TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

1

Julian Piotr Sawiński

JAK MOTYWOWAĆ DO UCZENIA SIĘ

I PRACY NAD SOBĄ ?

Zarys słownika dla nauczycieli

(część 1)

Opracowanie powstało dla innowacyjnych nauczycieli na warsztaty

edukacyjne

pt. "Motywowanie do uczenia się".

CENTRUM EDUKACJI NAUCZYCIELI W KOSZALINIE 2005

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

2

Jeżeli prawdą jest, że:

"Rozwój i samodoskonalenie jest w większym stopniu kompetencją emocjonalną niż

intelektualną. Musi nam się chcieć pracować nad sobą. Znalezienie odpowiednich

metod i środków jest rzeczą wtórna..."

(J. Santorski, 2005)

- to współczesna edukacja powinny koncentrować się na tym, co stymuluje twórczą

aktywność i orientuje ku przyszłości oraz wspiera rozwój motywacji uczenia się,

doskonalenia się i pracy nad sobą, które powinny sprawiać przyjemność osobie uczącej

się.

DLACZEGO W EDUKACJI POTRZEBNY JEST AKCENT NA

MOTYWOWANIE DO UCZENIA SIĘ?

Terminologia pedagogiczna dotycząca wspierania rozwoju uczniów i motywowania do uczenia

się, doskonalenia się i pracy nad sobą oraz o innowacjach edukacyjnych w ogóle, nie jest

ujednolicona. Podstawowe pojęcia służące do opisania ww. procesów, podobnie jak i wiele

innych terminów pedagogicznych - często traktowane są w literaturze przedmiotu jak synonimy

oraz rozumiane bardzo różnie, a czasem nawet sprzecznie. Ta różnorodność i często

dowolność rozumienia pospolicie używanych terminów utrudnia porozumienie się ludzi

zajmujących się motywowaniem uczniów do pracy w edukacji. Utrudnia to także

komunikowanie się nauczycieli i opracowywanie autorskich koncepcji innowacyjnych oraz

własnych programów edukacyjnych. Prawdą jest, że każdy w zasadzie ma prawo nadawać

różnym terminom i wyrażeniom inne znaczenia, ale to nie ułatwia działalności innowacyjnej w

oświacie. Warto więc podjąć próbę ich uporządkowania.

Szkoła przyszłości przekształci człowieka z przedmiotu kształcenia w jego podmiot, z

człowieka nabywającego wiedzę uczyni człowieka, który sam siebie kształci.”

(Prokopiuk 1992)

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

3

Jeśli prawdziwa jest treść ww. sentencji, to samodzielność myślenia i działania, w tym uczenia

się i doskonalenia się oraz samoedukacja (samokształcenie, samowychowanie) rosną dziś do

rangi kluczowej wartości edukacji. Priorytetem w wielu naszych szkołach jest obecnie często

„jakość edukacji”, „jakość pracy szkoły i nauczycieli” oraz dialog i partnerstwo nauczy-cieli i

uczniów. Niektóre szkoły prześcigają się w pomysłach, projektach i rozwiązaniach, które mają

podnieść ich jakość pracy i poziom efektów edukacji. Szybko uczą się partnerskich zachowań i

podejmowania decyzji, a tym samym także odpowiedzialności za swoje słowa i działania –

chcą być „nową szkołą”.

Wielu dziś wskazuje na potrzebę i sposoby podwyższenia jakości szkolnego wychowania oraz

kształcenia i opieki pedagogicznej. Mówi się coraz częściej o konieczności koncypowania,

planowania i realizacji II reformy systemu edukacji w Polsce lub nawet dokonania „rewolucji

w edukacji”. (Dryden 2000). Stąd liczne pytania nauczycieli, m.in.:

- Czy potrzebna będzie szkoła za lat 20-25?

- Jeśli tak, w jakim kierunku rozwinie się?

- Jaka będzie szkoła za lat 20-25?

- Jaka będzie filozofia i zasady edukowania?

- Jak zbudować szkołę jutra, czyli dobrą, innowacyjną, nowoczesną?

(J.P. Sawiński 2004)

Niniejszy "Zarys słowniczka dla nauczycieli" jest skierowany przede wszystkim do nauczycieli

uczestników warsztatu "Motywowanie do uczenia się" oraz nauczycieli innowacyjnych

i doradców metodycznych CEN w Koszalinie, w celu udzielenia im pomocy w ich próbach

uporządkowania terminologii używanej podczas wspierania i opiniowania różnych

nauczycielskich innowacji edukacyjnych.

