Rodzaje i charakterystyka

materiałów biologicznych do

badań laboratoryjnych

Dr Jolanta Czyżewska

Zakład Laboratoryjnej Diagnostyki Klinicznej

KREW

Płynna tkanka łączna złożona z komórek,
które zawieszone są w części płynnej
krwi zwanej osoczem. Układ krążenia
dorosłego człowieka zawiera około 70–
80 ml krwi na kilogram masy ciała, czyli
u człowieka dorosłego krąży około 5 do
6 litrów krwi (z racji różnicy w rozmiarach
i masie ciała, mężczyźni mają przeciętnie
około litra więcej krwi od kobiet). U dzieci
krew to ok. 1/10 do 1/9 wagi ciała.

KREW

KREW

Krew tętnicza- pobiera lekarz z tętnicy

ramiennej, udowej lub promieniowej

Krew żylna- pobierana najczęściej z żyły

odłokciowej

Krew

włośniczkowa-

pobierana

poprzez

nakłucie opuszki palca, płatka ucha, dużego
palca u nogi lub piętki.

KREW

Krew pełna- próbka krwi żylnej, tętniczej lub kapilarnej, w

której stężenia oraz właściwości składników komórkowych
i

zewnątrzkomórkowych

pozostają

względnie

niezmienione w porównaniu do stanu in vivo.

Osocze-otrzymany

po

odwirowaniu

bezkomórkowy

supernatant krwi zawierający antykoagulant

Surowica- nierozcieńczona, zewnątrzkomórkowa płynna

część krwi pełnej, która powstaje po całkowitym
wykrzepieniu

OSOCZE

Osocze

Względna

siła

ośrodkowa

(g)

Czas

wirowania

(min)

bogatopłytkowe

150-200

5

ubogopłytkowe

1000-2000

10

bezpłytkowe

2000-3000

15-30

ANYTKOAGULANT

MECHANIZM DZIAŁANIA

EDTA (wersenian)

wiąże jony Ca

2+

heparyna

hamuje przejście
protrombiny w trombinę i
aktywację czynników IX, X,

XI, XII

cytrynian sodu

wiąże jony Ca

2+

fluorek sodu

hamuje proces glikolizy

jodooctan litu

hamuje proces glikolizy

mannoza

hamuje proces glikolizy

CTDA (cytrynian, teofilina,
adenozyna, dipirydamol)

Wiąże jony Ca

2+

, dodatkowo

hamuje uwalnianie
heparynazy przez PLT

ANYTKOAGULANT

BADANIE

EDTA (K2,K3, Na2,Na2)- sól
kwasu
etylenodiaminotetraoctoweg
o

próbka stabilna do 6 godz. w
temp. pokojowej, do 24 godz.
w

temp.

2-8

o

C-

morfologia,BNP,HbA1C,

grupa

krwi,

badania

genetyczne,

pierwiastki

śladowe

heparyna (litowa, sodowa,
amonowa)

RKZ, gazometria, troponina,
katecholaminy, wapń
zjonizowany, mleczany

CTDA (cytrynian, teofilina,
adenozyna, dipirydamol)

specjalistyczne badania
układu krzepnięcia

ANYTKOAGULANT

BADANIE

cytrynian sodu

3,2% cytrynian sodu w
stosunku
1:9- hemostaza, PLT na
cytrynian
3,8% cytrynian sodu w
stosunku 1:4 - OB

fluorek sodu

hamuje

enolazę;

próbka

stabilna

około

3

doby-

glukoza

jodooctan litu

hamuje dehydrogenazę 3-

fosforanu

gliceroaldehydu;

próbka stabilna około 3 doby-
glukoza

mannoza

hamuje heksokinazę, próbka
stabilna do 4 godz.- glukoza

KREW-czynniki interferujące

Hemoliza- uwolnienie wewnątrzkomórkowych komponentów

krwinek czerwonych oraz innych elementów morfologicznych
krwi do zewnątrzkomórkowej przestrzeni krwi. Hemoliza może
wystąpić in vivo (np. reakcja poprzetoczeniowa, przepływ krwi
przez urządzenia medyczne) oraz in vitro: pobieranie próbek,
długie przechowywanie i transport krwi, wirowanie,
zamrażanie, działanie czynników chemicznych (detergenty),
rozcieńczenie krwi r-rem hipotonicznym, ↓ lub ↑ ciśnienie.

