Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

1

System regulacji rynku zbóż

w Unii Europejskiej

Metody pozyskiwania środków z funduszy UE

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

2

Szczegółowe cele reformy Mc Sharry’ego:

• poprawa

równowagi na rynkach

rolnych w drodze skuteczniejszej regulacji

podaży i aktywniejszego wpływu na popyt;

• wzmocnienie wewnętrznej i zewnętrznej

konkurencyjności

europejskiego

rolnictwa przez istotne obniżki cen, w celu zwiększenia konsumpcji
wewnętrznej oraz ułatwienia zbytu na rynku światowym;

• wprowadzenie bardziej

ekstensywnych

sposobów gospodarowania w celu

ochrony środowiska i redukcji nadmiarów produktów rolnych;

• przesunięcie wsparcia

finansowego z korzyścią dla słabszych gospodarstw;

• wsparcie struktury agrarnej

w drodze zachowania wystarczającej liczby

gospodarstw rolniczych, przy utrzymaniu określonej mobilności czynników
produkcji, głównie zaś mobilności ziemi.

Rynek zbóż

Ewolucja celów polityki zbożowej

Plan Mc Sharry’ego Lata 1992-1999

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

3

Nowe regulacje objęły następujące elementy rynku zbóż:

•

obniżka cen gwarantowanych

wewnątrz Wspólnoty o 35% rozłożonej na

trzy lata

(cena interwencyjna na zboża została obniżona ze 152 ECU/t w 199192 do

119,19 ECU/t w 1999);

•

system rekompensat

(dopłat bezpośrednich) za obniżkę cen skupu

(w

1999 r wynosiła 54,34 ECU/t);

• czasowe wyłączenie z uprawy (

odłogowanie

) powierzchni pod zbożami,

oleistymi i strączkowymi dla tych, którzy chcą otrzymać rekompensatę

Producenci rolni zostali podzieleni na dwie kategorie: producentów komercyjnych tj.
tych rolników którzy produkują ponad 92 tony zbóż oraz producentów drobnych, nie
osiągających tego limitu. Producenci komercyjni aby otrzymać dotacje wyrównawcze
lub kompensacyjne z tytułu obniżki cen interwencyjnych, muszą odłogować co roku
ustalony przez radę odsetek gruntów.

Rynek zbóż

Ewolucja celów polityki zbożowej

Plan Mc Sharry’ego Lata 1992-1999

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

4

Regulacja rynku zbóż

Zgodnie z Rozporządzeniem 1766/92, organizacja wspólnego rynku zbóż

na terenie UE obejmuje:

- Pszenicę (w tym pszenicę wysokoglutenową tzw.twardą),
- Żyto,
- Jęczmień,
- Owies,
- Kukurydzę,
- Sorgo, proso, grykę
- Mąkę pszenną i żytnią / Kasze zbożowe / Mączki zbożowe / inne

W roku gospodarczym 2004/05 skup interwencyjny prowadzony może

być na rynkach:

pszenicy zwyczajnej,

pszenicy durum,
jęczmienia,
kukurydzy,
sorga.

Natomiast zboża pozostałe mogą być zbywane wyłącznie w obrocie

wolnorynkowym.

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

5

Agenda 2000 zakłada poszerzenie i pogłębienie reform zapoczątkowanych

przez reformę Mc Sharre’go. W 1999 roku podczas szczuty Unii w Berlinie

przyjęto zasady finansowania WPR mające na celu stabilizację wydatków

na rolnictwo, wzrost efektywności wydatków i przestrzeganie dyscypliny
budżetowej.

Główne elementy nowych rozwiązań na rynku zbóż:
•

cena interwencyjna dla zbóż ulegnie obniżeniu

o 15% w dwóch

etapach, każdorazowo po 7,5%, w kolejnych latach gospodarczych

2000/2001 i 2001/2002 i docelowo wyniesie 101,31 ECU/t;
• dla częściowego (50%) zrekompensowania producentom zbóż

negatywnych dochodowych skutków obniżki ceny interwencyjnej, zostaną

zwiększone dopłaty wyrównawcze

; w latach gospodarczych 2000/2001

i 2001/2002 dopłaty te wzrosną w dwóch etapach z poziomu 54,34 EUR/t w

1999 r. do 63 EUR/t średniego plonu w regionie uprawy, i obliczane będą

wg. wzoru:

Średni plon w regionie * stawka dopłaty na hektar * ilość hektarów

• podstawowa

stopa przymusowego odłogowania

będzie zmniejszona

do poziomu 10% w okresie 2000-2006 przy czym będzie zróżnicowana

regionalnie. Rekompensata za odłogowanie wynosi 63 ECU.

