1

1

June 10, 2021

June 10, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

5.0 Wstęp

5.0 Wstęp

Z uczeniem mimowolnym mamy do czynienia na co dzień. Wiele osób uczy się np.

Z uczeniem mimowolnym mamy do czynienia na co dzień. Wiele osób uczy się np.

Skomplikowanych gramatyk językowych nawet nie zdając sobie z tego sprawy.

Skomplikowanych gramatyk językowych nawet nie zdając sobie z tego sprawy.

Uczenie się sztucznych gramatyk, kontrolowanie złożonych systemów oraz

Uczenie się sztucznych gramatyk, kontrolowanie złożonych systemów oraz

uczenie się sekwencji. Uczenie mimowolne zachodzi również u osób cierpiących

uczenie się sekwencji. Uczenie mimowolne zachodzi również u osób cierpiących

na różne zaburzenia neuropsychologiczne. Uczenie mimowolne jest na tyle

na różne zaburzenia neuropsychologiczne. Uczenie mimowolne jest na tyle

mimowolne na ile zależy ono od kryteriów zastosowanych do identyfikacji uczenia

mimowolne na ile zależy ono od kryteriów zastosowanych do identyfikacji uczenia

się mimowolnego. Uczenie się można tylko pod pewnymi względami uważać za

się mimowolnego. Uczenie się można tylko pod pewnymi względami uważać za

proces mimowolny, pod innymi zaś nie.

proces mimowolny, pod innymi zaś nie.

5.1. Wczesne badania nad uczeniem się mimowonym

5.1. Wczesne badania nad uczeniem się mimowonym

5.1.1. Uczenie się sztucznych gramatyk

5.1.1. Uczenie się sztucznych gramatyk

Rebera eksperyment. Prezentacje przykładowych ciągów wystarcza, aby ludzie

Rebera eksperyment. Prezentacje przykładowych ciągów wystarcza, aby ludzie

stopniowo stawali się coraz wrażliwsi na zawarte w sztucznej gramatyce reguły.

stopniowo stawali się coraz wrażliwsi na zawarte w sztucznej gramatyce reguły.

Zapamiętywanie ciągów liczbowych a potem nieoczekiwanie otrzymywali zadanie

Zapamiętywanie ciągów liczbowych a potem nieoczekiwanie otrzymywali zadanie

klasyfikowania). Dodawano do tego kolejne wątki... REber doszedł do wnioskuu,

klasyfikowania). Dodawano do tego kolejne wątki... REber doszedł do wnioskuu,

że jawne przetwarzanie (eplicit processing) skomplikowanego materiału jest

że jawne przetwarzanie (eplicit processing) skomplikowanego materiału jest

zdecydowanie mniej efektywne w porównaniu z przetwarzaniem ukrytym

zdecydowanie mniej efektywne w porównaniu z przetwarzaniem ukrytym

(implicit). Nieświadomie wyuczone osoby badane radzą sobie w późniejszym

(implicit). Nieświadomie wyuczone osoby badane radzą sobie w późniejszym

zadaniu rozróżniania ciągów gramatycznych i niegramatycznych przynajmniej tak

zadaniu rozróżniania ciągów gramatycznych i niegramatycznych przynajmniej tak

samo dobrze jak osoby, które świadomie próbują odnaleźć reguły

samo dobrze jak osoby, które świadomie próbują odnaleźć reguły

gramatyczności.

gramatyczności.

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

rzeczywiscie mimowolne

rzeczywiscie mimowolne

2

2

June 10, 2021

June 10, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

5.1.2. Kontrolowanie złożonych systemów

5.1.2. Kontrolowanie złożonych systemów

Osoby wykonywały sterowane komputerowo zadanie, podczas którego ich

Osoby wykonywały sterowane komputerowo zadanie, podczas którego ich

zadaniem było osiągnięcie i utrzymanie określonego poziomu docelowego

zadaniem było osiągnięcie i utrzymanie określonego poziomu docelowego

zmiennej wyjściowej manipulując wartością zmiennej(ych) wyjściowych.

zmiennej wyjściowej manipulując wartością zmiennej(ych) wyjściowych.

