Żywienie w alergiach pokarmowych

Spis treści



Istota alergii



Reakcje toksyczne



Reakcje nietoksyczne



Istota alergii – ciąg dalszy



Pierwszy mechanizm



Drugi mechanizm



Trzeci mechanizm



Czwarty mechanizm



Antygeny i alergeny



Alergeny pokarmowe



Objawy alergii pokarmowej



Rozpoznanie



Zalecenia żywieniowe



Zalecenia profilaktyczne w prewencji chorób alergicznych u dzieci z

rodzin atopowych

Istota alergii



W alergii dużą rolę odgrywa system
immunologiczny. Wnikające do
organizmu substancje z zewnątrz
(antygeny) powodują, że układ
odpornościowy wytwarza
przeciwciała, które łączą się z tą
substancją, tworząc kompleksy
antygen-przeciwciało.

Istota alergii – ciąg dalszy



W ten sposób substancja obca po
wtargnięciu do organizmu zostaje
zneutralizowana. Proces ten przebiega
u wszystkich ludzi, z reguły nie
wyzwalając objawów chorobowych.
Jeśli jednak organizm wytworzy
nadmierną ilość przeciwciał, dochodzi
do reakcji zapalnych objawiających się
alergią.

Istota alergii – ciąg dalszy



W organizmie człowieka – we krwi
wyróżnia się przeciwciała białkowe,
tzw. immuglobuliny (IgE, IgG, IgA,
IgM, IgD), oraz występujące w
niewielkiej ilości przeciwciała
komórkowe związane z
powierzchnią limfocytów T.

Istota alergii – ciąg dalszy



W alergii największą rolę odgrywają
IgE. W organizmie zdrowego
człowieka znajdują się nieduże ilości
tych przeciwciał. Tylko u niektórych
osób, zwłaszcza obciążonych
dziedzicznie atopią, dochodzi do
nadmiernego wytwarzania IgE, co
wyzwala reakcje alergiczne.

Istota alergii – ciąg dalszy



Alergię w niewielkim stopniu mogą

również spowodować przeciwciała IgG,

IgM. Natomiast IgA jest przeciwciałem,

które niszczy cząstki pokarmowe –

antygeny, nie doprowadzając do

reakcji alergicznych. Krążące we krwi

kompleksy IgA-antygen są

likwidowane przez fagocyty – komórki

obdarzone zdolnościami żernymi.

Istota choroby – ciąg dalszy



Niepożądana reakcja pokarmowa
będzie to nieprawidłowa,
powtarzalna i odtwarzalna
odpowiedź organizmu,
charakteryzująca się zespołem
dolegliwości klinicznych, które
wystąpią po spożyciu pokarmów.

Istota alergii – ciąg dalszy



Niepożądane reakcje pokarmowe,
zgodnie z podziałem przyjętym
przez Europejską Akademię
Alergologów i Immunologów z 1995
roku, dzieli się na:



Toksyczne,



Nietoksyczne.

Reakcje nietoksyczne



Wśród nich wyróżniamy:



Alergie, czyli reakcje
immunologicznozależne,



Pseudoalergie,



Nietolerancje pokarmowe.

Istota alergii – ciąg dalszy



Alergia pokarmowa jest schorzeniem

dotyczącym przede niemowląt i małych

dzieci. 85% pacjentów z rozpoznaną

alergią pokarmową stanowią dzieci do

3 roku życia. Częstość występowania

alergii w tym wieku jest spowodowana

niedojrzałością bariery jelitowej i

zwiększoną przepuszczalnością błony

śluzowej jelit dla białek.

Istota alergii – ciąg dalszy



Dzieci powyżej 3-4 lat nabywają tolerancję
na alergeny – wynika to z faktu
dojrzewania układu immunologicznegio i
czynności przewodu pokarmowego. Na
działanie alergenów narażone są zwłaszcza
wcześniaki, ponieważ są mniej dojrzałe
immunologicznie, oraz dzieci obciążone
genetycznie atopią ze strony rodziny
(atopią nazywamy alergię dziedziczną).

