•

amfetamina została zsyntezowana w 1887r. przez Edeleano,

•

jej właściwości opisano po raz pierwszy w 1927r.

•

jako lek została wprowadzona do użytku w 1932r. przez firmę Smith, Kline i French

•

w czasie II wojny światowej oraz wojny w Korei była stosowana jako środek stymulujący przez
żołnierzy amerykańskich w przypadku skrajnego wyczerpania walką

•

po wojnie w Japonii amfetamina była powszechnie dostępna w aptekach, co zaowocowało
uzależnieniem od niej znacznego procentu społeczeństwa

•

w ZSRR w czasach stalinowskich była podawana robotnikom w celu zintensyfikowania ich pracy

•

do końca lat 60. XX wieku była legalnym lekiem w USA który można było kupić w aptekach bez
recepty; stosowali je masowo kierowcy ciężarówek ale liczne wypadki śmierci z wyczerpania i
powodowane prze nich wypadki były przyczyną wycofania amfetaminy z legalnego obrotu

•

w latach sześćdziesiątych była popularnym lekiem stosowanym w terapiach odchudzających

•

jej popularność znacznie wzrosła w latach 80. XX wieku wśród młodych ludzi, głównie za sprawą
uczestników wielodniowych imprez

• amfetamina (d-N-α-dimetylofenyloetloamina) jest prototypem leków

psychostymulacyjnych

• stosowane są jej pochodne: metamfetamina, deksamfetamina
• zarówno amfetamina jak i jej pochodne są fenyloaminami
• amfetamina i jej pochodne będąc antagonistami receptorów

adrenergicznych w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym,
powodują uwolnienie katecholamin i blokują wychwyt zwrotny dopaminy,
adrenaliny i noradrenaliny

• amfetamina ze względu na takie właściwości początkowo była stosowana

w leczeniu astmy i schizofrenii, później lista jej zastosowań wydłużyła się
o leczenie alkoholizmu, epilepsji, narkolepsji, hiperkinezy, choroby
Parkinsona, depresji, manii, migreny

• fenyloamina sympatykomimetyczna, strukturalnie podobna do

noradrenaliny i dopaminy

• amfetamina jest higroskopijną, bezbarwną cieczą o silnie

zasadowym odczynie

• w postaci wolnej zasady na gorąco matowi szkło sodowe oraz

niszczy gumę

• niezbyt przyjemny i charakterystyczny "mysi" zapach
• wolna zasada pozostawiona na ciele przez dłuższy czas powoduje

trudno gojące się oparzenia, połknięta uszkadza ścianę żołądka
powodując dotkliwy ból

• w celu zwiększenia trwałości przeprowadza się ją w sole amoniowe:

– siarczan diamfetaminy
– chlorowodorek amfetaminy,
– stosuje się również jednozasadowy fosforan amfetaminy lub winian

diamfetaminy

• wszystkie sole amfetaminy są białymi proszkami o gorzkim smaku
• sole rozpuszczają się w wodzie lepiej niż siarczan i nie są

higroskopijne

• amfetamina i jej pochodne to substancje lipofilne o okresie

półtrwania wynoszącym od 8 do 30 godzin

• zarówno amfetamina jaki i

metamfetamina mogą być podawane
wszystkimi możliwymi drogami:

– doustnie
– dożylnie
– palone
– wdychane przez nos

• w przypadku przyjęcia doustnego związki szybko się wchłaniają z przewodu

pokarmowego osiągając maksymalne stężenie po 1h.

• dostępność biologiczna palonej wynosi 90%
• maksymalne stężenie amfetaminy podanej w tych samych dawkach,

co metamfetamina jest znacznie mniejsze

• substancje te podlegają przemianom metabolicznym w wątrobie
• ich wydalanie zależy od pH moczu, kwaśny odczyn sprzyja usuwaniu

niezmienionej postaci leku (np. w warunkach normalnych w ciągu 24 godzin
w formie nie zmienionej wydalane jest około 30% przyjętej
dawki a przy kwaśnym pH moczu wartość ta wzrasta
do 74% natomiast przy zasadowym maleje do 1%)

• okres półtrwania wynosi od 10 do 30 godzin

• przemiany metabiliczne amfetaminy i jej pochodnych zachodzą w

wątrobie

• główne drogi przemian to:

– hydroksylacja pierścienia aromatycznego do p-hydroksyamfetaminy i

norefedryny

– oksydatywna deaminacja do ketonu bezzylometylowego (fenyloacetonu),

który może ulegać dalszej degradacji do kwasu benzoesowego

– β-hydroksylacja łańcucha bocznego.

