Maria Gańczak

Maria Gańczak

Zakład Higieny i Epidemiologii

Zakład Higieny i Epidemiologii

PAM

PAM

UMAN

UMAN

H

H

I

I

V

V

MMUNODEFICIENCY

MMUNODEFICIENCY

IRUS

IRUS

LUDZKI

LUDZKI

WIRUS

WIRUS

UPOŚLEDZENIA

UPOŚLEDZENIA

ODPORNOŚCI

ODPORNOŚCI

LUDZKI

LUDZKI

WIRUS

WIRUS

UPOŚLEDZENIA

UPOŚLEDZENIA

ODPORNOŚCI

ODPORNOŚCI

A

A

I

I

D

D

S

S

ZESPÓŁ

ZESPÓŁ

NABYTEGO

NABYTEGO

UPOŚLEDZENIA

UPOŚLEDZENIA

ODPORNOŚCI

ODPORNOŚCI

ZESPÓŁ

ZESPÓŁ

NABYTEGO

NABYTEGO

UPOŚLEDZENIA

UPOŚLEDZENIA

ODPORNOŚCI

ODPORNOŚCI

CQUIRED

CQUIRED

MMUNE

MMUNE

EFICIENCY

EFICIENCY

YNDROME

YNDROME

HIV - budowa

HIV - budowa

integraza

integraza

proteaza

proteaza

nić RNA

nić RNA

odwrotna transkryptaza

odwrotna transkryptaza

rdzeń p24

rdzeń p24

p17

p17

gp 41

gp 41

gp120

gp120

otoczka lipidowa

otoczka lipidowa

HIV - fakty

HIV - fakty



1981:

1981:

W Los Angeles rozpoznano u pięciu uprzednio

W Los Angeles rozpoznano u pięciu uprzednio

zdrowych homoseksualistów zapalenia płuc wywołane

zdrowych homoseksualistów zapalenia płuc wywołane

przez Pneumocystis carini

przez Pneumocystis carini



1982:

1982:

choroba otrzymuje nazwę "acquired

choroba otrzymuje nazwę "acquired

immunodeficiency syndrome", AIDS

immunodeficiency syndrome", AIDS



1983:

1983:

wykrycie wirusa HIV

wykrycie wirusa HIV



1985:

1985:

w marcu zarejestrowano w USA, a w maju w

w marcu zarejestrowano w USA, a w maju w

Europie - test ELISA anty-HIV; umożliwiło to masowe

Europie - test ELISA anty-HIV; umożliwiło to masowe

badania krwiodawców i osób z grup zwiększonego ryzyka

badania krwiodawców i osób z grup zwiększonego ryzyka



1987:

1987:

rozpoczęto wytwarzanie AZT ("Retrovir",

rozpoczęto wytwarzanie AZT ("Retrovir",

"Zidovudine"), leku o udowodnionym działaniu anty-HIV

"Zidovudine"), leku o udowodnionym działaniu anty-HIV





1995:

1995:

wprowadzenie do leczenia

wprowadzenie do leczenia

inhibitorów

inhibitorów

.....

proteazy

proteazy





1996:

1996:

wprowadzenie terapii zestawem

wprowadzenie terapii zestawem

3

3

.....

leków (HAART)

leków (HAART)





2001

2001

& future:

& future:





kraje rozwinięte: walka z AIDS skupiona

kraje rozwinięte: walka z AIDS skupiona

na

na

....

prewencji, ograniczeniu działań

prewencji, ograniczeniu działań

niepożąda-

niepożąda-

....

nych HAART i oporności

nych HAART i oporności

leków

leków





kraje rozwijające się: walka z AIDS

kraje rozwijające się: walka z AIDS

skupiona

skupiona

....

na: prewencji, diagnozowaniu,

na: prewencji, diagnozowaniu,

poszerzeniu

poszerzeniu

....

