Zagrożenia zdrowia

psychicznego

młodzieży w sytuacjach

kryzysowych

Aleksander Araszkiewicz

Anna Dudzic- Koc

Katedra i Klinika Psychiatrii

Collegium Medicum UMK

„Make mental health issues a global priority, after

all mental health is an international concern”

(„Niech osiągnięcie zdrowia psychicznego ma

ogólnoświatowe pierwszeństwo i będzie

przedmiotem międzynarodowego

zainteresowania”)

Zdrowie psychiczne powinno stać się

pierwszoplanowym zagadnieniem polityki

globalnej, ponieważ bywa zagrożone przez

niekorzystną sytuację polityczną, gospodarczą i

społeczną. Sytuacja społeczna może być

rozpatrywana zarówno w aspekcie

nierównomiernego rozwoju w skali światowej, jak

kryzysów w skali poszczególnych państw, wspólnot

lokalnych, miejsc pracy, rodzin.

Utrata zdrowia psychicznego ma dalsze negatywne

następstwa zdrowotne, jak i społeczne czy

ekonomiczne.

/Światowa Federacja Zdrowia Psychicznego- 2008

r./

Zdrowie psychiczne jest częścią ogólnego

zdrowia i oznacza nie tylko stan

niewystępowania zaburzeń czy chorób

psychicznych, lecz także posiadanie

potencjału psychicznego (umiejętności oraz

postaw osobistych i społecznych), które:



umożliwiają człowiekowi zaspokajanie

swoich potrzeb, osiąganie sukcesów,

czerpanie radości i satysfakcji z życia,



zwiększają jego zdolność do rozwoju i

uczenia się, radzenia sobie ze zmianami i

pokonywania trudności,



sprzyjają nawiązywaniu i utrzymywaniu

dobrych relacji z innymi ludźmi oraz

aktywnemu udziałowi w życiu społecznym”

MŁODZIEŻ W KRYZYSIE



Lindemann i G. Caplan

(1984)

podkreślają, iż

kryzys emocjonalny jest przeszkodą na drodze do
ważnych dla jednostki celów życiowych, a
dotychczasowe sposoby radzenia sobie są
nieskuteczne; towarzyszy temu okres dezorganizacji.



Wyróżnia się:

kryzysy rozwojowe

(normatywne) -

obecne w rozwoju każdej ludzkiej jednostki i ludzkich
wspólnot oraz

kryzysy sytuacyjne

(losowe,

traumatyczne) - związane z zaistnieniem szczególnie
trudnych sytuacji, odbieranych subiektywnie przez
jednostkę jako przekraczające jej możliwości
poradzenia sobie.

MŁODZIEŻ W KRYZYSIE



Zagrożenia związane ściśle z okresem dojrzewania to

:



lęki,



zaburzenia odżywiania,



zachowania destrukcyjne i autodestrukcyjne

(agresja),



nadużywanie substancji psychoaktywnych



depresja.

•

Zachowania te mogą być przejawem

destruktywnych rozwiązań kryzysów

emocjonalnych.

PRZEMOC

WŚRÓD MŁODZIEŻY



Od początku lat 90. obserwuje się tendencję

wzrostową w zakresie rozbojów i wymuszeń,

bójek i pobić oraz uszkodzeń ciała. Wiek

sprawców przestępstw jest coraz niższy.



U młodzieży przejawiającej tego typu

zachowania najczęściej rozpoznanej się:



zespół nadpobudliwości psychoruchowej z

deficytem uwagi (ADHD),



zaburzenia zachowania,



zaburzenia opozycyjno-buntownicze.

(Tsirigotis, Gruszczyński, Florkowska, 2005)

AGRESJA I AUTOAGRESJA



Czynniki wpływające na uczenie się zachowań

agresywnych:



przemoc stosowana przez ojca,



oswajanie się z okrucieństwem poprzez programy telewizyjne i

gry komputerowe,



wzmacniane w szkole akty przemocy (bierne przyglądanie się

innych uczniów).

•

Wyniki badań nad młodzieżą gimnazjalną w Łodzi (gr.

dostosowanych i niedostosowanych społecznie):



80% dziewcząt niedostosowanych społecznie przejawia

tendencję do krzywdzenia siebie i samouszkodzeń;



dziewczęta całej badanej grupy uzyskały wyższe od chłopców

wskaźniki nasilenia nieuświadomionych skłonności agresywnych;



dostosowane społecznie dziewczęta uzyskały wyższe niż chłopcy

wyniki w skali słownego wyrażania agresji;



wśród chłopców - wyniki w zakresie nasilenia skłonności

agresywnych nie różnią się w badanych grupach.

