Dzieci ulicy

Dzieci ulicy - problem

globalny

• Dzisiaj problem dzieci ulicy obecny jest zarówno w Europie,

jak i Ameryce, Azji, Afryce - prawie wszędzie na świecie.

Według danych szacunkowych Rady Europy liczba dzieci

ulicy na całym świecie sięga 100 mln.

• Ameryka Łacińska – ponad 40mln,

• Azja – ponad 31mln (Indie – 14 mln),

• Afryka – 10 mln,

• Ameryka Północna – 3,5,

• Europa – 3mln,

• Australia i Oceania – 1,5 mln

Coraz więcej organizacji zajmuje się pomocą dzieciom ulicy.

Jednocześnie nie można podać jednolitego dla wszystkich

regionów określenia tego zjawiska. Skala i jakość problemów

dotyczących dzieci ulicy jest bowiem, w zależności od

uwarunkowań regionalnych, bardzo zróżnicowana.

• Zjawisko dzieci ulicy – fenomen

społeczny, który w kontekście rozwoju

psychospołecznego młodzieży ujmowany

jest jako patologiczny, a w związku ze

społecznymi jego konsekwencjami – wręcz

jako problem społeczny. Zgodnie z

Międzynarodowym Raportem o Dzieciach

Ulicy (National Report of Vagrant Children)

w 9- milionowej grupie dzieci (poniżej 18 r.

ż.) żyjących w Polsce - 1,2 mln to dzieci

ulicy.

Dane takie potwierdza Fundacja dla Polski

podając, że dzieci ulicy stanowią 13%

populacji polskich dzieci!

Definicja przyjęta przez Radę Europy,

cytowana przez Rzecznika Praw Dziecka :

„Dzieci ulicy, to dzieci poniżej osiemnastego

roku życia, które przez krótszy lub dłuższy czas
żyją w środowisku ulicznym. Przenoszą się z
miejsca na miejsce, nawiązując kontakt z grupą
rówieśniczą lub innymi osobami z ulicy. Oficjalny
adres tych dzieci to adres rodziców lub jakiejś
instytucji socjalnej. Mają słaby lub brak kontaktu z
rodziną, przedstawicielami szkół i instytucjami
wspomagającymi, które są za nie
odpowiedzialne”.

Kim są dzieci ulicy w Polsce?

Tomasz Kołodziejczyk (2000) w prezentowanych założeniach
Programu Street Children definiuje - dzieci ulicy to:

• dzieci Cyganów rumuńskich mieszkających w Polsce,

jedyna kategoria, która mieści się w wąskiej definicji

dzieci żyjących i mieszkających na ulicy (lub w

wybudowanych przez siebie slumsach na obrzeżach

miast)

• młodzi ludzie obojga płci prostytuujący się

• dzieci uciekające z domów rodzinnych

• dzieci nie spełniające obowiązku szkolnego

• uciekinierzy z placówek opieki oraz dzieci i młodzież

skierowana do placówek, ale pozostająca bez opieki z

powodu braku miejsc

• dzieci pracujące na ulicach (żebractwo, włamania)

• dzieci i młodzież spędzające większość swojego czasu na

ulicy, ponieważ ich domy nie są dla nich bezpieczne

Definicja Banku Światowego wprowadza trzy kategorie

pod względem stopnia ryzyka dzieci ulicy (proces
stawania się dzieckiem ulicy):

I grupa ryzyka – młodzież ciągle jest związana z

rodziną, szkołą i społecznością, ale z powodu biedy lub
innych czynników jej sytuacja w przyszłości może być
zagrożona,

II grupa ryzyka – młodzież ma słabsze więzi ze

społecznością i jest już narażona na konkretne ryzyko
(np. porzucenie szkoły, wykorzystanie, praca dzieci),

III grupa ryzyka – młodzież dla której wymienione

wyżej zagrożenia są realne. Ich więzy ze
społeczeństwem i rodziną są poważnie osłabione lub
zostały już zerwane.

