę

natury ludzkiej. Musiałby więc sprawić by

ludzie przestali być ludźmi. Z tymi

twierdzeniami wiąże się teologiczny pogląd 

arminianizmu.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE

Za źródło prawa międzynarodowego (ius

gentium czyli prawa narodów) Grocjusz

uznał zwyczaj i praktykę, wypływające

z prawa natury oraz umowy.

Prawo międzynarodowe powinno się jego

zdaniem opierać na zasadach 

racjonalizmu i humanizmu.

Był ojcem nauki prawa międzynarodowego

publicznego.

KONCEPCJA UMOWY SPOŁECZNEJ

Ludzie mając przyrodzone skłonności towarzyskie,

dla zaspokojenia ich i zabezpieczenia swych

interesów tworzą na drodze umowny związek

państwowy, który jako odpowiadający naturze

ludzkiej jest przedmiotem prawa natury.

Dla Grocjusza wola jest determinantą

obowiązywania prawa, co pojawia się w innej

formie także w późniejszych koncepcjach prawa

natury o zmiennej treści.

PRAWO OPORU

Odnosząc się do idei prawa oporu uznał

Grocjusz, iż naród zawierając umowę

społeczną zrzeka się go. Jest ono

zawarte w prawie natury, aby ludzie

mogli chronić się przed krzywdą, jednak

w państwie mogłoby ono przeszkadzać

pokojowi publicznemu i porządkowi.

„WOLNOŚĆ MÓRZ, CZYLI DYSERTACJA O PRAWIE

JAKIE PRZYSŁUGUJE HOLENDROM DO HANDLU Z

INDIANAMI”

W pracy tej Grocjusz, powołując się na

prawo natury, postawił trzy tezy:



Odkrycie nowego lądu nie daje jeszcze

prawa do panowania nad nim.



Nikt nie może mieć monopolu na

żeglugę po morzach.



Nikt nie ma prawa ograniczać innym

państwom handlu z Indiami.

JOHN LOCK

29.08.1632- 28.10.1704



 angielski filozof,
lekarz, ekonomista,
polityk



uważany za twórcę
klasycznej postaci
empiryzmu i podstaw
teoretycznych
rządów
demokratycznych.

JOHN LOCK

Dążył do pogodzenia jasności myślenia ze

zdroworozsądkowym osądem rzeczywistości.

Zgodnie z tym twierdził, iż cała ludzka wiedza

nie jest wrodzona, ani nie jest wynikiem

kontaktu z inną rzeczywistością, tylko pochodzi

z doznań zmysłowych.

Idee zawarte w ludzkim umyśle nie są

autonomicznymi bytami, tylko efektem analizy

danych zmysłowych dokonywanej przez umysł.

IDEE LUDZKIEGO UMYSŁU



idee proste to wrażenia wywołane w umyśle

przez bodźce zmysłowe i następnie

uporządkowane w konkretne grupy, np.: „jedno,

określone drzewo”,



idee złożone będące ideami prostymi

poddanymi procesom myślowym, jak zestawienie,

porównanie, analiza, np.: „drzewo określające

zbór wszystkich drzew”,



idee abstrakcyjne jako wynik dalszych

przekształceń i uogólnień w ludzkim umyśle



idee złożone

NAKAZ POPRAWNEGO MYŚLENIA

Jest związany z ideami ludzkiego umysłu. To nie ich abstrakcyjna grupa, żyjąca

„własnym życiem” w umyśle człowieka ma być podglebiem do wysnuwania

wniosków o rzeczywistości.

Rzetelna wiedza oparta może być jedynie na ideach prostych,

czyli na danych zmysłowych.

Poprawność rozumowania w zakresie idei złożonych może być

zweryfikowana za pomocą wyciągnięcia z nich praktycznego, dającego się zbadać

wniosku i

sprawdzenia jego zgodności z wrażeniami zmysłowymi.

Pod wpływem krytyki, iż pierwotny

schemat działania umysłu nie obejmował tzw. odczuć wewnętrznych, będących

faktycznymi

wrażeniami odczuwanymi przez ludzi, starał się Locke rozciągnąć swoją teorię na

same

zjawiska psychiczne. Rozwiązaniem tego problemu okazał się być tzw. zmysł

wewnętrzny.

ZMYSŁ WEWNETRZNY

Odpowiadał on za odbieranie

bodźców z ludzkiego wnętrza,

na podstawie których

powstawały idee proste, jak

doznanie przyjemności, bólu,

głodu, albo sytości, które

następnie

przekształcały się w idee złożone

odbierane jako emocje.

