Ontogeneza

motoryczności okresu

noworodkowego i

niemowlęcego

Co to jest

ontogeneza?

Ontogenezą nazywamy rozwój
osobniczy człowieka od momentu
zapłodnienia komórki jajowej
(poczęcia) aż do śmierci osobnika. W
okresie tym następują kolejno po sobie
ukierunkowane i nieodwracalne procesy
kształtotwórcze i fizjologiczne. W procesie
rozwoju osobnicze go człowieka wyróżnia
się pewne okresy o specyfice tylko sobie
właściwej

Okresy ontogenezy

człowieka

Okres rozwoju wewnątrzmacicznego

(prenatalny). W okresie tym można
wyróżnić trzy fazy rozwoju:

1) Faza jaja płodowego (od momentu

zapłodnienia do 14 dnia)

2) Faza zarodkowa ( od 3 do 8 tyg.)
3) Faza płodowa (od 9 tyg. do porodu)

Okres rozwoju pozamacicznego

(postnatalny), dzieli się on na następujące

okresy:

1)

Okres noworodkowy (od urodzenia do 28 dnia życia)

2)

Okres niemowlęcy (od 2 miesiąca do 1 roku życia)

3)

Okres poniemowlęcy (od 2 do 3 roku życia)

4)

Okres przedszkolny (od 3 do 7 roku życia)

5)

Okres wczesnoszkolny (7 rok życia)

6)

Okres szkolny (10-16 rok życia u dziewcząt, 12-18

rok życia u chłopców)

7)

Okres młodzieńczy (16-18 rok życia u dziewcząt, 18-

22 rok życia u chłopców)

8)

Okres wieku dorosłego (u kobiet do 35 roku życia, u

mężczyzn do 40 roku życia)

9)

Okres wieku dojrzałego (50-60 rok życia)

10)

Okres starości (od 60 roku życia)

Motoryczność ludzka

Motoryka lub motoryczność  ludzka to pojęcie

obejmujące całokształt czynności ruchowych człowieka,

inaczej sferę ruchowej aktywności, czyli wszystko to, co

dotyczy poruszania się człowieka w przestrzeni na

skutek zmian położenia całego ciała lub poszczególnych

jego części względem siebie”.

Motoryczność oznacza zdolność organizmu do

wykonywania wszelkich aktów ruchowych i tendencję do

reagowania ruchem na różne sytuacje. Podłożem

motoryczności jest rozwój aparatu ruchu, a także

uformowane nawyki ruchowe oraz ich wyobrażenia i

motywacja. Ponadto ruchliwość dziecka jest najczęściej

odzwierciedleniem jego potrzeb, przeżyć i doznań.

•

Rozwój motoryczny

człowieka

Rozwój motoryczny zależy od:

• Wytrzymałości, czy elastyczności tkanki kostnej, gdyż jest to

istotne dla pracy mięśni, które tu znajdują oparcie

• Aparatu więzadłowo- torebkowego – od jego wytrzymałości i

elastyczności.

• Proporcji między poszczególnymi odcinkami szkieletu. Proporcje

te ulegają zmianie w ciągu ludzkiego życia.

• Ciągłej innerwacji mięśni, która polega na wzrastaniu zakończeń

nerwowych w głąb włókien mięsnych i oplataniu ich jąder. Proces

ten kończy się dopiero około 6 roku życia.

• Rozwoju układu nerwowego, tutaj również rozwój nie polega na

zwiększeniu ilościowym, lecz na powiększaniu ich rozmiarów i co

najważniejsze na udoskonaleniu czynnościowym

.

Bardzo ważnym czynnikiem dla zrozumienia
rozwoju motorycznego dziecka jest proces
obrastania komórek nerwowych tkanką
tłuszczową. Otoczka mielinowa jest izolatorem,
dzięki czemu impuls nerwowy nie rozlewa się
poza przewód, którym jest włókno nerwowe.
Dopóki to nie nastąpiło impuls nerwowy
pobudzał również inne włókna nerwowe i
komórki czym tłumaczy się zbytnią rozrzutność
ruchową dziecka, tzn. że na proste nawet
bodźce dziecko reaguje jakby „całym sobą” a
wybiórczość i oszczędność ruchu jest
nabywana stopniowo.