dostępu do opieki

dostępu do opieki

zdrowotnej, opiece paliatywnej

zdrowotnej, opiece paliatywnej

HIV - fakty

HIV - fakty

Źródło: The Hopkins HIV report 2001





28.1 mln

Sub-Saharan Africa

440 000

560 000

North Africa, Middle
East

Western Europe

15 000

1.4 mln

940 000

420 000

6,1 mln

South-East Asia

1 mln

1 mln

Eastern
Europe,
Central Asia

Pandemia HIV

Pandemia HIV

(dane WHO na koniec

(dane WHO na koniec

r. 2001)

r. 2001)

Zakażonych ogółem:

Zakażonych ogółem:

40 mln

40 mln





3,4 mln

Sub-Saharan Africa

80 000

30 000

North Africa, Middle
East

Western Europe

500

130 000

45 000

60 000

800 000

South-East Asia

270 000

250 000

Eastern
Europe,
Central Asia

Nowe zakażenia w 2001

Nowe zakażenia w 2001

roku

roku

Wszyscy: 5 milionów

Wszyscy: 5 milionów





 2,3
mln

Sub-Saharan Africa

 30
000

 6 800

North Africa, Middle
East

Western Europe

 120

 80 000

 20 000

 30 000

 400 000

South-East Asia

 35 000

 23 000

Eastern
Europe,
Central Asia

Zgony w wyniku AIDS w

Zgony w wyniku AIDS w

2001 roku

2001 roku

Wszyscy: 3 miliony

Wszyscy: 3 miliony

Zakażenia HIV i zachorowania na

Zakażenia HIV i zachorowania na

AIDS w Polsce (wg PZH)

AIDS w Polsce (wg PZH)

Nowo wykryte zakażenia HIV we

wrześniu 2002

33

zakaż. w wyniku używania narkotyków

drogą dożylną

8

zakaż. bez informacji o drodze

zakażenia

22

zakaż. drogą ryzykownych kontaktów

homoseksualnych

1

Zakaż. drogą kontaktów

heteroseksualnych

2

Nowo wykryte zakażenia HIV we

wrześniu 2002

33

zakaż. w wyniku używania narkotyków

drogą dożylną

8

zakaż. bez informacji o drodze

zakażenia

22

zakaż. drogą ryzykownych kontaktów

homoseksualnych

1

Zakaż. drogą kontaktów

heteroseksualnych

2

Od wykrycia pierwszego

Od wykrycia pierwszego

przypadku zakażenia HIV w

przypadku zakażenia HIV w

Polsce (1985)

Polsce (1985)

zajerestrowano wg PZH

zajerestrowano wg PZH

zakażenia obywateli polskich

7733

zakaż. w wyniku stosowania

narkotyków drogą dożylną

4713

zachorowania na AIDS

1207

Zgony w wyniku AIDS

601

zakażenia obywateli polskich

7733

zakaż. w wyniku stosowania

narkotyków drogą dożylną

4713

zachorowania na AIDS

1207

Zgony w wyniku AIDS

601

Potencjalnie zakaźny

Potencjalnie zakaźny

materiał biologiczny

materiał biologiczny



Materiał biologiczny człowieka: krew, nasienie,

Materiał biologiczny człowieka: krew, nasienie,

wydzielina pochwowa, płyny: mózgowo rdzeniowy,

wydzielina pochwowa, płyny: mózgowo rdzeniowy,

opłucnowy, osierdziowy, otrzewnowy, owodniowy, maź

opłucnowy, osierdziowy, otrzewnowy, owodniowy, maź

stawowa, mleko kobiece, jakikolwiek materiał

stawowa, mleko kobiece, jakikolwiek materiał

biologiczny, który jest w sposób widoczny skażony krwią;

biologiczny, który jest w sposób widoczny skażony krwią;



jakakolwiek oddzielona tkanka lub narząd człowieka

jakakolwiek oddzielona tkanka lub narząd człowieka

żywego lub martwego;

żywego lub martwego;



komórki lub hodowle tkankowe zawierające HIV, hodowle

komórki lub hodowle tkankowe zawierające HIV, hodowle

narządów, pożywki oraz inne roztwory zawierające HIV;

narządów, pożywki oraz inne roztwory zawierające HIV;



krew, narządy i inne tkanki

krew, narządy i inne tkanki

zwierząt doświadczalnych

zwierząt doświadczalnych

zakażonych HIV.

zakażonych HIV.

