WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Problemy współczesnego
świata

Plan lekcji

1. Demografia świata
2. Problemy Trzeciego Świata
3. Problemy ekologiczne
4. Postęp naukowo – techniczny
5. Globalizacja

Raport ONZ z 2005 roku podaje liczbę 6,478 mld mieszkańców Ziemi
zamieszkujących wszystkie kontynenty o łącznej powierzchni 149,1 mln
km ². Oznacza to, że aktualnie na świecie żyje już ponad 6,5 mld ludzi,
czyli na każdy km² lądu (bez Antarktydy) przypada średnio 48 osób.

W II połowie ubiegłego stulecia zaobserwowano dynamiczny wzrost
populacji w krajach biedniejszych, czego skutkiem było zwielokrotnienie
liczby mieszkańców Afryki, Ameryki Łacińskiej i Azji, także Australii i
Oceanii.

Demografia świata

Wybiegająca 50 lat
w przyszłość
prognoza ONZ
zakłada, że w 2050
roku cała populacja
na Ziemi będzie
liczyć ponad 9 mld
ludzi.
Najludniejszym
krajem będą Indie,
które wyprzedzą
Chiny.

Liczba ludności Polski w latach 1961-2006 w tysiącach)

Lawinowy przyrost liczby ludności występujący w krajach słabo
rozwiniętych gospodarczo powoduje szereg negatywnych skutków nie tylko
na terenie państw objętych eksplozją demograficzną. Skutki te są i będą
odczuwane również w innych regionach świata. Ze względu na ich globalny
charakter określa się je mianem „bomby D”. Konsekwencje eksplozji
demograficznej widoczne są w sferze:

1) Demograficznej:
• zachwianie struktury wiekowej ludności – zbyt duża liczba dzieci w
stosunku do ludności w wieku produkcyjnym, co pogłębia biedę, a w
przyszłości może być przyczyną wtórnej eksplozji demograficznej,
• lęk przed przeludnieniem powoduje stosowanie drastycznych metod
kontroli urodzeń, co w przyszłości może prowadzić do konfliktów
społecznych i politycznych, np. w Chinach doprowadziło to do nadmiaru
liczby mężczyzn w stosunku do liczby kobiet.

Demografia świata

Polacy wpływają na demografię innych państw

3) Ekonomicznej:
• stagnacja ekonomiczna (przeznaczanie dużych środków na utrzymanie
egzystencji biologicznej społeczeństwa) powodująca zwalnianie tempa
przyrostu produktu krajowego brutto,
• brak środków na cele inwestycyjne w związku ze zwiększoną
konsumpcją,
• stagnacja stopy życiowej i pogłębianie się przepaści cywilizacyjnej w
stosunku do bogatych społeczeństw,
• niedorozwój działów gospodarki przynoszących większe zyski, np.
nowoczesnych gałęzi przemysłu i usług.

Demografia świata

2) Społecznej:
• przeludnienie wsi, powodujące masowe migracje ludności do miast,
• wzrost bezrobocia,
• brak możliwości zaspokojenia zwiększonych potrzeb w zakresie oświaty
i ochrony zdrowia (wzrost analfabetyzmu, niedobór wykwalifikowanych
kadr, szerzenie się chorób),
• wzrost patologii społecznej, zwłaszcza w wielkich miastach,
• klęska głodu i niedożywienie ludności.

Demografia świata

5) Politycznej:
• migracja ludności do krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo, co
powoduje liczne konflikty narodowościowe i religijne,
• regionalne konflikty etniczne i wojny spowodowane sporami o ziemię
lub wodę, np. wojny na Bliskim Wschodzie,

4) Gospodarczej:
• gwałtowne powiększanie się miast,
• powiększanie powierzchni upraw kosztem obszarów leśnych powodujące
zwiększoną erozję gleb, jałowienie pól, przyspieszenie pustynnienia i
nasilenie efektu cieplarnianego,
• zwiększone pozyskiwanie drewna w strefie lasu równikowego i sawanny
(brak innego opału) pogłębia degradację środowiska na tych terenach,
• utrwalanie nieracjonalnej struktury gospodarki (dominacja rolnictwa)
spowodowane koniecznością zwiększenia produkcji żywności.

• zwiększenie udziału
krajów Azji, Afryki, Ameryki
Łacińskiej w zaludnieniu
świata wyzwala chęć tych
państw do podejmowania
globalnych decyzji
politycznych
i gospodarczych.