Czynniki wpływające na

rozwój dziecka

Dzielimy je na:
 Genetyczne (endogenne) -

determinanty - zespół genów

dziedzicznych po rodzicach.. Kierują

one procesami metabolicznymi, ich

natężeniem, przebiegiem procesów

różnicowania się dojrzewania tkanek i

narządów.

 Paragenetyczne - środowisko

matczyne, wewnątrzmaciczne.

Środowiskowe - modyfikują one

genetycznie zdeterminowany przebieg

rozwoju.

Zaliczamy do nich:
• czynniki biogeograficzne (klimat, ukształtowanie terenu,

zasoby mineralne i wodne, świat roślinny i zwierzęcy). W

temperaturach umiarkowanych rozwój szybki, wahania

szybkości wzrostu (na wiosnę szybciej), nabieranie masy

ciała (największe w zimie)

- najprawdopodobniej jest to mechanizm hormonalny.
• czynniki społeczno-ekonomiczne, kultura: czyli sytuacja

rodzinna, zarobki, warunki mieszkaniowe, higieniczne,

poziom wykształcenia, żywienie dziecka, aktywność

ruchowa.

• czynniki psychiczne: zmiana środowiska dziecka, stresy

(zaburzenia sekrecji hormonów).

• choroby przewlekłe

Rozwój morfologiczny i

odrębności czynnościowe

narządów i układów.

• Proporcje ciała: określamy w 3 proporcjach

wysokość głowy, długość tułowia i długość
kończyn. U noworodka 1:2:1; u dorosłego 1:3:4.

• Kościec : u noworodka przeważa tkanka

chrzęstna. Tworzenie się tkanki kostnej na
podłożu chrząstki określa się nazwą punktu
kostnienia. Punkty kostnienia pojawiają się w
określonej kolejności i w określonym wieku, stąd
też na ich podstawie określamy czy wiek
kalendarzowy jest zgodny z tzw. wiekiem
kostnym

• Układ mięśniowy:
I etap do 3 r ż. opanowanie

podstawowych umiejętności ruchowych
- postawa pionowa (3 kroki milowe)
chodzenie, bieganie

II etap od 4 r ż do okresu dojrzewania -

zwiększenie koordynacji oraz
dokładności ruchów, wyspecjalizowanie
poszczególnych grup mięśniowych

III etap -dalsza koordynacja w pracach

precyzyjnych

• Skóra: cienka i delikatna - skłonność do

uszkodzeń, większy stosunek powierzchni do masy
ciała - skłonność do oziębienia lub przegrzania. Na
podstawie pomiaru grubości tkanki podskórnej
ocenia się stopień odżywienia dziecka.

• Układ oddechowy: Płuca niemowlęcia mało

pojemne 50 ml, u dorosłego 400 ml. Duże
zapotrzebowanie na tlen stąd przy tak małej
pojemności częstsze są oddechy

• noworodek – 40-60/min., 3 - latek 30/min, u

dorosłego - 16/min.

• Układ krążenia: serce u noworodków jest

stosunkowo duże ale ma małą pojemność stąd
szybciej pracuje

• Układ pokarmowy: U niemowląt jelita są

dłuższe niż u dorosłego w stosunku do długości
ciała, wolniejsza perystaltyka sprzyja
dłuższemu przebywaniu pokarmów i lepszemu
trawieniu. Błony śluzowe są delikatne i większe
mają ukrwienie stąd łatwe procesy zapalne.
Wątroba jest słabsza ze względu na niedojrzałe
mechanizmy enzymatyczne

• Układ moczowy: u noworodków mniejsze

przesączanie kłębkowe i mniejszy przepływ
przez nerki.

• Układ nerwowy: Dojrzewa powoli.

Najszybciej tkanka nerwowa dojrzewa między
1 a 3 r ż., następnie w wieku dojrzewania.

Rozwój

psychomotoryczny

dziecka

Na rozwój psychiczny dziecka

mają wpływ:

1) wyposażenie biologiczne

organizmu

2) własna aktywność dziecka
3) czynniki środowiskowe
4) wychowanie.

Okres noworodkowy w

ontogenezie człowieka

Jest to pierwszy okres tuż po
narodzinach dziecka. Zwany jest on
okresem przystosowawczym noworodka
do życia poza organizmem matki. Okres
ten rozpoczyna się wciągnięciem do
płuc powietrza atmosferycznego, oraz
przeniknięciem do krwi elementów
pokarmu wchłoniętego z przewodu
pokarmowego dziecka.