Istota alergii – ciąg dalszy



Dzieci z zaburzoną odpowiedzią na

antygen, czyli obciążone genetycznie

atopią, mają predyspozycje do

reagowania przeciwciałami IgE na

określony alergen (alergia u dzieci bez

obciążenia genetycznego występuje w

5%, gdy jedno z rodziców jest z atopią

w 40%, a gdy obydwoje rodzice są

alergikami w 65%).

Istota alergii – ciąg dalszy



U tych pacjentów konieczna jest

prewencja, czyli zapobieganie

ujawnieniu się choroby, oraz

profilaktyka, mająca na celu unikanie

silnych alergenów. Dzieci te należy

szczególnie chronić przed różnymi

infekcjami, które niszczą błonę śluzową

nie tylko przewodu oddechowego, lecz

także przewodu pokarmowego.

Istota alergii – ciąg dalszy



Wyróżnia się cztery mechanizmy
powstawania reakcji alergicznych, w
tym trzy zaangażowane są w
alergię pokarmową. Pierwszy
mechanizm wyjaśnia patogenezę
powstawania nadwrażliwości IgE-
zależnej, pozostałe trzy –
nadwrażliwości IgE-niezależnej.

Pierwszy mechanizm



Reakcja anafilaktyczna,
natychmiastowa, z udziałem IgE.
Objawy kliniczne występują w 30 minut
do 2 godzin po kontakcie z alergenem.
W momencie, gdy do organizmu
dostaje się alergen, powstają
przeciwciała z klasy IgE, które przy
ponownym kontakcie z alergenem
wywołują określoną reakcję.

Pierwszy mechanizm – ciąg dalszy



Gdy nastąpi kolejny kontakt, wówczas

alergen wiąże się z przeciwciałami IgE

zakotwiczonymi na mastocytach

(komórkach tucznych tkanki łącznej, błony

śluzowej), zawierających histaminę i inne

czynne biologicznie substancje. Pod

wpływem tego wiązania (IgE z alergenem)

dochodzi do degranulacji mastocystów.

Zawarte w mastocytach ziarnistości

rozpadają się i uwalnia się z nich histamina

oraz inne mediatory.

Pierwszy mechanizm – ciąg dalszy



Kiedy komórki tuczne przewodu
pokarmowego wyrzucą do jego
światła swoje czynne substancje, na
czele z histaminą, zmniejsza się
resorpcja jonów sodowych,
chlorkowych i wody, dochodzi do
zwiększonej kurczliwości jelit,
przyspieszenia motoryki i biegunki.

Pierwszy mechanizm – ciąg dalszy



W reakcjach pierwszego mechanizmu, kiedy alergia

jest słabo rozwinięta, mamy do czynienia z

mastocytami uwrażliwionymi i histaminopodobnymi

związkami, lecz jeśli nie rozpozna się przyczyny i

będą leczone tylko objawy, proces alergiczny będzie

trwał. Alergia będzie się pogłębiać, dojdzie do

ujawnienia się z fosfolipidów błon komórkowych

mastocytu (hormonów lokalnych pochodnych kwasu

arachidonowego): leukotrienów i prostagladyn.

Związki te mają wpływ na rozwój przewlekłego

stanu zapalnego – alergicznego z równoczesnym

rozwojem tzw. nadreaktywności niespecyficznej,

objawiajacej się „uczuleniem na wszystko”.

Drugi mechanizm



Tzw. cytotoksyczny, z udziałem przeciwciał
klasy IgG, IgM. Polega na tym, że po
dostaniu się alergenu do organizmu
powstają przeciwciała IgG, IgM, które
opłaszczają różne komórki, najczęściej
układu krwiotwórczego. Kiedy dojdzie do
kolejnej ekspozycji alergenu, te opłaszczone
komórki ulegają zniszczeniu. Czynnik
pokarmowy może wywoływać ten
mechanizm, zwłaszcza w odczynach nerek.

Drugi mechanizm – ciąg dalszy



Alergen pokarmowy może być przyczyną

chorób nerek lub innego narządu

miąższowego. Przykłady kliniczne, u

podłoża których ten mechanizm leży, to:



Cytopenie – leukopenie, czyli zmniejszenie

liczby limfocytów w organizmie,



Skaza krwotoczna – zmniejsza się liczba

płytek krwi w organizmie,



Odczyny poprzetoczeniowe.

