Europa barbarzyńska

Życie społeczne w ramach

wspólnot rodowych,

sąsiedzkich i plemiennych

Barbarzyńcy

• Germanie
• Słowianie
• Ludy bałtyjskie
• Ugrofinowie

Stereotyp barbarzyńcy

• Mówi niezrozumiałym językiem
• Niecywilizowany
• Potrzebuje „togatio”
• Dzielny, prostolinijny, gościnny
• Grecy i Rzymianie mają poczucie

wyższości wobec barbarzyńców,

jednak to plemiona

barbarzyńskie zlikwidują

zachodnie Cesarstwo Rzymskie

Migracje plemion

barbarzyńskich

• Germanie: ok. 1200 r. p.n.e. opuszczają

Skandynawię (prawdopodobnie pod

wpływem zmian klimatycznych)

• Przedostają się na Nizinę Niemiecką
• Różne grupy Germanów wędrują stamtąd

w różnych kierunkach: nad Łabę i nad

Odrę, nad Dunaj, nad Ren

• Plemiona germańskie znad Renu w I wieku

p.n.e. podejmą pierwsze próby forsowani

granicy rzymskiej

Migracje plemion

barbarzyńskich

• Połowa IV w.: gwałtowana susza w

Azji

• Pasterskie plemię Hunów zacznie

przemieszczać się na Zachód,
powodując falę wędrówek ludów w
Europie

• W ich toku Germanie zaczęli

wdzierać się w granice Cesarstwa

Germanie

• Częściowo osiedlają się w obrębie

Cesarstwa za zgodą władz rzymskich

• Wstępują do armii, czasem nawet tworząc

zwarte oddziały z własnymi wodzami

• Uprawiają ziemię na wyludnionym

pograniczu

• Zwarte osadnictwo całych związków

plemiennych, pozwalało na najszybsze

zagospodarowanie ziemi i zorganizowanie

obrony granic, ale budziło niezadowolenie

miejscowej ludności

Sytuacja społeczna u schyłku

Cesarstwa

• Ludność niechętna własnemu

państwu, które:

 próbuje uniemożliwić awans

społeczny, przywiązując ludzi do
odziedziczonego po rodzicach zajęcia

 Ściąga coraz wyższe podatki, nie

zapewniając w zamian nawet
bezpieczeństwa

Sytuacja społeczna u schyłku

Cesarstwa

• Rzymscy arystokraci przenoszą się do

latyfundiów

• Latyfundia stają coraz bardziej

samowystarczalne gospodarczo

• Właściciele organizują prywatne armie
• Niezależni rolnicy oddają się w opiekę

latyfundystom, aby uzyskać ochronę

przed uciskiem podatkowym i

barbarzyńcami (kolonat)

Sytuacja społeczna u schyłku

Cesarstwa

• Cesarstwo nie jest potrzebne ludności

• Ma charakter opresywny

• Korzyści można odnieść albo z osobistej

zależności, albo z ucieczki do barbarzyńców

• Wewnętrzna sytuacja polityczna jest

niestabilna: wojny domowe, bunty

barbarzyńskich sojuszników

• Rzym nie ma już przewagi militarnej nad

barbarzyńcami.

W konsekwencji: możliwa stanie się

likwidacja Cesarstwa przez

barbarzyńców

Państwa sukcesyjne

• Na gruzach Cesarstwa powstanie

kilka trwalszych organizmów
państwowych. Stworzą je m.in.:

Wizygoci w Hiszpanii
Longobardowie w Italii
Frankowie w Galii i Germanii

Stosunki społeczne wśród

barbarzyńców

• Ukształtowały się w okresie przed powstaniem

państw

• Wiele ich elementów pozostało bez zmian na

początku istnienia państw

• Znane są albo z dzieł rzymskich pisarzy, albo z

dokumentów powstałych już po powstaniu państw. W

związku z tym najwięcej wiadomo o społecznościach

germańskich, ale plemiona słowiańskie, bałtyjskie

czy ugrofińskie były zorganizowane podobnie

• Instytucje życia społecznego wykształcone wśród

barbarzyńców wpłynęły na życie społeczne w krajach

germańskich, skandynawskich, słowiańskich w

średniowieczu

Więzi rodowe

• Podstawowa cecha społeczeństw barbarzyńskich:

