1. Budowa neuronu.

Podstawową jednostką budując ą układ nerwowy

jest komórka nerwowa czyli neuron.

a

b

d

c

e

f

a. dendryty

b. jądro

komórkowe

c. ciało komórki

d. akson(neuryt)

e. osłonka

mielinowa

f. synapsa

2. Przewodzenie impulsów nerwowych.

Neurony służą do przesyłania impulsów nerwowych.
Informacja jest przewodzona od dendrytu do aksonu,
a następnie poprzez synapsy do dendrytów kolejnego
neuronu. Synapsa jest to miejsce przekazu impulsu
nerwowego pomiędzy sąsiednimi komórkami
nerwowymi. Impulsy nerwowe przesyłane są za
pomocą sygnałów elektrycznych. Impuls elektryczny
przepływa pomiędzy neuronami poprzez przekaźniki
chemiczne
(neuroprzekaźniki).
Wiązki neuronów tworzą włókna
nerwowe służące do przekazywania
informacji.
Szybkość przepływu impulsu
nerwowego wzdłuż włókna może
dochodzić do 100 m/s.

3. Budowa układu nerwowego
człowieka.

4. Mózgowie.

Ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia i
rdzenia kręgowego. Mózgowie umieszczone jest w
tylnej części czaszki (mózgoczaszce). W jego skład
wchodzi mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony,
będący początkiem rdzenia kręgowego.

móz
g

móżdż
ek

rdzeń
przedłużony

5. Mózg.

Waga mózgu dorosłego człowieka wynosi od 1200 do
1400 g. Ochronę mózgu stanowią:

• włosy

• skóra

• kości czaszki

• opony mózgowe (błony łącznotkankowe):

 twarda

 pajęczynówka

 miękka (silnie ukrwiona; odpowiada za
odżywianie i dotlenianie mózgu)

• płyn mózgowo – rdzeniowy znajdujący się
pomiędzy oponami.

Płyn mózgowo rdzeniowy wypełnia również 4 komory
znajdujące się w mózgu oraz kanał kręgowy. Jego rola
to amortyzacja wstrząsów oraz regulacja ciśnienia
wewnątrzczaszkowego.

Funkcje płynu

• Mechaniczna (amortyzacja)
• Transportowa
- O2, CO2, H2O – dyfuzja bierna
- glukoza, aminokwasy – transport
aktywny

Powierzchnia mózgu
jest silnie pofałdowana
z zagłębieniami i
bruzdami. Bruzda
podłużna dzieli mózg na
dwie półkule – prawą i
lewą. Lewa półkula
kontroluje mowę,
odpowiada za procesy
logicznego myślenia.
Półkula prawa ma
wpływ na myślenie
twórcze i artystyczne.
Bruzda poprzeczna wraz
z podłużną dzielą mózg
na płaty:
czołowy, ciemieniowy,
potyliczny i skroniowe.

bruzda
podłuż
na

lewa
półkula

prawa
półkula

płat
czołowy

płat
potyliczny

płat
ciemieniowy

W płatach mózgu zlokalizowane są ośrodki różnych
funkcji naszego organizmu. Ośrodek korowy to
skupisko komórek nerwowych odpowiedzialnych za
określoną funkcję organizmu.

• płat czołowy – ośrodki kojarzące, ruchowe, pisania

• płat ciemieniowy – ośrodki czucia

• płat potyliczny – ośrodek wzroku

• płaty skroniowe – ośrodek słuchu i mowy

W przekroju mózgu można wyróżnić dwie
warstwy:

a. Korę mózgu zbudowana z istoty

szarej, którą stanowi ciało komórek
nerwowych. Ma ona grubość 2-3
mm. W korze mózgowej
zlokalizowane są ośrodki kierujące
pracą naszego organizmu.

b. Warstwa podkorowa zbudowana

jest z istoty białej, którą tworzą
włókna nerwowe. Stanowią one sieć
połączeń pomiędzy różnymi
obszarami mózgu.

a

b

Ośrodek smaku

• Płat skroniowy, dolna część zakrętu

zaśrodkowego

Kora węchowa

• Dolna powierzchnia płatów

czołowych

• Odczuwanie zapachów , modyfikacja

smaków

• Związana ze stanami emocjonalnymi,

nastrojem,funkcjami układu
wegetatywnego

Ośrodek mowy

• Leworęczni- prawa półkula
• Praworęczni- lewa półkula
• Ośrodek czuciowy/słuchowy tzw.