Przedstawiony niżej wykaz wybranych pojęć pedagogicznych i psychologicznych mieści się w

obszarze współczesnej innowatyki pedagogicznej. Nie jest obowiązujący i kompletny. To

dopiero początek tej pracy. Został sporządzony z myślą o wspieraniu działań inspirujących,

doradczych, zachęcających i motywujących innowacyjnych nauczycieli, w tym także doradców

metodycznych oraz konsultantów pedagogicznych CEN w Koszalinie.

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

4

I. TERMINY

ZWIĄZANE Z BUDOWANIEM SZKOLNEGO

SYSTEMU WSPIERANIA MOTYWACJI UCZENIA SIĘ

1. Akredytacja (accredo /łac./ - uprawomocnić, uwierzytelnić) - uprawnienia danej osoby do

pełnienia określonych funkcji, np. nauczyciela w jakimś typie szkoły; oraz działania

wspierające rozwój instytucji i placówek oświatowych, które są często silnym motywatorem

wzrostu motywacji i jakości pracy.

2. Alchemia motywacji - Termin odnoszony do tajemniczych stron naszego doskonalenia się

i motywacji, wyprowadzony ze średniowiecznej chemii i filozofii, która usiłowała dokonać

przemianę metali nieszlachetnych w złoto, zmieniając proporcje 4 tzw. podstawowych

elementów (ognia, ziemi, powietrza i wody) przy pomocy katalizatora i kamienia filozoficznego

(uważane-go również za środek odmładzający). (Kopaliński 1989, s.24)

3. Alchemia rozwoju człowieka - filozofia dość oryginalnego podejścia do ontogenezy i

doskonalenia się, która wskazuje głęboką potrzebę patrzenia w siebie, zajmowania się

własnym doskonaleniem się i rozwojem, zmieniając proporcje 4 podstawowych czynników

decydujących o nim (genetyki, wychowania, środowiska i aktywności własnej). Tym

poszukiwanym "złotem" jest tutaj wielostronny i harmonijny rozwój człowieka.

4. Alternatywność - wybór projektu lub rozwiązania z kilku możliwych. Obejmuje pomysły,

projekty czy programy, które są zasadniczo inne od dotychczasowych wzorców, strategii,

metodyki, środków dydaktycznych itp. (Patrz: działania nowatorskie)

5. Analityczny - "związany ze zdolnością odbierania rzeczywistości jako wielu wyizolowanych,

oddzielnych części, bez zwracania uwagi na ich kontekst jako całości." (Dennison 2004)

6. Analogia – to zgodność, odpowiedniość, podobieństwo pewnych cech między odmiennymi

skądinąd przedmiotami, zjawiskami (odpowiednik, rzecz podobna). Coś analogicznego – to

coś podobnego (częściowo), zbieżnego, pełniącego podobne czynności (np. narządy

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

5

analogiczne w biologii). (Kopaliński 1989) Jest ważnym elementem synektyki i innych technik

twórczego działania.

7. ATR - Trening Zastępowania Agresji (Aggression Replacement Training) - metoda pracy

przejawiająca zachowania problemowe oparta na zasadzie uczenia się umiejętności

prospołecznych przez działanie, zespół ćwiczeń będących istotnym elementem działań

profilaktycznych. Od 1998 roku MEN wspomaga adaptację i wdrożenie ART w polskim

systemie oświaty.

8. ATR - składniki - Składa się z 3 komponentów - treningów:

1. Umiejętności zachowań prospołecznych (50 kluczowych umiejętności), uczących i

rozwijających ważne umiejętności w kontaktach społecznych;

2. Kontrolowania złości, stanowiący aspekt emocjonalny programu;

3. Wnioskowania moralnego, który ma wspomagać motywację uczestników. (Ciupińska 2004)

9. Atrakcja – „to, co swą niezwykłością przyciąga, interesuje, zwłaszcza większą liczbę ludzi;

sensacja, urozmaicenie, rozrywka, przyjemność; Atrakcyjny – nęcący, pociągający,

interesujący, budzący ciekawość. (Kopaliński 1989, s.50)

10. Atrakcyjna edukacja – taki program i działania, które wywołują autentyczną ciekawość

i chęć uczenia się - coś, co swą nowością i niezwykłością przyciąga, interesuje, urozmaica

oraz ma elementy rozrywki i sprawia przyjemność. Atrakcyjna jest ta edukacja, którą sami

uczniowie w ewaluacji uznają za interesujące, atrakcyjne. (ryc. 1)

