WIELCY FIZYCY

DARIA BIERNACKA

Anders Celsius (1701-1744)

Anders Celsius urodził się 27 stycznia 1701 r. w
Uppsali w rodzinie uczonych. Jego obaj
dziadkowie byli profesorami - matematyki (ze
strony ojca) i astronomii (ze strony matki).
Również ojciec Andersa, Nils Celsius, był
profesorem astronomii. Talent i rodzinne tradycje
sprawiły, że Anders Celsius został profesorem
astronomii na Uniwersytecie w Uppsali w wieku
29 lat, w 1730 r. Ponieważ jednak w całej Szwecji
nie istniało wówczas żadne duże obserwatorium
astronomiczne, Celsjusz udał się w podróż po
Europie, odwiedzając m.in. obserwatoria w
Norymberdze, Rzymie i Paryżu.

W 1734 r., kiedy Celsius zawitał do Obserwatorium
Paryskiego kierowanego przez Jaques'a Cassiniego
(1677-1756), syna wielkiego Włocha, który osiadł we
Francji, Gian Domenico Cassiniego (1625-1712), wciąż
żywa była dyskusja pomiędzy zwolennikami Newtona i
wyznawcami Descartesa. Otóż uczeni się spierali, jak
bardzo kształt Ziemi odbiega od idealnie kulistego. W
końcu Francuska Akademia Nauk postanowiła wysłać
dwie ekspedycje w dwa skrajne miejsca na kuli ziemskiej
- w okolicach równika (Peru) i w pobliżu bieguna
(Laponia) - by na drodze pomiarów ustalić, jak bardzo
Ziemia jest wybrzuszona na równiku (albo: spłaszczona
na biegunach). Pomiary geodezyjne miały określić, ile
wynosi - w jednostkach długości - stopień szerokości
geograficznej w każdym z miejsc. Kierownikiem wyprawy
do Laponii mianowano francuskiego uczonego Pierre'a
Louise'a Moreau de Maupertiusa (1698-1759). Jego
asystentem został Anders Celsius. Ekspedycja,
rozciągająca się na lata 1736-1737, potwierdziła
spłaszczenie kuli ziemskiej na biegunach (choć nie
pogodziła zwolenników nauki angielskiej i francuskiej), a
Celsiusowi przyniosła w kraju rodzinnym sławę.

SUBRAHMANYAN

CHANDRASEKHAR

Subrahmanyan Chandrasekhar urodził się 19
października 1910 r. w Lahore w Indiach (obecnie na
terytorium Pakistanu). Studiował w Presidency College w
Madrasie. Tutaj w roku 1928 spotkał się z wybitnym
fizykiem, Arnoldem Sommerfeldem, który na pożegnanie
podarował młodemu Hindusowi rękopis właśnie
przygotowanej pracy o gazie elektronów. Artykuł ten, jak
się później okazało, określił w znacznej mierze dalszą
naukową karierę Chandrasekhara. Lektura pracy o gazie
elektronowym, który przy dużej gęstości przejawia
zdumiewające własności kwantowe, skierowała go ku
problemom gęstej materii i w konsekwencji - zagadnieniu
budowy gwiazd.

W roku 1930, tym samym, który przyniósł Nagrodę Nobla
z fizyki jego wujowi, Chandrasekharowi Ventace
Ramanowi, za prace z dziedziny optyki, Subrahmanyan
otrzymał tytuł bakałarza. Dalsze studia miał odbyć w
Cambridge w Anglii, gdzie pracowali jego mistrzowie -
astrofizycy r. H. Fowler i Arthur S. Eddington. Podczas
osiemnastu dni podróży parowcem z Madrasu do
Southampton Chandrasekhar wykonał obliczenia, których
zasadniczy wynik był głównym powodem przyznania mu
po 53 latach Nagrody Nobla.

Enrico Fermi

Enrico Fermi urodził się 29 września 1901 r. jako syn
Alberto Fermiego, głównego inspektora we włoskim
Ministerstwie Komunikacji, i Idy de Gattis. Od
najmłodszych lat wykazywał wielkie zainteresowanie
naukami matematyczno-fizycznymi i niepoślednie
zdolności. W wieku 17 lat rozpoczął studia w Scuola
Normale Superiore (związanej z uniwersytetem) w Pizie,
zdobywając pierwszą lokatę na egzaminach
zaawansowaną pracą na temat akustyki.

Szybko się okazało, że opanowane przez Fermiego na
drodze samodzielnych lektur wiadomości, zwłaszcza na
temat rodzących się teorii względności i mechaniki
kwantowej, wykraczają poza poziom oferowany
studentom w Pizie. Jak wspomina Enrico Persico,
przyjaciel Fermiego jeszcze z czasów młodości, na
początku 1920 r. Fermi zwierzał mu się, że "na Wydziale
Fizyki powoli staję się najbardziej wpływową osobą.
Wkrótce mam wygłosić dla kilkunastu wysoko
postawionych osób wykład o teorii kwantów, którą
zawsze gorąco propagowałem"

Werner Karl Heisenberg

Urodził się 5 grudnia 1901 r. w Würzburgu w Niemczech.
Jego matką była Annie Wecklein, ojcem zaś - Augustus
Heisenberg, filolog klasyczny, późniejszy profesor greki
na Uniwersytecie Monachijskim. Werner Heisenberg tak
wspominał w wieku 69 lat epizod z lat szkolnych:

"Kiedy jako mały chłopak byłem tu, w Monachium,
uczniem pierwszych klas Gimnazjum im. Maksymiliana,
interesowałem się liczbami. Cieszyło mnie poznawanie
ich właściwości; dowiadywanie się, na przykład, czy są
liczbami pierwszymi, czy nie, sprawdzanie, czy dałoby się
je przedstawić jako sumy kwadratów albo wreszcie
przeprowadzenie dowodu, iż liczb pierwszych musi być
nieskończenie wiele. Ponieważ mój ojciec uważał, że
znacznie ważniejsze od ciekawości dla liczb jest, abym
znał łacinę, przyniósł mi kiedyś z Biblioteki Publicznej
napisaną po łacinie rozprawę matematyka Kroneckera, w
której właściwości liczb całkowitych powiązane zostały z
problemem geometrycznym podziału okręgu na daną
liczbę równych części. Jak mój ojciec trafił na tę akurat
pracę z połowy zeszłego stulecia, tego nie wiem. Ale
przestudiowana rozprawa zrobiła na mnie głębokie
wrażenie; miałem zupełnie bezpośrednie poczucie, że jest
to piękne, iż można się z problemu podziału okręgu,
którego najprostsze przypadki były nam przecież znane
ze szkoły, nauczyć czegoś o najzupełniej innego rodzaju
zagadnieniach elementarnej teorii liczb". (Ponad
granicami, tłum. Krzysztof Wolicki).

Erwin Schrödinger

Erwin Schrödinger urodził się w rodzinie, która miała
silne związki z Anglią: matka jego babki, Emily Bauer,
była Angielką. Ojciec Schrödingera, Rudolf, był
chemikiem i prowadził niewielką fabrykę linoleum,
odziedziczoną po ojcu. W wiedeńskim domu
Schrödingerów używano dwóch języków - niemieckiego i
angielskiego. Do dziesiątego roku życia młody Erwin
pobierał nauki w domu - prywatny nauczyciel przychodził
do niego dwa razy w tygodniu. Później, jesienią 1898 r.,
po długich wakacjach w Anglii, Schrödinger zaczął
uczęszczać do gimnazjum w Wiedniu. O szkole tej
napisał:

W 1906 r. Schrödinger wstąpił na Uniwersytet
Wiedeński, gdzie studiował fizykę i matematykę.
Utrzymywał, że największy wpływ wywarł na niego cykl
czteroletnich wykładów (5 godzin tygodniowo) z fizyki
Fritza Hasenöhrla (1874-1915), ucznia i następcy
Ludwiga Boltzmana (1844-1906). W 1929 r. w wykładzie
inauguracyjnym na posiedzeniu Pruskiej Akademii Nauk
Schrödinger powiedział:

"Stary Instytut Wiedeński, z którego tuż przed moim nań
wstąpieniem odszedł w tak tragiczny sposób Ludwig
Boltzman [popełniając samobójstwo], przez którego
budynki przewinęli się Fritz Hasenöhrl, Franz Exner i
wielu innych uczniów Boltzmana, obdarzył mnie wielką
wrażliwością na idee tego potężnego ducha. Były one dla
mnie czymś w rodzaju naukowej młodzieńczej miłości i
już nigdy nic nie wywarło na mnie równie wielkiego
wpływu".

Harold Clayton Urey

Harold Clayton Urey urodził się 29 kwietnia 1893 r. w
Walkerton w Indianie (USA) jako syn wielebnego
Samuela Ureya i Cory Reinhoehl. W 1911 r. ukończył
pierwszy etap swej edukacji i przez 3 lata pracował jako
nauczyciel w wiejskiej szkole. W 1914 r. rozpoczął studia
na Uniwersytecie Montany, gdzie w 1917 r. otrzymał
stopień bakałarza z... zoologii. Przez kolejne 2 lata
prowadził badania chemiczne w przemyśle. W 1921 r.
wstąpił na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley, gdzie w
1923 r. obronił pracę doktorską z chemii. Następny rok
spędził na stypendium w Kopenhadze u Nielsa Bohra, w
jego Instytucie Fizyki Teoretycznej, zapoznając się z
tajnikami obliczeń widm pierwiastków. Kolejne
amerykańskie lata Ureya wiążą się z najważniejszymi
uczelniami tego kraju. Z Danii powrócił do Uniwersytetu
Johnsa Hopkinsa, w 1929 r. przeniósł się na Uniwersytet
Columbia w Nowym Jorku, gdzie w 1934 r. - na zaledwie
pół roku przed otrzymaniem Nagrody Nobla - uzyskał
profesurę.

Pierwsze kroki zmierzające do stwierdzenia, czy
najlżejszy w przyrodzie pierwiastek ma cięższy izotop
Urey postawił w 1931 r. Smaczek całego zagadnienia
polegał na tym, że taki izotop musiałby mieć masę
atomową o 100% większą od podstawowej postaci
wodoru. Sytuacja nie spotykana w przypadku żadnego
innego pierwiastka. Wykorzystując swe umiejętności
doświadczalne, jak również wiedzę teoretyczną
wyniesioną z instytutu Bohra, która pozwalała obliczyć
spodziewane widmo chemicznego dziwoląga, Urey
stwierdził istnienie deuteru - izotopu wodoru, zwanego
ciężkim wodorem, o liczbie atomowej 2 (jądro zawiera
jeden proton i jeden neutron). O swym odkryciu
powiadomił w styczniu 1932 r. Wiosną 1934 r. awansował
na profesora Uniwersytetu Columbia, jesienią zaś tego
samego roku został laureatem Nagrody Nobla z chemii.
Nie uczestniczył jednak w ceremonii wręczenia nagrody -
pozostał w domu, by sekundować narodzinom swej
trzeciej córki (poza córkami miał ze swą żoną, Friedą
Daum, syna).

PRZYGOTOWAŁA DARIA

BIERNACKA!!!