Wernickiego/- tylna część zakrętu
skroniowego górnego –

• afazja słowna – brak rozumienia

mowy

Ośrodek mowy cd.

• Ośrodek ruchowy mowy – Broca –

tylna część zakrętu czołowego
dolnego

• Afazja motoryczna- ruchowa

Praksja

• Zdolność wykonywania czynności

celowych, zamierzonych

• Osiągana w rozwoju osobniczym

poprzez doskonalenie ruchów przez
naśladowanie, powtarzanie, ćwiczenie

• Współdziałanie obszarów kory

mózgowej za pośrednictwem
prezentacji korowej ruchu

Apraksja

• Utrata zdolności wykonywania

celowych ruchów złożonych

Gnozja

• Zdolność rozpoznawania

przedmiotów, zjawisk i zdolność
oceny tych wrażeń , dostarczanych
przez zmysły

Stereognozja

• Zdolność oceny przedmiotów

dotykiem

Astereognozja

• Niezdolność rozpoznawania

przedmiotów dotykiem

• Uszkodzenie płata ciemieniowego od

tyłu zakrętu zaśrodkowego

Gnozja wzrokowa

• Zdolność rozpoznawania

przedmiotów za pomocą wzroku

Gnozja słuchowa

• Rozpoznawanie przedmiotów na

podstawie charakterystycznych dla
nich dźwięków

21

Pólkula lewa

Półkula

prawa

logika

intuicja

analiza

synteza

pamięć krótka

pamięć długa

szczegóły, działanie seryjne

działanie całościowe, paralelne

myślenie

uczucia

cyfry

rytm

koncentracja uwagi, skupienie

pobieżny przegląd

myślenie abstrakcyjne

myślenie obrazowo-konkretne

liniowe przetwarzanie danych

orientacja przestrzenna,

szeroki kąt

świadoma kontrola

działanie automatyczne

22

Lateralizacja czynności mowy

Lewa

Prawa

1. mowa (słyszenie, pisanie,

mówienie, rozumienie)

2. składnia, planowanie, układ

linearny

3. tworzenie treści słownych
4. zadania fonologiczne i

semantyczne

5. szybsze i dokładniejsze

przetwarzanie słów

(słyszanych i czytanych)

6. lepsze rozpoznawanie liter
7. przetwarzanie

bezsensownych sylab

8. wykonywanie zadań

manualnych w trakcie

mówienia

1. muzyka

2. język pozawerbalny:

3. gesty,

4. mimika

5. intonacja,

6. akcent

7. prozodia afektywna

8. porządek wydarzeń w

opowiadaniu

9. odczytanie morału

10.formułowanie wniosków

11.rozumienie metafor

12.ironia i sarkazm (w intonacji,

akcencie)

6. Móżdżek.

Położony w tylnej części czaszki. Składa się
z dwóch półkul połączonych w środku tzw.
robakiem. Waży około 150 g.
Do głównych funkcji móżdżku należą:

• utrzymywanie napięcia mięśniowego,

• utrzymywanie równowagi i pionowej postawy
ciała,

• koordynowanie ruchów mięsni.

7. Rdzeń przedłużony.

W rdzeniu przedłużonym znajdują się ośrodki
kierujące wieloma funkcjami życiowymi organizmu.
Do najważniejszych ośrodków należą: oddechowy,
naczynioruchowy (reguluje napięcie naczyń
krwionośnych), czynności serca, ssania, żucia,
kichania, kaszlu, połykania, wydzielania potu,
wymiotny, regulacji przemiany materii.

móżdż
ek

8. Rdzeń kręgowy.

Rdzeń kręgowy znajduje się w
kanale
kręgowym kręgosłupa. Ma
długość około 45 cm. Podobnie
jak mózg jest otoczony trzema
oponami. Od rdzenia
kręgowego odchodzą nerwy
rdzeniowe będące częścią
obwodowego układu
nerwowego.
Budowa wewnętrzna rdzenia
jest odwrotna do mózgu – na
zewnątrz znajduje się istota
biała, a w
środku istota szara ułożona w
kształt litery H.

istota
szara

istota
biała

Przekrój przez rdzeń
kręgowy

9. Łuk odruchowy.