11. Atrakcyjna innowacja – taki program innowacyjny i działania nowatorskie, które wywołują

autentyczną ciekawość, pozytywną motywację i chęć uczenia się oraz doskonalenia siebie

samego, zawierając m.in. elementy poznawcze, kształcące i rozrywkowe oraz sprawiają

przyjemność uczenia się. (ryc. 1)

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

6

CIEKAWA, INTERESUJĄCA

UŻYTECZNA, PRAKTYCZNA

NOWA - ORYGINALNA

PODSTAWOWE CECHY

ATRAKCYJNOŚCI

NĘCĄCA, KUSZĄCA

MOTYWUJĄCA, RADOSNA

PRZYCIĄGAJĄCA, PRZYJEMNA

WARTOŚCIOWA, SENSOWNA

FASCYNUJĄCA, UROZMAICONA

Ryc. 1: Podstawowe cechy atrakcyjności (czegoś, co uznaje się za atrakcyjne).

12. Audyt - to badanie wychodzące od określonego celu szkoły. Dotyczy obserwacji pracy

szkoły, gdy np. wizytujący bada, czy i jak dany cel edukacyjny jest osiągany oraz gdzie w

realizacji zadań z nim związanych znajduje się aktualnie placówka ta określona. (2)

13. Autoewaluacja (samoewaluacja) - samodzielne dokonywanie sprawdzania, oszacowania,

porównania do standardu i oceniania czegoś. W pracy szkoły może obejmować 2 różne ujęcia:

1. Szkołę jako organizację, w tym samym miejsce, instytucję, w której realizowany jest proces

kształcenia;

2. Nauczyciela, tj. proces dydaktyczny podmiotu autoewaluacji. (Baumgartner-Schaffner 2002)

14. Cecha innowacji - wartość i właściwość, którą posiada i kieruje się innowacyjny nauczy-

ciel. Zdaniem D. Rusakowskiej (2003) są to przede wszystkich cztery cechy: nowość,

celowość, praktyczna użyteczność i planowość. Można tych ważnych cech wyróżnić więcej,

m.in. inspirujący charakter i motywacyjność edukacji .

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

7

15. Cechy SWMU - wartości i właściwości, które kierują działaniem nauczycieli akcentujących

w edukacji motywowanie uczniów do uczenia się i doskonalenia się, pracujących w tym

systemie. Są to przede wszystkich cechy: nowość, celowość, praktyczna użyteczność i

planowość. (ryc. 2)

CELOWOŚĆ

PRAKTYCZNA

UŻYTECZNOŚC

NOWOŚĆ -

ORYGINALNOŚĆ

PODSTAWOWE CECHY

SWMU

SAMODZIELNOŚĆ

PLANOWOŚĆ

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

WARTOŚĆ - TRWAŁOŚĆ

WYŻSZA EFEKTYWNOŚC - JAKOŚĆ

Ryc. 2: Podstawowe cechy SWMU jako innowacyjnej strategii uczenia w szkole.

16. Cel operacyjny - składniki - zamierzenie wyrażone czynnościowo (operacyjnie,

szczegółowo) w formie konkretnych i mierzalnych czynności uczącego się, uwzględniający 3

elementy: zachowanie (czynność), warunki i kryterium efektu (ryc. 3)

SKŁADNIKI CELU OPERACYJNEGO

WARUNKI OSIĄGNIĘCIA

KRYTERIUM OSIĄGNIĘCIA

ZACHOWANIE UCZNIA

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

8

Ryc. 3: Trzy podstawowe składniki operacyjnego celu. (Ochenduszko, 1998)

17. Coaching – doskonalenie niedoświadczonego nauczyciela przez osobę, która wie i umie

więcej. Jest to, to samo co mentor, ale realizowane na zasadzie partnerskich stosunków.

18. Dążenie - istotny element motywacji człowieka, zdaniem psychologów: "ustosunkowania

stałe wyrażające się w ukierunkowaniu na określone cele". (Tomaszewski 1978, s.763)

19. Dekodowanie - "analiza każdego symbolu językowego przetwarzająca go w znaczącą

informację." (Dennison 2004)

20. Dennison Paul E. - twórca kinezjologii edukacyjnej i procedur gimnastyki ludzkiego

mózgu, dr filozofii, pedagog, pionier stosowanych badań ludzkiego mózgu, autor publikacji o

integracji mózgu, kinezjologii edukacyjnych i innych, wydanych ostatnio także w Polsce.