• metamfetamina ulega przemianie w wyniku procesu N-dmetylacji do

amfetaminy

• metabolity amfetaminy mogą byc wydalane w postaci wolnej lub

sprzężone z kwasem glukuranowym lub glukozą

• najczęstszym szlakiem metabolizmu amfetaminy jest oksydatywna deaminacja

– zachodzi w siateczce sródplazmatyczenj pod wpływem oksydazy aminowej w

obecności NADPH i tlenu cząsteczkowego

– następuje utlenienie amin do ketonów
– niektóre aminy alifatyczne pod wpływem monoaminooksydazy i diaminooksydazy

ulegają deaminacji do odpowiednich aldehydów, alkoholi i ketonów

– fizjologiczna rola tych enzymów to przemiana amin endogennych (np. katecholamin)

• amfetaminy działają na neurony dopaminergiczne,

adrenergiczne i serotonergiczne w ośrodkowym i obwodowym
układzie nerwowym

• w OUN dotyczy to szczególnie dopaminy, a w układzie

obwodowym- adrenaliny

• powodują one zwiększenie przechodzenia neurotransmiterów

do przestrzeni synaptycznej oraz hamują ich wychwyt zwrotny

• wszystko to powoduje ze substancje te charakteryzują się

działaniem sympatykomimetycznym i powoduje silne
pobudzenie układu nerwowego, głównie OUN

• Stężenie w krwi w μg/cm

3

– Lecznicze > 0,03
– Toksyczne >0,5
– Śmiertelne > 1

• tachykardia
• ból w klatce piersiowej
• nadciśnienie tętnicze
• zagrażająca wyciu zapaść sercowo –

naczyniowa

• możliwe nieodwracalne uszkodzenie

drobnych naczyń mózgowych
prowadzące do udarów

• w ostrym przedawkowaniu występuje

nagła depresja OUN, która w ciągu paru
minut może zakończyć się zgonem

• ból glowy
• bezsenność
• nudności

• obraz kliniczny pozwalający na

zdiagnozowanie zatrucia amfetaminą i jej
pochodnymi

• objawy zatrucia obejmują następujące układy:

–

sercowo-naczyniowy

–

nerwowy

–

nerwowy współczulny

–

inne

• układ sercowo-naczyniowy:

– kołatanie serca
– tachykardia
– nadciśnienie
– encefalopatia nadciśnieniowa
– ból klatki piersiowej
– zaburzenia rytmu
– niedokrwienie serca
– skurcz naczyń

• układ nerwowy:

– ostra psychoza
– urojenia
– paranoja (może trwać kilka

dni)

– drgawki
– krwawienie śródczaszkowe
– skurcz naczyń
– bardzo wysoka gorączka

– euforia
– niepokój
– pobudzenie zagrażając życiu
– hiperrefleksja
– anoreksja
– zwiększone czuwanie i

koncentracja

– spadek zmęczenia

• współczulny układ nerwowy:

– rozszerzenie źrenic
– pocenie się
– nudności
– drżenia
– szybkie oddychanie

• inne objawy:

– rabdomioliza
– niedokrwienne zapalenie okrężnicy
– obrzęk płuc
– prężenia mięśni
– jeżenie się włosów
– retencja moczu

• związane są z przewlekłym stosowaniem amfetaminy u

narkomanów

• należą tu miedzy innymi:

– martwicze zapalenie naczyń, które może prowadzić do:

• niewydolności nerek
• zapalenia trzustki
• zawału mózgu
• krwawień i krwotoków

– kardiomiopatie:

• uszkodzenie serca
• zaburzenia rytmu
• niedokrwienie

– wzrost ryzyka:

• infekcji HIV i AIDS
• zapalenia wątroby
• zapalenia wsierdzia
• ropni płuc i tkanek miękkich
• zapalenia szpiku przy stosowaniu dożylnym

– psychoza amfetaminowa o charakterze majaczeniowo-urojeniowym

(omamy słuchowe i urojenia prześladowcze)

– długotrwałe stosowanie amfetaminy i metamfetaminy często

prowadzi do stanów przypominających objawy schizofrenii

• stężenie amfetaminy u osób zatrutych w surowic wynoszą 105-560ng/ml
• nieliczne badania wykazują, że stężenie w mleku karmiącej matki jest dużo

wyższe niż w osoczu

• w przypadku zatruć śmiertelnych stężenia metametaminy wynoszą: 0,05-

9,3μg/ml (a wartość medialna 0,42-1,84 μg/ml

• więcej metamfetaminy (2-krotnie) znajduje się w surowicy płodu niż

uzależnionej matki

• stężenia obu związków zarówno we krwi, jak i tkankach (wątroba, mięśnie) są

stabilne i nie ulegają zmianom nawet przez 2lata

• wyniki stężeń obu ksenobiotyków należy interpretować z dużą ostrożnością ze

względu na możliwość ich powstawania w wyniku metabolizmu wielu leków
(np. selegiliny, benzfetaminy, klobenzoreksu, deprenylu, fenetyliny,
fenylaminy i innych)

• podstawowym, przesiewowym badaniem są test

wykrywający obecność amfetaminy w moczu np.:

– AMFETAMINA TEST – test jakościowy o czułości 1000 ng/ml służący

do wykrywania obecności amfetaminy w ludzkim moczu; test
wykrywa amfetaminę w moczu badanej osoby do 3 dni od momentu
zażycia

– Testy Multi-drug - umożliwiają przy pomocy jednego badania

wykrycie i identyfikację narkotyków z 10 różnych grup jednocześnie
(amfetamina, barbituraty, benzodiazepiny,
kokaina, metamfetamina, opiaty,
MDMA(Ecstasy), fencyklidyny - PCP,
trójcykliczne antydepresanty oraz marihuana - THC)

• wykonanie testu z moczu:

– oznaczenie powinno być wykonane z próbki świeżego moczu.
– przed przystąpieniem do wykonania testu upewnić się, że płytka w foliowym

opakowaniu ma temperaturę pokojową (20 - 30°C).

– wyjąć płytkę testową z foliowego opakowania.
– pobrać próbkę moczu przy pomocy jednorazowej pipetki i wkroplić powoli 4 krople do

okrągłego okienka na płytce testowej; podczas nakrapiania moczu pipetkę należy cały
czas trzymać w pozycji pionowej, w odległości ok. 1 cm od powierzchni płytki tak, aby
umożliwić wytworzenie się pełnych kropli, bez pęcherzyków powietrza; za duża lub za
mała objętość próbki ma wpływ na poprawne wykonanie testu

– odczytać wynik po czasie 3 do 8 minut od momentu nakropienia próbki moczu na

płytkę testową

– UWAGA: Nie należy brać pod uwagę wyniku otrzymanego po czasie dłuższym niż 8

minut; z upływem czasu intensywność barwy prążków na płytce testowej może ulec
zmianie lub może pojawić się nowy prążek

• interpretacja wyników z moczu – wynik negatywny

Pojawiają się dwa barwne prążki: w strefie testowej T i kontrolnej C (intensywność

barwy prążka testowego może być słabsza lub mocniejsza niż prążka
kontrolnego). W badanym moczu nie stwierdza się obecności narkotyku.

UWAGA: Nie należy sugerować się intensywnością barwy prążka w strefie testowej

T.

• interpretacja wyników z moczu – wynik pozytywny

Pojawia się tylko jeden barwny prążek: w strefie kontrolnej C. Brak barwnego

prążka w strefie testowej T.

W badanym moczu stwierdza się obecność narkotyku.