Trzeci mechanizm



Wywołany przez kompleksy
immunologiczne. Zwiany jest
mechanizmem krążących kompleksów,
gdzie alergen wyzwala powstanie dużej
ilości przeciwciał IgG, IgM, które z niczym
się nie wiążą, tylko z tym alergenem.
Powstałe kompleksy krążą po organizmie,
osadzają się w ścianie naczyń krwionośnych
w narządach, powodując ich uszkodzenie, a
tym samym wywołują objawy chorobowe.

Czwarty mechanizm



Typ komórkowy opóźnionej nadwrażliwości.
Objawy występują w 2-3 dobie od kontaktu
z alergenem i trwają do kilku tygodni. Biorą
w nim udział uczulone limfocyty T i
substancje, które limfocyty wyrzucają z
siebie pod wpływem alergenu. W tym
mechanizmie powstają wypryski
kontaktowe, pokrzywki, kiedy np. czynnik
pokarmowy alergizuje bezpośrednio tkankę
skórną.

Antygeny i alergeny



Antygen jest to cząsteczka –
najczęściej białka – o określonej
wielkości 1,5-6 kDa (kilodaltona),
zdolna pobudzić organizm do
wytworzenia dla siebie przeciwciała
i swoistego łączenia z
immunoglobulinami.

Antygeny i alergeny – ciąg dalszy



Alergen w samej cząsteczce jest tym samym co

antygen, różni się tylko tym, że u danej osoby

może wywołać reakcję alergiczną. Różnica między

antygenem a alergenem tkwi nie w cząsteczce, a

w sposobie reagowania na nią systemu

immunologicznego konkretnej osoby. Alergeny są

głównie pochodzenia białkowego. Inne substancje,

np. dodawane do produktów spożywczych

(konserwanty, benzoesany, azotany, środki

emulgujące, przeciwutleniacze, barwniki), dopiero

po połączeniu w organizmie z białkiem mogą stać

się alergenami wywołującymi reakcje alergiczne.

Alergeny pokarmowe



Alergeny pokarmowe należy
podzielić na pochodzenia
zwierzęcego i roślinnego.
Pierwszymi alergenami, z którymi
spotyka się ludzki organizm, są
alergeny mleka. Frakcją najbardziej
uczulającą jest beta-laktoglobulina.

Alergeny pokarmowe – ciąg dalszy



Drugim silnym alergenem pochodzenia
zwierzęcego jest jajo, zarówno białko,
jak i żółtko, chociaż bardziej alergizuje
białko. Żadna obróbka termiczna nie
zmniejsza właściwości alergizujących.
Podobnie jak w przypadku gatunków
mleka, między jajami różnych ptaków
mogą występować reakcje krzyżowe.

Alergeny pokarmowe – ciąg dalszy



Spośród mięs największe właściwości
alergizujące ma wieprzowina (nie
polecana w pierwszym roku życia
dziecka). Najmniej alergizujące jest
mięso z królika, indyka, jagnięcia.
(Uwaga! Jeśli dziecko jest uczulone
na sierść i skórę, może być uczulone
również na mięso z królika).

Alergeny pokarmowe – ciąg dalszy



Spośród białek pochodzenia
roślinnego największe znaczenie
alergizujące ma mąka, szeroko u
nas rozpowszechniona. Drugim
białkiem często uczulającym jest
białko soi (globuliny, albuminy) i
sojowy inhibitor trypsyny.

Alergeny pokarmowe – ciąg dalszy



Oprócz wymienionych produktów
częstymi alergenami są: czekolada,
kakao, kurczaki, owoce cytrusowe,
orzechy, grzyby, pomidory,
truskawki, poziomki; właściwie
każdy pokarm może być alergenem.

Alergeny pokarmowe – ciąg dalszy



Istnieje możliwość reakcji
krzyżowych, jeśli np. mamy dziecko
uczulone na jabłka, należy zwrócić
uwagę na produkty należące do tej
samej grupy (morele, brzoskwinie,
gruszki, śliwki, wiśnie, czereśnie).