21. Diagnoza preferencji sensorycznych - specyficzne działania rozpoznawcze służące do-

konaniu diagnozy, tj. rozpoznania, określenia rodzaju i zakresu oraz opisania, swoich,

uczniowskich lub innych, preferencji sensorycznych, dotyczących zmysłowego poznawania

świata.

22. Diagnozowanie edukacyjne - różne działania służące dokonaniu diagnozy czegoś, np.

działanie polegające na gromadzeniu informacji, określeniu potrzeb i możliwości oraz

warunków, np. rozwoju ucznia lub rozwoju szkoły.

23. Dialog edukacyjny - rozmowa (konwersacja, wymiana zdań, dialog) mająca na celu

wzajemne konfrontacje i zrozumienie poglądów. Jest swoistą wartością samą w sobie, zasadą

edukacyjną, strategią i metodą pracy nauczyciela i uczniów.

24. Dominacja - "wrodzona preferencja przewagi jednej półkuli mózgowej nad drugą, a także

używania wybranej ręki, oka, ucha i nogi." (Dennison 2004)

25. Dominacja mieszana - "wrodzona predyspozycja do dominacji jednej ręki zazwyczaj

prawej, przy jednoczesnej dominacji przeciwnego oka i/ lub ucha." (Dennison 2004)

26. DSWU - Dolnośląski System Wspierania Uzdolnień funkcjonujący od 3 lat w województwie

dolnośląskim, inspirowany i kierowany przez DODN we Wrocławiu.

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

9

27. DSWU - Cechy wspierania uzdolnień uczniów

Tabela 1

1. Środowiskowość 7.

Koordynacja

2. Powszechność 8.

Instytucjonalność

3. Egalitaryzm

9. Równoprawność

4. Systemowość 10.

Autonomiczność

5. Otwartość 11.

Dostępność

6. Współdziałanie

28. Dysleksja - "niezdolność dekodowania drukowanych symboli z powodu zahamowania

receptywnych centrów w mózgu..." (Dennison, 2004)

29. Efekt echo - "pamięć samego tylko dźwięku mówionego symbolu, bez zwracania uwagi na

wskaźniki znaczeniowe." (Dennison, 2004)

30. Egogram - wykres wyznaczający własne cechy, np. preferencji sensorycznej, inteligencji

wielorakiej lub cech osobowości, będący wynikiem psychologicznego badania tych cech.

(Taraszkiewicz, 2005)

31. Eksperyment pedagogiczny - w świetle Rozporządzenia MENiS (2002) - są to "działania

służące podnoszeniu skuteczności kształcenia w szkole, w ramach których są modyfikowane

warunki, organizacja zajęć edukacyjnych lub zakres treści nauczania, prowadzone pod opieką

jednostki naukowej." Zakłada ono też, że innowacje i eksperymenty nie mogą prowadzić do

zmiany typu szkoły.

32. Elementarne rodzaje zmian innowacyjnych (patrz zmiany...) - to: zastąpienie,

przekształcenie, uzupełnienie, restrukturyzacja, eliminacja zachowań i wzmocnienie

zachowań. (Havelock za: Schulz, 1989)

33. Eliminacja zachowań - to jedno z elementarnych (podstawowych) działań występujące w

projekcie i realizacji innowacji, obok takich, jak: zastąpienie, przekształcenie, uzupełnienie,

restrukturyzacja i wzmocnienie zachowań. (Havelock za: Schulz, 1989)

34. Emocja - dreszczyk emocji, przeżyć emocje, szukać emocji: 1/ wzruszenie - dygotać ze

wzruszenia, opanować je, 2/ wstrząs, szok - doznać wstrząsu, 3/ silne wrażenie - szukać

silnych wrażeń. (Porównaj: uczucia, przeżycie, wrażenie). (Skorupka 1986, s.43)

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

10

35. Emocja stresowa - uczucie, wzruszenie, podniecenie, wzburzenie, przeżycie uczuciowe

(gniew, strach, radość, żal itp.) (Kopaliński 1989, s.147)

ZŁOŚĆ, GNIEW

LĘK, OBAWA, STRACH

NERWOWOŚĆ

PODSTAWE RODZAJE

LUDZKICH EMOCJI

ZAKŁOPOTANIE

ROZDRAŻNIENIE

ZAKŁOPOTANIE

DEPRESJA

IZOLACJA, ZAMYKANIE SIĘ W SOBIE

Ryc. 4: Podstawowe rodzaje ludzkich emocji towarzyszących sytuacjom stresowym.