Przekazywanie wirusa HIV

Przekazywanie wirusa HIV

jest możliwe

jest możliwe

1 Poprzez kontakt seksualny

1 Poprzez kontakt seksualny

zakaźne są wszystkie wydzieliny układu

zakaźne są wszystkie wydzieliny układu

płciowego męskiego i żeńskiego

płciowego męskiego i żeńskiego

2 Poprzez krew

2 Poprzez krew

a) narkomania dożylna

a) narkomania dożylna

b) transfuzja krwi

b) transfuzja krwi

c) inne zakażenia szpitalne

c) inne zakażenia szpitalne

3 Przez matkę - dziecku

3 Przez matkę - dziecku

a) w czasie ciąży

a) w czasie ciąży

b) podczas porodu

b) podczas porodu

c) przy karmieniu piersią

c) przy karmieniu piersią

1 Poprzez kontakt seksualny

1 Poprzez kontakt seksualny

zakaźne są wszystkie wydzieliny układu

zakaźne są wszystkie wydzieliny układu

płciowego męskiego i żeńskiego

płciowego męskiego i żeńskiego

2 Poprzez krew

2 Poprzez krew

a) narkomania dożylna

a) narkomania dożylna

b) transfuzja krwi

b) transfuzja krwi

c) inne zakażenia szpitalne

c) inne zakażenia szpitalne

3 Przez matkę - dziecku

3 Przez matkę - dziecku

a) w czasie ciąży

a) w czasie ciąży

b) podczas porodu

b) podczas porodu

c) przy karmieniu piersią

c) przy karmieniu piersią

Bardzo wysokie ryzyko

Bardzo wysokie ryzyko

zakażenia!

zakażenia!

Wspólne używanie

Wspólne używanie

strzykawek i igieł

strzykawek i igieł

przez narkomanów,

przez narkomanów,

wstrzykniecie

wstrzykniecie

narkotyku

narkotyku

zabrudzonego krwią.

zabrudzonego krwią.

Przyjście na świat z

Przyjście na świat z

zakażonej wirusem HIV

zakażonej wirusem HIV

matki.

matki.

Nie ma żadnego ryzyka

Nie ma żadnego ryzyka

Działanie HIV na układ

Działanie HIV na układ

odpornościowy

odpornościowy

wirus HIV

wirus HIV

komórka

komórka

gospodarz

gospodarz

a

a

T

h

B

ak

ty

w

ac

ja

przeciwciała

T

s

ODPORNOŚĆ KOMÓRKOWA

NK T

h1

T

c

re

gu

la

cj

a

komórka
zakażona

komórka
zakażona

komórka
zakażona

ODPORNOŚĆ
HUMORALNA

makrofag

LIKWIDACJA

DROBNOUSTROJÓW

HIV

HIV

Układ odpornościowy

Układ odpornościowy

Cykl replikacji HIV

Cykl replikacji HIV

1000

0

Limfocyty
w 1 mm

2

wiremia

Etap

Grupa
objawów
kliniczny
ch

Objawy

Zakażenie ostra infekcja okres utajenia wczesne
zakażenie AIDS ....HIV
retrowirusowa (PGL) objawowe

I II III
IV

objawy

paragrypowe

bezobjawowy

(powiększone

węzły chłonne)

Gorączka, chudnięcie,

zmęczenie,

potliwość nocna,

biegunka, wysypka

PCP CMV

HSV MAC

Tbc KS

5 dni - 3 mies.