„Dzieci ulicy, to ci młodzi ludzie, którzy są w

najtrudniejszej sytuacji. Mieszkają lub pracują na
ulicy albo też spędzają tam większość swojego
czasu, ponieważ w domu nie mają zapewnionych
podstawowych warunków bezpieczeństwa i
wsparcia emocjonalnego. Wyjście na ulicę jest
więc, dla tych dzieci i młodzieży nie wyborem,
ale często koniecznością. Wychowywane często
w tzw. chłodzie emocjonalnym, pozostające poza
opieką i zainteresowaniem rodziców; w znacznej
mierze pochodzą z rodzin z problemem
alkoholowym, często uciekinierzy z domu, także z
rodzin dobrze sytuowanych, placówek
opiekuńczo – wychowawczych i resocjalizujących,
młodociane prostytutki, członkowie subkultur,
dzieci zarobkujące na ulicy”.

Dziecko ulicy

 Opuszczone bądź odrzucone emocjonalnie, psychicznie i

społecznie przez swoich rodziców;

 Pozbawione opieki i możliwości zaspokojenia potrzeb

rozwojowych w środowisku rodzinnym;

 Zaniedbane wychowawczo i socjalizacyjnie;
 Pochodzące z rodziny dysfunkcjonalnej, nie mające wzorów do

realizacji własnych dóbr określonych w Konwencji Praw
Dziecka;

 Zidentyfikowane z podkulturą destruktywną grupy

rówieśniczej, w której przebywa;

 Manifestujące zachowania antyspołeczne i pozostające w

konflikcie z rolami społecznymi (dziecka, ucznia);

 Pozainstytucjonalne, nieprzebywające w żadnej placówce

edukacyjno – opiekuńczej, nierealizujące obowiązku szkolnego;

 Dziecko, którego ośrodkiem życia i samorealizacji stają się

miejsca niekontrolowane przez dorosłych (parki, ulice, piwnice,
centra handlowe, supermarkety, dworce, etc.)

 Destruktywny sposób funkcjonowania – żebractwo, kradzieże,

wymuszenia, wałęsanie, uzależnienia, agresja grupowa.

Stopnie wchodzenia w styl życia dzieci

ulicy

1)

Proces stawania się dzieckiem ulicy rozpoczyna się
już w wieku 3-6 lat, dzieci zaczynają „chodzić na
żebry”, szukają kontaktów z dorosłymi, wzorów do
naśladowania.

2)

Dzieci w wieku szkolnym od ok. 7-10 lat popełniają
kradzieże, wymuszenia; brak zaufania do szkoły i
innych instytucji opiekuńczych, wychowawczych.

3)

12-13 lat, okres postrzegana grupy rówieśniczej
jako najważniejszej, tworzenie się grup
subkulturowych, przestępczych. Aktywna
przestępczość.

4)

Młodzież pomiędzy 16 a 18 rokiem życia -
funkcjonowanie w utrwalonym już schemacie.

Historia pomocy dzieciom

ulicy w Polsce

• Pomoc dzieciom ulicy ma zarówno w Polsce,

jak i w całej Europie wieloletnie tradycje.

• Okres przedwojenny: działy ogniska

Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół

Dzieci - socjalistyczna organizacja opieki nad

dziećmi działająca od

1926

do

1949

- Dziećmi ulicy - podobnie jak w innych krajach –

były dzieci żyjące na ulicy i z ulicy: sierot

wojennych, bezdomnych, żebrzących,

włóczących się, uciekinierów od rodzinnej nędzy

• Dopiero pod koniec lat 80 - tych, kiedy to powołany

został Krajowy Komitet Wychowania

Resocjalizującego potrzeba udzielania tej grupie

dzieci profesjonalnej pomocy powoli zaczynała być

dostrzegana przez władze rządowe i samorządowe,

chociaż wciąż w niewystarczającym stopniu.

• Od 1997 roku KKWR organizuje corocznie Forum

Przyjaciół Dzieci Ulicy. Inicjatywa ta ma przede

wszystkim na celu zwrócenie uwagi opinii

publicznej, instytucji i osób odpowiedzialnych za

sprawy dzieci na sytuację "dzieci gorszych szans".