Prąd powyższych rozważań

filozoficznych, uznany nota bene

za najważniejszy prąd

naukowy Oświecenia,

kontynuowany

był przez Berkeley’a i Hume’a.

ZMYSŁ WEWNĘTRZNY

IDEE PROSTE

odbieranie bodźców wewnętrznych

IDEE ZŁOŻONE

KONCEPCJA STANU NATURY

Zasadnicze meritum dorobku Locke’a stanowi

jego koncepcja stanu natury i wynikająca

z niej wizja pożądanego systemu polityczno-

prawnego.

Koncepcja, która była odpowiedzią na

absolutystyczny model rządów i wyraz

aspiracji nowożytnej burżuazji, stała się

przyczynkiem

rozwoju myśli liberalnej po dziś dzień.

STAN NATURY- JOHN LOCK

Stan natury przedstawiał się jako stan powszechnej

wolności i równości ludzkich jednostek.

Cechowała go wolność dysponowania swymi działaniami

oraz rozporządzania swym mieniem i osobą przez

każdego człowieka, ograniczona jedynie ramami prawa

natury.

Wszelka władza i uprawnienia miały charakter wzajemny i

nikogo nie faworyzowały.

Wolność nie oznaczała jednak samowoli. Człowiek bowiem

nie miał możliwości zniszczenia siebie samego,

podobnie jak poddanego jemu stworzenia, chyba że

wymagałby tego szczytniejszy cel.

STAN NATURY- JOHN LOCK

Stanem natury rządziło prawo natury,

obowiązujące powszechnie i bez wyjątku.

Prawem tym był rozum, który nakazywał

każdemu poszanowanie równości i niezależności

innych jednostek, oraz zabraniał krzywdzenia

kogokolwiek w jego życiu, zdrowiu, wolności lub

posiadaniu.

Człowiek winien z najwyższą starannością chronić istnienie swe jak i

pozostałych, a dokonanie inwazji na zdrowie, bądź życie innych

jednostek ludzkich, wchodzi w rachubę jedynie w przypadku

wymierzenia sprawiedliwości złoczyńcy.

STAN NATURY- JOHN LOCK

Nakazy prawa natury istnieją odwiecznie, jednakże

obowiązują człowieka dopiero od momentu mu ich

obwieszczenia, czyli w wyniku naturalnego

urodzenia i poznania rozumowego.

Ten zbiór norm był prawem podmiotowym człowieka, jego

własnością, której nikt nie mógł mu odebrać.

Dawało ono każdemu możliwość karania kogokolwiek, kto je

naruszał. Sytuacja taka czyniła z ludzi, obarczonych

miłością własną lub kierujących się namiętnościami i

chęcią zemsty, stronniczych sędziów we własnych

sprawach, czemu zapobiec nie mogła nawet ich

odpowiedzialność wobec reszty ludzkości. Ową niepewność

stanu natury miała rozwiązać umowa społeczna,

powołująca społeczeństwo i w efekcie rząd obywatelski.

WADY STANU NATURY



wspomniane wyżej niepewność i nieustające

niebezpieczeństwo, które skłoniły człowieka do

zjednoczenia się z innymi w instytucję

społeczeństwa, w celu ochrony życia, wolności i

mienia



brak ustanowionego, utrwalonego i ogólnie

uznanego prawa, które mogłoby stanowić

wzorzec postępowania i służyć rozwiązywaniu

sporów- rolę taką pełnić miało prawo natury, ale

zaślepieni swym interesem i stronniczy ludzie,

bądź jednostki nieświadome tego prawa, nie

byli skłonni uznać je za powszechnie wiążące.

WADY STANU NATURY



brak neutralnego i znanego wszystkim sędziego z

władzą rozstrzygania sporów zgodnie z ustanowionym

prawem



nie istniała odpowiednia wiedza, umożliwiająca

podtrzymanie słusznego wyroku i zapewnienia mu

należnego wykonania

(dlatego też człowiek rezygnuje z dwóch władz

przysługujących mu w stanie natury. Zrzeka się, w

wymagającym tego zakresie, władzy czynienia

wszystkiego, co uznał za stosowne dla zachowania

siebie i reszty ludzkości, na rzecz praw wytworzonych

przez społeczeństwo)

KONCEPCJA UMOWY SPOŁECZNEJ

Miała służyć jednostce, która zrezygnowała z

przyrodzonych jej uprawnień. Warunkiem tej rezygnacji

miało być: zabezpieczenie zdrowia, wolności i własności

przez władzę społeczeństwa lub ustanowiony przez nią

rząd.