Tego rodzaju zadania mogą być w określonych warunkach wykonywane w

Tego rodzaju zadania mogą być w określonych warunkach wykonywane w

sposób nieświadomy. Lepsze kierowanie systemem zaobserwowano w

sposób nieświadomy. Lepsze kierowanie systemem zaobserwowano w

miarę ćwiczeń, a nie na skutek słuchania podpowiedzi czy czytania

miarę ćwiczeń, a nie na skutek słuchania podpowiedzi czy czytania

wskazówek. Wykazano też, że istnieje istotna różnica między czasem, w

wskazówek. Wykazano też, że istnieje istotna różnica między czasem, w

którym badani nabywają możliwą do zwerbalizowania wiedzę, a czasem

którym badani nabywają możliwą do zwerbalizowania wiedzę, a czasem

potrzebnym do zrobycia wiedzy pozwalającej na skuteczne wykonywanie

potrzebnym do zrobycia wiedzy pozwalającej na skuteczne wykonywanie

tego zadania. Najpierw sprawność, a potem możliwość werbalizacji tej

tego zadania. Najpierw sprawność, a potem możliwość werbalizacji tej

sprawności!!

sprawności!!

5.1.3. Uczenie się sekwencji

5.1.3. Uczenie się sekwencji

Dwa zadania: na czas reakcji seryjnej oraz zzadanie skanowania matryc.

Dwa zadania: na czas reakcji seryjnej oraz zzadanie skanowania matryc.

Światła pojawiające się sekwencyjnie i losowo + mierzenie RT na nie. Przy

Światła pojawiające się sekwencyjnie i losowo + mierzenie RT na nie. Przy

sekwencyjności RT krótsze, niż w losowości. Zmiana sek na los

sekwencyjności RT krótsze, niż w losowości. Zmiana sek na los

=wydłużenie RT. Sekwencyjność była zauważana, ale trudno ją było

=wydłużenie RT. Sekwencyjność była zauważana, ale trudno ją było

zwerbalizować. Efekt zaobserwowano u świadomych i nieświadomych

zwerbalizować. Efekt zaobserwowano u świadomych i nieświadomych

zaistniałej sekwencji.

zaistniałej sekwencji.

Skanowanie matryc polegało na manipulowaniu strukturą materiału w taki

Skanowanie matryc polegało na manipulowaniu strukturą materiału w taki

sposób, aby za pomocą zestawu prostych reguł można było stworzyć

sposób, aby za pomocą zestawu prostych reguł można było stworzyć

sekwencję 5 elementów.Różnica pod względem szybkości i poprawności

sekwencję 5 elementów.Różnica pod względem szybkości i poprawności

reakcji między próbami losowymi a przewidywalnymi stopniowo

reakcji między próbami losowymi a przewidywalnymi stopniowo

zwiększała się wraz z ćwiczeniem. Na korzyść sekwencyjnych oczywiście.

zwiększała się wraz z ćwiczeniem. Na korzyść sekwencyjnych oczywiście.

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

rzeczywiscie mimowolne?

rzeczywiscie mimowolne?

3

3

June 10, 2021

June 10, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

5.1.4. Nabywanie niezmiennych charakterystyk

5.1.4. Nabywanie niezmiennych charakterystyk

Ciągi liczbowe, a potem zegarków (dodawali je – cover task), a potem mieli

Ciągi liczbowe, a potem zegarków (dodawali je – cover task), a potem mieli

rozpoznawać. Badani wybierali ciągi, które zawierały niezmienną cyfrę, chociaż

rozpoznawać. Badani wybierali ciągi, które zawierały niezmienną cyfrę, chociaż

byli bardzo zaskoczeni, kiedy wyjawiono im ukrytą regułę.

byli bardzo zaskoczeni, kiedy wyjawiono im ukrytą regułę.

5.2. Późniejsze wyzwania

5.2. Późniejsze wyzwania

Reber sformułował dwie główne charakterystyki uczenia mimowolnego:

Reber sformułował dwie główne charakterystyki uczenia mimowolnego:

1)

1)

Jego rezultatem jest wiedza abstrakcyjna

Jego rezultatem jest wiedza abstrakcyjna

2)

2)

Jest ono procesem nieświadomym

Jest ono procesem nieświadomym

5.2.1. Do jakiego stopnia wiedza nabywana mimowonie jest abstrakcyjna?

5.2.1. Do jakiego stopnia wiedza nabywana mimowonie jest abstrakcyjna?

Opierano się na tezie, że ludzie kategoryzują nowe przykłady na podstawie jakiegoś

Opierano się na tezie, że ludzie kategoryzują nowe przykłady na podstawie jakiegoś

rodzaju pamięciowej reprezentacji wzorców niezmienności zawartych w zestawie

rodzaju pamięciowej reprezentacji wzorców niezmienności zawartych w zestawie

przykładów. Oczywiście istnieją również alternatywne modele.

przykładów. Oczywiście istnieją również alternatywne modele.