Regulacja rynku zbóż

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

6

Regulacja rynku zbóż

Skup Interwencyjny

Skup interwencyjny zbóż rozpoczyna się

15 listopada i trwa do 31

maja

.

Cena interwencyjna zwiększana była w okresie listopad-maj co

miesiąc o dopłaty (1 ECU/t) aby zrekompensować koszt
magazynowania zboża. Obecnie cena ta podlega podwyższeniu
o miesięczny dodatek

0,46 euro/t

od listopada do maja

(maksymalnie 3,22 euro/t).

Warunki skupu interwencyjnego

:

• interwencja jest uruchamiana gdy średnia cena rynkowa jest

mniejsza 94% ceny interwencyjnej;

• minimalna dostawa do punktu skupu – nie mniej niż 80 ton

zboża (10 t dla pszenicy durum);

• spełnienie wymogów jakościowych;
• dostawca ziarna zobowiązany jest pokryć koszty transportu do

skupu, natomiast jest zwolniony z opłat za rozładunek;

• płatność za ziarno jest dokonywana w okresie 30-35 dni od

dostawy;

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

7

Regulacja rynku zbóż

Skup Interwencyjny

Agencja zobowiązana jest do zakupu

całego oferowanego

zboża

,

jeśli spełnia ono minimalne wymagania ilościowe i jakościowe.

Zakup interwencyjny może być realizowany przy zastosowaniu
dwóch sposobów:

1. pierwszy

zakłada, że oferowane zboże – przed jego przejęciem

na zapasy interwencyjne UE – jest dostarczane przez oferenta do
magazynu interwencyjnego,

2. drugi zakłada

, że oferowane zboże jest przejmowane w miejscu

jego przechowywania, pod warunkiem, że oferent dysponuje
magazynem autoryzowanym; po przejęciu oferowanych zbóż
na zapasy interwencyjne, w wyniku zawarcia umowy na
świadczenie usług przechowalniczych, magazyn autoryzowany
oferenta staje się magazynem interwencyjnym.

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

8

Regulacja rynku zbóż

Skup Interwencyjny

Przepisy UE określają

minimalną ilość zbóż

, jaka

może być przedmiotem zakupu interwencyjnego,
tj.:

80 ton

w przypadku ofert na przejęcie zbóż w

magazynie interwencyjnym,

1000 ton

w przypadku ofert na przejęcie zbóż w

miejscu przechowywania dla jednej lokalizacji

Taką ilość przewidziano w polskiej procedurze realizacji
mechanizmu Wspólnej Polityki Rolnej)

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

9

Regulacja rynku zbóż

Wymogi Jakościowe

Każda partia kierowana na zapasy interwencyjne jest

dokładnie sprawdzana pod kątem wymagań jakościowych.

Każda, dostarczona na zapasy interwencyjne, partia zboża

będzie ważona i badana laboratoryjnie z częstotliwością nie
mniejszą niż jedna próba na 60 ton.
Na analizę prób magazyn ma 20 dni, a koszty badań poniesie
sprzedający*.

Jeżeli oferowane ziarno nie spełni standardów, zostanie

odrzucone, a dostawca poniesie dodatkowo koszty transportu,
koszty wycofania zboża z magazynu na koszt własny oraz koszty
opłat związanych z odrzuceniem zboża Informację taką agencja
musi przekazać sprzedającemu w ciągu pięciu
dniu roboczych.

* Przed złożeniem oferty na przejęcie zbóż w ramach zakupu interwencyjnego,
sprzedający będzie zobowiązany do wniesienia na konto Agencji Rynku Rolnego
opłaty na poczet wykonania w specjalistycznym laboratorium oceny jakościowych
parametrów ziarna. Podczas dostawy zboża wymagana będzie obecność
pracownika agencji, który będzie między innymi nadzorował pobieranie
próbek z każdej pojedynczej dostawy oraz kontrolował ważenie.

