Saponiny

Saponiny



Saponiny to niejednorodna grupa

Saponiny to niejednorodna grupa

związków chemicznych, której

związków chemicznych, której

przedstawiciele występują w ponad

przedstawiciele występują w ponad

500 gatunkach roślin z ponad 90

500 gatunkach roślin z ponad 90

rodzin. Znaleziono je zarówno w

rodzin. Znaleziono je zarówno w

roślinach jadalnych (np. soja,

roślinach jadalnych (np. soja,

szpinak), jak i niejadalnych (np. żeń-

szpinak), jak i niejadalnych (np. żeń-

szeń, kasztanowiec, mydlnica

szeń, kasztanowiec, mydlnica

lekarska)

lekarska)



Saponiny pod względem chemicznym

Saponiny pod względem chemicznym

są glikozydami triterpenoidów lub

są glikozydami triterpenoidów lub

steroli, tworzących tzw. aglikon,

steroli, tworzących tzw. aglikon,

nazywany w przypadku saponin

nazywany w przypadku saponin

sapogeniną, podczas gdy komponent

sapogeniną, podczas gdy komponent

cukrowy zwany jest glikonem.

cukrowy zwany jest glikonem.



Sama zaś nazwa „saponina”, użyta po

Sama zaś nazwa „saponina”, użyta po

raz pierwszy w 1811 r., pochodzi od

raz pierwszy w 1811 r., pochodzi od

łacińskiego słowa

łacińskiego słowa

sapo oznaczającego

sapo oznaczającego

mydło.

mydło.



Związki te bowiem mają między innymi

Związki te bowiem mają między innymi

wysoką zdolność obniżania napięcia

wysoką zdolność obniżania napięcia

powierzchniowego cieczy, w związku z

powierzchniowego cieczy, w związku z

czym wytwarzają w roztworach

czym wytwarzają w roztworach

wodnych obfitą i trwała pianę.

wodnych obfitą i trwała pianę.



Ze względu na rodzaj i ilość

Ze względu na rodzaj i ilość

pierścieni wchodzących w skład

pierścieni wchodzących w skład

aglikonu, saponiny dzieli się na:

aglikonu, saponiny dzieli się na:

steroidowe, których sapogeniną jest

steroidowe, których sapogeniną jest

ugrupowanie steroidowe oraz

ugrupowanie steroidowe oraz

triterpenowe, posiadające aglikon o

triterpenowe, posiadające aglikon o

charakterze triterpenowym .

charakterze triterpenowym .



Saponiny steroidowe występują prawie

Saponiny steroidowe występują prawie

wyłącznie w klasie roślin Jednoliściennych

wyłącznie w klasie roślin Jednoliściennych

(Monocotyledones), głównie w rodzinach

(Monocotyledones), głównie w rodzinach

Agavaceae, Dioscoreaceae, Liliaceae .

Agavaceae, Dioscoreaceae, Liliaceae .



Saponiny triterpenowe występują w

Saponiny triterpenowe występują w

klasie roślin Dwuliściennych

klasie roślin Dwuliściennych

(Dicotyledones), w bardzo wielu

(Dicotyledones), w bardzo wielu

rodzinach jak np. Araliaceae, Fabaceae,

rodzinach jak np. Araliaceae, Fabaceae,

Hippocastanaceae, Primulaceae.

Hippocastanaceae, Primulaceae.



Saponiny to substancje dobrze

Saponiny to substancje dobrze

rozpuszczalne w wodzie,

rozpuszczalne w wodzie,

bezpostaciowe lub słabo krystalizujące.

bezpostaciowe lub słabo krystalizujące.



Najważniejszą właściwością fizyczną

Najważniejszą właściwością fizyczną

saponin jest ich wysoka zdolność do

saponin jest ich wysoka zdolność do

obniżania napięcia powierzchniowego

obniżania napięcia powierzchniowego

roztworów wodnych, a co za tym idzie

roztworów wodnych, a co za tym idzie

zdolność wytwarzania obfitej, stabilnej

zdolność wytwarzania obfitej, stabilnej

piany oraz emulgacji tłuszczów.

piany oraz emulgacji tłuszczów.