(Pisanko, 2005)

BADANIE 1445 UCZNIÓW SZKÓŁ

PONADPODSTAWOWYCH

(A. Gmitrowicz, A. Lewandowska)



W badanej grupie

21,9%

uczniów doświadczyło

przemocy fizycznej o zdefiniowanym nasileniu.



27,2% chłopców i 13,1% dziewcząt.

BADANI, KTÓRZY DOŚWIADCZYLI PRZEMOCY FIZYCZNEJ

(DPF):



byli 4 razy częściej leczeni psychiatrycznie



½ intensywnie piła alkohol



3 razy częściej używali substancji psychoaktywnych
(SPA) i uciekali z domu w porównaniu z badanymi BPF,



2/3 adolescentów wagarowało,



62% miało problemy z uczeniem się.

W rodzinach osób z DPF:



najczęściej występowało nadużywanie SPA

(51,13%),



1/5 potwierdzała zaburzenia psychiczne oraz

samouszkodzenia w rodzinie,



co 6 potwierdzał występowanie prób

samobójczych u
bliskich,



co 4 z nich doświadczył przemocy psychicznej

ze
strony najbliższych.

RODZAJE NASTĘPSTW

DOŚWIADCZANIA PRZEMOCY

W GRUPIE DPF

A. Gmitrowicz, A. Lewandowska

KOSZTY EMOCJONALNE

DOŚWIADCZANIA

PRZEMOCY



W grupie młodzieży DPF stwierdzono

:



większe trudności w wyrażaniu emocji,
zwłaszcza tzw. negatywnych

(za ich uzewnętrznianie

często były karane np. jako zbyt słabe, nie zasługujące na
miano mężczyzny),



brak wiary we własne siły oraz poczucia realnego
wpływu na bieg zdarzeń (ponieważ świat
oceniają jako niesprawiedliwy i zagrażający,
cechuje je na ogół niska motywacja osiągnięć),



bardzo niski poziom poczucia własnej wartości.

A. Gmitrowicz, A. Lewandowska

KOSZTY EMOCJONALNE

DOŚWIADCZANIA

PRZEMOCY



Wielu autorów zgodnie wyróżnia wśród skutków

psychicznych doświadczanej przemocy:



wyższy poziom pobudzenia emocjonalnego w odpowiedzi

na sytuacje trudne; trudniej ulega ono wygaszeniu - w

konsekwencji występuje spiętrzanie afektu,



nadwrażliwość i nadruchliwość.



Niektórzy badacze wyróżniają 4 zasadnicze

wzorce

funkcjonowania emocjonalnego dzieci i młodzieży-ofiar

przemocy:

1.

stępienie emocjonalne i brak reakcji na sytuacje

społeczne, nastrój depresyjny i wycofanie się,

2.

chwiejność emocjonalna (najczęściej nagłe przejścia od

zaangażowania i przejawów przyjemności do wycofania i

złości),

3.

nastrój dysforyczny, występujący w odpowiedzi na

niewielkie frustracje,

4.

częste wybuchy agresji nasilające się wraz z

dojrzewaniem.

SAMOUSZKODZENIA (SU)



Samouszkodzenia

– to nieakceptowane akty

bezpośredniej autodestruktywności, w których
jednostka zmierza do wyrządzenia sobie
natychmiastowej szkody, a przedmiotem ataku staje
się jej własne ciało, przy czym działanie jej
pozbawione jest zamiaru samobójczego.

(Favazza A.,

1996)



Wieloośrodkowe badania ankietowe CASE

(Child and

Adolescent Self-harm in Europe)

podają, że

rozpowszechnienie SU wśród młodzieży mieści się w
szerokim przedziale od

2% do 23%,

a wciągu całego

życia nawet do 35%.

(Sullivan C. i wsp., 2004, Eisenkraft 2006)



Kobiety dokonują samouszkodzeń 3-krotnie częściej.

•

Geneza samouszkodzeń:



czynniki biologiczne

(np. niedostateczna

stymulacja układu nerwowego, zaburzenia

gospodarki neurohormonalnej, uszkodzenia

mózgu oraz nieoptymalny poziom pobudzenia),



czynniki psychospołeczne

(w tym: utrudniona

komunikacja osoby dokonującej SU z otoczeniem,

izolacja, przeżywane napięcia emocjonalne,

wzmocnienia pozytywne i negatywne, a także

obraz JA i relacje wczesnodziecięce).