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

10

Regulacja rynku zbóż

Przechowywanie zbóż

Na realizację zakupu interwencyjnego konieczny

będzie

wynajem

przez

Agencję

powierzchni

przechowalniczej dla magazynowania ziarna.

Podmiot zainteresowany świadczeniem usług

przechowalniczych na rzecz Agencji musi uzyskać
autoryzację magazynu (magazynów). We wszystkich
przedsiębiorstwach przechowalniczych, których oferty
zostały przyjęte, przeprowadzona zostanie kontrola
autoryzacyjna (powinna się ona zakończyć się
przed 20 września nowego roku gospodarczego).

Przyznana autoryzacja obowiązuje jedynie dla

danego roku gospodarczego.

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

11

Regulacja rynku zbóż

Przechowywanie zbóż

W

zależności

od

zapotrzebowania

na

powierzchnię przechowalniczą oraz od oferowanych
przez

magazyny

autoryzowane

stawek

za

przechowywanie i powierzchnię przechowalniczą, OT
ARR wybiorą niezbędną powierzchnię magazynową i
podpiszą z wybranymi przedsiębiorcami umowy na
świadczenie usług przechowalniczych.

Na podstawie tych umów magazyny stają się

magazynami interwencyjnymi

.

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

12

Regulacja rynku zbóż

Stawka za przechowywanie

Stawka za przechowywanie składa się z następujących

składników kosztowych

składników kosztowych:

• przyjmowanie zboża,

• ocena parametrów jakościowych zboża,

• magazynowanie,

• wydawanie zbóż,

• przemieszczanie zboża między poszczególnymi
pomieszczeniami.

Ponadto przedsiębiorstwu przechowalniczemu będą płacone
uzgodnione

dodatkowe stawki

dodatkowe stawki za świadczenie innych czynności

związanych z właściwym przechowywaniem zbóż,
w tym: z dezynfekcją, dezynsekcją, deratyzacją i fumigacją.

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

13

Regulacja rynku zbóż

Sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych

Wnioskuje zainteresowany kraj członkowski

Decyzję podejmuje Komisja Europejska

KE informuje o otwarciu przetargu w Dzienniku Urzędowym
Wspólnot Europejskich w formie rozporządzenia otwierającego
przetarg na sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych

KE określa

ilości

ilości zbóż oraz
ostateczny

termin składania ofert

termin składania ofert przetargowych

(w przypadku przetargu jednorazowego)

lub datę pierwszego i terminy częściowe składania ofert

(w przypadku przetargu stałego).

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

14

Regulacja rynku zbóż

Sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych

Sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych może być
prowadzona na:

1. na rynek wewnętrzny Unii Europejskiej

1. na rynek wewnętrzny Unii Europejskiej

Minimalna ilość zbóż, na jaką może być złożona

oferta wynosi

20 ton

(dla każdego magazynu

interwencyjnego), chyba że KE określainne

minimalne

ilości.

Przetarg wygrywa ten przedsiębiorca, który zaproponował
najwyższą cenę ofertową za zboże przeznaczone na sprzedaż z
określonego magazynu interwencyjnego.
Dolny przedział oferty cenowej wyznacza cena
interwencyjna i sprzedaż dochodzi do skutku, kiedy przystępujący
do przetargu oferują ceny powyżej jej poziomu.

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

15

Regulacja rynku zbóż

Sprzedaż zbóż z zapasów interwencyjnych

2. na eksport

2. na eksport

Wymagane jest posiadanie przez przedsiębiorcę licencji
eksportowej.
Minimalna ilość zbóż, na jaką może być złożona oferta
wynosi

500 ton

, chyba że KE (w rozporządzeniu

otwierającym przetarg) lub Agencja (w odrębnych
przepisach) określą inne minimalne ilości.

zabezpieczenie wynosi 5 euro/t

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

16

Od 1995 roku na terenie UE obowiązuje jedna cena

urzędowa –

cena interwencyjna

. Jest to cena po

której jest dokonywany skup interwencyjny, kiedy

cena

rynkowa

spadnie

poniżej

94%

ceny

interwencyjnej. Od sezonu

2001/2002 wynosi

ona

101,31 ECU

i jest jednakowa dla wszystkich

rodzajów zbóż na całym terytorium UE.