Problemy Trzeciego Świata

Bogata Północ i biedne Południe

U progu XXI wieku wciąż istnieje przepaść między Północą a Południem
(tzw. kraje Trzeciego Świata). Podział na bogatą Północ i biedne Południe
jest umowny, ponieważ do Północy zalicza się także Australię i Nową
Zelandię, a do Południa większą część Azji.

Wysoko rozwinięte bogate

państwa

Najbiedniejsze kraje

W najbiedniejszych krajach żyje połowa mieszkańców naszego globu, z
czego miliard ludzi musi się wyżywić za jednego dolara dziennie. Ta
sytuacja wynika z nierównomiernego rozłożenia efektów wzrostu
gospodarczego.

Problemy Trzeciego Świata

U progu XXI wieku społeczność międzynarodowa wyznaczyła sobie cele
rozwoju, aby zmniejszyć występujące dysproporcje między Północą a
Południem.

Praktycznie cała Afryka (oprócz RPA) jest zdana na wsparcie bogatej
Północy. Szczególnie trudne warunki życia panują we wschodniej części
kontynentu. Na kontynencie azjatyckim do najbiedniejszych krajów należą
m.in.: Laos, Papua Nowa Gwinea oraz Filipiny.

Trudna sytuacja jest też pokłosiem dawnego układu kolonialnego. Kraje
kolonialne były w przeszłości traktowane jako źródło surowców. Obecnie
ze względu na zmiany technologiczne surowce nie gwarantują im już
dochodów umożliwiających szybki rozwój. Można zauważyć spowolnienie
rozwoju oraz zwiększenie dysproporcji w stosunku do najlepiej
rozwiniętych państw.

Migracja ludności

Coraz większa liczba ludności z południa zaczyna się kierować ku
północnym oazom bogactwa. W wielu wypadkach migracja jest jedyną
szansą na przeżycie. Dzięki nowoczesnym systemom komunikacji wiedza
o szansach na lepsze życie dociera już praktycznie wszędzie.

Problemy Trzeciego Świata

Najwięcej ludzi kieruje się do USA oraz krajów Unii Europejskiej. Niektóre
państwa
(np. Australia) stwarzają cały system zachęt socjalnych dla imigrantów.
Inne wprowadzają ograniczenia z obawy, że niedostatek miejsc pracy
może wywoływać problemy społeczne, np. wzrost przestępczości czy
marginalizację społeczną.

Świat podczas zimnej wojny: niebieskim kolorem oznaczony został
Pierwszy Świat, czerwonym Drugi Świat, a zielonym Trzeci Świat

Problemy ekologiczne

Zanieczyszczenie powietrza

Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza jest emisja do atmosfery
związków węgla, siarki i azotu, spowodowane rozwojem przemysłu i
komunikacji. Gazy te tworzą warstwy utrudniające oddawanie ciepła przez
powierzchnię Ziemi, powodując efekt cieplarniany. Jednocześnie są
niszczone warstwy ozonu (głównie w wyniku emisji freonu), co ułatwia
przenikanie promieni słonecznych – zwłaszcza ultrafioletowych.

Z powodu efektu cieplarnianego
temperatura na Ziemi podniesie się
niosąc za sobą niebezpieczeństwo
topnienia lodowców, zwiększenia
ilości wody w oceanach i zatopienia
znacznych obszarów lądu, np. w
Egipcie, Bangladeszu czy Chinach.

Zagrożeniem dla atmosfery są także
pyły, których emisja towarzyszy
produkcji przemysłowej i energetyce
konwencjonalnej.

Schemat powstawania efektu
cieplarnianego

Problemy ekologiczne

Zanieczyszczenie wody i gleby

Degradacja gleby stanowi istotny problem z powodu potrzeby wyżywienia
zwiększającej się populacji.

Istnieje niebezpieczeństwo zalania przez oceany części pól uprawnych.
Redukcja powierzchni lasów oraz przemysł wydobywczy powodują erozję
gleb, zmiany ukształtowania terenu, a także obniżenie poziomu wód
głębinowych.
Problemem towarzyszącym
degradacji gleb jest brak wody.
Dotyczy to zarówno wody pitnej, jak i
potrzebnej do produkcji rolnej i
przemysłowej. Ochrona zasobów
wodnych przed zanieczyszczeniami
jest konieczna głównie w krajach
uprzemysłowionych, a jej
gromadzenie (np. w Afryce) to wciąż
nierozwiązany problem wywołujący
wiele konfliktów.