•

w ocenie laboratoryjnej zatruć amfetaminą i metamfetaminą należy mieć na uwadze reakcje
krzyżowe z innymi substancjami w badaniach przesiewowych moczu, należy je potwierdzić
metodami czulszymi

•

materiałem do badan (poza moczem) może być również:

–

krew

–

włosy

–

paznokcie

–

materiał pośmiertny

•

amfetamina i jej pochodne są wykrywalne w moczy po 2-4 dniach od zażycia a

stężenia

tych związków zarówno we krwi, jak i tkankach (wątroba, mięśnie) są stabilne i nie
ulegają zmianom nawet do 2 lat

•

substancje które mogą dawać reakcję krzyżową to np.:

–

efedryna

–

fentermina

–

MDMA

–

prokainamidy

•

metody oznaczania amfetaminy i jej metabolitów:

–

radioimmunologiczne(RIA)

–

imimmoenzymatyczne(EIA)

–

immunofluorescencyjne w świetle spolaryzowanym (FPIA)

–

TLC - wynik badania nie może stanowić dowodu obecności narkotyku

–

GC

–

HPLC

–

GC/MS - jest najbardziej czułą i specyficzną metodą potwierdzania obecności narkotyku w
próbce

oparte na
hamowaniu
aglutynacji
lateksowej

odznaczają się wysoką czułością i specyficznością, mogą więc służyć do
potwierdzania przypuszczalnie dodatnich wyników prób skrinignowych.

• dodatkowe badania wykonuje się w zależności od stanu klinicznego

pacjęta

– elektrolity
– równowaga kwasowo-zasadowa
– gazometria krwi tętniczej
– CPK
– stężenie acetoaminofenu (który może być przyjmowany razem z amfetaminą)
– EKG

• uniesienie lub obniżenie załamka ST w celu wykluczenia niedokrwienia czy zawału
• należy wykluczyć zażycie innych substancji jak np. poszerzenie odcinka QRS w zatruciu

trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi

– tomografia komputerowa głowy u pacjentów z bólami głowy, zaburzeniami

neurologicznymi czy drgawkami

– zdjęcie RTG klatki piersiowej

•

przygotowanie próbki : ekstrakcja ciecz – ciecz:

–

polega zwykle na hydrolizie moczu, jego ekstrakcji i oczyszczaniu oznaczonego składnika;
postępowanie powinno dawać wysoki odzysk, niezbędny do uzyskania w ekstrakcie ilości
substancji wystarczającej do dalszego badania

–

w przypadku analizy amfetaminy i jej analogów hydroliza nie jest potrzebna; ekstrakcje z moczu
można prowadzić za pomocą rozpuszczalników organicznych (np. chlorku metylenu) lub
specjalnych kolumienek ekstrakcyjnych

–

ekstrakcję przy pomocy rozpuszczalników organicznych przeprowadzą się w środowisku
alkalicznym, gdy grupa aminowa jest wolna; wartość pH dla amfetaminy wynosi 9,9 a dla
metamfetaminy 10,1 natomiast pH do którego należy doprowadzić mocz, aby odzysk był
optymalny, wynosi 11

–

postępowanie z próbką opisane przez Hornbecka i Czarnego:

• do probówki na 50 ml odpipetowuje się 2 ml moczu i dodaje kolejno: 2 ml 1 M roztworu wodorotlenku

sodowego, 5 ml wody i 20 ml chlorku metylenu (dichlorometanu)

• zamkniętą próbówkę wytrząsa się, wiruje przy małej szybkości przez 5 minut i odrzuca górną

warstwę

• pozostałość odparowuje się do sucha w strumieniu azotu, rozpuszcza w niewielkiej ilości metanolu i

nanosi na płytkę chromatograficzną

•

przygotowanie próbki: ekstrakcja w fazie stałej (Solid Phase Extraction - SPE)

–

przy użyciu przygotowywanych fabrycznie kolumienek ekstrakcyjnych, ma szereg zalet (oszczędność
czasu, małe objętości zużywanych odczynników oraz unikniecie kłopotów związanych z powstawaniem
emulsji, co zdarza się często przy ekstrakcji ciecz-ciecz ); mankamentem jest jednak dość wysoka cena
kolumienek