Regulacja rynku zbóż

Ceny

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

17

Rynek zbóż

Odłogowanie

Pierwszym sezonem kiedy wprowadzono regularne odłogowanie

był sezon 1992/93. Od tego czasu corocznie określany jest

odsetek powierzchni bazowych przeznaczonych do odłogowania.

Za powierzchnię bazowo uznano średnią powierzchnię uprawy

poszczególnych gatunków zbóż w latach 1989-1991 w

gospodarstwie, gminie, rejonie lub kraju.

Rodzaje odłogowania:

• obligatoryjne – któremu podlega wyliczona powierzchnia gruntów u

tych rolników, którzy przekroczyli limit produkcyjny 92 ton (10%

gruntów);
• dobrowolne – powierzchnia przeznaczona do odłogowania,

zaakceptowana przez odpowiedni urząd;
• rotacyjne – przez pięć kolejnych lat, corocznie odłogowany jest inny

kawałek gruntów;
• nie rotacyjne – kiedy ten sam kawałek gruntu jest odlogowany przez

pięć kolejnych lat;

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

18

Rynek zbóż

Odłogowanie

W latach 2000-2006 stopa obowiązkowego odłogowania ustalona została

na poziomie 10% areału zgłoszonego w systemie AAPS. Kraje mają

możność określić dobrowolnie wyższy odsetek odłogowanej ziemi.

Do programu odłogowania rolnik może zgłosić tylko wówczas

grunty orne, jeśli spełnione zostały poniższe warunki:

• grunty kwalifikują się do systemu AAPS
• grunty były objęte towarową produkcją rolną (rolnik utracił dochód ze

sprzedaży)

• grunty były odłogowane uprzednio w ramach wsparcia bezpośredniego.
Powierzchnia działki zgłoszonej do odłogowania nie może być

mniejsza niż 0,3 ha i musi mieć szerokość co najmniej 20 m. W

niektórych przypadkach kraje członkowskie mogą od tych reguł

odstąpić, mianowicie gdy:

• działka jest ograniczona trwałymi naturalnymi granicami, jak: wały,

żywopłoty, strumienie

• w regionie, charakteryzującym się tradycyjnie tego typu strukturą pól

występują działki jednolite, mające mniej niż 20 m szerokości

• działki mają co najmniej 10 m szerokości, przylegają do strumieni

rzecznych lub jezior i objęte są kontrolą zgodności z wymogami

środowiska

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

19

Rynek zbóż

Odłogowanie

Działania dozwolone na gruntach odłogowanych:

• grunty odłogowane mogą być wykorzystywane do produkcji

roślin lub ich części stanowiących surowce do wytwarzania

produktów nie przeznaczonych do spożycia przez ludzi lub

zwierzęta np.. rzepak na biopaliwo;
• producent roślin uprawnych może dokonywać wysiewu roślin na

gruntach odłogowanych od dnia 15 lipca jeżeli zbiory tych roślin

nastąpią w roku następnym;
• grunty odłogowane mogą być obsiane roślinami tworzącymi

zieloną okrywę, z tym że rośliny te nie mogą być:

- uprawiane z przeznaczeniem na produkcję nasion;
- przeznaczone na cele związane z produkcją rolną przed 31

sierpnia;

- zebrane przed dniem 15 stycznia w roku następnym w

celu ich sprzedaży

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

20

Regulacje handlu zagranicznego

na rynku zbóż w UE

Zboża znalazły się wśród pierwszych produktów objętych CAP,

a prawne podstawy systemu organizacji obowiązują od
1962 r.

Konieczność reform mechanizmów regulacji rynku oraz handlu

wynikała z nacisków zewnętrznych i wewnętrznych

Zasadniczym elementem zmian było obniżenie cen

interwencyjnej, wprowadzenie dopłat bezpośrednich,
zmiany w handlu zbożami i ich przetworami

.

