Rachunki
narodowe w
gospodarce
rynkowej
Determinanty
rachunku
narodowego
Rachunek narodowy
Zrozumienie istoty rachunku narodowego,
jak również związanych z nim kategorii
makroekonomicznych wymaga odwołania
się do funkcjonującej strony systemu
gospodarki narodowej, który trzeba
dostrzegać jako całość będącą zbiorem
wielu milionów podmiotów gospodarczych,
których indywidualne decyzje wyznaczają
całkowite wydatki w
gospodarce,
całkowity dochód oraz ogólny
poziom
produkcji
dóbr i usług.
Rachunek narodowy
Pełna analiza rachunku narodowego
wymaga uwzględnienia w systemie
funkcjonalnym gospodarki narodowej -
oprócz gospodarstw domowych,
przedsiębiorstw (o różnym statusie
organizacyjnym i własnościowym) oraz
jednostek organizacyjnych aparatu
państwa (tak na szczeblu centralnym jak i
lokalnym), także związków z otoczeniem
zewnętrznym, tj. z zagranicą.
Rachunek narodowy
Wobec tak określonych zależności, za
podstawę ujawnienia istoty rachunku
narodowego przyjąć można model ruchu
okrężnego reprodukcji społecznej otwartej
gospodarki rynkowej, to jest model
składający się z takich elementów, jak:
Przedsiębiorstwa
Państwo
Gospodarstwa domowe
Zagranica.
Dochód narodowy
Jest to produkt narodowy netto
wytworzony w gospodarce.
Dochód narodowy jest to ilość
pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka
na
dobra i usługi, po odłożeniu
odpowiedniej ilości pieniędzy na
sfinansowanie amortyzacji i
utrzymanie istniejącego zasobu
kapitału na dotychczasowym poziomie.
Państwo jako podmiot
gospodarki
Państwo jest super podmiotem
gospodarczym. Pełni ono rolę organizatora
funkcjonowania gospodarki narodowej.
Funkcjonuje w oparciu o dochody, których
źródłem są:
podatki bezpośrednie nakładane na płace,
czynsze, odsetki, zyski (podatek
dochodowy);
podatki pośrednie zwane podatkami od
wydatków, np. VAT, akcyza, cła.
Finansuje ono zaś dwa
rodzaje wydatków:
Pierwszy „G” obejmujący wydatki na
zakup dóbr i usług dla sfery
zabezpieczającej funkcjonowanie
państwa, to jest na płace urzędników
państwowych i żołnierzy, zakupu
sprzętu bojowego, a także nakłady na
inwestycje publiczne, itp.
Finansuje ono zaś dwa
rodzaje wydatków:
Drugi, „B” obejmujący wydatki
związane z finansowaniem płatności
transferowych i zasiłków (np.
emerytury, zasiłki dla bezrobotnych,
subwencje dla przedsiębiorstw
państwowych, itd.) które nie wiążą
się z koniecznością świadczenia w
zamian jakichkolwiek dóbr czy usług.
Struktura wydatków
konsumpcyjnych
Od jego wielkości zależy wielkość produkcji w
gospodarce. Ta natomiast decyduje o wielkości dochodu
narodowego. Badanie empiryczne, realizowane w
rozwiniętych gospodarkach, pokazały, iż wydatki
konsumpcyjne stanowią około 2/3 wszystkich wydatków.
Wydatki na dobra trwałe są przy tym wyraźnie wyższe
niż wydatki na dobra nietrwałe. Największe są natomiast
te, na dobra i usługi. Wynika to głównie podstawowe
faktu, iż w miarę wzrostu dochodów gospodarstw
domowych, obserwuje się obecnie wyraźny spadek
procentowego udziału wydatków na żywność i inne
dobra podstawowe Warto również zauważyć, iż
relatywnie szybko rosną w tym przypadku oszczędności.
Wydatki inwestycyjne a
majątek trwały
Inwestycje powiększają potencjał wytwórczy kraju.
Ma to miejsce poprzez wzrost wartości kapitału
stałego, czyli majątku trwałego. Czynią to bowiem
wyłącznie tzw. nowe inwestycje, otrzymywane w
wyniku odjęcia inwestycji odtworzeniowych od
wartości brutto. Informuje ona, o jaką wartość, w
skutek eksploatacji i związanego tym fizycznego
zużycia, zmniejszyła się w danym roku wartość
potencjału wytwórczego. W przypadku obliczania
wpływu wydatków na Produkt Krajowy Brutto,
bierze się pod uwagę ich pełną wartość – wydatki
brutto.
Wydatki inwestycyjne a
Produkt Krajowy Brutto
Wydatki inwestycyjne brutto stanowią jeden z elementów
obliczania dochodu narodowego gospodarki.
Produkt Krajowy Brutto mierzy się poprzez wartość wszystkich
wyprodukowanych dóbr i usług finalnych. Zalicza się do nich
przede wszystkim inwestycje dokonane w kraju w danym roku,
niezależnie od tego, czy zastępują one dobra zużyte do
wytworzenia tegorocznej produkcji.