–

wypełnienie kolumienek stanowi kizelgur (diatomaceous earth) lub krzemionka zawierająca grupy nie
polarne (octadecyl silica), kationowymienne lub z podstawnikami mieszanymi (nie polarnymi i
jonowymiennymi)

–

postępowanie z kolumienką wypełnioną silnym kationitem

• Kolumienkę o pojemności 1 ml przemywa się pod próżnią metanolem (2 ml), wodą ( 1 ml) i kwasem

fosforowym (0,5 ml, 10 mM)

• mocz (1 ml) i kwas fosforowy (0,5 ml, 10 mM) miesza się starannie w probówce i wlewa do kolumienki
• kolumienkę suszy się powietrzem przez około 30 sekund i płucze kolejno kwasem fosforowym (1 ml, 10

mM), kwasem octowym (0,5 ml, 0,1 mM) i metanolem (1 ml)

• po powtórnym wysuszeniu kolumienki (powietrze, 30 sek.) aminy eluuje się 2 ml metanolu z dodatkiem

stężonego roztworu amoniaku (3% v/v)

• ekstrakt odparowuje się do sucha pod próżnią lub w strumieniu azotu
• suchą pozostałość, po rozpuszczeniu w niewielkiej ilości metanolu, nanosi się na płytkę chromatograficzną.

• rozwijanie chromatogramu:

– normalny układ faz

• na żelu: silica-gel 60 F254s
• układ rozwijający: mieszanina toluenu, acetonu, 94% etanolu i 25% NH.OH

w stosunku 45:45:7:3 v/v

– odwrócony układ faz (Reversed Phase - RP)

• na żelu: RP-18 F254s
• układ rozwijający: mieszanina metanolu, wody i 37% HC1 w stosunku

50:50:1 (v/v)

– ponieważ w fazie normalnej i odwróconej działają różne mechanizmy rozdzielcze,

możliwości identyfikacyjne metody z jednoczesnym użyciem obu faz są większe
niż przy zastosowaniu dwóch układów normalnych

•

wykrywanie plam:

–

Przed przystąpieniem do wywoływania plam, płytki należy wysuszyć w temperaturze pokojowej, w piecu o
temperaturze 120"C, lub przy użyciu gorącego powietrza

–

dla prawidłowej barwy plam ważne jest usuniecie z płytki śladów amoniaku

–

do wywoływania stosuje się 0,5% roztwór Fast Black K (FBK), który daje z amfetaminą i jej analogami plamy
o zróżnicowanym zabarwieniu; FBK reaguje ponadto z fenolami, aryloaminami i niektórymi związkami
heterocyklicznymi

–

barwy plam amfetaminy i jej analogów strukturalnych po wywołaniu -FBK można podzielić na 2 grupy

• czerwona i czerwonopomarańczowa, które dają alifatyczne i aromatyczne aminy II-rzędowe
• fioletowa i fioletowoniebieska, charakterystyczne dla alifatycznych i aromatycznych amin I-rzędowych

(tabelka)

• w zależności od rodzaju związku i warunków wywoływania aminy I-rzędowe mogą dawać także barwę

czerwonofioletową lub nawet czerwoną

• aminy III-rzędowe, np. imipramina, w zasadzie nie reagują z FBK.

–

do wywoływania amfetaminy i jej analogów można również użyć 10% roztwór ninhydryny w etanolu, którym
spryskuje się płytkę i ogrzewa ją w piecu przy 120

o

C przez przynajmniej 15 min; amfetamina i inne aminy I-

rzędowe dają zabarwienie fioletowe i różowe, a II-rzędowe, np. metamfetamina - plamy bardziej intensywne

•

tabelka przedstawia ruchliwość chromatograficzna i
zabarwienie z FBK amfetaminy i jej strukturalnych
analogów

•

objaśnienia do tabelki:

–

FBK = Fast Black K Salt

–

hRf = (droga przebyta przez cząsteczke narkotyku) / (droga
przebyta przez czoło fazy ruchomej) x 100 (wartości A