Alergeny pokarmowe – ciąg dalszy



Reakcje krzyżowe mogą występować
również pomiędzy grupami. Reakcje te
stwierdzono między jabłkiem,
ziemniakami, marchwią, pyłkiem
brzozy. W pyłkach roślin i różnych
produktach pochodzenia roślinnego
(owocach, warzywach) występuje
wspólne białko o nazwie profilina, które
uczula.

Alergeny pokarmowe – ciąg dalszy



Jeśli pacjent jest uczulony na pyłki roślin i spożywa

produkty zawierające białko – profilinę (w okresie

pylenia), to objawy alergii mogą się nasilać.

Marchew może wykazywać alergię z selerem,

anyżkiem, jabłkiem, ziemniakami, awokado,

ananasem, żytem. Zboża, poza reakcją krzyżową

samej grupy zbóż, mogą wykazywać reakcje

krzyżowe z ryżem i pyłkiem roślin. Miód jest

ogromnym konglomeratem pyłków roślin. Dzieci,

które mają alergię pyłkową, a jeszcze są obciążone

skazą atopową, absolutnie nie mogą spożywać

miodu.

Alergeny pokarmowe – ciąg dalszy



Są pacjenci uczuleni na siarczyny,
które występują w dużych ilościach,
w suszonych owocach, nie
mrożonych sokach, winie, soku z
kiszonej kapusty, w mniejszych
ilościach są w marynatach, w
muesli owocowym, occie
owocowym.

Alergeny pokarmowe – ciąg dalszy



U pacjentów atopowych z potwierdzoną
alergią muszą być wykluczone z diety
produkty uwalniające histaminę z komórek
– z mastocytów, tzw. histaminoliberatory.
Do produktów tych należą: alkohol, kakao,
czekolada, białko jaja, wieprzowina,
skorupiaki, ananasy, truskawki. Produkty
te wywołują tzw. pseudoalergie, czyli
pozorną alergię pokarmową.

Alergeny pokarmowe – ciąg dalszy



Drugą grupę stanowią pokarmy
zawierające histaminę i inne aminy
biogenne. Do nich zaliczamy:
kiełbasę salami, ryby (tuńczyk,
łosoś, śledź, makrela), dojrzewające
sery, kapustę, szpinak, truskawki,
banany, oberżynę, piwo, wino.

Alergeny pokarmowe – ciąg dalszy



Podobne objawy mogą wywołać inne aminy

biogenne: serotonina, tyramina. One z kolei

zawarte są w żółtych serach, owocach

cytrusowych, pomidorach, salami, w

sfermentowanej żywności, awokado. U

pacjentów z alergią pokarmową z dużym

stężeniem IgE produkty te powinny być

natychmiast z diety wykluczone. Podanie

ich w żywieniu może imitować objawy,

takie jak w prawdziwej alergii.

Objawy alergii pokarmowej – ciąg

dalszy



Skóra jest zaangażowana w 45%
przypadków alergii pokarmowej,
układ oddechowy bierze udział w
25%, przewód pokarmowy w 20%, a
układ sercowo-naczyniowy w 10%.
Reakcje izolowane dotyczące tylko
danego narządu występują rzadko.

Objawy występujące



Ze strony skóry – atopowe zapalenie

skóry (egzema), pokrzywka, obrzęk

naczynioruchowy,



Ze strony przewodu pokarmowego –

biegunka, wymioty, obrzęk i

swędzenie warg oraz błony śluzowej

jamy ustnej, kolka niemowlęca,

zanik kosmków jelitowych, zapalenie

jelita grubego, zapalenie przełyku,

Objawy występujące – ciąg dalszy



Ze strony układu oddechowego –

przewlekły nieżyt błon śluzowych nosa,

kaszel, obrzęk krtani, nawracające

zapalenie płuc, astma oskrzelowa,



Ze strony układu sercowo-naczyniowego –

zmniejszone stężenie białka w3 osoczu

krwi, niedokrwistość, zwiększona liczba

granulocytów kwasochłonnych (eozynofili),



Zaburzenia ośrodkowego układu

nerwowego (emocjonalne) – zaburzenia

snu, migrena u dzieci starszych.

