Podstawowe procesy:

Komponenty wrodzone

Elementarne rodzaje uczenia się

Aspekt praktyczny

Uczenie się

Związki: emocje, uczenie się i

pamięć

Czym jest uczenie

się

• Uczenie się to proces prowadzący

do modyfikacji zachowania
jednostki w wyniku jej uprzednich
doświadczeń (Baley,1965)

• Uczenie się to względnie trwała

zmiana zachowania będąca
wynikiem doświadczenia (Kosslyn,
2006)

• Proces lub wynik nabywania

wiedzy (Reber,2005)

Uczenie się zakłada
konieczność istnienia pamięci
(możliwości magazynowania,
gromadzenia doświadczeń)

Jakie zachowania ?

• Zachowania „zaprogramowane

genetycznie” nie podlegające zmianą
pod wpływem nowych doświadczeń
(oddychanie, praca serca itd.)

• Zachowania o uwarunkowaniach

wrodzonych podlegające w pewnym
stopniu modyfikacji pod wpływem
doświadczenia (zachowania
instynktowne jak znajdowanie
pokarmu itp.)

• Zachowania podlegające modyfikacji

pod wpływem doświadczeń i interakcji
ze środowiskiem (indywidualne
doświadczenia)

Komponenty

wrodzone

Habituacja

Habituacja

• Stopniowy zanik reakcji na powtarzające

się pobudzenie zewnętrzne o średniej sile
(Kurcz,1995)

• charakterystyczne dla wszystkich

organizmów żywych począwszy od
jednokomórkowców

• Zjawisko występuje nawet, gdy bodziec

pojawia się stosunkowo rzadko (i tym też
różni się od zmęczenia)

• Ma charakter wrodzony

• Z biologicznego punktu widzenia zjawisko

to ma na celu eliminowanie
niepotrzebnych reakcji

Verworn, 1889

Zjawisko zaobserwowane
u ameb, które początkowo
reagowały na stały prąd
elektryczny. W wyniku
powtarzania się tej
sytuacji przestały na niego
reagować

Podobne zjawisko
zaobserwowano u ameb w
reakcji na światło

Komponenty

wrodzone

Reakcja piętna (wdrukowanie)

Wdrukowanie (Lorenz, 1935)

• Reakcja obserwowana u niektórych

gatunków ptaków, polegająca na
reagowaniu piskląt na poruszający się
obiekt (większy od piskląt) i podążaniu za
nim.

• Jest to reakcja przystosowawcza,

instynktowna, w której występuje pewien
wpływ uczenia się

• Kształtuje się ona w okresie krytycznym dla

organizmu (od kilku do kilkunastu godzin
po wykluciu i trwa przez kilkanaście godzin)

• Jest nieodwracalna i wyznacza późniejsze

preferencje społeczne osobnika
(zafiksowanie na człowieku może
prowadzić do zachowań afiliacyjnych)

Elementarne rodzaje

uczenia się

 Warunkowanie klasyczne -

uczenie się

wykorzystujące elementy reakcji
wrodzonych

 Warunkowanie instrumentalne -

najprostsza forma uczenia się
nowych reakcji

 Nabywanie umiejętności, orientacji

przestrzennej, to bardziej złożone formy
uczenia się oparte na obu typach
warunkowania

 Uczenie się przez rozwiązywanie

problemów (poznawcze) -

Występuje w

różnych formach (próby i błędy;
wgląd; wybór metod i strategii

Warunkowanie klasyczne

 Uczenie się asocjacyjne –

polegające na „kojarzeniu”
jednego bodźca (neutralnego) z
innym (wrodzonym –
wywołującym zachowanie
odruchowe)

 Powtórzenie się tego skojarzenia

prowadzi do powstania reakcji
warunkowej, w której na bodziec
neutralny organizm reaguje tak
jak na bodziec odruchowy

Warunkowanie klasyczne

Bodziec
bezwarunkowy (SB)

Bodziec warunkowy
(SW)

Reakcja
warunkowa

Bodziec
bezwarunkowy (SB)

Reakcja
bezwarunkowa

Warunkowanie Klasyczne

warunki

 Styczność bodźca warunkowego i

bezwarunkowego w czasie

 Powtarzalność sytuacji styczności

obu bodźców (w niektórych

przypadkach wystarczy jedna próba

w innych kilkaset)

 Siła reakcji i jej trwałość zależą od

następujących czynników:

 Siła reakcji bezwarunkowej
 Siła bodźca warunkowego

(neutralnego)

 Obecność innych bodźców

neutralnych

Warunkowanie klasyczne

odmiany

 Warunkowanie odroczone

 Bodziec bezwarunkowy pojawia się w

trakcie (w1/2) trwania bodźca
warunkowego

 Warunkowanie śladowe

 Bodziec bezwarunkowy pojawia się po

pewnym czasie od wystąpienia bodźca
warunkowego

 Warunkowanie wsteczne

 Bodziec bezwarunkowy pojawia się jako

pierwszy i w jego trakcie (około ½)
pojawia się bodziec warunkowy

 Warunkowanie równoczesne

 Bodziec bezwarunkowy pojawia się w tym

samym momencie co bodziec warunkowy

Warunkowanie klasyczne

odmiany

 Warunkowanie apetytywne – kiedy bodziec

bezwarunkowy ma znaczenie pozytywne
(zastosowanie w reklamie)

