Materiały zastane-wtórna

analiza danych

1

Są to źródła nie wywołane przez

badacza, utrwalone. Są one wytworem

społeczeństwa.

Źródła ze względu na miejsce ich

pochodzenia dzielimy na:

1.

Źródła znajdujące się w archiwach

rodzinnych: metryki urodzenia, albumy ze

zdjęciami, kasety wideo, listy, dzienniki,

pamiętniki. Korzystanie z nich wymaga zgody

dysponentów.

2.

Dane znajdujące się w różnych urzędach:

statystyki urzędowe, ustawy, rozporządzenia,

akty normatywne, dokumenty policyjne i

sądowe, dokumenty będące w dyspozycji służby

zdrowia, dokumenty handlowe, dokumenty

personalne będące w gestii urzędów,

sprawozdania z działalności instytucji.

2

4. Dokumenty ogólnodostępne i

okolicznościowe: książki telefoniczne,

książki adresowe, informatory, ulotki i

afisze dotyczące wydarzeń społecznych,

prasa i inne środki masowego przekazu,

dane archiwalne.

• Źródła te powinny być wiarygodne –

dlatego muszą być poddawane należytej

ocenie (pod kątem tendencyjności).

• Źródła traktowane jako ślad

rzeczywistości społecznej – np. co

pisała prasa przed rokiem na jakiś temat?

3

Podział źródeł:

• Źródła pośrednie: rekonstruujemy

rzeczywistość społeczną na ich
podstawie. Należy sprawdzać ich
wiarygodność;

• Źródła bezpośrednie: polegają na

badaniu fragmentów rzeczywistości
społecznej, należy oceniać ich
autentyczność;

4

STOPIEŃ STANDARYZACJI

ŹRÓDEŁ

• wysoki – np. ankiety personalne
• niski – gdy możliwa jest już tylko

wtórna standaryzacja;

5

• Źródła zastane pierwotne: np.

protokół z zebrania pisany przez
bezpośredniego uczestnika;

• Źródła zastane wtórne: powstałe

na bazie innych źródeł;

6

DYNAMIKA ŹRÓDEŁ

• Źródła będące wynikiem ciągłej rejestracji

zdarzeń – np. dane o samobójstwach;

• Źródła będące zapisem zdarzeń

mających miejsce w pewnych
okresach, różnych interwałach
czasowych – np. dane z wyborów, spisów
powszechnych;

• Źródła będące zapisem zdarzeń

powtarzalnych w sposób nieregularny;

7

Tematyka danych zastanych

Dane zastane mogą dotyczyć różnych

poziomów analizy socjologicznej:

• poziom indywidualny – nie musi to

być jednostka ludzka; indywiduum to

jednostka zbiorowości – mamy

informacje o elementach danego

zbioru;

• poziom grupowy – dane dotyczą

danego zbioru, a nie jego elementów;

np. diecezja, województwo;

8

Cechy zbiorowości według

Lazarsfelda

• Analityczne, czyli agregatowe – orzeka się o nich

w wyniku agregacji cech elementów tych

zbiorowości; np. procent osób z wyższym

wykształceniem.

• Globalne, czyli integralne – orzeka się o nich nie

na podstawie właściwości jej elementów, ale

skądinąd z badań zbiorowości ujętych jako pewne

całości np. dochód narodowy, poziom służby zdrowia

mierzony liczbą łóżek na 100 osób

• Mówi się, że źródła zastane są obiektywne – tzn.

rejestrują pewne fakty, cechy, zdolności, wyjątkowo

mogą rejestrować stany psychiczne – np. wyniki

wyborów. Na podstawie danych faktualnych możemy

wnioskować o stanach subiektywnych; jednak może

to być jedynie wnioskowanie uprawdopodobniające.

9

TRZY POZIOMY

INTERPRETACJI ŹRÓDEŁ

ZASTANYCH

• treści przekazane explicite
• treści przemilczane
• treści wynikające z formy przekazu

10

TREŚCI PRZEKAZYWANE

EXPLICITE

• Polega jedynie na rejestracji informacji

zawartych w źródłach. Z tych informacji
możemy dokonywać interpretacji
pewnych zjawisk, których informacje te
dotyczą. Często też chcemy uruchamiać
wnioskowania wskaźnikowe 

zbieranie odpowiednich danych - np.
badania J. Bielickiego nad wzrostem
liczby poborowych – wnioski dotyczą tutaj
rozwarstwienia społecznego.