Objawy alergii pokarmowej – ciąg

dalszy



Rzadko występuje wstrząs
anafilaktyczny, charakteryzujący się
spadkiem ciśnienia, zaburzeniem
krążenia, skurczem oskrzeli,
pokrzywką. W ciężkich przypadkach
w ciągu kilku minut następuje zgon.

Objawy alergii pokarmowej – ciąg

dalszy



U dzieci najmłodszych – do pierwszego
roku życia – zdecydowanie dominują
objawy ze strony przewodu pokarmowego,
przy czym ich szczyt nasilenia przypada
na pierwsze półrocze. Również od okresu
noworodkowego, lecz ze szczytem
przypadającym na koniec pierwszego roku
życia, mogą występować objawy skórne.
Przykładem jest egzema.

Objawy alergii pokarmowej – ciąg

dalszy



Astma narasta, osiągając nasilenie
około trzeciego roku życia,
natomiast nieżyt nosa zaczyna
dominować w obrazie alergii u
dzieci powyżej piątego roku życia, a
nawet powyżej siódmego.

Rozpoznanie alergii pokarmowej polega

na metodach diagnostycznych, jak:



Wywiad,



Dziennik dietetyczny,



Dieta eliminacyjna,



Testy skórne,



Oznaczanie przeciwciał,



Test uwalniania histaminy z bazofilów

(granulocytów),



Test uwalniania histaminy z mastocytów błony

śluzowej żołądka,



Próba prowokacji alergenowej,



Biopsja jelita.

Wywiad chorobowy w alergii odgrywa bardzo

ważną rolę. W czasie prowadzonego wywiadu

zwracamy uwagę:



Jakie produkty są podejrzane o wywołanie alergii,



Po jakich produktach objawy choroby się zaostrzają,



Jakie ilości produktów wywołujących objawy są

spożywane,



Jaki jest odstęp czasowy między spożyciem tych

produktów a wystąpieniem objawów,



Na opis i powtarzalność objawów,



Czy występują jakieś dodatkowe okoliczności (np.

wysiłek fizyczny) wpływające na rozwój choroby,



Na czas ostatniego epizodu reakcji na pokarm,



Na dziennik dietetyczny, w którym rodzice zapisują

wszystko, co dziecko je, a nawet co bierze do buzi.

Leczenie alergii pokarmowej – ciąg

dalszy



Najprostszą metodą rozpoznania

alergii jest wycofanie na okres co

najmniej miesiąca podejrzanego

produktu i ponowne wprowadzenie go

od bardzo małych ilości, obserwując,

czy nie pojawią się objawy alergii. Jest

to tzw. test prowokacyjny.



Należy uważać, aby nie doszło do

wstrząsu anafilaktycznego.

Zalecenia żywieniowe



Leczenie dietetyczne alergii polega na

wyeliminowaniu z diety produktu lub

składnika powodującego dolegliwości.

Niemowlęta powinny być co najmniej przez

6 miesięcy karmione piersią, z zaleceniem

stosowania przez matkę diety eliminacyjnej

przez czas trwania laktacji. Pokarm kobiecy

zawiera wiele substancji, jak laktoferyna,

lizozym, glutamina, nukleotydy, które mają

korzystny wpływ na dojrzewanie przewodu

pokarmowego.

Zalecenia żywieniowe - ciąg dalszy



Jeśli karmienie piersią jest
niemożliwe w profilaktyce i leczeniu
alergii, stosowane są preparaty
hipoalergiczne, oparte w
hydrolizatach białkowych. Biorąc
pod uwagę rodzaj zawartego w nich
białka i stopień hydrolizy, wyróżnia
się:

Zalecenia żywieniowe – ciąg dalszy



Hydrolizaty kazeiny lub białek
serwatkowych mleka krowiego,



Mieszanki oparte na izolatach bialka
sojowego,



Preparaty zawierające wolne
aminokwasy.

Zalecenia żywieniowe – ciąg dalszy



W produkcji preparatów mlekozastępczych
hydroliza białek, do oligo- i polipeptydów
oraz aminokwasów zachodzi pod wpływem
enzymów, wysokiej temperatury,
ultrafiltracji i absorpcji na węglu
aktywowanych. Otrzymane hydrolizaty
maja w dużym stopniu zmniejszone
właściwości alergizujące – 500-1000 razy
w porównaniu z mlekiem wyjściowym.