Kwestia transferu.zapamiętywanie ciągów liter. Po zmianie reguł osoby badane gorzej

Kwestia transferu.zapamiętywanie ciągów liter. Po zmianie reguł osoby badane gorzej

wykonywały zadanie klasyfikowania zaś w wypadku zmiany liter poziom

wykonywały zadanie klasyfikowania zaś w wypadku zmiany liter poziom

poprawności nie pogorszył się.

poprawności nie pogorszył się.

Modele oparte na podobieństwie przewidują, że poziom wykonania zadania

Modele oparte na podobieństwie przewidują, że poziom wykonania zadania

polegającego na klasyfikowaniu powinien systematycznie pogarszać się wraz ze

polegającego na klasyfikowaniu powinien systematycznie pogarszać się wraz ze

zmniejszaniem się podobieństwa między egzemplarzami z fazy uczenia się i fazy

zmniejszaniem się podobieństwa między egzemplarzami z fazy uczenia się i fazy

testowania.

testowania.

Teorie podobieństwa vs. Teorie abstrakcyjne.

Teorie podobieństwa vs. Teorie abstrakcyjne.

Żadne ze skrajnych stanowisk nie jest możliwe do obronienia. Wykonanie większości

Żadne ze skrajnych stanowisk nie jest możliwe do obronienia. Wykonanie większości

zadań uczenia się mimowolnego prawdopodobnie angażuje zarówno

zadań uczenia się mimowolnego prawdopodobnie angażuje zarówno

przetwarzanie oparte na podobieństwie, jak i nieświadome abstrahowanie reguł.

przetwarzanie oparte na podobieństwie, jak i nieświadome abstrahowanie reguł.

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

rzeczywiscie mimowolne

rzeczywiscie mimowolne

4

4

June 10, 2021

June 10, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

5.2.2. Jak bardzo nieświadoma jest wiedza nabywana mimowolnie?

5.2.2. Jak bardzo nieświadoma jest wiedza nabywana mimowolnie?

Wiedza nabyta mimowolnie zawsze wyprzedza możliwość swojego

Wiedza nabyta mimowolnie zawsze wyprzedza możliwość swojego

zwerbalizowania – Reber.

zwerbalizowania – Reber.

>>Uczenie się sztucznych gramatyk

>>Uczenie się sztucznych gramatyk

Wiadomo, że nie jest CAŁKOWICIE nieświadoma. Inni badacze (niż Reber)

Wiadomo, że nie jest CAŁKOWICIE nieświadoma. Inni badacze (niż Reber)

używali np. Techniki „instruowania” polegającej na tym, że osoby badane

używali np. Techniki „instruowania” polegającej na tym, że osoby badane

są proszone o udzielanie podczas wykonywania zadania klasyfikowania

są proszone o udzielanie podczas wykonywania zadania klasyfikowania

niewidocznym partnerom wskazówek dotyczących tego, w jaki sposób

niewidocznym partnerom wskazówek dotyczących tego, w jaki sposób

poprawnie kategoryzować poszczególne egzemplarze. Poprawność w

poprawnie kategoryzować poszczególne egzemplarze. Poprawność w

kontrolnej dwa razy niższa niż w eksp.grupie. Uczenie się sztucznych

kontrolnej dwa razy niższa niż w eksp.grupie. Uczenie się sztucznych

gramatyk prowadzi do ukształtowania stosunkowo specyficznej bazy

gramatyk prowadzi do ukształtowania stosunkowo specyficznej bazy

wiedzy, której nie można uchwycić w swobodnym sprawozdaniu (a na nim

wiedzy, której nie można uchwycić w swobodnym sprawozdaniu (a na nim

właśnie bazował Reber). Swobodne przypominanie jest nieczułym i

właśnie bazował Reber). Swobodne przypominanie jest nieczułym i

niekompletnym wskaźniiem pamięci. Dlatego zaczęto stosować testy

niekompletnym wskaźniiem pamięci. Dlatego zaczęto stosować testy

wymuszonego wyboru. Potem zaprzeczono twierdzeniu jakoby badani

wymuszonego wyboru. Potem zaprzeczono twierdzeniu jakoby badani

uczyli się tylko i wyłącznie bigramów gramatycznych.

uczyli się tylko i wyłącznie bigramów gramatycznych.