Noworodkiem nazywamy dziecko

od chwili urodzenia do

ukończenia 28 dni

Można dokonać podziału noworodków

ze względu na wiek płodowy tj.:

• noworodek donoszony - urodzone

pomiędzy 37 a 42 tygodniem ciąży.

• noworodek urodzony przedwcześnie

- wcześniak - urodzony przed 37

tygodniem ciąży.

• noworodek przenoszony - urodzony

po 42 tygodniu ciąży.

Noworodek donoszony

Donoszony noworodek ma wagę około 3,5 kg przy
czym masa 2,5 kg powoduje że noworodek jest
traktowany jako wcześniak. Trudno określić długość
dziecka ze względu na wzmożone napięcie mięśniowe –
przykurczone kończyny.
Noworodki mają około 50cm. długości. Z takich
przyczyn jak oddanie moczu, oddanie stolca, wyschnięcie
pępowiny i skóry noworodek traci w pierwszych dniach
swojego życia około 10 % masy urodzeniowej, którą
odzyskuje jednak ok. 7-10 dnia życia. Wielkość
noworodka może być skorelowana zarówno z pewnymi
cechami matki jak i z czasem trwania ciąży.

Tętno noworodka

Tętno po urodzeniu jest dość
szybkie, wynosi 180 uderzeń na
minutę, jednak już w ciągu kilku
dni spada do125.
W pierwszych chwilach życia
bardzo ważna jest ocena zdrowia
dziecka. Istnieje niebezpieczeństwo
ujawnienia się wad wrodzonych,
bądź urazów porodowych.

Noworodek

Noworodek charakteryzuje się typowymi dla

tego okresu proporcjami ciała:

• Głowa – duża, stanowi ¼ długości ciała :
- obwód głowy – 34 – 36 cm i jest o 1-2 cm

większy od obwodu klatki piersiowej

-część mózgowa większa od części twarzowej

( mózgowie u noworodka

• waży 350 – 400 g, co stanowi 14 % masy ciała,

gdzie u dorosłego tylko 2% masy ciała )

- kości czaszki częściowo skostniałe i luźno

połączone ze sobą

• ciemiączko – romboidalna przestrzeń na

szczycie głowy w miejscu połączenia kości

czołowej i ciemieniowej.

• środek ciężkości umiejscowiony powyżej pępka

• Szyja jest krótsza,
• Tułów długi, klatka piersiowa krótka i

szeroka,

• Brzuch wysklepiony nieco wyżej niż

klatka piersiowa.

• Kończyny zgięte w stawach

charakteryzujące się

dość dużymi stopami i rękami.

Odruchy bezwarunkowe

noworodka

• Zwężanie źrenicy przy ostrym świetle
• Odruchy ziewania czy czkawki,
• Stopniowo zanikający odruch Babińskiego

(wyprost palucha i rozstawienie pozostałych

palców po podrażnieniu właściwej okolicy stopy)

• Odruch ssania
• Odruch Moro (polega na tym, że przestraszony

noworodek charakterystycznie prostuje ręce i

nogi, które po pewnym czasie powracają do

pozycji pierwotnej)

• Odruch chwytania

Ruchy błędne okresu

noworodkowego

Ruchy te mają nikły związek z
rzeczywistością, są one:

• nieskierowane na cel,
• nie powiązane ze sobą

(nieskoordynowane),

• nieopanowane (dokonujące się mimo

woli)

• bez świadomości i zamiaru wykonania

Umiejętności motoryczne w

okresie noworodkowym

Dziecko w tym okresie:

•

Pełza w pozycji na brzuchu. W pozycji tej unosi

głowę na chwilę, lecz nie odwraca jej.

•

Zaciska dłoń po dotknięciu, lecz natychmiast

wypuszcza przedmiot włożony w dłoń.

Inne czynności jakie wykonuje noworodek:

•

Wodzi oczami za światłem i przedmiotami,

czasem przez chwilę wpatruje się.

•

Zdradza zadowolenie w związku z karmieniem

i uspokaja się po wzięciu na ręce.