Zalecenia żywieniowe – ciąg dalszy



Skuteczniejsze w leczeniu są preparaty o
znacznym stopniu hydrolizy, mają jednak
gorszy smak, zapach i są droższe.
Hydrolizaty stosowane leczniczo w alergii
na białko mleka krowiego określamy jako
hipoalergiczne, natomiast częściowe
hydrolizaty zalecane w nietolerancjach
pokarmowych oraz w profilaktyce alergii
nazywa się hipoantygenowymi.

Zalecenia żywieniowe – ciąg dalszy



Do najlepiej poznanych i najdłużej
produkowanych mieszanek
hipoalergicznych zaliczamy hydrolizaty
kazeiny mleka krowiego – Nutramigen
Nutramigen 1, Nutramigen 2, Pregestimil.
Drugą grupę stanowią hydrolizaty białek
serwatkowych mleka krowiego. Do nich
zaliczamy – Bebilon pepti 1, Bebilon pepti
2, Bebilon pepti MCT.

Zalecenia żywieniowe – ciąg dalszy



Do hipoalergicznych należą także preparaty

zawierające izolaty pełnego białka sojowego –

Bebiko sojowe, Bebiko sojowe 2R, Bebilon sojowy

1, Bebilon sojowy 2, Humana SL, Isomil, Isomil 2,

ProSobee 1, ProSobee 2. Preparaty sojowe są dużo

smaczniejsze i tańsze od hydrolizatów kazeiny lub

serwatkowych. Leczenie jednak należy rozpocząć

hydrolizatami białek mleka krowiego, a mieszanki

sojowe wprowadzać po pewnym czasie, ponieważ

w ostrym stanie alergii błona śluzowa jelit może

być przepuszczalna dla białka soi, prowadząc do

uczulenia na soję.

Zalecenia żywieniowe – ciąg dalszy



Do preparatów hpoantygenowych należą
hydrolizaty białek serwatkowych lub
kazeiny o nieznacznym stopniu hydrolizy,
czyli są tylko częściowo zhydrolizowane. Ich
właściwości antygenowe są zredukowane o
50-100 razy w porównaniu z białkiem
wyjściowym. Są one tańsze, lepsze
smakowo, lecz mają znacznie większy
stopień alergenności w porównaniu z
preparatami hipoalergicznymi.

Zalecenia żywieniowe – ciąg dalszy



Preparaty te mogą być wykorzystywane dla

dzieci pochodzących z rodzin obciążonych

alergią, w przypadkach nietolerancji

pokarmowych, nie mają natomiast

zastosowania w alergii na białko mleka

krowiego.



Niemowlętom, u których leczenie

hydrolizatami białka nie jest skuteczne,

podaje się preparaty aminokwasowe, tzw.

diety elementarne, np. Bebilon amino.

Diety te są niesmaczne, źle tolerowane

przez dzieci i bardzo drogie.

Zalecenia profilaktyczne w prewencji chorób

alergicznych u dzieci z rodzin atopowych

Zalecenia te sprowadzają się do:

Karmienia niemowląt do 6 miesiąca życia

piersią,

Wykluczenia z żywienia matki w trzecim

trymestrze ciąży oraz w okresie laktacji

silnych alergenów (jaj, mleka, orzechów),

Stosowania mieszanek hipoantygenowych

w żywieniu sztucznym,

Przechodzenia stopniowo z karmienia

piersią na karmienie mieszane, a

następnie żywienie sztuczne,

Zalecenia profilaktyczne w prewencji chorób

alergicznych u dzieci z rodzin atopowych

Wprowadzania nowych pokarmów od małej

ilości w odstępach kilkudniowych,

równocześnie należy oceniać ich tolerancję

przez dziecko i rozpoczynać wprowadzanie

nowych pokarmów od najmniej

alergizujących,

Wprowadzania po ukończeniu przez dziecko

roku w odstępach od 2 do 4 tygodni: mleka

krowiego, pszenicy, soi, cytrusów,

Wprowadzania do żywienia dziecka dopiero

po 2 roku życia jaj, ryb, orzechów,

Ochrony dziecka przed infekcjami.

Document Outline