Jednym z najbardziej znanych

Jednym z najbardziej znanych

przykładów zastosowań tego

przykładów zastosowań tego

zjawiska jest wykorzystanie saponin

zjawiska jest wykorzystanie saponin

pochodzenia roślinnego do produkcji

pochodzenia roślinnego do produkcji

różnego typu detergentów, środków

różnego typu detergentów, środków

piorących, a także gaśnic pianowych.

piorących, a także gaśnic pianowych.



Inną bardzo ważną cechą saponin,

Inną bardzo ważną cechą saponin,

odpowiedzialną za przynajmniej niektóre

odpowiedzialną za przynajmniej niektóre

ich aktywności biologiczne jest ich

ich aktywności biologiczne jest ich

zdolność do łączenia się ze sterolami, w

zdolność do łączenia się ze sterolami, w

tym z cholesterolem błon komórkowych.

tym z cholesterolem błon komórkowych.



Saponiny steroidowe i triterpenowe

Saponiny steroidowe i triterpenowe

monodesmozydy wykazują również

monodesmozydy wykazują również

wysoką zdolność do hemolizowania

wysoką zdolność do hemolizowania

erytrocytów.

erytrocytów.



Największą aktywność hemolityczną

Największą aktywność hemolityczną

wykazują saponiny triterpenowe o

wykazują saponiny triterpenowe o

aglikonie typu kwasu oleanolowego

aglikonie typu kwasu oleanolowego

(np. escyna) lub hederageniny (np.

(np. escyna) lub hederageniny (np.

α-

α-

hederyna).

hederyna).



Stanowią substrat do syntezy leków

Stanowią substrat do syntezy leków

steroidowych i syntetycznych

steroidowych i syntetycznych

hormonów (progesteronu i

hormonów (progesteronu i

pochodnych kortyzonu), a największe

pochodnych kortyzonu), a największe

zastosowanie mają saponiny

zastosowanie mają saponiny

steroidowe, jak np. diosgenina z

steroidowe, jak np. diosgenina z

Dioscorea tokoro oraz hekogenina

Dioscorea tokoro oraz hekogenina

z

z

agawy sizalowej (

agawy sizalowej (

Agave sisalana).

Agave sisalana).



Powszechne zastosowanie w przemyśle

Powszechne zastosowanie w przemyśle

farmaceutycznym saponiny zawdzięczają

farmaceutycznym saponiny zawdzięczają

swoim właściwościom wykrztuśnym. Na

swoim właściwościom wykrztuśnym. Na

przykład, primulasaponiny zawarte w korzeniu

przykład, primulasaponiny zawarte w korzeniu

pierwiosnka (

pierwiosnka (

Primula sp.) działają drażniąco

Primula sp.) działają drażniąco

na

na

zakończenia nerwowe błony śluzowej żołądka.

zakończenia nerwowe błony śluzowej żołądka.



Powodują w ten sposób pobudzenie ośrodka

Powodują w ten sposób pobudzenie ośrodka

nerwu błędnego, co prowadzi z kolei do

nerwu błędnego, co prowadzi z kolei do

zwiększenia produkcji i wydzielania wodnistego

zwiększenia produkcji i wydzielania wodnistego

śluzu w drogach oddechowych, a w rezultacie

śluzu w drogach oddechowych, a w rezultacie

powoduje odruch kaszlu.

powoduje odruch kaszlu.



Jedną z najlepiej zbadanych właściwości

Jedną z najlepiej zbadanych właściwości

saponozydów jest ich działanie przeciwzapalne.

saponozydów jest ich działanie przeciwzapalne.



Efekt taki wywiera na przykład glicyryzyna

Efekt taki wywiera na przykład glicyryzyna

występująca w korzeniu lukrecji gładkiej

występująca w korzeniu lukrecji gładkiej

(

(

Glycyrrhiza glabra).

Glycyrrhiza glabra).