Receptor – jest to miejsce odbioru bodźca np. komórki
czuciowe w skórze. Bodziec odebrany przez receptor
jest przekazywany neuronami czuciowymi do
ośrodkowego układu nerwowego np. do rdzenia
kręgowego. Informacja jest analizowana przez neurony
kojarzeniowe. Neuron ruchowy przesyła impuls
nerwowy do narządu wykonawczego – efektora, np.
mięśnia lub gruczołu.

neurony
kojarzeniowe

neuron
czuciowy

neuron
ruchowy

recept
or

efekt
or

10. Odruchy.

Odruch jest to automatyczna reakcja organizmu na
bodziec. Większość odruchów powstaje na zasadzie
prostego łuku odruchowego opisanego wcześniej.
Przekaz impulsów nerwowych odbywa się niezwykle
szybko – neurony czuciowe przewodzą impulsy z
szybkością 15 – 40 m/s, a ruchowe 50 – 80 m/s. Jest
to istotne podczas reakcji obronnej organizmu np.
cofanie ręki pod wpływem ognia.
Badaniami odruchów jako pierwszy zajmował się
rosyjski fizjolog Iwan Pawłow, który w 1904 r.
otrzymał nagrodę Nobla.
Wszystkie odruchy można podzielić na
bezwarunkowe i warunkowe.
Odruch bezwarunkowy jest wrodzony i powstaje
niezależnie od naszej woli. Odruchy te związane są z
rdzeniem kręgowym i ośrodkami podkorowymi
mózgu.

Przykłady odruchów bezwarunkowych:

• kichanie, kaszel,

• ssanie mleka,

• zmiana wielkości źrenicy pod wpływem światła o
różnym natężeniu,

• odruch kolanowy,

Odruch warunkowy jest to odruch nabyty. Związany
jest z ośrodkami w korze mózgowej. Jego wykształcenie
wymaga działania bodźcem obojętnym jednocześnie z
bodźcem wywołującym dany odruch. Aby wykształcić
odruch warunkowy
należy takie działania wielokrotnie
powtarzać. Przykładem odruchu
warunkowego jest np. tresura psa.
Odruchem warunkowym jest też
obgryzanie paznokci czy ołówka w
sytuacjach stresowych, wydzielanie
śliny pod wpływem zapachu pokarmu.

11. Obwodowy układ nerwowy.

W skład tego układu wchodzi:

• 12 par nerwów czaszkowych

• 31 par nerwów rdzeniowych

Nerwy czaszkowe odchodzą bezpośrednio od mózgu.
Unerwiają narządy zmysłów oraz mięśnie i gruczoły
znajdujące się w głowie np. mięśnie mimiczne twarzy,
ślinianki.
Nerwy rdzeniowe odchodzą od rdzenia kręgowego.
Unerwiają skórę, mięśnie, gruczoły, narządy
wewnętrzne.
Nerwy obwodowe zbudowane są z wiązek neurytów,
których ciała komórek znajdują się w ośrodkowym
układzie nerwowym. W zależności od rodzaju
przewodzonych bodźców wyróżniamy:

• nerwy czuciowe – przewodzą bodźce czuciowe

• nerwy ruchowe – przewodzą bodźce ruchowe

• nerwy mieszane – przewodzą bodźce czuciowe i
ruchowe.

Najdłuższym nerwem układu obwodowego jest nerw
kulszowy unerwiający kończynę dolna.

12. Autonomiczny układ nerwowy.

Autonomiczny układ nerwowy stanowi część układu
obwodowego, który unerwia narządy wewnętrzne i
gruczoły wydzielnicze.
Układ autonomiczny działa niezależnie od woli
człowieka. Składa się on z dwóch części działających
antagonistycznie (przeciwstawnie) – części
współczulnej i przywspółczulnej. Układ
współczulny pobudza różne funkcje naszego ciała, a
przywspółczulny działa hamująco. Układ współczulny
tworzą zwoje nerwowe rozmieszczone po obu
stronach kręgosłupa połączone w pnie współczulne.
Odchodzą od nich nerwy współczulne docierające do
różnych narządów wewnętrznych.
Układ przywspółczulny wychodzi z pnia mózgu.
Tworzy również zwoje i sploty nerwowe w okolicach
unerwianych narządów np. splot sercowy.