( Seligman i wsp., 2001)

WŚRÓD MŁODZIEŻY

DOKONUJĄCEJ SU STWIERDZA

SIĘ

Doświadczenia z

dzieciństwa a

samookaleczenia

Procent odpowiedzi

1.

wykorzystanie

seksualne

2.

zaniedbania opieki

3.

nadużycia

emocjonalne

4.

brak komunikacji

5.

przemoc fizyczna

6.

strata/rozłąka

7.

inne

49 %

49 %
43 %
27 %

25%

17 %

19 %

(Arnold L. 1995)

POWODY SAMOUSZKODZEŃ



Najczęstszymi metodami samouszkadzania się

uczniów jest nacinanie skóry, przede wszystkim w

celu rozładowania napięcia i pod wpływem impulsu.



Samouszkadzanie ma przeważnie charakter

mechanizmu obronnego w sytuacji psychologicznie

trudnej.



Funkcje:



dokonywane w celu zwrócenia na siebie uwagi, przy

braku możliwości porozumienia z otoczeniem.



sposób wyrażenia i/lub karania siebie za własne

potrzeby emocjonalne.



w szczególnych przypadkach staje się atakiem na

własną egzystencję.

NADUŻYWANIE ŚRODKÓW

PSYCHOAKTYWNYCH WŚRÓD

MŁODZIEŻY



W ciągu ostatnich 5 lat odnotowuje się spadek liczby
uczniów palących papierosy oraz 9% spadek
zażywających narkotyki (kontakt z nimi miało

15%

uczniów).



Badania wykazują

10%

wzrost rozpowszechnienia

stosowania alkoholu wśród 15-16-latków w latach 1992-
1995.



Badania CBOS na 2008 rok donoszą, iż

75%

małoletnich

uczniów deklaruje, że przynajmniej raz w ciągu
ostatnich 30 dni piło piwo,

54%

- wódkę, a

29%

- wino.

Wśród osób uzależnionych od alkoholu

wskaźnik ryzyka samobójstwa

jest 9,8-krotnie większy niż w populacji

ogólnej.

Wiele prób samobójczych

podejmowanych jest

właśnie pod wpływem alkoholu.

SAMOBÓJSTWA

WŚRÓD MŁODZIEŻY



W Polsce według badań epidemiologicznych

liczba zamachów samobójczych dzieci do 14
rż. wynosi około 100 rocznie. W latach 1990-
2000 odnotowano 30% wzrost liczby
samobójstw w grupie młodzieży poniżej 19 rż.



W 2006 r. osoby w wieku 15-19 lat stanowiły

4,5-6,7% wszystkich samobójstw.



Młodzież w wieku 15-19 lat podejmuje

najwięcej prób samobójczych.

Zgony spowodowane zamierzonym
samouszkodzeniem w województwie kujawsko-
pomorskim w 2000 r. w porównaniu do zgonów w
wypadkach komunikacyjnych

Wypadki

87

samobójstwa

253

samobójstwa

215

Wypadki

284

Wypadki

367

samobójstwa

38

OGÓŁEM

OGÓŁEM

KOBIETY

KOBIETY

MĘŻCZYŹNI

MĘŻCZYŹNI

Zewnętrzne przyczyny zgonów w
województwie
kujawsko-pomorskim w 2004 r.

Zewnętrzne przyczyny

zgonów

6,1%

Samobójstwa

28,1%

Mężczyźni

78,7%

Kobiety

21,3%

Wypadki komunikacyjne

29,3%

Ogólna liczba zgonów

93,9%

Zewnętrzne przyczyny zgonów

Zewnętrzne przyczyny zgonów

Znamienne jest, że w województwie kujawsko –pomorskim
odsetek zgonów, których przyczyną było samobójstwo
(28,1%), jest równie wysoki jak liczba zgonów
spowodowanych wypadkami komunikacyjnymi (29,3%)

Zestawienie liczby samobójstw z podziałem na grupy
wiekowe i płeć w odniesieniu do województwa
kujawsko- pomorskiego w 2004 roku przedstawiono
na rycinie 3.

CECHY WSPÓLNE

SAMOBÓJSTW



Schneidman wyróżnił

:



cel - poszukiwanie rozwiązania problemów;



zadanie- pozbawienie siebie świadomości, aby nie

myśleć;



bodziec wywołujący – ból psychiczny nie do zniesienia;



stresor wywołujący – sfrustrowane potrzeby

psychiczne; wewnętrzna postawa to ambiwalencja wobec

życia;



stan emocjonalny – poczucie bezradności i

beznadziejności;



stan poznawczy – zawężenie horyzontów;



rodzaj działania – ucieczka;



formą interpersonalnego komunikowania się jest

przekazanie komuś zamiaru samobójczego.