Rząd miał przeciwdziałać wyżej wspomnianym

niedogodnościom stanu natury, czyli rządzić przez

ustanowione, stałe i powszechnie obwieszczone prawa,

za pomocą uczciwych i neutralnych sędziów, a także

poprzez użycie siły wewnątrz kraju w celu ich

wykonania, a poza granicami by chronić od inwazji i

szkód z zewnątrz, bądź też naprawić szkody już

istniejące.

UMOWA SPOŁECZNA

Umowa ta składała się z dwóch

aktów.

Najpierw umawiające się jednostki tworzyły

społeczeństwo (pactum unionis).

Następnie tak powstała wspólnota zawierała

umowę z rządem, dotyczącą utworzenia

państwa i podporządkowania się stanowionym

przez nie prawom (pactum subiectionis).

Zerwanie umowy z władzą nie niweczy samego

społeczeństwa. W wizji tej jednostka stoi przed

społeczeństwem, a społeczeństwo przed państwem.

KONCEPCJA LIBERALNEGO

PAŃSTWA

Główną rolę odgrywało prawo własności, które jako

jedno z niezbywalnych ludzkich uprawnień

podmiotowych winno być konsekwentnie

chronione przez powołaną do życia instytucję

państwową. Własność prywatna jest bowiem

rezultatem pracowitości ludzi, kryterium oceny

ich wartości i źródłem społecznego dobrobytu.

Uprawnienia prawodawcze przysługiwać miały

władzy ustawodawczej, która jednakże nie

mogła uchwalać norm sprzecznych z prawami

natury.

PAŃSTWO LIBERALNE

Władza wykonawcza skupić się miała na rządzeniu i sądzeniu,

natomiast władza federacyjna zorientować się na

prowadzenie polityki zagranicznej.

Sprawujący władzę najwyższą parlament miał pochodzić z

wyborów opartych na cenzusie majątkowym. Nie było to

sprzeczne z zasadą równości, utożsamianą z równym

stosunkiem do prawa naturalnego, a nie pozytywnego.

Wszelkie decyzje winny być podejmowane większością głosów,

co uniemożliwić miało łamanie norm naturalnych. Gdyby

jednak do tego doszło, dopuszczone zostało wystąpienie

przeciwko
władzy.

KONCEPCJA WŁASNOŚCI

Termin „własność” występował w dwóch znaczeniach:



w znaczeniu szerszym własność indywidualną
jednostki stanowiło mienie naturalne, jej życie oraz
wolność.



w znaczeniu węższym- mienie, majątek, dobytek
materialny

Własność prywatna powstała w stanie natury.

Locke wyróżnił trzy naturalne tytuły własności: pracę,

dziedziczenie oraz dobroczynność.

WŁASNOŚĆ-

PRACA

Pierwotne stadium stanu natury- człowiek na

własność posiada tylko swoją osobę.

Dobra natury stanowią wspólną własność wszystkich ludzi.

Pierwotnym źródłem własności prywatnej jest praca.

Poprzez pracę człowiek podporządkowuje sobie elementy

natury i tym samym nabywa prawo własności do nich.

Prawo własności jest ograniczone poprzez prawa własności

innych - zakaz powiększania własnego gruntu kosztem

ziemi należącej do kogoś innego, niezbędnej mu do

wyżywienia siebie i rodziny. - posiadanie takiej ilości

ziemi, którą człowiek sam zdoła uprawiać oraz której

produkty jest w stanie wykorzystać.

WŁASNOŚĆ-

DZIEDZICZENIE I

DOBROCZYNNOŚĆ

DZIEDZICZENIE

na jego mocy dobra

rodzinne, po śmierci

rodziców, stawały się

własnością dzieci.

DOBROCZYNNOŚĆ

uprawnienie każdego do

korzystania z dóbr

innych, w zakresie

koniecznym do

uchronienia się przed

skrajną nędzą, w

sytuacji gdy

samodzielnie nie może

zdobyć środków

utrzymania.

THOMAS HOBBES

(5.04.1588- 04.12.1679)



o angielski filozof, teoretyk
państwa absolutnego,



Jego filozofia prawa
przesiąknięta była
woluntaryzmem,
racjonalizmem,
materializmem,
empiryzmem i ateizmem.