Właściwości przeciwzapalne posiadają również

Właściwości przeciwzapalne posiadają również

saponiny z nasion soi (

saponiny z nasion soi (

Glycine max).

Glycine max).

Innymi

Innymi

przykładami saponin przeciwzapalnych są

przykładami saponin przeciwzapalnych są

ginsenozyd wyizolowany z korzenia żeń-szenia.

ginsenozyd wyizolowany z korzenia żeń-szenia.



Fakt, że saponiny tworzą kompleksy ze

Fakt, że saponiny tworzą kompleksy ze

sterolami jest także wykorzystywany w

sterolami jest także wykorzystywany w

leczeniu miażdżycy. Wykazano, że

leczeniu miażdżycy. Wykazano, że

ginsenozydy z korzenia żeń-szenia oraz

ginsenozydy z korzenia żeń-szenia oraz

saponiny sojowe powodują obniżenie

saponiny sojowe powodują obniżenie

poziomu frakcji cholesterolu.

poziomu frakcji cholesterolu.

PRÓBY NA OBECNOŚĆ SAPONIN W SUROWCU

PRÓBY NA OBECNOŚĆ SAPONIN W SUROWCU



Próba pienienia – wodny wyciąg z surowca w

Próba pienienia – wodny wyciąg z surowca w

stosunku 1:10 wytrząsa się przez 2 minuty.

stosunku 1:10 wytrząsa się przez 2 minuty.

Powinna powstać warstwa piany utrzymująca się

Powinna powstać warstwa piany utrzymująca się

przez najmniej 60 sek.

przez najmniej 60 sek.



Próba hemolizy krwi

Próba hemolizy krwi

RADIX PRIMULAE – korzeń pierwiosnka

RADIX PRIMULAE – korzeń pierwiosnka



Primula officinalis – pierwiosnka(-nek) lekarska

Primula officinalis – pierwiosnka(-nek) lekarska



Primula elatior – pierwiosnka wyniosła

Primula elatior – pierwiosnka wyniosła



Surowiec typowo saponinowy

Surowiec typowo saponinowy



działanie wykrztuśne

działanie wykrztuśne



działanie moczopędne

działanie moczopędne



działanie zewnętrzne – przyspiesza gojenie się

działanie zewnętrzne – przyspiesza gojenie się

ran (p/zapalne i antyseptyczne)

ran (p/zapalne i antyseptyczne)

RADIX SAPONARIAE – korzeń mydlnicy

RADIX SAPONARIAE – korzeń mydlnicy

Saponania officinalis –mydlnica lekarska

Saponania officinalis –mydlnica lekarska

(Mydlik)

(Mydlik)



Działanie :wykrztuśne , moczopędne

Działanie :wykrztuśne , moczopędne

,silnie żółciopędne,lekko

,silnie żółciopędne,lekko

przeczyszczające

przeczyszczające



wskazania – stany zakażeniowe i zapalne

wskazania – stany zakażeniowe i zapalne

oskrzeli ,tchawicy , krtani i gardła ,

oskrzeli ,tchawicy , krtani i gardła ,

kaszel ,przeziębienie ,grypa ,zaparcia

kaszel ,przeziębienie ,grypa ,zaparcia

HERBA HERNIARIE – ziele połonicznika Herniaria

HERBA HERNIARIE – ziele połonicznika Herniaria

Związki czynne i działanie :

Związki czynne i działanie :



saponiny

saponiny



flawonoidy

flawonoidy



działanie głównie moczopędne, przeciwwysiękowo

działanie głównie moczopędne, przeciwwysiękowo

(uszczelniają i wzmacniają błony komórkowe i

(uszczelniają i wzmacniają błony komórkowe i

śródbłonki naczyń krwionośnych) ,rozkurczowe.

śródbłonki naczyń krwionośnych) ,rozkurczowe.



Wskazania:

Wskazania:

skąpomocz, obrzęki, wysięki okołostawowe, kamica

skąpomocz, obrzęki, wysięki okołostawowe, kamica

moczanowa, stany zapalne i zakażenia nerek i dróg

moczanowa, stany zapalne i zakażenia nerek i dróg

moczowych.

moczowych.