36. Emotywność (psych.) - "spontaniczna reakcja słowna na obserwowane i przeżywane

zjawiska otaczającej rzeczywistości." (Kopaliński 1989, s.147)

37. Empatia - "umiejętność wczuwania się w położenie innej osoby, identyfikowanie się

uczuciowe z kimś." (Kopaliński 1989, s.147)

38. Engram - "ślad, trwałe udrożnienie pozostawiane jakoby w mózgu przez przeżycia

psychiczne i stanowiące podstawową pamięci i doświadczenia." (Kopaliński 1989, s.149)

39. Engram stylu uczenia się lub osobowości - diagram, szkic, wykres lub opis

ujawnionych, podstawowych i charakterystycznych cech stylu uczenia się lub osobowości,

albo też stylu doskonalenia się danego człowieka.

40. Epikryza - "krytyczne, ale analityczne podsumowanie, zwłaszcza przyczyn i przebiegu

choroby" (Kopaliński 1989, s.151), ale także analityczna, krytyczna i rzeczowa opinia wraz

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

11

z podsumowaniem jakiegoś procesu, np. innowacji edukacyjnej.

41. Ewaluacja (oszacowanie wartości) – to określenie osiągniętych efektów w odniesieniu do

założonych celów. Powinna być nierozerwalnym elementem mierzenia jakości.

42. Ewaluacja edukacyjna - proces diagnostyczno-oceniający, zawierający w sobie elementy

pomiaru, osądu i decyzji. Proces ten tworzy podstaw do orzekania o wartości, dzięki czemu

możliwe jest doskonalenie procesów decyzyjnych w zakresie kształcenia. Inaczej – ewaluacja

to proces zbierania danych i ich interpretacja w celu podejmowania decyzji. Porównuje się ze

sobą rzeczywiste działania z oczekiwanymi rezultatami oraz dostarcza zainteresowanym

informacji zwrotnych, po to, aby ocenić te rezultaty i w razie potrzeby podjąć stosowane

działania.

Dalszy ciąg haseł od

F

do

R

w nr2 TRENDY (15 październik 2005)

Bibliografia

1. Aronson E., Wieczorkowska G.: Kontrola naszych myśli i uczuć. Santorski & CO,

Warszawa.

2. Baumgartner-Schaffner M., Brudnik E., Fijałkowska A. i in.: Autoewaluacja w szkole. Wyd.

CODN, Warszawa 2002.

3. Brzezińska A. 2004: Wspieranie uzdolnień dzieci i młodzieży. Potrzeby jednostek a potrzeby

społeczne – wykład. Materiały konferencji w Krzyżowej. DODN Wrocław

4. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B.: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik

po metodach aktywizujących. Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2000.

5. Ciupińska B.: TZA w pracy z młodzieżą. "Nowa Szkoła" 2004 nr 8, s.18-21.

6. Dennison P., Dennison G.E.: Integracja mózgu. Wpływ integracji mózgu na osobowość i funkcjonowanie

człowieka. Wyd. Międzynarodowy Instytut NeuroKinezjologii, Warszawa 2004.

7. Dryden G., Vos J.: Rewolucja w uczeniu. Wyd. Moderski i S-ka, Poznań 2000.

8. Dzierzgowska I.: Dyrektor szkoły człowiekiem sukcesu. "Dyrektor Szkoły" 2005 nr 2, s.60-61

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

12

9. Dzierzgowska I. 2003: Rewolucja w edukacji. Przekształcanie szkoły nauczającej w

zarządzającą. „Dyrektor Szkoły” nr 11, s. 25-27

10. Enkelmann N.B.: Charyzma. Jak osiągnąć sukces doskonaląc własną osobowość? Wyd.

Studio EMKA, Warszawa 2000.

11. Faure E.: Uczyć się, aby być. PWN, Warszawa 1975.

12. Jagues D. 1997: Uczenie się w grupach. Wyd. Programu FHARE FRSE, Warszawa

13. Kaźmierczak C.: Rozwój pod osobistym nadzorem. Jak się doskonalić? {w:} Życie -

instrukcja obsługi. "Newsweek Polska" 2005 nr 5 - wkładka.