Wpływ hemolizy na oznaczane parametry:
↑: LDH, AST, ALT, CK, CK-MB, NSE, ACP, K, Fe, Mg, HGB, HDL, TG,

Chol,,mocznik

↓: RBC, Hct, GGTP, ALP, amylaza, akt. czynników krzepnięcia

KREW- czynniki interferujące

Lipemia- zmętnienie surowicy lub osocza widoczne gołym okiem,

spowodowane przez podwyższone stężenie lipoprotein (najczęściej
TG). Może to być spowodowane spożyciem posiłku, zmienionym
metabolizmem lipidów bądź infuzją lipidów. Lipemia widoczna jest
przy stężeniu TG większym niż 300 mg/dl. Wykrzepianie surowicy,
od pacjentów którym podano heparynę, może również spowodować
zmętnienie próbki. Metodą z wyboru usunięcia zmętnienia jest 10
min wirowanie w mikrowirówce przy 10 000g.

Wpływ lipemii na oznaczane parametry:
↑: lipidów, HGB, kwas moczowy, białko, glukoza, składniki

rozpuszczalne w lipidach (np. witaminy, narkotyki)

↓: Na, K, CK, kreatynina

KREW- czynniki interferujące

Próbka żółtaczkowa- pojawienie się różnych rodzajów

bilirubiny. Hiperbilirubinemia występuje najczęściej u
pacjentów

z

oddziałów

OIT,

gastrologicznych,

chirurgicznych, pediatrycznych i neonatologicznych.

Dostarczane z pożywieniem karoteny i karotenoidy

powodują, że bezpośredni pomiar stężenia bilirubiny jest
podwyższony.

Wpływ na oznaczane parametry:
↓:glukozy, mocznika kreatyniny, cholesterolu, TG

KREW- czynniki interferujące
(przeciwciała)

Zimne aglutyniny- p/ciała klasy IgM wiążące aglutynogen

w temp.

4-22

o

C

Wpływ na oznaczane parametry:
↑:MCV, MCH, MCHC,WBC, PLT
↓:RBC, Hct

Krioglobuliny- po obniżeniu temperatury próbki krwi

krioglobuliny (najczęściej immunoglobuliny
monoklonalne) ulegają precypitacji lub żelifikacji

Wpływ na oznaczane parametry:
↑:WBC
↓: PLT, RBC

KREW- czynniki interferujące
(przeciwciała)

Przeciwciała EDTA- zależne- zimne aglutyniny lub

przeciwciała aktywowane wobec EDTA

Wpływ na oznaczane parametry:
↓:PLT

Autoprzeciwciała- p/ciała skierowane przeciwko tkankom

własnego organizmu

Wpływ na oznaczane parametry:



autop/ciała skierowane do T3 i T4- ↑ hormonów tarczycy



autop/ciała antyfosfolipidowe- przedłużenie APTT



autop/ciała do cTnI- wyniku fałszywie ujemne lub
zaniżone

MOCZ

Przesącz osocza wytwarzany w nerkach i
wydalany z organizmu, zawierający produkty
przemiany materii bezużyteczne lub szkodliwe
dla ustroju. Dobowa ilość moczu wydalanego
przez zdrowego człowieka waha się od 600 do
2500 ml. Zależy ona od wielu czynników, m.in.
ilości

spożytych

płynów

i

temperatury

otoczenia.

MOCZ

Diureza- zależy od stanu czynnościowego nerek,

nawodnienia organizmu, diety, temperatury
otoczenia, stanu fizycznego.

Prawidłowa diureza 600-2000ml/24h
Skąpomocz (oliguria) 100-400/500 ml/24h
Bezmocz (anuria) <100 ml/24h
Wielomocz (poliuria) >2500/3000 ml/24h

MOCZ

Pierwsza poranna próbka moczu- oddana bezpośrednio po

spoczynku nocnym w pozycji leżącej, trwającym nie mniej niż
8 godz., w tym przynajmniej 4-ro godz. gromadzeniu moczu w
pęcherzu.

Zbiórka moczu- dobowa (DZM), dwunastogodzinna itp. w

zależności od określonego badania. Technikę tę wykorzystuje
się głównie do badań ilościowych.

Przypadkowa (losowa) próbka moczu- oddana o dowolnej

porze dnia, w dowolnej objętości, ze środkowego strumienia,
bez przygotowania pacjenta.

MOCZ

Pobranie przez nakłucie nadłonowe- uzyskanie moczu

bezpośrednio z pęcherza moczowego poprzez nakłucie ściany

brzucha i wypełnionego pęcherza za pomocą jałowej igły i

strzykawki. W ten sposób uzyskuje się jałowa próbkę do

posiewu na obecność drobnoustrojów.