RADIX GLYCYRRHIZAE –korzeń lukrecji

RADIX GLYCYRRHIZAE –korzeń lukrecji



Glycyrhiza glabra – lukrecja gładka

Glycyrhiza glabra – lukrecja gładka



Syn.Radix Ligniritae

Syn.Radix Ligniritae



Skład , działanie i zastosowanie:

Skład , działanie i zastosowanie:



saponiny ,flawonoidy

saponiny ,flawonoidy



lukrecja działa silnie wyksztuśnie

lukrecja działa silnie wyksztuśnie



moczopędnie

moczopędnie



rozkurczowo

rozkurczowo



p/zapalnie , p/wrzodowo (zwiększa lepkość śluzu

p/zapalnie , p/wrzodowo (zwiększa lepkość śluzu

żołądkowego i chroni błonę śluzową żołądka oraz

żołądkowego i chroni błonę śluzową żołądka oraz

dwunastnicy)

dwunastnicy)



przed urazami i zakażeniami , pobudza

przed urazami i zakażeniami , pobudza

regenerację nabłonka przewodu pokarmowego)

regenerację nabłonka przewodu pokarmowego)



stany zapalne przełyku , żołądka , dwunastnicy i

stany zapalne przełyku , żołądka , dwunastnicy i

jelit , choroba wrzodowa, skurcze jelit ,żołądka

jelit , choroba wrzodowa, skurcze jelit ,żołądka



kaszel , stany zapalne i skurcze oskrzeli,

kaszel , stany zapalne i skurcze oskrzeli,

zapalenie płuc.

zapalenie płuc.

FLOS CALENDULAE – kwiat nagietka

FLOS CALENDULAE – kwiat nagietka



Anthodium Calendulae

Anthodium Calendulae



Calendula officinalis – nagietek

Calendula officinalis – nagietek

lekarski

lekarski

Skład , działanie i zastosowanie:

Skład , działanie i zastosowanie:



saponiny, flawonoidy , olejek eteryczny

saponiny, flawonoidy , olejek eteryczny

Nagietek działa :

Nagietek działa :

p/zapalnie, żółciopędnie, moczopędnie,

p/zapalnie, żółciopędnie, moczopędnie,

spazmalitycznie,

spazmalitycznie,

p/drobnoustrojowo( p/bakteryjnie,

p/drobnoustrojowo( p/bakteryjnie,

p/pierwotniakowo, p/wysiękowo, przyspiesza

p/pierwotniakowo, p/wysiękowo, przyspiesza

proces ziarninowania skóry(przyspiesza gojenie

proces ziarninowania skóry(przyspiesza gojenie

się ran)

się ran)



Wskazania: wewnętrzne –

Wskazania: wewnętrzne –



skąpomocz, kamica moczowa, stany zapalne i

skąpomocz, kamica moczowa, stany zapalne i

zakażenia nerek i dróg moczowych, obrzęki (np.

zakażenia nerek i dróg moczowych, obrzęki (np.

powiek), wysięki okołostawowe ,reumatyzm, stany

powiek), wysięki okołostawowe ,reumatyzm, stany

zapalne przewodu pokarmowego, stany zapalne

zapalne przewodu pokarmowego, stany zapalne

pochwy i warg sromowych, zapalenie jajników,

pochwy i warg sromowych, zapalenie jajników,

jajowodów ,upławy

jajowodów ,upławy

Zewnętrzne:

Zewnętrzne:



choroby kobiece jak wyżej

choroby kobiece jak wyżej



choroby skóry – oparzenia, odparzenia, otarcia

choroby skóry – oparzenia, odparzenia, otarcia

naskórka, wybroczyny, stłuczenia ,liszaje , mokre

naskórka, wybroczyny, stłuczenia ,liszaje , mokre

wysypki ,pryszcze różnego pochodzenia , łojotok,

wysypki ,pryszcze różnego pochodzenia , łojotok,

zakażenia skóry

zakażenia skóry



stany zapalne spojówek i gałki ocznej , pieczenie

stany zapalne spojówek i gałki ocznej , pieczenie

i łzawienie oczu.

i łzawienie oczu.