1-2 tygodnie

Kilka - kilkanaście lat (?)

Kilka lat (?)

Historia naturalna rozwoju

Historia naturalna rozwoju

AIDS

AIDS

Ostra choroba

Ostra choroba

retrowirusowa

retrowirusowa





uczucie zmęczenia

uczucie zmęczenia





bóle mięśniowo-stawowe

bóle mięśniowo-stawowe





bóle głowy

bóle głowy





zapalenie gardła, kaszel

zapalenie gardła, kaszel





wysypka plamisto-grudkowa

wysypka plamisto-grudkowa





powiększenie w. chłonnych

powiększenie w. chłonnych





objawy i zespoły neurologiczne:

objawy i zespoły neurologiczne:





zapalenie opon mózgowo-

zapalenie opon mózgowo-

rdzeniowych

rdzeniowych





zapalenie mózgu

zapalenie mózgu





neuropatia obwodowa

neuropatia obwodowa





radikulopatia

radikulopatia





zespół Guillain-Barre

zespół Guillain-Barre

Źródło: The Journal of HIV Combination Therapy 1997

1000

0

Limfocyty
w 1 mm

2

wiremia

Etap

Grupa
objawów
kliniczny
ch

Objawy

Zakażenie ostra infekcja okres utajenia wczesne
zakażenie AIDS ....HIV
retrowirusowa (PGL) objawowe

I II III
IV

objawy

paragrypowe

bezobjawowy

(powiększone

węzły chłonne)

Gorączka, chudnięcie,

zmęczenie,

potliwość nocna,

biegunka, wysypka

PCP CMV

HSV MAC

Tbc KS

5 dni - 3 mies.

1-2 tygodnie

Kilka - kilkanaście lat (?)

Kilka lat (?)

Historia naturalna rozwoju

Historia naturalna rozwoju

AIDS

AIDS

Zakażenie HIV -

Zakażenie HIV -

manifestacja kliniczna

manifestacja kliniczna

Generalized lymphadenopathy

Generalized lymphadenopathy

that has persisted for more

that has persisted for more

than three months

than three months

1000

0

Limfocyty
w 1 mm

2

wiremia

Etap

Grupa
objawów
kliniczny
ch

Objawy

Zakażenie ostra infekcja okres utajenia wczesne
zakażenie AIDS ....HIV
retrowirusowa (PGL) objawowe

I II III
IV

objawy

paragrypowe

bezobjawowy

(powiększone

węzły chłonne)

Gorączka, chudnięcie,

zmęczenie,

potliwość nocna,

biegunka, wysypka

PCP CMV

HSV MAC

Tbc KS

5 dni - 3 mies.

1-2 tygodnie

Kilka - kilkanaście lat (?)

Kilka lat (?)

Historia naturalna rozwoju

Historia naturalna rozwoju

AIDS

AIDS

HIV - manifestacja

HIV - manifestacja

kliniczna

kliniczna

HIV - manifestacja

HIV - manifestacja

kliniczna

kliniczna

Zakażenie HIV -

Zakażenie HIV -

manifestacja kliniczna

manifestacja kliniczna

Zakażenie HIV -

Zakażenie HIV -

manifestacja kliniczna

manifestacja kliniczna

Zakażenie HIV -

Zakażenie HIV -

manifestacja kliniczna

manifestacja kliniczna

Współistnienie zakażenia

Współistnienie zakażenia

HIV i tbc

HIV i tbc

<1

<1

1-9

1-9

10-99

10-99

100-

100-

999

999

>999

>999

Range of

Range of

rates (per

rates (per

100 000)

100 000)

