WSTĘP DO NAUK
PRAWNYCH

Istota prawa



Prawo - zespół norm wydawanych
lub usankcjonowanych przez
państwo i zagwarantowanych
przymusem państwowym



Prawo jest nierozerwalnie związane
z państwem

Prawo a moralność

moralność - zespół norm postępowania
ukształtowany w długotrwałym procesie
rozwoju społeczeństwa, wg. których
ocenia się dane postępowanie jako dobre
lub złe

Klasyfikacja norm
prawnych z punktu
widzenia moralności



moralnie pozytywne;



moralnie negatywne



moralnie obojętne

Różnice między prawem a
moralnością:



na straży norm prawnych
stoi aparat państwowy
posiadający środki
przymusu



dwustronny charakter
norm(obowiązek - prawo)



odnoszą się do czynów
dostrzegalnych
(czyny,słowa)



dokładność w regulacji
postępowania człowieka



na straży przestrzegania
norm moralnych stoi
presja opinii społecznej



jednostronny charakter
(brak uprawnień do
żądania realizacji
obowiązku)



odnoszą się do myśli,
uczuć



brak precyzyjności

Świadomość prawna



Jest to ocena obowiązującego prawa w
społeczeństwie i postulaty dotyczące zmiany
prawa w pożądanym przez państwo kierunku



Długotrwałe i stosowanie przez państwo
przepisów , które początkowo wzbudzają
sprzeciw społeczeństwa może stopniowo
prowadzić do przyzwyczajenia i w końcu do ich
zaakceptowania

Praworządność

stan faktyczny w którym podstawowe
dziedziny stosunków społecznych
uregulowane są przepisami prawnymi, a
przepisy te są przez państwo ściśle
przestrzegane

Przesłanki
praworządności



Istnienie szerokiej regulacji prawnej,
obejmującej wszystkie dziedziny życia



przestrzeganie prawa przez wszystkie organy
publiczne

Norma prawna



Wynikająca z przepisów reguła
postępowania, wydana lub
usankcjonowana przez państwo,
zagwarantowana przymusem
państwowym

Powstawanie norm
prawnych:



wydawanie (ustanawianie) - państwo,
działając poprzez upoważniony do tego
organ, tworzy nową, nieistniejącą dotąd
normę prawną,



usankcjonowanie - państwo, normę
stosowaną dotychczas zwyczajowo
uznaje za obowiązującą (organy
państwa posługują się zwyczajem tak
jak prawem.

Cechy normy prawnej



ma charakter ogólny i nie
indywidualizuje osoby na której
ciąży obowiązek;



ma charakter dwustronny (prawo –
obowiązek)



jest zagwarantowana przymusem
państwowym

Budowa normy prawnej



hipoteza - określenie sytuacji, w
której norma będzie stosowana



dyspozycja - wskazanie
obowiązującego sposobu
zachowania



sankcja - ujemne skutki
niezastosowania się do dyspozycji

Rodzaje norm prawnych



imperatywne (bezwzględnie
obowiązujące)



dyspozytywne (względnie
obowiązujące)

Przepis prawny



- elementarna część aktu
normatywnego (artykuł, paragraf,
punkt, ustęp)



- jest to określenie techniczne



- przepis prawny nie musi
pokrywać się z normą prawną

Stosowanie prawa



to formułowanie na podstawie
norm powszechnie
obowiązujących, norm
indywidualnych i konkretnych
adresowanych do wskazanego
podmiotu przez organy państwa

Wykładnia prawa



Zespół czynności zmierzających do
stosowania właściwej treści norm
prawnych zawartych w przepisach

Rodzaje wykładni ze
względu na podmiot



autentyczna - wydawana przez podmiot,
który wydał przepis



legalna - wydana przez organ
państwowy, który został do tego
upoważniony



praktyczna - dokonywana przez organ
państwowy w toku stosowania prawa



doktrynalna - zawarta w naukowej
literaturze prawniczej

Rodzaje wykładni ze
względu na metodę



słowna



celowościowa - określenie celu, dla
którego norma została wydana



systematyczna - określenie miejsca
normy, w ramach aktu normatywnego



historyczna - określenie znaczenia
normy poprzez analizę uprzednio
obowiązującej normy