5

, B

6

, C

7

,

D

8

)

–

F = barwa fioletowa lub fioletowoniebieska

–

C = barwa czerwona lub czerwonopomarańczowa

–

układ A: Toluen 45 -aceton 45 -94% etanol 7 -25% NR - 3 (Płytki:
silica-gel F,")

–

układ B: Metanol 100 - 25% NH, 1,5 (Płytki: silica-gel 60 F:54 )

–

układ C: Octan etylu 85 - metanol l O - 25% N H, 3 (Płytki: silica-
gel 60 F254)

–

układ D: Metanol 50 - woda 50 - 35% HCL l (Płytki: RP - 18 F,Ms).

• w zatruciu amfetaminą stosuje się leczenia objawowe, nie

ma specyficznych odtrutek

• w zatruciu doustnym celowe jest wykonanie prowokacji

wymiotów lub płukanie żołądka, a następnie podanie węgla
aktywowanego

• w celu przyspieszenia wydalanie amfetaminy z organizmu

można stosowa wymuszoną diurezę po uprzednim
zakwaszeniu moczu chlorkiem amonowym

• w bardzo ciężkich zatruciach należy zastosować

hemoperfuzję przez kolumny z węglem aktywowanym

• zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii:

– zgodnie z podziałem substancji psychotropowych, określonym przez załącznik nr

2 do ustawy na grupy I-P, II-P, III-P i IV-P amfetamina należy do grupy II-P

– środki odurzające grup I-N i II-N oraz substancje psychotropowe grup II-P, III-P i

IV-P mogą być używane wyłącznie w celach medycznych, przemysłowych lub
prowadzenia badań

– środki odurzające grup I-N, II-N i IV-N, substancje psychotropowe grup I-P, IIP, III-

P i IV-P lub prekursory kategorii 1 może wytwarzać, przetwarzać lub przerabiać,
w celu prowadzenia badań naukowych, wyłącznie jednostka naukowa, w zakresie
swojej działalności statutowej, po
uzyskaniu zezwolenia Głównego
Inspektora Farmaceutycznego określającego
środki lub substancje, które mogą być przedmiotem
wytwarzania, przetwarzania lub przerobu.

– preparaty zawierające środki odurzające grup I-N, II-N i III-N lub substancje

psychotropowe grup II-P, III-P i IV-P, które zostały dopuszczone do obrotu jako
produkty lecznicze na podstawie przepisów prawa farmaceutycznego, może
posiadać, w celach medycznych, po uzyskaniu zgody wojewódzkiego
inspektora farmaceutycznego, zakład opieki zdrowotnej niemający apteki
szpitalnej, zakład leczniczy dla zwierząt oraz lekarz,
lekarz dentysta lub lekarz weterynarii, prowadzący
praktykę lekarską, a także inny podmiot,
którego działalność wymaga
posiadania i stosowania tych
preparatów

•

Toksykologia współczesna, pod red. Witolda Seńczuka, wyd. PWZL, s.106, 319-320.

•

Ostre zatrucia, Lech Panasiuk, Elżbieta Szponar, Jarosław Szponar, wyd. PWZL, Warszawa
2010, s. 137-139.

•

Toksykologia wybrane zagadnienia, pod red. Jerzego Brandysa, Wyd. Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 1999, s. 154-166.

•

Toksykologia kliniczna, pod red. Tadeusza Bogdanika, wyd. PWZL, Warszawa 1988, s. 277-
278.

•

Podstawy toksykologii – kompendium dla studentów szkół wyższych, pod red. Jerzego K.
Piotrowskiego, Wyd. Naukowo – Techniczne, Warszawa 2006, 2008, s.385-388, 400-401.

•

Vademecum zatruć, Robert H. Dreisbach, wyd PWZL, Warszawa 1995, s.370-374.

•

Zarys toksykologii klinicznej, pod red. Janusza Pacha, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Kraków 2009, s. 409-412.

•

źródło internetowe: http://www.transactor.pl/dok/testymoczu.pdf

•

źródło internetowe:

http://talk.hyperreal.info/