Połączył on wątki sofistyczne
o doniosłym znaczeniu
emocji w naturze ludzkiej ze
średniowiecznym prymatem
woli nad rozumem

THOMAS HOBBES

Uważał, że wszelka analiza zjawisk

polityczno-prawnych winna, wg

niego, opierać się na człowieku nie jako

istocie społecznej, ale wyizolowanej

jednostce, którą kierują namiętności

To, co odróżnia człowieka od zwierząt, to

umiejętność posługiwania się rozumem

i mową, nie będąca jednak w stanie

okiełznać namiętności.

PRZYCZYNY UMOWY

SPOŁECZNEJ

W prepaństwowym i prespołecznym stanie

natury, z powodu braku zorganizowanych

instytucji mających możliwość skutecznego

egzekwowania określonych reguł, ludzie żyli w

anarchii, cechującej się ciągłym strachem przed

śmiercią i walką wszystkich ze wszystkimi.

Owa sytuacja skłoniła ludzi do rezygnacji z

wolności i do zespolenia się w zapewniający

bezpieczeństwo organizm.

UMOWA SPOŁECZNA

Zdaniem Hobbesa jedynym sposobem na zaprzestanie

wojny każdego z każdym, jest zrzeczenie się wolności

jednostkowej, przez zawarcie umowy społecznej,

przekazującej całą władzę suwerenowi (jednostce lub

organowi kolegialnemu).

Umowa taka tworzy wspólnotę i państwo, które wbrew

poglądom Arystotelesa, nie może powstać w sposób

naturalny, lecz musi być wynikiem świadomej decyzji.

Do zawarcia paktu popycha człowieka lęk przed skutkami

stanu naturalnego, ale nie tylko lęk. Państwo rodzi się tak

samo w wyniku strachu przed potęgą jakiejś osoby, jak i

w wyniku ufania komuś, że jest on zdolny zapewnić

opiekę i obronę.

PAŃSTWO NATURALNE

Rodzi się z powodu groźby unicestwienia tych,

którzy nie podporządkują się mocy przyszłego

suwerena.

Przyczyną narodzin państwa jest tu wola władcy.

Nie samo jednak zwycięstwo daje uprawnienie

do władzy nad zwyciężonym, lecz ugoda/pakt

zwyciężonego, (pakt zwyciężonego jest podobny

do współczesnego jednostronnego oświadczenia

woli). Pakt w przypadku państw naturalnych nie

jest elementem żadnej umowy, jest tylko

przyrzeczeniem zwyciężonego.

PAŃSTWO POLITYCZNE

Powstaje na skutek podwójnego

zobowiązania, po pierwsze wobec

obywateli, po wtóre, wobec suwerena. Taką

republikańską teorię narodzin państwa

ustanowionego, inaczej politycznego,

możemy nazwać mianem kontraktualizmu.

Pakty jednostek stają się elementem umowy

społecznej

ISTOTA PRAWA

NATURALNEGO

„prawem natury jest przepis lub reguła

ogólna, którą odnajduje rozum i która

człowiekowi zabrania czynić to, co jest

niszczące dla jego życia”

PRAWO NATURALNE

Cechuje się ono wiecznością i

niezmiennością. Ze względu na

zaślepiające, ludzkie namiętności

potrzebuje ono interpretatora w osobie

suwerena.

Przestrzeganie prawa naturalnego to
dążenie do jego spełnienia, nie zawsze

zaś faktyczna jego realizacja.

PRAWO PAŃSTWOWE

„to dla każdego poddanego te reguły,

które mu państwo narzucało rozkazem

przy pomocy słowa, pisma lub innych

wystarczających znaków woli, iżby się

nimi kierował ku rozróżnieniu tego, co

słuszne i niesłuszne”

PRAWO PAŃSTWOWE

Normy pozytywne stanowi suweren, a zwyczaj

staje się prawem tylko za jego akceptacją.

Obowiązują od chwili ogłoszenia, a ich treść

winna być jasna i zrozumiała.

Sankcja norm pozytywnych mogła

zapewnić egzekucję prawa

naturalnego, czyniąc z nich tym samym

jakby jego część.

PRAWO POZYTYWNA, A PRAWO

PAŃSTWOWE

Nakazy naturalne utożsamiał z

moralnymi, państwowe zaś z normami

ludzkimi i boskimi.