 Warunkowanie awersyjne – kiedy bodziec

bezwarunkowy ma znaczenie negatywne

 (Mały Albert; awersja smakowa, fobie; wyuczona

bezradność)

 Generalizacja – pojawianie się reakcji

warunkowej na inne bodźce
(nieuwarunkowane), podobne do bodźca
warunkowego

 Biologiczna gotowość do reagowania na

odpowiednie bodźce – jedne bodźce
łatwiej podlegają warunkowaniu niż inne
– są to bodźce związane z zagrożeniem

Warunkowanie

Instrumentalne

 To proces, w którym dochodzi

do skojarzenia zachowania z

jego konsekwencjami

 Jeśli zachowanie prowadzi do

pozytywnych konsekwencji –

zwiększa się

prawdopodobieństwo jego

powtarzania (prawo efektu)

 Jeśli zachowanie prowadzi do

konsekwencji negatywnych –

maleje prawdopodobieństwo

jego powtarzania

 Ten typ uczenia się polega na

„uczeniu się metodą prób i

błędów”

Warunkowanie

Instrumentalne

 Warunkowanie instrumentalne

przebiega na zasadzie prób i

błędów.

 Organizm uczy się wykonując

przypadkowe ruchy, czy

czynności, że jakieś

zachowanie prowadzi do

konsekwencji

 W eksperymentach zwierzęta

zamknięte w specjalnych

klatkach poruszały się

chaotycznie, aż przez

przypadek naciskały dźwignię,

która (dozowała pokarm lub

otwierała przejście do

pokarmu)

Warunkowanie

Instrumentalne

Rola wzmocnienia

 Wzmocnienie jest podstawą

warunkowania instrumentalnego

 To czynnik (proces), dzięki któremu

konsekwencje reakcji prowadzą do

zwiększenia prawdopodobieństwa jej

ponownego pojawienia się

 Wzmocnienie pozytywne – gdy

następstwem zachowania jest

pojawienie się czynnika

wzmacniającego (zdarzenia

zachodzącego po reakcji)

zwiększającego

prawdopodobieństwo powtarzania

tego zachowania

 Wzmocnienie negatywne – gdy

następstwem zachowania jest

uniknięcie nieprzyjemnego

zdarzenia lub sytuacji –

zwiększające prawdopodobieństwo

powtarzania tego zachowania

Przykłady:
 Wzmocnienie pozytywne:

Student ucząc się do egzaminu zastosował

jedną ze strategii pamięciowych (np.

prowokującej „głębokie” przetwarzanie

materiału).
W rezultacie student otrzymał z egzaminu

ocenę bardzo dobrą
Istnieje duże prawdopodobieństwo, że

ucząc się do kolejnego egzaminu również

zastosuje podobną strategię

 Wzmocnieniem jest ocena bardzo dobra

 Wzmocnienie negatywne:

Student uczy się do egzaminu, aby

uniknąć

oceny

niedostatecznej

i

konieczności ponownego przystąpienia do

poprawki.
Uniknięcie oceny niedostatecznej zwiększy

prawdopodobieństwo, że student nauczy

się do następnego egzaminu

 Wzmocnieniem jest uniknięcie oceny

niedostatecznej

Warunkowanie

Instrumentalne

Rola kary

 Rola kary w procesie uczenia

się jest kontrowersyjna

 Badacze nie są pewni czy

kara eliminuje występowanie

niepożądanych reakcji

 Badania pokazały, że kara

nie znosi reakcji, a jedynie ją

tłumi – w sytuacji zniesienia

kary reakcja może

natychmiast powrócić

 Stosowanie kary może być

jednak skuteczne, gdy

wzmocnienia można

otrzymać inną drogą – niż ta,

która była niepożądana

Przykład:
 Badania Estes’a

Szczury w labiryncie wyuczono

docierania do pokarmu najkrótszą

drogą. Następnie podzielono je na

trzy grupy:1. gdzie dojście krótszą

drogą do pokarmu zagrodzone było

ścianką;2. gdzie szczury nie

dostawały pokarmu po przejściu

krótszej drogi;3. gdzie szczury

przechodząc krótszą drogę były

poddawane wstrząsom

elektrycznym. Jeśli szczur wybierał

drogę dłuższą (bezpieczną)

otrzymywał pokarm.

Okazało się, że kara (szok

elektryczny) najlepiej eliminowała

wyuczoną reakcję przebiegania

drogą krótszą

Inne rodzaje Uczenia się

Uczenie się poznawcze

 Nabywanie informacji,

które niekonieczne są

używane w działaniu w

danej chwili lecz są

przechowywane w celu

późniejszego użycia

 Uczenie się poprzez

wgląd – uczenie się

dzięki „zdaniu sobie

sprawy” ze znaczenia

sytuacji. Informacje tak

zdobyte zostają

włączone w skład

posiadanej już wiedzy

Inne rodzaje Uczenia się

Uczenie się społeczne

Uczenie się przez

obserwacje: uczenie
nie wymagające
wzmacniania –
odbywające się na
podstawie obserwacji
innych

Obserwowanie modeli

Naśladowanie

autorytetów