W końcu zastosowano nowy test wiedzy SLD – test sekwencyjnych zależności

W końcu zastosowano nowy test wiedzy SLD – test sekwencyjnych zależności

liter, gdzie pytano jakie znaki mogą się pojawić w określonym rdzeniu

liter, gdzie pytano jakie znaki mogą się pojawić w określonym rdzeniu

ciągów.

ciągów.

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

rzeczywiscie mimowolne

rzeczywiscie mimowolne

5

5

June 10, 2021

June 10, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

>> Zadania polegające na kontrolowaniu

>> Zadania polegające na kontrolowaniu

Mimo istotnej różnicy między poziomem poprawności wykonania a stopniem werbalizacji

Mimo istotnej różnicy między poziomem poprawności wykonania a stopniem werbalizacji

wiedzy na średnich poziomach ćwiczenia, bardzo doświadczone osoby badane były

wiedzy na średnich poziomach ćwiczenia, bardzo doświadczone osoby badane były

w stanie udzielać efektywniejszych instrukcji nowicjuszom.

w stanie udzielać efektywniejszych instrukcji nowicjuszom.

Wydaje się, że głównym czynnikiem modyfikującym poprawność wykonania zadań był fakt,

Wydaje się, że głównym czynnikiem modyfikującym poprawność wykonania zadań był fakt,

że osoby badane testowano w sytuacjach, których już wcześniej doświadczyły.

że osoby badane testowano w sytuacjach, których już wcześniej doświadczyły.

Rozszczepiernie między poziomem wykonania zadania a związaną z nim webalizowalną

Rozszczepiernie między poziomem wykonania zadania a związaną z nim webalizowalną

wiedzą może nie być tak duże jak wcześniej myślano. W wyniku doświadczeń z

wiedzą może nie być tak duże jak wcześniej myślano. W wyniku doświadczeń z

zadaniem ludzie są w stanie nabywać wiedzę, która jest w pewnym stopniu

zadaniem ludzie są w stanie nabywać wiedzę, która jest w pewnym stopniu

uświadomiona. Przyrost jawnej wiedzy następuje po wcześniejszej poprawie

uświadomiona. Przyrost jawnej wiedzy następuje po wcześniejszej poprawie

wykonania zadania oraz że owa wiedza może w dużym stopniu ograniczać się do

wykonania zadania oraz że owa wiedza może w dużym stopniu ograniczać się do

konkretnych, osobiście doświadczonych sytuacji.

konkretnych, osobiście doświadczonych sytuacji.

>> Uczenie się sekwencji

>> Uczenie się sekwencji

Wielu bdaczy formułowało argumenty przeciwko dowodom świadczącym o nabywaniu ukrytej

Wielu bdaczy formułowało argumenty przeciwko dowodom świadczącym o nabywaniu ukrytej

wiedzy w zadaniach uczenia się sekwencji. Mówili oni, że dane o jakimkolwiek

wiedzy w zadaniach uczenia się sekwencji. Mówili oni, że dane o jakimkolwiek

nieświadomym uczeniu się są bardzo wątpliwe a świadomość introspekcyjna

nieświadomym uczeniu się są bardzo wątpliwe a świadomość introspekcyjna

niemalże zawsze towarzyszy ludzkiemu uczeniu się.

niemalże zawsze towarzyszy ludzkiemu uczeniu się.

Dwa kryteria Shanka i St.Johna.

Dwa kryteria Shanka i St.Johna.

1)

1)

Kryterium informacyjne – dopasowanie między info odpowiadającymi za zmiany

Kryterium informacyjne – dopasowanie między info odpowiadającymi za zmiany

wykonania danego zadania a info, które ujawnia zastosowany test świadomości.

wykonania danego zadania a info, które ujawnia zastosowany test świadomości.

Wiedza A, eksperymentator koncentruje się na A’ to OB NŚ jest A’, ale to nie

Wiedza A, eksperymentator koncentruje się na A’ to OB NŚ jest A’, ale to nie

znaczy, że jest nieświadomy A.

znaczy, że jest nieświadomy A.