Pobranie moczu z cewnika- próbka pobrana z użyciem

jałowego cewnika wprowadzonego przez cewkę moczową do

pęcherza. Mocz spływa siłą ciężkości bezpośrednio z pęcherza i

jest zbierany do plastikowego woreczka.

KAŁ

Odpadowe produkty procesu trawienia. W skład
kału wchodzą resztki pokarmowe, śluz, bakterie
jelitowe, złuszczony nabłonek jelit, wydzieliny p.
pokarm., barwniki żółciowe, elektrolity, woda.
Dzienne wydalanie u dorosłego wynosi 80-200
g/24h. Wzrost ilości wydalanego kału mogą
spowodować biegunki oraz dieta bogato- roślinna,
spadek- zaparcia, głodzenie. Stolce luźne należy
badać natychmiast po oddaniu, uformowane
można przechowywać do 24 godz. w lodówce

KAŁ

Barwa kału:



odcień brązowy (sterkobilina)



żółtozielona (noworodki, ciężkie biegunki, po antybiotykoterapii)



zielona (dieta bogatochlorofilowa, ciężkie biegunki, , zatrucia
solami rtęci)



piaskowa (niedrożność dróg żółciowych, niewydolność trzustki



ciemna

(krwawienia

z

górnych

odcinków

przewodu

pokarmowego, podawanie żelaza, węgiel aktywowany, sole
bizmutu)



czerwona (krwawienia z dolnego odc. p. pokarm.)



wygląd „kitowaty”- duża zawartość tłuszczów (tzw. stolce
tłuszczowe)

KAŁ

Domieszka krwi, śluzu:



dur brzuszny



czerwonka



zakażenia Shigella, Salmonella



rak jelita grubego



colitis ulcerosa



choroba Leśniewsiego- Crona

ŻÓŁĆ

Wydzielina wątroby (hepatocytów i kanalików żółciowych)
niezbędna do trawienia tłuszczów i wchłaniania witamin
rozpuszczalnych w tłuszczach. Wątroba wydziela dziennie
500-1500 ml żółci, przy czym wydzielanie dzienne jest
nieco większe niż nocne. Wydzielanie żółci odbywa się
pod ciśnieniem 1.5-2.5 kPa. Przy wzroście ciśnienia w
drogach żółciowych wewnątrzwątrobowych ponad 2.0 kPa
powstaje tzw. biała żółć. Wydzielanie żółci ustaje, gdy
ciśnienie w przewodzie żółciowym wspólnym wynosi 3.5
kPa.

ŻÓŁĆ

↑ wydzielana żółci:



sole kwasów żółciowych



sekretyna



dieta wysokobiałkowa, wysokotłuszczowa

↓ wydzielana żółci:



odwodnienie



dieta węglowodanowa



noc

ŻÓŁĆ- frakcje

Żółć A- w przewodzie żółciowym wspólnym i większych
przewodach żółciowych, jasnożółta, przejrzysta, około 15-20
ml, zawartość bilirubiny 3-10 ng/100 ml

Żółć B- w pęcherzyku żółciowym, ciemnobrunatnozielona,
około 40 ml, zawartość bilirubiny ok. 50 ng/100 ml

Żółć C- z drobnych przewodów śródwątrobowych,
jasnożółta, około 15-20 ml, zawartość bilirubiny 5-15
ng/100ml

KAMIENIE ŻÓŁCIOWE



cholesterolowe



barwnikowe

Czynniki predysponujące do wystąpienia kamicy:



czynniki hormonalne



zaburzenia wydzielania kwasów żółciowych



leki (anytykoncepcja doustna)



choroby wątroby



zespół złego wchłaniana



cukrzyca



podeszły wiek



otyłość



płeć

PŁYN MÓZGOWO- RDZENIOWY

przejrzysta, bezbarwna ciecz, która wypełnia

przestrzeń podpajęczynówkową, układ komorowy i
kanał rdzenia kręgowego. Jest nieustannie
wytwarzany w splotach naczyniówkowych i
wyściółce układu komorowego mózgu w ilości ok.
550 ml na dobę. Całkowita objętość PMR wynosi u
dorosłych 85-150 ml, u noworodków 10-60 ml
(podlega czterokrotnej wymianie w ciągu 24
godzin).