Rodzaje wykładni ze
względu na wynik



rozszerzająca



ścieśniająca



stwierdzająca (adekwatna)

Źródła prawa



sformalizowany akt władzy
państwowej zawierający przepisy
prawne

Źródła powszechnie
obowiązującego prawa
polskiego



konstytucja



ustawy



ratyfikowane umowy
międzynarodowe



rozporządzenia



akty prawa miejscowego

Źródła prawa
wewnętrznie
obowiązującego



uchwały Rady Ministrów, Sejmu,
Senatu



zarządzenia Prezydenta, Premiera i
ministrów

Akt prawny



ujęty w odpowiedniej formie wyraz
woli państwa – zarówno o
charakterze ogólnym jak i
dotyczącym indywidualnej sprawy



akty prawne dzielimy na
normatywne i nienormatywne

Akty nienormatywne



decyzja organu państwowego w
konkretnej sprawie dotycząca
określonych osób lub instytucji

Akt normatywny



Każdy akt państwa zawierający
normy prawne



reguły postępowania mieszczące
się w akcie normatywnym mają
charakter powszechny

Zasady hierarchiczności
aktów normatywnych



akt prawotwórczy o niższej mocy prawnej
nie powinien być niezgodny z aktem
prawotwórczym o wyższej mocy prawnej



akt prawotwórczy o wyższej mocy
prawnej może uchylić akt prawotwórczy
o niższej mocy prawnej



akt prawotwórczy o wyższej mocy
prawnej może przesądzić o treści aktu
prawotwórczy o niższej mocy prawnej

Budowa aktu
normatywnego



preambuła: uroczysty wstęp zawierający
niekiedy informację o celach uchwalenia
aktu



przepisy ogólne: poprzedzone niekiedy
wstępem, określają podmiotowy i
przedmiotowy zakres aktu oraz objaśnienia



przepisy szczegółowe: stanowią trzon,
zawierają konkretne regulacje prawne



przepisy przejściowe: regulują
oddziaływanie nowego prawa na
stosunki powstałe podczas
obowiązywania dotychczasowego prawa



przepisy końcowe: są przepisami
uchylającymi, mówiącymi o wejściu w
życie aktu, zawierającymi przepisy o
wygaśnięciu obowiązującego aktu
prawnego

Konstytucja



Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
jest na najwyższym miejscu w hierarchii
aktów normatywnych



jest ona ustawą zasadniczą, zbiorem
norm, zasad, który tworzy trzon ładu w
Państwie ( art.8 Konstytucji )



wprowadzenie zmian wymaga większości
2/3 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów oraz
bezwzględnej większości głosów
senatorów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby senatorów



część przepisów Konstytucji może być
zmieniona jedynie po przeprowadzeniu
referendum zatwierdzającego

Ustawa



Ustawa zajmuje czołowe miejsce w hierarchii zaraz
po konstytucji. Stanowi podstawę kształtowania
całego systemu prawnego. Uchwalana jest przez
Sejm i zatwierdzana przez Senat. Wymaga też
podpisu Prezydenta. Jest ona aktem ogólnym,
ponieważ może uchwalić lub zmienić wszystkie inne
akty normatywne. Ustawą mogą być uregulowane
wszystkie sprawy, których nie normuje Konstytucja.
Niektóre sprawy natomiast muszą znaleźć
uregulowania ustawowe albowiem Konstytucja
odsyła do regulacji ich w ustawach np.: ograniczenie
wolności ( art. 57 Konstytucji )

Jakie sprawy winny być
regulowane w drodze
ustawy?



ustanawianie obowiązków prawnych
obywateli



regulacja najważniejszych zagadnień
organizacyjno - ustrojowych i
administracji państwowej, sądownictwa,
prokuratury, kontroli państwowej



sprawy, które wcześniej były
regulowane w drodze ustawowej

Umowa międzynarodowa



ratyfikowane przez Prezydenta umowy
międzynarodowe stanowią część krajowego
porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane



w razie kolizji umowy międzynarodowej z ustawą
pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa



w umowie międzynarodowej państwo polskie
może przekazać organizacji międzynarodowej
lub organowi międzynarodowemu kompetencje
organów państwa w niektórych sprawach.