Prywatne inwestycje krajowe netto, to natomiast wyłącznie
przyrost zasobów dóbr inwestycyjnych kraju. Nie zalicza się do
nich jednak inwestycji zastępujących zużyte maszyny i
wyposażenie. Wartość netto wydatków, wskazuje natomiast na
zmiany w zasobach dóbr kapitałowych w danym kraju.
Jeżeli zmiana jest dodatnia, potencjalny produkt państwa
mierzony zasobami kapitałowymi rośnie. Jeśli jest ujemna,
potencjał produkcyjny mierzony zasobami kapitałowymi
zmniejsza się.
Wydatki rządowe
Obejmują zakup dóbr i usług
dokonywany poprzez instytucje
państwowe każdego szczebla.
Dotyczy to jednak wydatków o
charakterze nietransferowym.
Inaczej mówiąc przepływowi środków
z budżetu musza towarzyszyć
przepływy produktów lub usług.
Wydatki budżetu
Wydatki budżetu z punktu widzenia przeznaczenia
można podzielić na następujące grupy:
1. wydatki związane z tradycyjnymi funkcjami
państwa: (obrona narodowa, administracja i
wymiar sprawiedliwości)
2. wydatki związane z realizacją celów
społecznych ( oświata, kultura, ochrona zdrowia,
świadczenia socjalne)
3. wydatki związane z interwencjami w
gospodarce (subwencje, dotacje)
4. wydatki na obsługę zadłużenia zewnętrznego i
wewnętrznego
Wydatki rządowe
Rosną wtedy, gdy podejmowane są próby dokonania
zmian strukturalnych w gospodarce, takich jak
tworzenie warunków do rozwoju nowoczesnych gałęzi
produkcji, dążenie do nadania gospodarce pożądanej
dynamiki, zagospodarowanie mniej rozwiniętych
regionów kraju oraz zmiany strukturalne podyktowane
względami ochrony środowiska. Bardzo trudnym
zabiegiem jest również zmniejszenie wydatków m.in.
na cele socjalne - ograniczenie zakresu pomocy
socjalnej jest posunięciem niepopularnym i niechętnie
przyjmowanym przez społeczeństwo. Istnieją więc
ograniczone możliwości ich zmniejszania.
Produkt Krajowy Brutto
GDP – Gross Domestic Product– pojęcie
ekonomiczne, oznacza jeden z podstawowych
mierników dochodu narodowego stosowanych w
rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną
wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na
terenie danego kraju w określonej jednostce czasu
(najczęściej w ciągu roku).
PKB obejmuje: wydatki rządowe, prywatne,
inwestycje kapitałowe, zmiany zapasów netto i
eksport netto; wartość ta pomniejszona jest o
dochody uzyskiwane z zagranicy.
Produkt Krajowy Brutto
PKB jest w dobrym przybliżeniu
równy finalnym wydatkom
wszystkich nabywców wartości
dodanej wytworzonej na terenie
kraju :
PKB = konsumpcja
+ inwestycje + wydatki rządowe
+ eksport - import + zmiana
stanu zapasów.
Eksport netto
Jest różnicą między eksportem a
importem danego kraju.
Przewaga eksportu przyczynia się
do wzrostu produktu krajowego
brutto, wyższy import zaś
pomniejsza go.
Wartość produkcji wytworzonej w gospodarce
kraju
wyrażamy
za
pomocą
produktu
krajowego brutto. Produkt krajowy brutto
(PKB) jest miarą produkcji wytworzonej przez
czynniki
wytwórcze
zlokalizowane
na
terytorium danego kraju, niezależnie od tego,
kto
jest
ich
właścicielem.
PKB
jest
wystarczającym
miernikiem
wartości
produkcji w przypadku gospodarki zamkniętej
(kryterium lokalizacji).
Produktu Narodowego
Brutto
Jeśli uwzględnimy powiązania danego kraju z
zagranicą (gospodarka otwarta), należy od
PKB odróżnić produkt narodowy brutto
(PNB), który uwzględnia wypłaty zysków i
innych dochodów podmiotom zagranicznym
(kryterium własności).
Produktu Narodowego
Brutto
Produktu Narodowego Brutto PNB jest miernikiem całkowitych
dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie
od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji.
PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu
własności za granicą (w praktyce procenty i zyski otrzymane przez
obywateli lub rząd danego kraju od zagranicy wliczane są do
eksportu usług, natomiast procenty i zyski płacone obywatelom
lub rządom innych krajów wliczane są do importu usług).
Produkt narodowy brutto (PNB) jest więc kategorią wyrażającą w
sposób pełny wielkość dochodów osiąganych przez obywateli
kraju.
Zrozumienie różnicy między PKB i PNB umożliwi następujący
przykład. Kapitał polski lub pracownicy polscy wykonujący
czynności za granicą tworzą wartość produktu, która wchodzi do
polskiego PNB, natomiast w kraju, w którym są zatrudnieni,
wchodzi ona do PKB.
Literatura :
A.Becla, S.Czaja, M.Grabowska,
„Elementy makroekonomii” Wyd.
Hektor, Wrocław 2002
T.Grabowski, „Podstawy teorii
ekonomii”, Wyd. Adam Marszałek,
Toruń 2002
Dziękuje za
uwagę