W wyniku realizacji obniżono wydatki budżetu ponoszone na

refundacje eksportowe z 3,5 mld ecu (1992) do 0,5 mld ecu
(po reformie)

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

21

Licencje

Rynek Zbóż jest jednym z niewielu rynków UE na

których niezbędne jest uzyskanie licencji przy
imporcie i eksporcie nawet niewielkich partii zbóż.

W Polsce niezbędne będzie uzyskanie zezwolenia w postaci

licencji importowej wydanej przez Agencję Rynku Rolnego.

Dotyczą one:
• importu powyżej 5 ton ziarna zbóż lub 1 t

produktów

• importu każdej ilości w ramach kontyngentów
• eksportu powyżej 5 ton ziarna zbóż lub 0,5 tony

produktów

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

22

Regulacje importowe

Instrumenty regulacji importowych:
 opłaty celne
 licencje importowe
 środki specjalne, jak klauzula bezpieczeństwa

Zgodnie z postanowieniami GATT, Unia Europejska

zobowiązana została do zredukowania opłat celnych o 36%

w okresie od połowy 1995 do połowy 2001 roku.

Godnie z porozumieniem między UE i USA (Blair House, 1994)

ceny niektórych zbóż (pszenica zwykła i durum, żyto,
owies, kukurydza i sorgo) nie mogą być wyższe niż 155%
ceny interwencyjnej.

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

23

Regulacje importowe

Opłaty celne

Wyliczane są jako różnice między ceną światową a

maksymalną ceną importowaną, czyli cena interwencyjna
powiększona o 55%.

Wysokość cła ustalana jest codziennie, ale obowiązuje przez 2

tygodnie (jako średnia notowań codziennych)

Stawka celna nie jest ostatecznym cłem płaconym przez

importera; uwzględnia się redukcje:

• Wynikające z miejsce docelowego importu (np. 2€ dla

Irlandii, 10€ dla WB, Danii

• Wynikająca z wysokiej jakości zboża (np.. 14€ na pszenicę

zwyczajną wysokiej jakości)

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

24

Import w ramach kontyngentów

UE stosuje obniżone stawki dla niektórych państw,

zwłaszcza ACP lub stowarzyszeniowych

(stawki obniżone są

nawet o 80%)

W ranach GATT obowiązuje kontyngenty minimalnego

dostępu do rynku. W 2001 roku wynosił 5% spożycia
wewnętrznego (około 5 mln ton).

Zobowiązano też państwa Wspólnot do wprowadzenia

kontyngentu 281 tys. ton ziarna pszenicy o stawce
wynoszącej maksymalnie 32%

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

25

System eksportowy

Eksport zbóż z dopłatą

Formy eksportu zbóż z UE:



z rynku przy zastosowaniu refundacji eksportowych
uzyskiwanych w drodze przetargu



z zapasów interwencyjnych

(tzw. interwencyjna sprzedaż

eksportowa)



z rynku przy zastosowaniu stałych, niezmiennych
refundacji ustalanych przez komisję



w formie pomocy żywnościowej

W ramach dwóch pierwszych form realizowane jest 90%

całości eksportu zbóż z Unii.

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

26

Eksport w systemie

przetargowym

Dotyczą: pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa i kukurydzy.
Oferta przetargowa winna zawierać:



gatunek, ilość i jakość zboża,



wysokość dopłaty o którą się ubiega,



zapewnienie o pochodzeniu zboża z UE



zapewnienie, że po wygraniu przetargu przedsiębiorca
wystąpi o licencję i złoży przewidywane zabezpieczenie

Ponadto zobowiązany jest do złożenia wadium w wysokości

5€/t

Opracowanie: Wawrzyniec Czubak

27

Rozstrzygnięcie przetargu

Komisja ustala

cenę wskaźnikową

(dla każdego rodzaju zboża)

na rynku światowym i w UE. Odejmując licytowane dopłaty

(przeliczone na USD)

od cen w Unii otrzymuje się cenę

netto. Za maksymalną uznaje się dopłatę, która w
największym stopniu zbliża cenę netto do cen światowych.

Komisja bierze także pod uwagę:
- stan rynku zbóż w UE, stan zapasów interwencyjnych
- Rozmiar nadwyżki zbóż w danym sezonie
- Sytuację na światowym rynku zbóż (ilości, ceny, popyt)