PMR- wartości referencyjne

Parametr

Wartość

barwa

wodojasny

przejrzystość

klarowny

tendencja do wykrzepiania

brak

pleocytoza

dorośli 0-5 kom/μl
noworodki 0-30 kom/μl

erytrocyty

brak

białko

dorośli (18-60lat) 15-45 mg/dl
dorośli (>60 lat) 15-60 mg/dl
noworodki 15-100 mg/dl

glukoza

50-80 mg/dl

chlorki

115-130 mEq/l

115-130 mEq/l

PŁYNY Z JAM CIAŁA

Jamy opłucnej, osierdzia i otrzewnej  zwane
jamami surowiczymi są wyścielone pojedynczą
warstwą komórek międzybłonka. W warunkach
prawidłowych zawierają one tylko niewielką
ilość płynu niezbędnego do nawilżania ściennej
i trzewnej blaszki jamy surowiczej. Większa ilość
płynu zbiera się w stanach patologicznych.

PŁYNY Z JAM CIAŁA

Jama ciała

Fizjologiczna ilość płynu

Jama otrzewnej

Jama opłucnej

Worek osierdziowy

Staw kolanowy

Przestrzeń pm-r dorośli

noworodki

Worek owodniowy

do 100 ml

20 ml

20-25 ml

ok. 3,5 ml

100-150 ml

10-60 ml

do 800 ml

PŁYNY Z JAM CIAŁA

Płyn w klatce piersiowej

Płyn w klatce piersiowej



Hydrothorax-

Hydrothorax-

płyn surowiczy w jamie opłucnej

płyn surowiczy w jamie opłucnej



Haemothorax

Haemothorax

- krew w jamie opłucnowej

- krew w jamie opłucnowej



Pyothorax

Pyothorax

- ropa w jamie opłucnowej

- ropa w jamie opłucnowej



Płyn zapalny mieszany

Płyn zapalny mieszany

Płyn w worku osierdziowym

Płyn w worku osierdziowym



Hydropericardium-

Hydropericardium-

płyn surowiczy w jamie osierdziowej

płyn surowiczy w jamie osierdziowej



Haemopericardium

Haemopericardium

- krew w worku osierdziowym

- krew w worku osierdziowym

Płyn w jamie brzusznej

Płyn w jamie brzusznej



Ascites

Ascites

- płyn surowiczy w jamie otrzewnej

- płyn surowiczy w jamie otrzewnej



Haemascos

Haemascos

lub

lub

Haemoperitoneum

Haemoperitoneum

- krew w jamie otrzewnowej

- krew w jamie otrzewnowej



Chyloscos

Chyloscos

- limfa w jamie otrzewnowej

- limfa w jamie otrzewnowej



Płyn zapalny mieszany

Płyn zapalny mieszany

PŁYNY Z JAM CIAŁA

Płyny z jam ciała

przesięki

wysięki

mieszane

Płyny niezapalne

Płyny zapalne

Płyny nowotworowe

•bakteryjne

•wirusowe

•gruźlicze

•pasożytnicze

Przyczyny gromadzenia płynów
przesiękowych



↑

↑

ciśnienia hydrostatycznego

ciśnienia hydrostatycznego



↓

↓

ciśnienia onkotycznego

ciśnienia onkotycznego



hipoproteinemia

hipoproteinemia



hipoalbuminemia

hipoalbuminemia



niewydolność krążenia

niewydolność krążenia



niektóre wady serca

niektóre wady serca



marskość wątroby

marskość wątroby



zespół nerczycowy

zespół nerczycowy

Przyczyny gromadzenia płynów
wysiękowych



↑

↑

przepuszczalność naczyń włosowatych

przepuszczalność naczyń włosowatych



↓

↓

wchłanianie przez układ chłonny

wchłanianie przez układ chłonny



uszkodzenie naczyń krwionośnych

uszkodzenie naczyń krwionośnych



miażdżyca

miażdżyca



uraz mechaniczny

uraz mechaniczny



choroby autoimmunologiczne (np. RZS, SLE)

choroby autoimmunologiczne (np. RZS, SLE)