14. Jaroszewicz K.: Kto mi da skrzydła? {w:} Życie - instrukcja obsługi. "Newsweek Polska"

2005 nr 5.

15. Klimińska M. (red.): Słowniczek podstawowych pojęć reformy oświatowej. WOM,

Bydgoszcz 1998.

16. Konarzewski K.: Jak uprawiać badania oświatowe? Metodologia praktyczna. WSiP,

Warszawa 2000.

17. Kopaliński W.: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. WP, Warszawa 1989,

wyd. XVI.

18. Kunowski S.: Wartości w procesie wychowania. Wyd. "Impuls", Kraków 2004.

19. Lewin A. (red.): Encyklopedia pedagogiczna. Wyd. „Fundacja Innowacja”, Warszawa 1993.

20. Malinowski M.: Innowacje pedagogiczne z perspektywy informacji oświatowej. Otwarte

Teczki Innowacji Pedagogicznej. Wyd. CODN, Warszawa 1995.

21. Michalski J.: Gimnazjum twórczości. "Nowa Szkoła" 2004 nr 8, s.33-35.

22. Niebrzydowski L.: Wpływ motywacji na uczenie się. "Nasza Księgarnia", Warszawa 1972.

23. Nowakowska-Skop I.: Warsztat NPL. Rewolucja w uczeniu, inspiracje i perspektywy.

CODN 2005.

24. O'Connor J., Seymour J.: Wprowadzenie do NPL. Wyd. Zysk i S-ka, Warszawa 1995.

25. Ochenduszko J.: Pojęcia ogólne. Program nauczania. Ocenianie szkolne i ewaluacja. (W:)

Klimińska M. (red.): Słowniczek podstawowych pojęć reformy oświatowej. Wyd. WOM,

Bydgoszcz 1998.

26. Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny. Wyd. "Żak", Warszawa 1995.

27. Penc J.: Motywowanie w zarządzaniu, WE, Kraków 2000.

28. Reykowski J.: Z zagadnień psychologii motywacji. WSiP, Warszawa 1997.

29. Rozporządzenie MENiS z dnia 9 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków prowadzenia

działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki. Warszawa

2002.

30. Rusakowska D.: Innowacje pedagogiczna a reforma edukacji. CODN, Warszawa 2003.

TRENDY uczenie w XXI wieku. Internetowy magazyn CODN nr 1/2005

Julian Piotr Sawiński „Jak motywować do uczenia się i pracy nad sobą?” str:

13

31. Santorski J.: Pytania na drogę. {w:} Życie - instrukcja obsługi. "Newsweek Polska" 2004 nr

- wkładka

32. Sawiński J.P.: Dlaczego standaryzować ocenianie? „Nowe w Szkole” 2000/2001 nr 2, s.3-6

33. Sawiński J.P.: Kluczowe kompetencje dyr. w „Szkole z Klasą”.„Dyrektor Szkoły” 2003 nr 4,

s.16-18

34. Sawiński J.P.: Tworzymy Szkolny System Informacji Edukac. Cz. 1."Refleksje" 2004 nr 12,

s.24-25

35. Sawiński J.P.: Filozofia i wartości szkoły zarządzającej wiedzą. "Nowe w Szkole" 2004 nr 1

- Strona internetowa Scholaris, s.20-29

36. Siedlik M.: Mapy pamięci, czyli lekcja inaczej. "Głos Nauczycielski" 2005, nr 13, s.10-11

37. Skorupka St. (red.): Słownik wyrazów bliskoznacznych. WP, Warszawa 1986.

38. Schulz R.: Nauczyciel jako innowator. WSiP, Warszawa 1989.

39. Schulz R.: Postawa innowacyjna - składnikiem systemu wartości współczesnego

nauczyciela. „Dyrektor Szkoły” 1994 nr 2, s. 16

40. Taraszkiewicz M. Jak uczyć uczniów uczenia się? Karty szkoleniowe. CODN, Warszawa,

2005.

41. Taraszkiewicz M. „Jak uczyć jeszcze lepiej. Szkoła pełna ludzi”. ARKA, Poznań, 2002.

42. Taraszkiewicz M. „Jak uczyć lepiej”. CODN, Warszawa, 1996.

43.Tomaszewski T. (red.): Psychologia. PWN, Warszawa 1990.

44 Zwolińska J. (red.): Twórcza kinezjologia w praktyce. Propozycje dla każdego. KINED,

Warszawa, 2004.