(Hołyst, 2002)

CZYNNIKI RYZYKA



Czynniki środowiskowe:



sieroctwo naturalne;



rodzina dysfunkcyjna (nadmierny rygoryzm

rodziców, alkoholizm ojca, konflikt z matką,

stosowanie przemocy fizycznej i psychicznej);



konflikt z rodzeństwem;



samobójcza śmierć w najbliższym otoczeniu;



Czynniki społeczno-kulturowe:



kryzys i większy relatywizm wartości



przemoc w mediach

(Hołyst, 2002 )

CZYNNIKI RYZYKA



Czynniki indywidualne:



zaburzenia emocjonalne w zakresie lęku, depresji;



niedostateczna kontrola impulsów;



problemy w funkcjonowaniu społecznym (powtarzanie

klas, wagary, ucieczki z domu);



niska tolerancja na sytuacje trudne i stresy;



wycofanie;



brak zainteresowań;



używanie substancji psychoaktywnych;



zachowania autoagresywne;



wyrażanie poczucia bezsensu i beznadziejności;



utrata uznawanego systemu wartości;



osamotnienie;



silne mechanizmy obronne

;

(Hołyst, 2002; Gmitrowicz, 2007)

ZABURZENIA PSYCHICZNE A

SAMOBÓJSTWA



Ryzyko samobójstwa w grupie osób z

zaburzeniami afektywnymi niegdyś wynosiło
15%, natomiast w 2006 roku zmalało do

7 - 8%.



Wskaźnik ten dla schizofrenii utrzymuje się na

poziomie

4,9%.



Zaburzenia lękowe zwiększają współczynnik

ryzyka prób samobójczych

3,6 -krotnie.



Najbardziej zwiększa się ryzyko samobójstwa, gdy

występują dwa lub więcej zaburzeń psychicznych.

SYTUACJA ŻYCIOWA

SUICYDENTÓW (15-25- letnich)

SYTUACJA

%

1.

rodzina niepełna lub rozbita

2.

obecność znienawidzonego ojczyma

3.

brak jakiejkolwiek opieki rodzicielskiej (dom
dziecka)

47%

4.

brak spokojnej i właściwej atmosfery

rodzinnej w percepcji badanych z rodziny
pełnej

43%

5.

w okresie 2 miesięcy przed zamachem
samobójczym, zerwanie związku z partnerem
seksualnym z powodu utraty uczucia

partnera lub niewierności

30%

6.

problemy w nauce – przewaga stopni
niedostatecznych, trudności z otrzymaniem

zaliczeń pomimo przeciętnego poziomu
inteligencji

76%

Sułowska i Sztompka

Regionalny Program

Zapobiegania Samobójstwom

Młodzieży



3 ETAPY:

1. Edukacja nauczycieli i opiekunów w zakresie:



Identyfikowania zachowań autoagresywnych, z intencją

samobójczą i bez niej,



Identyfikowania czynników ryzyka wystąpienia tych

zachowań.

2. Edukacja uczniów w zakresie:



czynników chroniących zdrowie psychiczne,



wczesnego sygnalizowania problemów rodzinnych



rozpoznawania u siebie i kolegów symptomów depresji i

lęku trening rozwoju emocjonalnego i kompetencji

społecznych.

3. Identyfikacja za pomocą wyuczonych metod

diagnostycznych uczniów należących do grupy

ryzyka samobójstw.

A. Gmitrowicz, Klinika Psychiatrii Młodzieżowej
Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi



W styczniu 2005r. Ministrowie Zdrowia z 52

krajów regionu Europejskiego WHO (także

Polski) i Dyrektor Regionalnego Biura WHO w

Europie podpisali w Helsinkach

Deklarację o

Ochronie Zdrowia Psychicznego dla Europy.



Problem zapobiegania samobójstwom jest

uwzględniony jako jeden z ważniejszych celów.
Plan obejmuje 12 najważniejszych zadań na

lata 2005-2010 spośród, których punkt 3

dotyczy: „włączenia programów prewencji

problemów zdrowia psychicznego i

prewencji samobójstw do polityki

narodowej”.

PROFILAKTYKA ZACHOWAŃ

SAMOBÓJCZYCH



Profilaktyka zachowań samobójczych powinna

uwzględniać:



projekty szkolne oparte na programie nauczania, które wdrożone

będą standardowo we wszystkich szkołach i ośrodkach szkolno-

wychowawczych;



szkolne programy dla młodzieży z grup ryzyka skupiające się na

zdobywaniu umiejętności;



badania przesiewowe wykrywające młodzież o wysokim stopniu

ryzyka;



szkolenia osób pilnujących porządku, a także lekarzy

podstawowej opieki zdrowotnej;



interwencje terapeutyczne przeznaczone dla młodzieży ze

skłonnościami suicydalnymi;



ograniczenie dostępu do metod popełnienia samobójstwa;



tworzenie ośrodków interwencji kryzysowej.

Dziękuję za uwagę