kolektywizm

• Człowiek żyje w ramach rodu

• Wszystkie społeczności barbarzyńskie znają pojęcie

mundu

• Mund: władza opiekuńcza

• Podlegają jej dzieci i kobiety

• Kobieta przez całe życie pod mundem męskiego

krewnego: ojca, męża, brata

• Nawet po przyjęciu chrześcijaństwa długo

utrzymywał się zwyczaj, że do zawarcia małżeństwa

nie wystarczy ceremonia kościelna, mąż musi

jeszcze wykupić władzę opiekuńczą nad żoną od jej

ojca

Więzi rodowe

• Władza opiekuńcza silna, ale w

drastycznych przypadkach można ją
było stracić

• Nie było możliwe, aby kobieta nie

pozostawała pod czyjąś władzą
opiekuńczą. Jeśli nie miała męskich
krewnych lub ci tę władzę utracili –
mund przejmował naczelnik
plemienny

Więzi rodowe

• Fakt, że człowiek nie był samodzielną jednostką, a

cząstką rodu, oznaczał również, że nie istniała

indywidualna wina i indywidualna kara

• Ród ma obowiązek pomścić krzywdę krewnego
• Zemsty wymagała śmierć, zranienie, kradzież,

zniewaga

• Zemsta powinna być krwawa
• Można się było mścić nie tylko na sprawcy, ale i na

jego krewnych

• Kobieta po wyjściu za mąż nie zrywała związków z

rodem, z którego pochodziła. Jeśli była krzywdzona

przez męża, na jej krewnych ciążył obowiązek zemsty,

co dawało jej stosunkowo silną pozycję w małżenstwie

Więzi rodowe

• Zasada krwawej zemsty może służyć

utrzymaniu ładu publicznego tam,

gdzie nie ma służb odpowiedzialnych

za jego utrzymanie

• Może jednak również prowadzić do

prywatnych wojen, dlatego:

- Ujmuje się ja w karby rytuału
- Tworzy się możliwość uchronienia się

od zemsty poprzez zadośćuczynienie

Więzi rodowe

• Zadośćuczynienie (wergeld, główszczyzna)

ma formę materialną

• Należy się krewnym poszkodowanego
• Odpowiedzialny za zebranie środków na

zadośćuczynienie jest cały ród sprawcy

• Zasada zbiorowej odpowiedzialności jest

sprzeczna z normami prawa rzymskiego
oraz z zasadami chrześcijaństwa, dlatego
najszybciej zanika na terenach najsilniej
zromanizowanych

Więzi rodowe

• Barbarzyńca dysponując swoją

własnością musi brać pod uwagę
opinie swoich krewnych

• Najważniejszy składnik majątku –

ziemia

• Przy sprzedaży ziemi dziedziczonej

po przodkach (alod, dziedzinia),
potrzebna zgoda krewnych

Wspólnota sąsiedzka

• Wspólnoty sąsiedzkie miały charakter

wiejski

• Tworzący je ludzie indywidualnie uprawiali

ziemię, ale wspólnie korzystali z pastwisk,
łąk, lasów i wód

• Na osiedlenie nowej osoby na terytorium

wspólnoty, konieczna zgoda wszystkich jej
uczestników

• Wspólnota kontroluje wykonywanie prawa

bifangu (zagospodarowania nieużytków)

Wspólnota sąsiedzka

• Wspólnota rozstrzyga spory

własnościowe

• Wspólnota sprawuje sądy
• Wspólnota ma obowiązek śladu (pościgu

za przestępcą)

• Jeśli sprawca nie został ustalony, wszyscy

uczestnicy wspólnoty sąsiedzkiej
solidarnie odpowiadają za przestępstwo
popełnione na jej terytorium

Wspólnota sąsiedzka

• Gdy powstaną państwa, część jej

uprawnień przejmie władca. Na wiecach
sądowniczych pojawią się wysłannicy
królewscy,w ich obecności lub nawet na
dworze królewskim będą rozstrzygane
bardziej skomplikowane sprawy.