UKŁAD WSPÓŁCZULNY

UKŁAD

PRZYWSPÓŁCZULNY

rozszerzanie źrenicy

zwężanie źrenicy

pobudzanie ślinianek

hamowanie wydzielania śliny

przyspieszanie czynności serca

zwalnianie czynności serca

rozkurczanie oskrzeli

zwężanie dróg oddechowych

zwężanie naczyń krwionośnych
– wzrost ciśnienia krwi

rozszerzanie naczyń
krwionośnych – wzrost ciśnienia

krwi

pobudzanie nadnerczy do
wydzielania adrenaliny

hamowanie czynności
wydzielniczych nadnerczy

rozszerzenie pęcherza
moczowego

kurczenie pęcherza moczowego

hamowanie skurczów jelit i

żołądka

pobudzanie skurczów jelit i

żołądka

pobudzanie gruczołów łzowych

hamowanie gruczołów łzowych

Funkcje układu autonomicznego:

13. Higiena układu nerwowego.

Układ nerwowy, a szczególnie mózg są zbudowane z
delikatnych komórek, wrażliwych na niedobór tlenu i
składników odżywczych. Ponadto komórki nerwowe
bardzo trudno się regenerują. Ze względu na
nadrzędną rolę w naszym organizmie należy
szczególnie dbać o jego dobrą kondycję.

• należy spać odpowiednią ilość czasu, aby
umożliwić „wypoczynek” układowi nerwowemu.
Małe dzieci potrzebują 12 godzin snu, 12 – 18 latek
9 godzin, a dorośli 6-8 godzin,

• nie spożywać alkoholu, nie palić papierosów, nie
brać narkotyków ani innych używek. Nie nadużywać
picia kawy.

• uważać podczas prac z substancjami chemicznymi
np. pestycydy, farby, kleje, proszki,

• prawidłowo się odżywiać,

• pamiętać o wypoczynku, najlepiej na świeżym
powietrzu,

Aktywność naszego mózgu można zbadać za
pomocą urządzenia – elektroencefalografu. Uzyskuje
się wykres pracy mózgu EEG – elektroencefalogram.
Na jego podstawie neurolog – lekarz zajmujący się
chorobami układu nerwowego może postawić
diagnozę.

EEG w różnych stanach aktywności

mózgu

14. Choroby układu nerwowego.

a. Nerwica – jest to zaburzenie emocjonalne

spowodowane niepokojem, lękiem,
długotrwałym stresem. Jest wiele rodzajów
nerwic. Objawiają się one najczęściej
nieuzasadnionymi stanami lekowymi, brakiem
koncentracji, bezsennością, bólami głowy,
brzucha.

b. Fobia – jest to nieuzasadniony, paniczny lęk

przed różnymi sytuacjami lub przedmiotami;
np. klaustrofobia – lęk przed zamkniętymi
pomieszczeniami, agorafobia – lek przed
otwartą przestrzenią,

c. Depresja – zaburzenie psychiczne objawiające

się zniechęceniem do życia, stanami lekowymi,
obojętnością.

d. Schizofrenia – choroba psychiczna o

nieznanych przyczynach. Objawia się
zamknięciem w sobie, utratą kontaktu z
otoczeniem, urojeniami, lekami, zaburzeniem
myślenia.

e. Padaczka – choroba ta objawia się napadami

drgawkowymi, czasem utratą przytomności.

e. Choroba Parkinsona – spowodowana uszkodzeniem

komórek mózgu, objawia się między innymi drżeniem
rąk i postępującymi zmianami neurologicznymi.

e. Choroba Alzheimera – przyczyną jest

obumieranie komórek mózgu co powoduje
utratę pamięci.

i. Zapalenie opon mózgowych i mózgu – jest

to choroba wywołana przez wirusy,
bakterie lub grzyby. Objawia się sztywnością
karku, bólami głowy, wymiotami i gorączką.
Zapalenie opon mózgowych może być przenoszone
przez kleszcze.

15. Bibliografia i netografia:

• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum
część druga, Wydawnictwo Nowa Era,

• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I
gimnazjum, Wydawnictwo ABC,

• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia
człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,

• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia
gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak,

• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,

•

www.wikipedia.pl

,

•

www.encyklopedia.interia.pl

•

www.wiem.onet.pl