Problemy ekologiczne

Działania na rzecz ochrony środowiska

Ochrona środowiska jest ważnym problemem, który jednoczy w
działaniach społeczność międzynarodową . Z inicjatywy i pod auspicjami
ONZ w 1992 roku odbył się w Rio de Janerio Światowy Szczyt Ziemi, na
którym przyjęto m.in. konwencję klimatyczną (uzupełnioną w 1997 roku
protokołem z Kioto), dotyczącą redukcji emisji gazów cieplarnianych do
atmosfery. Zatwierdzono tam również program Agenda 21, będący
zbiorem zaleceń dotyczących działań, które należy podjąć w celu
zapewnienia zrównoważonego rozwoju.

W 2002 roku na szczycie w Johannesburgu uwypuklono związek między
biedą a eksploatacją zasobów naturalnych oraz ochroną środowiska.
Zadeklarowano tam również zaprzestanie do 2020 roku wytwarzania i
stosowania środków chemicznych w sposób szkodliwy dla ludzi i
środowiska.

Wiele działań w zakresie ochrony środowiska jest podejmowanych w
ramach Agendy 21 – programu przyjętego w Rio jako podstawy
zrównoważonego rozwoju świata.

Postęp naukowo - techniczny

Nowe sposoby komunikacji
Na przełomie XX i XXI wieku dokonał się postęp w sposobach komunikacji.
Kształtuje się społeczeństwo informacyjne, które wykorzystuje nowe
technologie komunikacyjne we wszystkich obszarach życia.

Nowoczesne techniki komunikacji są wykorzystywane przez rynki
finansowe. W świecie finansów zaczyna dominować pieniądz wirtualny,
który powoduje inne funkcjonowanie rynku, handlu i produkcji.

Posługując się terminologią bankową,
bankowość elektroniczna to pewna forma
usług oferowana przez niektóre banki,
polegająca na umożliwieniu klientowi
dostępu do jego rachunku za
pośrednictwem komputera, bądź innego
nośnika elektronicznego (np. telefonu).
Dodać należy, że pod tym pojęciem kryje
się zarówno wszelkie rozwiązanie
biznesowe i technologiczne, które
umożliwiają „interakcję banku i jego
klientów przez urządzenia techniczne
przekazujące dane za pomocą Internetu
bądź przez inne kanały elektroniczne.

Postęp naukowo - techniczny

Postęp w nauce

Postęp techniczny jest nierozerwalnie związany z rozwojem nowych
dziedzin nauki, które łączą tradycyjne dyscypliny. Przykładami mogą być
fizyka jądrowa, biotechnologia, genetyka, technologia informacyjna.

Postęp naukowy dokonuje się w coraz szybszym tempie. Do niedawna za
kamień milowy w nauce uważano syntezę termojądrową. Obecnie zaś dla
naukowców nie stanowią już tajemnicy takie działania jak klonowanie
żywych organizmów i zapłodnienie pozaustrojowe oraz modyfikacje
genetyczne roślin i zwierząt.

Największe nadzieje i oczekiwania
budzi postęp w dziedzinie
biotechnologii. Od czasów odkrycia i
syntezy antybiotyków intensywnie
poszukuje się leków interweniujących
na poziomie komórkowym. Dzięki nim
będzie w przyszłości możliwe
pokonanie najgroźniejszych chorób
cywilizacyjnych: AIDS, chorób o
podłożu genetycznym oraz
nowotworów.

Reakcja fuzji termojądrowej, jądra deuteru i

trytu łączą się, powstaje jądro helu, neutron i

wydzielana jest energia.

Postęp naukowo - techniczny

Postęp w nauce

W informatyce znaczne nadzieje wiąże się ze stworzeniem przestrzeni
informacyjnej oraz swobodnym dostępem do wielu kanałów przepływu
informacji.

Postęp naukowo – techniczny
dokonuje się w zawrotnym tempie i
przez większość ludzi jest
postrzegany jako zjawisko bardzo
pozytywne. Jednak istotnym i wciąż
nierozwiązanym problemem
pozostaje kwestia, czy społeczność
międzynarodowa jest w stanie
zabezpieczyć się przed
wykorzystaniem jego owoców
przeciwko jednostce ludzkiej.