Pobranie krwi

Pobranie krwi

TEST ELISA

TEST ELISA

Pobranie krwi

Pobranie krwi

TEST ELISA

TEST ELISA

Powtórzenie po

Powtórzenie po

6 miesiącach

6 miesiącach

Pobranie krwi

Pobranie krwi

TEST ELISA

TEST ELISA

Powtórzenie po

Powtórzenie po

6 miesiącach

6 miesiącach

Pobranie krwi

Pobranie krwi

TEST ELISA

TEST ELISA

BRAK

ZAKAŻENIA

Procedura testowania w

Procedura testowania w

kierunku zakażenia HIV

kierunku zakażenia HIV

Powtórny

Powtórny

TEST ELISA

TEST ELISA

Powtórny

Powtórny

TEST ELISA

TEST ELISA

Test potwierdzenia

Test potwierdzenia

WESTERN BLOT

WESTERN BLOT

Test potwierdzenia

Test potwierdzenia

WESTERN BLOT

WESTERN BLOT

STWIERDZONE

ZAKAŻENIE

Test ELISA

Test ELISA

Faza stała

Faza stała

gp160

gp160

HIV1

HIV1

p24 HIV1

p24 HIV1

gp36 HIV2

gp36 HIV2

Anty-HIV1/HIV1

Anty-HIV1/HIV1

podtyp O,

podtyp O,

Anty-HIV2 w

Anty-HIV2 w

surowicy

surowicy

Koniugat

Koniugat

sprzężone

sprzężone

HRP

HRP

gp160 HIV1

gp160 HIV1

p24 HIV1

p24 HIV1

gp36 HIV2

gp36 HIV2

Substrat

Substrat

TNB

TNB

Test potwierdzenia Western

Test potwierdzenia Western

Blott (modyfikacja LiaTek)

Blott (modyfikacja LiaTek)

Faza stała

Faza stała

gp120

gp120

HIV1

HIV1

gp41 HIV1

gp41 HIV1

p24 HIV1

p24 HIV1

p31 HIV1

p31 HIV1

p17 HIV1

p17 HIV1

gp105 HIV

gp105 HIV

gp36 HIV 2

gp36 HIV 2

Anty-HIV1/ 2

Anty-HIV1/ 2

w surowicy

w surowicy

Koniugat

Koniugat

sprzężone z

sprzężone z

HRP anty-IgG

HRP anty-IgG

człowieka

człowieka

Substrat

Substrat

TNB

TNB

Punkty uchwytu leków

Punkty uchwytu leków

antyretrowirusowych

antyretrowirusowych

Grupy leków

Grupy leków

antyretrowirusowych

antyretrowirusowych

Nukleozydowe inhibitory

Nukleozydowe inhibitory

odwrotnej transkryptazy

odwrotnej transkryptazy

Nienukleozydowe inhibitory

Nienukleozydowe inhibitory

odwrotnej transkryptazy

odwrotnej transkryptazy

Inhibitory proteazy

Inhibitory proteazy

Nukleozydowe inhibitory

Nukleozydowe inhibitory

odwrotnej transkryptazy

odwrotnej transkryptazy

Nienukleozydowe inhibitory

Nienukleozydowe inhibitory

odwrotnej transkryptazy

odwrotnej transkryptazy

Inhibitory proteazy

Inhibitory proteazy

Cele terapii w zakażeniu HIV

Cele terapii w zakażeniu HIV

(wg:Postgraduate medicine, 1998)

(wg:Postgraduate medicine, 1998)





ABSTYNENCJA SEKSUALNA

ABSTYNENCJA SEKSUALNA





TRWAŁY ZWIĄZEK Z JEDNYM

TRWAŁY ZWIĄZEK Z JEDNYM

NIEZAKAŻONYM PARTNEREM

NIEZAKAŻONYM PARTNEREM

OPARTY NA WZAJEMNEJ WIER-

OPARTY NA WZAJEMNEJ WIER-

NOŚCI

NOŚCI





ABSTYNENCJA SEKSUALNA

ABSTYNENCJA SEKSUALNA





TRWAŁY ZWIĄZEK Z JEDNYM

TRWAŁY ZWIĄZEK Z JEDNYM

NIEZAKAŻONYM PARTNEREM

NIEZAKAŻONYM PARTNEREM

OPARTY NA WZAJEMNEJ WIER-

OPARTY NA WZAJEMNEJ WIER-

NOŚCI

NOŚCI

Przed zakażeniem wirusem HIV drogą

Przed zakażeniem wirusem HIV drogą

płciową chronią

płciową chronią

wyłącznie:

wyłącznie:

Zmniejsza

Zmniejsza

ryzyko zakażenia:

ryzyko zakażenia:





OPÓŹNIANIE INICJACJI SEKSUALNEJ

OPÓŹNIANIE INICJACJI SEKSUALNEJ





UŻYWANIE PREZERWATYW WE

UŻYWANIE PREZERWATYW WE

WSZYSTKICH PRZYGODNYCH

WSZYSTKICH PRZYGODNYCH

KONTAKTACH SEKSUALNYCH

KONTAKTACH SEKSUALNYCH





OPÓŹNIANIE INICJACJI SEKSUALNEJ

OPÓŹNIANIE INICJACJI SEKSUALNEJ





UŻYWANIE PREZERWATYW WE

UŻYWANIE PREZERWATYW WE

WSZYSTKICH PRZYGODNYCH

WSZYSTKICH PRZYGODNYCH

KONTAKTACH SEKSUALNYCH

KONTAKTACH SEKSUALNYCH





stosowanie jednorazowego

stosowanie jednorazowego

sprzętu

sprzętu





zakaz pobierania narkotyku

zakaz pobierania narkotyku

ze wspólnego naczynia

ze wspólnego naczynia





terapia metadonowa

terapia metadonowa





stosowanie jednorazowego

stosowanie jednorazowego

sprzętu

sprzętu





zakaz pobierania narkotyku

zakaz pobierania narkotyku

ze wspólnego naczynia

ze wspólnego naczynia





terapia metadonowa

terapia metadonowa

Przed zakażeniem wirusem HIV drogą

Przed zakażeniem wirusem HIV drogą

narkomanii dożylnej chronią

narkomanii dożylnej chronią

Ekspozycja zawodowa na

Ekspozycja zawodowa na

HIV

HIV

Zawodowe zakażenia HIV

Zawodowe zakażenia HIV

na świecie

na świecie

Zawód

Potwierdzone Prawdo-

podobne

Razem

Pielęgniarka

50

62

112

Lekarz

11

20

31

Chirurg

1

14

15

Laborant

20

24

44

Dentysta

0

9

9

Wg Eurosurv.1999

Ryzyko zakażenia przy

Ryzyko zakażenia przy

pojedynczym kontakcie

pojedynczym kontakcie



HIV - ekspozycja

HIV - ekspozycja

przezskórna 0,3%

przezskórna 0,3%



HIV - ekspozycja

HIV - ekspozycja

przez śluzówki

przez śluzówki

0,03-0,09%

0,03-0,09%



HIV - kontakt

HIV - kontakt

seksualny

seksualny

0,05 - 30%

0,05 - 30%



HBV ( HBsAg-)

HBV ( HBsAg-)

ekspozycja

ekspozycja

przezskórna

przezskórna

6-30%

6-30%



HCV - ekspozycja

HCV - ekspozycja

przezskórna 2

przezskórna 2

- 3%

- 3%

Czynniki zwiększające ryzyko

Czynniki zwiększające ryzyko

nabycia zakażenia po

nabycia zakażenia po

parenteralnej ekspozycji na

parenteralnej ekspozycji na

HIV

HIV

(wg: Problemy HIV i AIDS, 1998;4,1)

(wg: Problemy HIV i AIDS, 1998;4,1)