2)

2)

Kryterium cuzłości – aby wykazać, że zastosowany test świadomej wiedzy oraz

Kryterium cuzłości – aby wykazać, że zastosowany test świadomej wiedzy oraz

poziom wykonania określonego zadania są efektem funkcjonowania dwóch

poziom wykonania określonego zadania są efektem funkcjonowania dwóch

oddzielnych systemów, musimy być w stanie udowodnić,że test świadomości, który

oddzielnych systemów, musimy być w stanie udowodnić,że test świadomości, który

wykorzystaliśmy, ujawnia pełen zakres dostępnej introspekcyjnie widzy, o którą

wykorzystaliśmy, ujawnia pełen zakres dostępnej introspekcyjnie widzy, o którą

nam chodzi.

nam chodzi.

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

rzeczywiscie mimowolne

rzeczywiscie mimowolne

6

6

June 10, 2021

June 10, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

5.3. Czy wiedza nabyta w sposób ukryty posiada odmienne własności

5.3. Czy wiedza nabyta w sposób ukryty posiada odmienne własności

przechowywania i wydobywania?

przechowywania i wydobywania?

Jeśli wiedza ukryta jest odmienna od jawnej to może ma odmienne

Jeśli wiedza ukryta jest odmienna od jawnej to może ma odmienne

mechanizmy przechowywania i wydobywania...

mechanizmy przechowywania i wydobywania...

5.3.1. Mimowolny i dowony tryb uczenia się

5.3.1. Mimowolny i dowony tryb uczenia się

Kontrowersje wokół efektywności uczenia się starających się i

Kontrowersje wokół efektywności uczenia się starających się i

pasywnych OB, a także poddanych jawnej i niejawnej instrukcji.

pasywnych OB, a także poddanych jawnej i niejawnej instrukcji.

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

rzeczywiscie mimowolne

rzeczywiscie mimowolne

7

7

June 10, 2021

June 10, 2021

Psychologia procesów poznawczych

Psychologia procesów poznawczych

5.3.2.Trwałość wiedzy ukrytej i jawnej

5.3.2.Trwałość wiedzy ukrytej i jawnej

Czy uczenie się mimowolne jest trwalsze od jawnego?

Czy uczenie się mimowolne jest trwalsze od jawnego?

>>Zadania równoległe

>>Zadania równoległe

Wyniki badań co do tego, że wiedza ukryta jest mniej podatna na

Wyniki badań co do tego, że wiedza ukryta jest mniej podatna na

wpływ zadań równoległych niż wiedza jawna nie są jednoznaczne.

wpływ zadań równoległych niż wiedza jawna nie są jednoznaczne.

>> Czas

>> Czas

Tutaj jest podane tylko jedno badanie Rebera potwierdzające większą

Tutaj jest podane tylko jedno badanie Rebera potwierdzające większą

trwałość wiedzy ukrytej.

trwałość wiedzy ukrytej.

>> Uszkodzenia

>> Uszkodzenia

Wiedza ukryta miałaby być jakoby bardziej odporna na różne

Wiedza ukryta miałaby być jakoby bardziej odporna na różne

dysfunkcje i zabrzenia. W licznych badaniach z osobami o

dysfunkcje i zabrzenia. W licznych badaniach z osobami o

różnych zaburzeniach potwierdzono tą hipotezę.

różnych zaburzeniach potwierdzono tą hipotezę.

5.3.3. Świadomość metapoznawcza

5.3.3. Świadomość metapoznawcza

Odczucie intuicji – brak poczucia aktywnego wypracowania

Odczucie intuicji – brak poczucia aktywnego wypracowania

odpowiedzi.

odpowiedzi.

Metawiedza – jeśli OB jest świadoma wiedzy to powinna również

Metawiedza – jeśli OB jest świadoma wiedzy to powinna również

wiedzieć, że ma tą wiedzę (a nie tylko jaka ona jest).

wiedzieć, że ma tą wiedzę (a nie tylko jaka ona jest).

5.4. Podsumowanie

5.4. Podsumowanie

Zadania jawne mają inne charakterystyki niż ukryte. Wykazują też

Zadania jawne mają inne charakterystyki niż ukryte. Wykazują też

specyficzność transferu, mogą być wyuczone w warunkach

specyficzność transferu, mogą być wyuczone w warunkach

incydentalnych, poziom wykonania zadań jest odporny na upływ

incydentalnych, poziom wykonania zadań jest odporny na upływ

czasu i różne deficyty. Itd. Itp.

czasu i różne deficyty. Itd. Itp.

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

W jakim stopniu uczenie się mimowolne jest

rzeczywiscie mimowolne

rzeczywiscie mimowolne