Ludzkie prawa stanowione określają

uprawnienia i obowiązki poddanych, a

także kary za ich naruszenie

PRAWO BOSKIE

to zbiór nakazów Boga, uznanych za

boskie

przez upoważnionych do ich ogłoszenia

PRAWA FEUDALNE I

NIEFEUDALNE

Te pierwsze to ogół norm, bez których

państwo popadło by w ruinę (można

traktować je, jako prawo

konstytucyjne), drugie to pozostałe

normy regulujące stosunki społeczne.

ZASADA ZACHOWANIA SAMEGO

SIEBIE- NAJWYŻSZE DOBRO DLA

CZŁOWIEKA

Służy temu państwo i prawo, będące

syntezą

nieograniczonego pragnienia władzy przez

człowieka i obawy przed nagłą śmiercią.

Stąd też winno wynikać posłuszeństwo

suwerenowi, które można wypowiedzieć

tylko w wypadku, gdy ten nie jest w stanie

zapewnić jednostce bezpieczeństwa

Do władzy państwowej należy

ocena tego, co etyczne oraz legalne i wydawanie

„dobrych praw”, powstających w wyniku

warunkowania woli prawodawcy przez rozumne

wartości etyczne. Tylko takie prawo faktycznie

obowiązujące zdolne jest do podporządkowania

życia społecznego poprzez przezwyciężenie

chaosu. To stanowisko stało się przyczynkiem do

powstania w przyszłości i rozwoju pozytywizmu

prawniczego.

BENEDYKT SPINOZA

(24.11.1632- 21.02.1677)



wybitny filozof,
teolog, polityk
holenderski



zwolennik
republikanizmu

PRZYCZYNY UMOWY

SPOŁECZNEJ

Stan natury widział okresem przepełnionym

strachem i wrogością między ludźmi.

Prawa natury nie krępowały przewagi siły

fizycznej nad rozumem. By położyć temu

kres, ludzie zawarli umowę społeczną,

zrzekając się swych praw na rzecz

społeczeństwa, stającego się w jej wyniku

suwerenem

DEMOKRACJA- NAJLEPSZY

USTRÓJ

Demokracja była najużyteczniejszym ustrojem dla

społeczeństwa.

Godziła ona interesy jednostki z interesem ogółu.

Działająca na rzecz innych ludzka jednostka, działała na

własny pożytek.

Podobnie oddając swe prawa naturalne państwu,

przekazała ich część na samą siebie.

Demokracja nie narusza ludzkiej wolności, pozwala na

zachowanie jak najszerszej sfery wolności w stosunkach

społecznych. Wolność właśnie jest najważniejszą

wartością, w której najbardziej cenił myśliciel swobodę

myślenia, sumienia i przekonań.

BENEDYKT SPINOZA

Poglądy Spinozy stanowiły drogowskaz dla

liberalnych wzorów ustrojowych, a on sam

stał się prekursorem liberalnej zasady

utylitaryzmu.

Wywarły one także znaczny wpływ na

filozofię prawa doby Oświecenia, a przede

wszystkim na poglądy Jana Jakuba

Rousseau

SZKOŁA PRAWA NATURY O

ZMIENNEJ TREŚCI

(Rudolf Stammler i Leon Petrażycki )

W świetle tej teorii prawo natury nie jest normą

postępowania człowieka, lecz:



ideałem



ma charakter prawa o zmiennej treści, ale

niezmiennej formie, którą jest powinność



pojęte prawo natury nie odznacza się

powszechnym zasięgiem, lecz obowiązuje w

granicach określonego systemu prawa

pozytywnego.

NOWE ŹRÓDŁO PRAWA

NATURY

Nowym źródłem tak pojętego prawa

natury nie jest ani istota człowieka, ani

Bóg — lecz rozum człowieka

żyjącego w określonych warunkach

historycznych, gospodarczych,

społecznych, kulturowych.

PRAWO NATURALNE O ZMIENNEJ

TREŚCI

Prawo naturalne nie ma treści raz na

zawsze i z góry danej, lecz jest

zespołem zmiennych historycznie,

będących wytworem ludzkiego

intelektu, odpowiadających wrażliwości

moralnej danej epoki, wyobrażeń o

należytym ładzie społecznym i

sprawiedliwości.

PRAWO NATURY- DZIEŁEM

KULTUROWYM

Będąc dziełem rozumu człowieka, prawo

natury o zmiennej treści staje się

dziełem kulturowym.

Tworzone jest przez człowieka na miarę

jego poglądów o wartościach idealnych.

W nie mniejszym stopniu niż prawo natury o

niezmiennej treści wpływa na życie

jednostek i społeczeństwa.