Rozporządzenie



rozporządzenie jest aktem normatywnym
wydawanym przez naczelne organy administracji
państwowej.



rozporządzenia mogą być wydawane wyłącznie
na podstawie upoważnienia zawartego w
ustawie. Organ upoważniony nie może przekazać
swych kompetencji innemu organowi ani
zaniechać wydania.



rozporządzenia regulują tylko te rzeczy, które
ściśle wynikają z upoważnienia ustawowego. Jest
ono ściśle związane z ustawą

Akty prawa miejscowego



Akty wydawane przez organy
samorządu terytorialnego



Akt normatywny terenowego
organy administracji rządowej

Organy promulgacyjne



Dziennik Ustaw( akty normatywne
powszechnie obowiązujące)



Monitor Polski(akty wewnętrzne
administracji)



dzienniki urzędowe ministrów



dzienniki urzędowe władz
wojewódzkich

System prawa



całokształt obowiązujących w
państwie przepisów , z
uwzględnieniem ich podziału na
gałęzie oraz zespół zasadniczych
idei przewodnich, na których
opiera się ustrój państwa oraz
podstawowe idee prawne



prawo publiczne



prawo materialne



prawo
międzynarodowe



prawo prywatne



prawo formalne



prawo
wewnętrzne

Gałęzie prawa



prawo konstytucyjne - zespół norm
regulujących podstawowe
urządzenia ustroju państwa



prawo administracyjne - zespół
norm regulujących strukturę
organów administracyjnych oraz
stosunki prawne powstające w toku
działalności tych organów



prawo finansowe - zespół norm
regulujących gromadzenie środków
pieniężnych przez państwo oraz ich
rozdział i wydatkowanie, a także
określających strukturę i tryb
działania organów i instytucji
finansowych



prawo cywilne -zespół norm
regulujących stosunki majątkowe i
niektóre stosunki osobiste
pomiędzy równorzędnymi- w danej
sprawie - podmiotami



prawo pracy - zespół norm
regulujących stosunki między
pracownikiem i pracodawcą w
związku ze świadczoną pracą



prawo karne - zespół norm
określających czyny, które ze
względu na swój społecznie
szkodliwy charakter zabronione są
pod groźbą kary sądowej



prawo procesowe cywilne / karne -
zespół norm regulujących tryb
postępowania i rozstrzygania
spraw cywilnych / karnych przez
organy wymiaru sprawiedliwości

Luki w prawie



Brak normy dla takiego stosunku
społecznego, który - biorąc pod
uwagę całokształt obowiązującego
ustawodawstwa - powinien byś
uregulowany

Analogia ustawy



gdy do jakiegoś stanu faktycznego
stosowane są normy prawne
odnoszące się do innego,
podobnego stanu

Analogia prawa



sąd opiera rozstrzygnięcie sprawy
na stworzonej przez siebie normie,
wypracowanej z ogólnych zasad
ustawodawstwa lub zasad
określonej gałęzi prawa

Nullum crimen sine lege



zakaz stosowania analogii w
prawie karnym.



karać można tylko za czyny,
których dokonanie zabronione jest
wyraźnie przez ustawę pod groźbą
kary

Kolizja przepisów w czasie



Lex posterior derogat priori
(ustawa późniejsza uchyla
wcześniejszą)



lex retro non agit (ustawa nie
działa wstecz)

Kolizja przepisów w
przestrzeni
-

zasady prawa

międzynarodowego prywatnego



w zakresie prawa osobowego - przepis
państwa którego obywatelem jest dana
osoba



w zakresie prawa rzeczowego - przepis
państwa na terenie, którego znajduje się
rzecz



w zakresie oceny umów - przepis
państwa, na terenie którego miało
miejsce podpisanie umowy

Kodeks i kodyfikacja



kodeks - obszerny akt normatywny ,
oparty na jednolitych zasadach,
zazwyczaj w formie ustawy,
regulujący w sposób kompleksowy
pewną dziedzinę stosunków



kodyfikacja - zebranie
poszczególnych przepisów w jeden
nowy akt prawny tj, kodeks

Unifikacja



Ujednolicenie prawa na terenie
państwa

Inkorporacja



Zebranie rozproszonych dotąd
przepisów w jeden zbiór, w ramach
którego zostaną uszeregowanych
wg. określonych zasad