Spotkania, które odbywają się w ramach Forum,

stwarzają również możliwość wymiany

doświadczeń, spojrzenia na problemy dzieci ulicy z

różnych perspektyw.

• W okresie powojennym, przez wiele lat

w Polsce problematyka dzieci ulicy nie

była podejmowania. Uznawano, że

zjawisko to należy już do historii

polskiej pedagogiki.

Nie oznaczało to

jednak, że dzieci ulicy w naszym kraju nie

było.

• W kwietniu 1997 roku „Fundacja dla Polski"

zorganizowała spotkanie poświęcone

diagnozie sytuacji dzieci ulicy w naszym kraju.

Children on The Street

• Program “Dzieci ulicy” został zainicjowany

w 1998 r. przez belgijską Fundację Króla

Baudouina w 10 krajach Europy Środkowo-

Wschodniej. Program Adresaci - lokalne

organizacje prowadzące pracę środowiskową

z dziećmi i młodzieżą, dla których ulica stała

się głównym miejscem do życia. Celem jest

poprawienie sytuacji życiowej dzieci ulicy –

określenie ich potrzeb i towarzyszenie im w

procesie przywrócenia społeczeństwu.

„Fundacja dla Polski”

• Organizator programu Street

Children –w Polsce .

• W ramach Programu „Dzieci Ulicy”

„Fundacja dla Polski” w roku 2003
realizowała działania w zakresie:
lobbingu, doskonalenia metod pracy
organizacji pracujących z dziećmi
ulicy oraz przeprowadziła konkurs
grantowy.

Wstępna diagnoza dzieci ulicy w Polsce

- kwiecień 1997

• Fundacja dla Polski – spotkanie – diagnoza sytuacji:

• raport - Jarosław Pleta z Towarzystwa Rozwijania

Aktywności Dzieci Szansa w Markach – Strudze koło

Warszawy:

 w Polsce nie ma wielu dzieci żyjących i pracujących na ulicy,

 system opieki państwowej działa, mimo krytyki dość sprawnie,

 system opieki społecznej w połączeniu z pracownikami szkoły

może sprawnie wyodrębnić taką grupę dzieci,

 dzieci które nie mają rodziców, albo gdy rodzina ma ograniczone

prawa rodzicielskie może trafić do rodziny zastępczej lub

krewnych,

 policja zatrzymuje i kieruje do Izb Dziecka dzieci samotnie

spacerujące wieczorami po ulicach,

 według statystyk - młodzież która decyzją sądu nie została

skierowana do placówek opieki całkowitej, w wyniku popełnionego

drobnego przestępstwa, powraca do nich w co najmniej 50% .

Powrotów jest więcej niż wśród młodych ludzi poddanych

działaniom resocjalizacyjno – wychowawczych poza placówkami

opieki całkowitej.

LUKI W SYSTEMIE POMOCY w

Polsce:

• brak osób pracujących z dziećmi

rumuńskich Romów przebywających w

Polsce oraz projektów uwzględniających

specyfikę ich kultury i sytuację rodzinną,

• duże braki w projektach dla dzieci, które

„wypadły” z systemu szkolnego,

• zbyt mała liczba krótkoterminowych

hosteli by dzieci mogły przenocować w

sytuacjach kryzysowych,

• brak systemu współpracy między

organizacjami pracującymi z dziećmi w

Polsce.

CELE PROGRAMU

1. Zbadanie skali zjawiska „dzieci ulicy”:

• rozesłanie ankiet do organizacji

• dzieci ulicy 1 % ogólnej liczby dzieci w Polsce

• dzieci zarabiające na ulicy – 3,9 %

• dzieci spędzające czas szkolny na ulicy – 5,1 %

• dzieci spędzające większość czasu na ulicy -

11,4%

2. Pomoc finansowa i merytoryczna

organizacjom pozarządowym prowadzącym

projekty pracy z dziećmi ulicy w Polsce.