Związani są prawem nie wszyscy obywatele,

lecz ci, którzy mają wpływ na

ustanawianie prawa w państwie.

Usunięty zostaje więc problem rozstrzygania

posłuszeństwa w razie konfliktu prawa

pozytywnego i prawa natury.

RUDOLF STAMMLER

Prawo natury jako nakaz rozumu jest

wyłącznie formą prawa, a jego treść jest

zmienna. Prawem natury jest prawo

uznane za sprawiedliwe we wspólnocie

wolnych ludzi, w której każdy byłby

traktowany sprawiedliwie przez

wszystkich. 

PRAWO NATURY W UJĘCIU

DYNAMICZNYM

Dyskusyjna jest data ich powstania, w

literaturze naukowej wskazuje się bowiem

na II wojnę światową jako ich genezę, na

proces w Norymberdze bądź na encyklikę

Pawła VI Populorum Progressio.

W każdym razie zrodziły się na kontynencie

amerykańskim i w dużym stopniu były

wynikiem uczonych europejskich, którzy

musieli szukać tam schronienia.

PRAWO NATURY W UJĘCIU

DYNAMICZNYM

Charakterystyczną cechą teorii dynamicznych

jest uznawanie prawa natury jako normy

postępowania. Treść tego prawa określa się nie
mianem „zmiennego", lecz „rozwijającego się".

Normy prawa pozostają zasadniczo

niezmienne, ale w zależności od

warunków historyczno-materialnych

dokonuje się ich odmiennej (dynamicznej

interpretacji).

PRAWO NATURY W UJĘCIU

DYNAMICZNYM

Element relatywizmu budzi obawy

niektórych twórców dynamicznego

pojmowania prawa natury i stąd

odwoływanie się do Objawienia. Nawrót

do wiązania treści religijnych z prawem

natury charakteryzuje dynamiczne teorie.

Zjawisko to nie dochodzi do głosu w

teoriach prawa natury o zmiennej treści.

PRAWO NATURY W UJĘCIU

DYNAMICZNYM

Teorie dynamiczne prawa natury głoszą, że

prawo to ma zasięg powszechny. Jego źródłem

jest godność człowieka.

Tak pojętego źródła prawa natury nie znały

teorie tradycyjne, wskazujące na Boga lub na

istotę człowieka, ani też teorie prawa natury

dostrzegające je w rozumie człowieka.

Pojęcie godności człowieka nie zostało

wyraziście sprecyzowane i nie wiadomo, w

jakim stosunku pozostaje do istoty człowieka

czy też np. jego honoru.

PRAWO NATURALNE TERAZ

Bezpośrednie odwołanie do „praw

naturalnych i przyrodzonych

znajdziemy w:



DEKLARACJA NIEPODLEGŁOŚCI ZŁOŻONA 4 LIPCA 1776 ROKU PRZEZ

PRZEDSTAWICIELI STANÓW ZJEDNOCZNYCH AMERYKI



DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA z 26 sierpnia 1789 r

DEKLARACJA NIEPODLEGŁOŚCI

Uważamy następujące prawdy za

oczywiste: że wszyscy ludzie stworzeni

są równymi, że Stwórca obdarzył ich

pewnymi nienaruszalnymi prawami, że w

skład tych praw wchodzi życie, wolność

swoboda ubiegania się o szczęście, że

celem zabezpieczenia tych praw

wyłonione zostały wśród ludzi rządy (...)

DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I

OBYWATELA

będąca do dzisiaj integralną częścią francuskiej

konstytucji, głosiła: "Ludzie rodzą się i pozostają

wolni i równi w swych prawach (...) " (art. I).

W Deklaracji zdefiniowano wówczas pojęcie

"wolność" i zaliczono ją do wartości naturalnych:

"Wolność polega na możności czynienia

wszystkiego, co nie szkodzi drugiemu; w ten

sposób wykonywanie praw naturalnych każdego

człowieka nie ma innych granic niż te, które

zapewniają korzystanie z takich samych praw

innym członkom społeczeństwa. Granice te

może określać tylko ustawa" (art. IV).

Inaczej niż w starożytności czy wiekach średnich,

współczesne koncepcje prawa naturalnego nie

przyznają już mocy uchylania prawa

pozytywnego.

Prawo naturalne nie pełni już roli walidacyjnej

wobec norm stanowionych przez człowieka.

Daje jednak według niektórych wyraźne tezy o

wyłączności prawa pozytywnego jako

podstawowego, mającego charakter publiczny,

regulatora zachowań.