11

TREŚCI PRZEMILCZANE

• Mogą one być źródłami do wnioskowania o

zjawiskach społecznych w źródłach, w których o

tych zjawiskach powinna być mowa (założenie

badania); są wskaźnikiem (w sytuacji braku

danych), że jakieś zjawiska w rzeczywistości nie

zaszły; wnioskujemy wówczas z przemilczenia

(jest to sensowne, jeśli założenie jest

prawdziwe);

•

W węższym sensie: w sytuacji świadomego

powstrzymywania się od pewnych wypowiedzi

można wnioskować o powodach tego

przemilczenia; o zjawiskach które powodują to

milczenie – np. badanie mechanizmu

wypierania.

12

TREŚCI WYNIKAJĄCE Z

FORMY PRZEKAZU

• Najogólniej rzecz ujmując, chodzi tu o

język – „papier” na którym zapisane
są informacje. Papier posiada swoją
fakturę, kolor, jakości zmysłowe
(forma). Każdemu aspektowi
formalnemu można nadać określoną
interpretację; potwierdzają one
wnioskowania z treści;

13

WYKORZYSTANIE

ŹRÓDEŁ

• Dane traktowane jako źródło do formowania

problemów i hipotez – np. badania Lazarsfelda z

okresu Wielkiego Kryzysu: bezrobocie;

• Wykorzystanie danych zastanych do opisu

zjawisk historycznych – np. badania nad

studentami UJ i ich pochodzeniem;

• Wykorzystanie dla opisu pewnych procesów

społecznych; proces społeczny rozumie się tutaj

jako zmianę wartości jakiejś zmiennej w danym

okresie – np. zmiana trendu;

• Sprawdzanie hipotez o zależnościach między

zmiennymi.

• Opis normatywnych ram życia społecznego;

14

OGRANICZENIA I

TRUDNOŚCI W

KORZYSTANIU Z DANYCH

ZASTANYCH

1. brak istotnych danych zastanych –

statystyka państwowa słabo ujmuje ważne dla
socjologa aspekty życia społecznego;

2. socjologowie mają niewielką wiedzę

odnośnie tego, co zawarte jest w
materiałach zastanych, a czego w nich
nie ma;

3. instytucje, urzędy itp. dysponują

materiałami, ale opatrują je klauzulami;
dostęp do nich jest zatem znacznie
utrudniony;

15

4. wiele z tych materiałów produkowanych

jest przez urzędy i ma urzędowy charakter

kategoryzacji; kategorie te nie muszą być

zgodne z kategoriami w których socjologowie

formułują swoje problemy badawcze; czasami

ten problem daje się rozwiązać poprzez wtórną

kategoryzację;

5. na ogół nie są znane dla socjologów

okoliczności powstania, zapisu materiałów;

6. dane zastane mają selektywny charakter

(mogą one być niereprezentatywne); nie każda

jednostka ma jednakową szansę uwzględnienia

w danych i nie wszystkie dane mają jednakową

szansę przetrwania, przechowania;

16

AUTENTYCZNOŚĆ I

WIARYGODNOŚĆ ŹRÓDEŁ

ZASTANYCH

1. krytykę zewnętrzną źródeł – polega to na

badaniu ich autentyczności;

2. krytykę wewnętrzną źródeł – polegającą

na badaniu wiarygodności; stosowaną w

odniesieniu do źródeł opisowych;

• Na szczególną uwagę zasługuje tutaj

koncepcja wiarygodności informatora

Jerzego Giedymina. Można ją traktować jako

eksplikację sposobów postępowania

naukowców przeprowadzających wewnętrzną

krytykę źródeł;

• Giedymin mówi o dwóch wiarygodnościach

informatora:

17

Kiedy mówi o dwóch wiary

godnościach informatora:

• wiarygodność typu W

1

- wiarygodny jest ten

informator, który dostarcza dużo wiadomości z

jednej dziedziny. Przyjmuje się tu założenie że,

jeśli to wiadomo na podstawie innych źródeł, jego

opisy okazały się prawdziwe, to i w pozostałych

sprawach traktuje się go jako informatora

wiarygodnego;

• wiarygodność typu W

2

– wiarygodność

informatora ocenia się biorąc pod uwagę to, czy

miał on bezpośredni dostęp do informacji; czy

chciał je przekazać rzetelnie; jakie mogły działać

czynniki działające na niekorzyść tej rzetelności;

18