• Wspólnota sąsiedzka będzie (także po

powstaniu państw) jednostką
opodatkowania i najniższą jednostką
podziału administracyjnego państwa

Wspólnota sąsiedzka

• Władca zdobędzie sobie stopniowo

uprawnienia wielkiego sąsiada

• Wspólnota sąsiedzka w razie

potrzeby stawała się oddziałem
wojskowym

Plemię barbarzyńskie jako

wspólnota wojowników

• Młody człowiek zaczyna być pełnoprawnym

uczestnikiem życia społecznego, kiedy w
symbolicznym akcie otrzyma broń i złoży
przysięgę wierności władcy

• Autorytet przywódcy plemiennego będzie

zdobywany dzięki osobistej odwadze, jaką
musi on wykazać w walce

• Przywódca plemienny dysponuje drużyną

zbrojną, silnie z nim związaną

Plemię barbarzyńskie jako

wspólnota tradycji

• Przekaz tradycji i obyczaju długo następuje

w formie ustnej

• Duża rola „ludzi pamięci”, recytujących na

publicznych zgromadzeniach opowieści po

przeszłości, o początkach plemienia, o jego

obyczajach

• Mity będą często wskazywały na związek

plemienia z bóstwem

• Elementem tradycji plemiennej będzie

wiara we wspólne pochodzenie, w to, że

członków plemienia łączą wizy krwi

Plemię jako wspólnota

sakralna

• Wspólnotę plemienną łączy system

wierzeń religijnych

• Wiece, na których podejmowane są

decyzje i sprawowane sądy - w

miejscach świętych, poświęconych

bogom

• Obradom wiecu towarzyszą obrzędy

religijne: wypowiadanie magicznych

formuł, zasięganie opinii wyroczni,

dzięki temu wiece są jednomyślne

Plemię jako wspólnota

sakralna

• Także plemienna wojaczka ma wymiar

religijny

• Barbarzyńcy zbierają się przed wyruszeniem

na wojnę w świętych miejscach, często tych
samych, w których odbywają wiece

• Zabierają ze sobą wizerunki bogów
• Po powrocie pozostawiają bogom część łupów
• Ci którzy podnoszą rękę na świętość – karani

szczególnie surowo

Prawo barbarzyńskie

• Ma sankcję religijną
• Ma charakter zwyczajowy. Nie istnieje

rozgraniczenie między zwyczajem a prawem.
Głosiciele prawa mówią zgromadzonym na
wiecu, jak zwyczaj reguluje jakąś kwestię i to
zazwyczaj staje się wyrokiem

• Prawo jest elementem tożsamości wspólnoty

ludzkiej, nie istnieje więc coś takiego, jak
prawo w ogóle, jest prawo konkretnego ludu

Prawo barbarzyńskie

• Gdy barbarzyńcy utworzyli państwa na terenie

Cesarstwa, zastali tam ludność
zromanizowaną. Ważna stała się w związku z
tym zasada etnicznej odrębności prawa. Inne
było prawo dla Germanów, inne dla
„Rzymian”, choć człowiek mógł przejść z
jednej grupy do drugiej

• Na progu państwowości władcy barbarzyńscy

stopniowo przejmowali rolę prawodawców. O
kształcie prawa zaczynała decydować wola
panującego a nie obyczaj

Prawo barbarzyńskie

• Z czasem stapiało się z prawem

rzymskim

• Stawało się prawem pisanym po

utworzeniu państw, z kolei prawo
rzymskie uzupełniane zwyczajami, bo
regulacje coraz bardziej odbiegały od
rzeczywistości

Dziedzictwo barbarzyńskie

• Przysięga wierności składana władcy barbarzyńskiemu przez

wojowników ułatwi wprowadzenie hołdu lennego

• Istnienie wspólnoty sąsiedzkiej i alodialne władanie ziemią

będą z kolei utrudniały kształtowanie się feudalizmu na

terenach barbarzyńskich

• Kaduk jako uprawnienie władcy

• Zasada, że przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu można

wynagrodzić

• Zasada, że różne kategorie ludności mogą posiadać różne

prawa

• Elementy magii i wierzeń ludowych (nów lub pełnia księżyca

jako czas pomyślny)

• Święto powrotu światła i święto Ostary, germańskiej bogini

wiosny i piękna około równonocy wiosennej

• Nazwy barbarzyńskich bóstw w nazwach dni tygodnia w

językach germańskich