3. Stworzenie ośrodka informacyjnego

Programu Dzieci Ulicy

• gromadzenie i przekazywanie informacji:

• listy adresów i kontaktów organizacji pracujących z

dziećmi ulicy w Polsce

• programy prac

• przepisy prawne

• informacje o możliwościach finansowych

programów

• publikacje książkowe i prasowe w Polsce i na

świecie

4. Identyfikacja i zaspokojenie potrzeb

szkoleniowych osób i instytucji pracujących z

dziećmi ulicy

• wymiana doświadczeń między instytucjami

• potrzeby szkoleniowe organizacji

5. Inicjatywa stworzenia SIECI

organizacji pozarządowych i instytucji
publicznych pracujących z dziećmi ulicy.

6. Uświadomienie opinii publicznej

przyczyn, skali i sposobów rozwiązania
tego problemu m. in. poprzez kampanię
propagandową w mediach.

Założenia ogólne programów

pomocowych

 nastawienie na profilaktykę – prewencyjno – pedagogiczną

 wielostronna działalność pomocowa, opiekuńczo –

wychowawcza, terapeutyczna i resocjalizacyjna

 stymulacja i modyfikacja codziennych doświadczeń i

interakcji oraz postaw i zachowań

 tworzenie i wdrażanie programów odpowiadającym

potrzebom społecznym

 dostarczanie i uczenie pozytywnych wzorców zaspokajania

potrzeb i stylu życia, kształtowanie motywacji do ról

społecznie akceptowanych, pomoc w nauce szkolnej

 uczenie rozwiązywania problemów i radzenie sobie w

sytuacjach problemowych

 pomoc w rozwijaniu zainteresowań, konstruktywnego

spędzania czasu, otwartości, tolerancji, nawiązywanie

przyjaźni

 stymulacja rodzin do podejmowania odpowiednich działań

wychowawczych na rzecz własnych dzieci

 integracja środowisk lokalnych a rzecz wspólnego

przeciwdziałania patologii dzieci

Zasady programów pomocowych

• Podstawą programu prewencyjno – pedagogicznego wobec

zjawiska dzieci ulicy jest zasada :

Tylko w środowisku naturalnym dziecka prawdziwa

socjalizacja i wychowanie są wysoko skuteczne.

Czyli pomoc dzieciom i młodzieży bez odrywania ich od

naturalnego środowiska: rodzina, podwórko, ulica, dom.

• kierowanie się dobrem dziecka

• akceptacja dziecka takim jakie jest w danej fazie rozwoju

• dobrowolność uczestnictwa w programie

• praca z dzieckiem w jego naturalnym środowisku

• przekierowanie aktywności i zorganizowanie czasu wolnego

• zachowanie pełnej dyskrecji w

zakresie informacji uzyskanej przez

dziecko (zasada zaufania)

• wielostronna pomoc i wychowanie ku

samopomocy – praca nad sobą oraz

niesienie pomocy innym

• zasada integracji środowiska

• zasada pracy wolontariatowej

Formy i metody działań pomocowych

1. znalezienie wolontariuszy i przygotowanie ich do realizacji projektu
2. określenie i zdiagnozowanie obszarów działania – zebranie informacji

o środowisku

3. nawiązanie kontaktu z dziećmi i młodzieżą z ulicy (w ich naturalnym

środowisku), zdobycie zaufania

4. stworzenie stałego miejsca spotkań młodzieży+ skorzystanie z posiłku

- Przytuliska

5. prowadzenia działalności wychowawczej i pomocowej przy wdrażaniu

programów reedukacji (rozmowy, socjoterapia zajęciowa,

muzykoterapii, zajęcia sportowe, wycieczki)

6. organizacja kolonii, obozów sportowych
7. pomoc w rozwijaniu własnych zainteresowań
8. udzielanie pomocy opiekuńczo – wychowawczej i prawnej

(odwiedzenie rodzin – stymulacja rodziców do aktywności na rzecz

pracy z dzieckiem, pomoc rodzinom odczuwającym bezradność

wychowawczą, w walce z nałogami, mediacje rodzinne na rzecz dobra

dziecka, warsztaty wychowawcze dla rodziców).

9. współpraca z pedagogiem szkolnym, wychowawcą, kuratorem

sądowym

FAZY programu:

1. Opiekuńczo – przygotowawcza (diagnostyczne)

•

rozpoznanie skali zjawiska w danym środowisku

•

opis kategorii zagrożeń ( zdrowotne, socjalne, edukacyjne itp.)