Kraj

Wydatki (w

Szwecja

4,27

Japonia

3,12

Islandia

3,09

USA

2,76

Niemcy

2,50

Chiny

1,23

Litwa

0,68

Polska

0,59

Bułgaria

0,50

Cypr

0,33

Wydatki na naukę w wybranych krajach w 2003 roku

Poza tym istotne jest umożliwienie
gromadzenia informacji oraz
udostępniania ich w różnych
postaciach. Można oczekiwać, że w
niedalekiej przyszłości zdalna
komunikacja stanie się podstawową
formą komunikowania
międzyorganizacyjnego.

Globalizacja

Globalizacja obejmuje różne obszary życia społecznego, politycznego i
gospodarczego. Oznacza proces wzrostu zależności i postępującej
integracji społecznej państw w skali całego globu.

Główną cechą tego procesu jest swobodne przemieszczanie się kapitału
na nowe obszary oraz jego koncentracja, połączone z powstawaniem
ogromnych międzynarodowych organizacji gospodarczych (koncernów i
konsorcjów). Umożliwia to maksymalne zwiększanie zysków przy
jednoczesnym obniżeniu kosztów mają udogodnienia podatkowe,
stosowanie nowych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych.

Globalizacji sprzyja światowa sieć komunikacji. Stwarza ona możliwość
wymiany informacji w ciągu ułamków sekund wielu odbiorcom naraz
(łączność bezprzewodowa, satelitarna, Internet).

Do globalizacji przyczyniają się też
rozbudowane sieci transportowe (lądowe,
morskie i lotnicze)
z centrami logistycznymi koordynującymi
przepływ strumieni towarów i
minimalizującymi koszty.

Wizualizacja różnych dróg w części
Internetu

Globalizacja

Globalizacja gospodarki

Charakterystyczną cechą globalizacji w dziedzinie gospodarki jest
powstawanie korporacji transnarodowych. Ponadpaństwowe koncerny
zatrudniają już setki milionów ludzi. Co roku aktualną listę 500
największych światowych przedsiębiorstw publikuje amerykański
magazyn gospodarczy „Fortune”.

Ożywieniu międzynarodowej wymiany gospodarczej służy założona w
1995 roku Światowa Organizacja Handlu (WTO) oraz Organizacja
Współpracy Gospodarczej (OECD).

W sektorze bankowym do najbardziej znaczących instytucji należą Bank
Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy, których główne cele to
udzielanie pomocy finansowej państwom rozwijającym się oraz krajom
Trzeciego Świata i stabilizacja walut oraz gospodarek.

Co roku w Davos (Szwajcaria) odbywa się Światowe Forum Gospodarcze,
podczas którego szefowie organizacji gospodarczych i finansowych
wspólnie z politykami omawiają najbardziej istotne i aktualne problemy
gospodarki światowej, uwzględniając też aspekty jej globalizacji.

Wymiar społeczno-kulturowy

Globalizacja w wymiarze społeczno-kulturowym jest rezultatem
rozwoju masowej turystyki, wzmożonych migracji, komercjalizacji
produktów kulturowych oraz rozprzestrzeniania się ideologii
konsumeryzmu.

Do jej rozwoju przyczyniają się również działania marketingowe
międzynarodowych korporacji oraz rozwój masowych środków
komunikacji. W tym kontekście często wspomina się również o
makdonaldyzacji społeczeństwa. Przeciwwagą dla takich zachowań
jest spowodowany globalizacją powrót do korzeni kultury.

Globalizacja

Globalizacja powoduje
również głębokie zmiany w
stylu życia i strukturach
społecznych. Do najczęściej
wymienianych zjawisk
należą: amerykanizacja
życia, konsumpcjonizm oraz
pogłębianie różnic
pomiędzy krajami wysoko, a
słabo rozwiniętymi
gospodarczo.

Protest antyglobalistyczny podczas szczytu G8
w Edynburgu
w czerwcu 2005 r.

Telepraca – efekt rozwoju społeczeństwa informacyjnego

Przykładem rozwoju społeczeństwa informacyjnego w aspekcie
globalizacji staje się telepraca. Jako telepracę należy rozumieć taką formę
organizacji pracy, w której realizacja zadań następuje w miejscu
oddalonym przestrzennie od punktu (miejsca), w którym oczekuje się
rezultatu tychże zadań i gdzie rezultaty te są wykorzystywane.

Telepraca niesie za sobą zarówno szanse jak i zagrożenia dla
społeczeństwa, pracowników, a także przedsiębiorców.

Globalizacja

zagrożenia

szanse