infekcje bakteryjne, gruźlicze, wirusowe

infekcje bakteryjne, gruźlicze, wirusowe



alergie

alergie



odczyn nieswoistego podrażnienia

odczyn nieswoistego podrażnienia



proces nowotworowy

proces nowotworowy

Płyny o etiologii
nowotworowej



bezpośredni skutek rozrostu komórek nowotworowych w obrębie

bezpośredni skutek rozrostu komórek nowotworowych w obrębie

błon surowiczych

błon surowiczych



pośrednie następstwo zmian nowotworowych w ustroju

pośrednie następstwo zmian nowotworowych w ustroju



bez bezpośredniego związku z chorobą nowotworową

bez bezpośredniego związku z chorobą nowotworową



płyn może mieć charakter przesięku, wysięku lub płynu

płyn może mieć charakter przesięku, wysięku lub płynu

mieszanego

mieszanego



płyn może być ubogo- lub bogatokomórkowy z obecnością lub bez

płyn może być ubogo- lub bogatokomórkowy z obecnością lub bez

komórek nowotworowych

komórek nowotworowych

Różnicowanie wysięków i
przesięków

Test

Test

Przesięk

Przesięk

Wysięk

Wysięk

Przejrzystość

Przejrzystość

klarowny

klarowny

mętny

mętny

ciężar właściwy

ciężar właściwy

<1,016

<1,016

>1,018

>1,018

próba Rivalty

próba Rivalty

(-)

(-)

(+)

(+)

tendencja do

tendencja do

wykrzepiania

wykrzepiania

(-)

(-)

(+)

(+)

Leukocytoza

Leukocytoza

<500 komórek/

<500 komórek/

μ

μ

l

l

>1000 kom/

>1000 kom/

μ

μ

l

l

LDH w płynie

LDH w płynie

<2/3 górnej granicy

<2/3 górnej granicy

normy w surowicy

normy w surowicy

>2/3 górnej granicy

>2/3 górnej granicy

normy w surowicy

normy w surowicy

LDH pł/LDH sur

LDH pł/LDH sur

<0,6

<0,6

>0,6

>0,6

białko w płynie

białko w płynie

<3 g/dl

<3 g/dl

>3,5 g/dl

>3,5 g/dl

białko pł/białko sur

białko pł/białko sur

<0,5

<0,5

>0,5

>0,5

Różnicowanie wysięków i
przesięków

Test

Test

Przesięk

Przesięk

Wysięk

Wysięk

Glukoza

Glukoza

jak w surowicy krwi

jak w surowicy krwi

< stęż. w surowicy

< stęż. w surowicy

krwi

krwi

amylaza

amylaza

akt. jak w surowicy

akt. jak w surowicy

wysoka akt. w

wysoka akt. w

chorobach trzustki

chorobach trzustki

Chylomikrony

Chylomikrony

nie stwierdza się

nie stwierdza się

chłonka w jamie

chłonka w jamie

otrzewnowej

otrzewnowej

Albuminy

Albuminy

> 1,2 mg/dl

> 1,2 mg/dl

< 1,2 md/dl

< 1,2 md/dl

Q albuminowy

Q albuminowy

>0,8

>0,8

<0,3

<0,3

Cholesterol

Cholesterol

< 60 mg/dl

< 60 mg/dl

> 60 mg/dl

> 60 mg/dl

Bilirubina

Bilirubina

< 0,6 mg/dl

< 0,6 mg/dl

> 0,6 mg/dl

> 0,6 mg/dl

markery

markery

nowotworowe

nowotworowe

(-)

(-)

(+)

(+)

cytokiny zapalne

cytokiny zapalne

(-)

(-)

(+)

(+)

Różnicowanie chłonki i
pseudochłonki

PŁYN STAWOWY

Płyn stawowy- „płynna tkanka łączna”. Jest to

mieszanina składników osocza przenikających

do jamy stawowej przez ściany naczyń

krwionośnych błony maziowej oraz substancji

wytwarzanych w stawie. Powstaje w wyniku

ultrafiltracji osocza przez błonę maziową oraz z

wydzieliny synowiocytów.

PŁYN STAWOWY- rola



pokrywanie ściany jamy stawowej



wymiana składników odżywczych



przepływ elektrolitów



warunkuje prawidłową czynność błony
maziowej i chrząstki



amortyzacja



nadawanie śliskości powierzchni chrząstek
stawowych

PŁYN STAWOWY

objętość

0,1- 3,5 ml

barwa

bladożółty

przejrzystość

przejrzysty

lepkość

wysoka, tworzy „nici”

leukocyty

< 200kom/μl

glukoza

jak w osoczu

kwas moczowy

jak w osoczu

białko

1-3 g/dl

tendencja do wykrzepiania

brak

kryształy

brak

INNE MATERIAŁY BIOLOGICZNE



sok żołądkowy



sok trzustkowy



szpik kostny



bioptaty tkanek



BAL (popłuczyny oskrzelikowo- pęcherzykowe)



plwocina



ślina



łzy



płyn zaotrzewnowy



płyn z torbieli (np. trzustki, wątroby)



płyn owodniowy



wydzielina z pochwy



nasienie



wymiociny