Przejście z okresu

noworodkowego na okres

niemowlęcy

Usamodzielnienie się młodego organizmu

wyrażone ustaleniem warunków

oddychania i krążenia, pojawieniem się

prawidłowej czynności wydalania,

ustąpieniem żółtaczki związanej z

niedojrzałością enzymatyczną wątroby,

wyrównaniem masy ciała oraz

odpadnięciem pępowiny, a także zanikiem

cech hormonalnych przetrwałych z

okresu płodowego to przeobrażenia

świadczące o zakończeniu okresu

noworodkowego

Okres niemowlęcy

Okres niemowlęcy - trwający od
2. miesiąca do ukończenia 1. roku
życia. W okresie tym zawiązują się
pierwsze reakcje emocjonalno-
społeczne, zaczyna kształtować się
swoista więź uczuciowa między
otoczeniem (głównie między
dzieckiem i matką)

Ok. 4 miesiąca życia niemowlę podwaja, a
ok. 11 miesiąca życia potraja swoją masę
urodzeniową. Jednocześnie w ciągu 1 roku
życia długość ciała zwiększa się średnio o
25 cm .
Najintensywniejsze przyrosty obserwuje się

w I kwartale życia, nieco słabsze w II,

najmniejsze zaś w III i IV kwartale 1 roku
życia.

Przeobrażenia okresu

niemowlęcego

• Wyraźne przeobrażenia tego okresu dotyczą postawy

ciała niemowlęcia, co jest nierozerwalnie związane ze

zmianami w ruchach lokomocyjnych.

• W 1 roku życia następuje kształtowanie się krzywizn

kręgosłupa, przy czym odbywa się to w określonej

kolejności.
Początkowo kręgosłup jest wygięty w kształcie litery C nie

wykazując innych krzywizn.

Powoli jednak pod wpływem ciężaru głowy i kończyn

łukowate wygięcie wyprostowuje się.

• Nieodłącznym elementem tego okresu jest potrzeba

częstych i bliskich kontaktów osób dorosłych z

niemowlęciem, przede wszystkim rodziców /matka i

ojciec/ i rodziny /rodzeństwo i dziadkowie/, co gwarantuje

prawidłowy, zdrowy rozwój społeczny dziecka. Działania

takie to między innymi profilaktyka choroby sierocej

Rozwój motoryczny okresu

niemowlęcego

W drugim miesiącu życia:

• Podnosi głowę w pozycji leżącej na brzuchu.

• Obraca się na plecy z pozycji na boku.
W trzecim miesiącu życia:

• Utrzymuje przez chwilę przedmiot włożony w

dłoń.

• Trąca zawieszone zabawki.

• Bawi się rękami.

• Dobrze trzyma głowę.

• Lubi leżeć na brzuchu.

• Wierzga nogami.

W czwartym miesiącu życia:
• Chwyta i trzyma drobne przedmioty

obiema rękami i niesie je do ust.

• Potrząsa zabawkę.
• W pozycji na brzuchu dźwiga głowę

i klatkę piersiową i utrzymuje je.

• Zwraca głowę w stronę butelki lub

dźwięku.

W piątym miesiącu życia:
• Trzyma prosto głowę bez wysiłku.
• Obraca się na boki i na brzuch.
• Chwyta całą dłonią.
• Może długo siedzieć z podparciem.
• Sięga po zabawki i obmacuje je.

W szóstym miesiącu życia:

• Przewraca się swobodnie z pleców na

brzuch i odwrotnie.

• Podtrzymywane pod pachy opiera się

pewnie na nogach.

• Wyraża zainteresowanie kolorowymi

przedmiotami wdającymi dźwięk

W siódmym miesiącu życia:

• Siedzi.
• Siada podciągane za ręce lub gdy

się czegoś chwyci.

• Podtrzymywane pod pachy

podskakuje.

W ósmym miesiącu życia:

• Pełza energicznie w pozycji na brzuchu.

W dziewiątym miesiącu życia:
• Stoi przy poręczy.
• Raczkuje.
• Pomaga trzymać butelkę podczas picia.
• Podtrzymywane próbuje chodzić

W dziesiątym miesiącu życia:

• Stoi.
• Stąpa bokiem, trzymając się

poręczy lub mebli.

• Pije z filiżanki.
• Uderza zabawkami o siebie w celu

wywołania hałasu.

W jedenastym miesiącu życia:

• Staje samodzielnie.
• Prowadzone za rękę chodzi do przodu.
• Obraca się w pozycji siedzącej

W dwunastym miesiącu życia:
• Zaczyna chodzić samodzielnie.
• Pierwsze oznaki regularnego oddawania

moczu i kału