CZYNNIK

 Głębokie zakłucie igłą

zawierającą światło

 Widoczna krew na kaleczącym

narzędziu

 Skaleczenie igłą wprowadzoną

do naczynia

 Zaawansowane stadium

AIDS

RYZYKO

16 x większe

5 x większe

5 x większe

6 x większe

Zasady profilaktyki

Zasady profilaktyki

przedekspozycyjnej

przedekspozycyjnej



Zachowanie uniwersalnych środków ostrożności (rękawiczki,

Zachowanie uniwersalnych środków ostrożności (rękawiczki,

fartuch, maska, okulary) w przypadku

fartuch, maska, okulary) w przypadku

każdego

każdego

kontaktu z

kontaktu z

wydzielinami i wydalinami organizmu pacjenta

wydzielinami i wydalinami organizmu pacjenta



Zabezpieczenie skaleczeń i otarć naskórka nieprzemakalnym

Zabezpieczenie skaleczeń i otarć naskórka nieprzemakalnym

opatrunkiem

opatrunkiem



Przestrzeganie zasad odkażania i sterylizacji narzędzi i sprzętu

Przestrzeganie zasad odkażania i sterylizacji narzędzi i sprzętu

zgodnie z zaleceniami producenta

zgodnie z zaleceniami producenta



Stosowanie bezpiecznych technik operacyjnych

Stosowanie bezpiecznych technik operacyjnych



Przystępowanie w rękawiczkach do mycia i sterylizacji ostrych

Przystępowanie w rękawiczkach do mycia i sterylizacji ostrych

narzędzi

narzędzi



Zakaz dotykania rękawiczkami i narzędziami zabrudzonymi

Zakaz dotykania rękawiczkami i narzędziami zabrudzonymi

krwią sprzętu znajdującego się w otoczeniu (klamki, krany)

krwią sprzętu znajdującego się w otoczeniu (klamki, krany)

Zasady postępowania po

Zasady postępowania po

ekspozycji na krew i inny

ekspozycji na krew i inny

potencjalnie infekcyjny materiał

potencjalnie infekcyjny materiał

(IPIM) mogący zawierać HIV

(IPIM) mogący zawierać HIV



W każdym przypadku, bezpośrednio po ekspozycji, przeprowadź

W każdym przypadku, bezpośrednio po ekspozycji, przeprowadź

odkażenie:

odkażenie:



Jeżeli doszło do przekłucia skóry należy dobrze umyć zranioną

Jeżeli doszło do przekłucia skóry należy dobrze umyć zranioną

okolicę wodą i mydłem (przy braku wody można użyć płynów do

okolicę wodą i mydłem (przy braku wody można użyć płynów do

mycia rąk na bazie alkoholu [60-90%]);

mycia rąk na bazie alkoholu [60-90%]);



Jeżeli na skórze znajduje się krew, niezależnie od tego, czy skóra

Jeżeli na skórze znajduje się krew, niezależnie od tego, czy skóra

jest uprzednio uszkodzona (czy są, na niej zmiany, otarcia itp.)

jest uprzednio uszkodzona (czy są, na niej zmiany, otarcia itp.)

należy umyć ją dobrze wodą i mydłem;

należy umyć ją dobrze wodą i mydłem;



Jeżeli skażone są oczy, należy wypłukać okolicę oczu delikatnie,

Jeżeli skażone są oczy, należy wypłukać okolicę oczu delikatnie,

lecz dokładnie wodą, lub 0,9% NaCI, przy otwartych powiekach;

lecz dokładnie wodą, lub 0,9% NaCI, przy otwartych powiekach;



Jeżeli krew dostanie się do ust, należy wypluć ją i przepłukać

Jeżeli krew dostanie się do ust, należy wypluć ją i przepłukać

jamę ustną wodą kilkanaście razy

jamę ustną wodą kilkanaście razy

Quidquid agis,

Quidquid agis,

prudenter agas et

prudenter agas et

respice finem

respice finem

Cokolwiek robisz,

Cokolwiek robisz,

czyń mądrze i

czyń mądrze i

pomyśl, jaki może

pomyśl, jaki może

być koniec

być koniec

Przygotował: Marcel Gańczak