•

ustalenie skali zagrożeń uzależnieniami oraz przestępczością nieletnich oraz para

przestępczością

2. Faza wdrożeniowa

•

wyznaczenie kategorii dzieci, które będą objęte programem (głownie dzieci w wieku 6-12

– stosunkowo najmłodsza u której można zauważy ten symptom

•

2 strategie działania pedagogiczno – prewencyjnego:

I - cel – przyciągnięcie dzieci ulicy do specjalnie zorganizowanego klubu o charakterze

centrum pomocy socjalnej, edukacyjnej i terapeutycznej (posiłek, odrabianie lekcji,

porady, konsultacje prawne wychowawcze

II – działanie długofalowe – indywidualny program treningu reedukacyjnego w zakresie

konstruktywnego stylu życia – radzenie sobie trudnych sytuacjach, odpornoś na pokusy

itp…

WOLONTARIUSZE:
- głównie studenci (lub osoby starsze - w wieku np. emerytalnym)
- wymagania: stawanie w obronie dziecka, umiejętności interpersonalne, podejmowania i

interwencji w trudnych sytuacjach, umiejętność reagowania psychologicznego, etyka

zawodowa, świadomość odpowiedzialności oraz motywacja, kreatywność

3. Faza ewaluacyjna

•

badania ewaluacyjno – porównawcze, dla potrzeb programu

•

jakie zmiany zachodzą w sposobach zachowania dzieci ulicy

Koncepcje wyjaśnienia zorientowane:

o

personalnie - koncepcje medyczno-psychiatryczne (za
przyczynę ucieczki z domu uznaje pęd do wędrówki,
chorobliwe procesy uwarunkowane genetycznie),
pedagogiczno-psychologiczne (zasadniczym pojęciem
jest tu demoralizacja);

o

socjalizacyjnie (przyczyna tkwi w środowisku
społecznym, rodzinnym; pojecie rodziny problemowej,
rodziny z deficytami, rodziny z konfliktami, ucieczka jest
momentem uwalniającym dziecko od rodziny);

o

społeczno-strukturalnie – ucieczka widziana jest jako
reakcja na ogólnospołeczne uwarunkowana;

o

multi-czynnikowe, cały szereg przyczyn;

o

terapia systemowa – rodzinna – ucieczka może być
redukcją napięcia obecnego w systemie.

Wzajemne sprzęgnięcie się

czynników ryzyka

Problemy

rodziny dziecka

Przemoc

Ubóstwo

Alkoholizm

Przyczyny znalezienia się dzieci w trudnych

sytuacjach życiowych?

Bieda

• W krajach rozwiniętych jak i transformujących się, ryzyko życia w

ubóstwie stanowi większe zagrożenie dla dzieci niż dla osób w

innych grupach wiekowych.

• Według danych z 1996 roku stopa ubóstwa relatywnego wśród dzieci

wynosiła w Polsce 15,4% a wśród ogółu Polaków -14% (Grotowska-

Leder,2003).

• Dzieci doświadczają ubóstwa na skutek biedy i bezrobocia rodzin, w

których się wychowują. Szczególnym zjawiskiem obserwowanym

wśród ubożejącej populacji ludności w Polsce jest juwenalizacja

biedy, która oznacza, że udział dzieci wśród ludności biednej jest

większy niż udział dzieci wśród ludności ogółem (W. W. Kruszynska ,

Raport…).

• „Dzieci ulicy” chętnie przebywają w dużych centrach handlowych by

tam uczestniczyć w dostatku i luksusie innych ludzi, mogą

obserwować innych kupujących, mogą dotknąć a może i

skonsumować (ukraść) dobra, na które ich nie stać. Mogą

podejmować liczne drobne prace i usługi, które stanowią źródło

zarobkowania np.: zbiórki złomu, mycie szyb samochodowych,

odprowadzanie wózków w hipermarketach, zbiórki runa leśnego i

jego sprzedaż. Źródło gotówki mogą stanowić także kradzieże

towarów w sklepach i żebranie, sprzedaż środków psychoaktywnych

i świadczenie usług seksualnych.

Podejmowanie ról dorosłych

• Największym problemem zaniedbanych dzieci, jest fakt, że nie mają

ani jednej osoby, na którą mogłyby naprawdę liczyć .

• Relacje w ich rodzinach przypominają często stosunki miedzy

rówieśnikami, a nie autorytetem i wychowankiem. Są partnerskie,

ale to słowo ma negatywny wydźwięk.

• Często rodzice są podopiecznymi placówek wychowawczych i sami

nie wiedzą, co robić z własnym życiem. Bezradność opiekunów

sprawia, iż dzieci czują, że ich życie jest nieprzewidywalne (…)(Filas

A.,2000)

• Przejęcie ról dorosłych przez dzieci zaburza hierarchię w systemie

rodziny .

• W systemie rodzinnym - przejmując niewłaściwe z pozycji dziecka

obowiązki i miejsce w rodzinie, płaci ono swoim życiem za błędy

dorosłych m.in.: poprzez ominięcie go wielu doświadczeń mających

kształtować jego dziecięcość i dorosłość, przeciążenie

obowiązkami, brak zaufania do dorosłych, załamania

psychiczne, zaburzenia w kształtowaniu własnej tożsamości,

zagubienie w hierarchii wartości i podejmowanie wiążących

decyzji, które skutkują jakością jego późniejszego życia.

Uzależnienia

• Nałogowe używanie alkoholu, czy innych substancji oraz

towarzyszące im agresywne zachowania rodziców,

porzucanie dzieci i obojętność wobec potrzeb ich dzieci,

może stanowić jeden z czynników delegujących dzieci

na ulice.

• Problem uzależnień wpływa na dziecko w dwojaki

sposób:

- nie chce ono przebywać w domu rodzinnym i stanowi

ono wówczas czynnik alienujący dziecko z jego

środowiska

- drugi aspekt skoncentrowany jest na używaniu

substancji psychoaktywnych przez samo dziecko,

skutkujące utrata zdrowia i degradacja

psychofizycznego rozwoju dziecka.

• W badaniach koncentrujących się na przyczynach

uzależnień stwierdza się, że wielu uzależnionych

wychowywało się przy uzależnionym, najczęściej od

alkoholu, rodzicu - 80% Santon,(1980).

Jak można pomóc?

I. Tworzenie grup rówieśniczych, klubów

młodzieży np. w świetlicach i regularna
praca z nimi.

II. Aktywne docieranie do dzieci w trudnej

sytuacji – street working.

III. Tworzenie instytucji kryzysowych (np.

hosteli, w których dzieci mogą przebywać
w sytuacji kryzysu w rodzinie).

IV. Praca z rodzinami dzieci.
V. Program rodzinnej opieki zastępczej.

Organizacje pomagające

• „Fundacja dla Polski”
• Stowarzyszenie Nauczycieli Zdrowa Szkoła,

Starachowice

• Grupa pedagogiki i Animacji Społecznej, Warszawa,

Praga Północ

• Powiślańska Fundacja Społeczna
• Fundacja Pomocy Wzajemnej BARKA Poznań
• Towarzystwo Rozwoju Rodziny, Zielona Góra
• Świetlica socjoterapeutyczna przy MONARZE,

Częstochowa

• Salezjański Ruch Troski o Młodzież SALTROM,

Kraków

• Towarzystwo Psychoprofilaktyki Społecznej, Gdańsk

BIBLIOGRAFIA:

• Grażyna Olszewska – Baka, Dzieci ulicy – problemy,

profilaktyka, resocjalizacja. Białystok 2000.

• Cz. Czapów i S. Manturzewski, Niebezpieczne ulice.
Warszawa 1960.

• B. Sierocka i Marcin Drewniak, Dzieci ulicy. Raport z

socjologicznych badań terenowych na zlecenie Miejskiego
Programu Przeciwdziałania Przestępczości młodzieży w
Krakowie, Kraków 2006

.

Prezentację przygotowały:

Marysia Sługocka

Aneta Wąsowska