RADIX SENEGAE – korzeń krzyżownicy

RADIX SENEGAE – korzeń krzyżownicy

(senegi) Polygala senega –

(senegi) Polygala senega –

krzyżownica wirgijska

krzyżownica wirgijska



Surowiec saponinowy:

Surowiec saponinowy:

kwas salicylowy i jego ester

kwas salicylowy i jego ester

metylowy

metylowy

surowiec stosowany jako

surowiec stosowany jako

expectorans

expectorans

FOLIUM HEDERAE – liść bluszczu

FOLIUM HEDERAE – liść bluszczu



Hedera helix – bluszcz pospolity

Hedera helix – bluszcz pospolity

Surowiec działa wyksztuśnie i

Surowiec działa wyksztuśnie i

spazmalitycznie

spazmalitycznie

składnik preparatów o działaniu

składnik preparatów o działaniu

wyksztuśnym

wyksztuśnym

Syropy: Prospan , Hederasal, Hedelix,

Syropy: Prospan , Hederasal, Hedelix,

Hedelicum

Hedelicum

FLOS ,SEMEN, HIPPOCASTANI – kwiat , nasienie

FLOS ,SEMEN, HIPPOCASTANI – kwiat , nasienie

kasztanowca

kasztanowca



Aesculus hippocastanum – kasztanowiec zwyczajny

Aesculus hippocastanum – kasztanowiec zwyczajny



Skład ,działanie , zastosowanie:

Skład ,działanie , zastosowanie:

saponiny – escyna

saponiny – escyna

kumaryny - eskulina , fraksyna

kumaryny - eskulina , fraksyna

flawonoidy

flawonoidy

Działanie :

Działanie :

wzmacniające naczynia krwionośne ,

wzmacniające naczynia krwionośne ,

uszczelniające,ujędrniające i naczynia krwionośne,

uszczelniające,ujędrniające i naczynia krwionośne,

zmniejszające ich kruchość i przepuszczalność,

zmniejszające ich kruchość i przepuszczalność,

przeciwobrzękowe, poprawiające krążenie krwi

przeciwobrzękowe, poprawiające krążenie krwi



Wskazania :

Wskazania :



żylaki ,zakrzepowe zapalenie żył

żylaki ,zakrzepowe zapalenie żył



zaburzenia krążenia w skórze , w mózgu i

zaburzenia krążenia w skórze , w mózgu i

kończynach

kończynach



obrzęki

obrzęki



wysięki krwi

wysięki krwi



krwotoki i krwawe wylewy podskórne

krwotoki i krwawe wylewy podskórne



hemoroidy

hemoroidy

RADIX GINSENG – korzeń żeń-szenia

RADIX GINSENG – korzeń żeń-szenia

Panax ginseng – korea północna ,chiny

Panax ginseng – korea północna ,chiny

Panax guinquefalium (żeń-szeń

Panax guinquefalium (żeń-szeń

pięciolistny)- USA i Kanada

pięciolistny)- USA i Kanada

Eleutherococcus senticasus

Eleutherococcus senticasus

(eleuterokok kolczasty)- Syberia

(eleuterokok kolczasty)- Syberia

Panax japonicus -Japonia

Panax japonicus -Japonia

Skład :

Skład :



Saponiny triterpentowe – ginsenozyydy(paraksozydy)

Saponiny triterpentowe – ginsenozyydy(paraksozydy)



Unikalne działanie adaptogenne :

Unikalne działanie adaptogenne :



umożliwia organizmowi szybsze przystosowanie się

umożliwia organizmowi szybsze przystosowanie się

do zmiennych warunków środowiskowych , jak

do zmiennych warunków środowiskowych , jak

temperatura, wilgotność czy ciśnienie , zwiększa się

temperatura, wilgotność czy ciśnienie , zwiększa się

możliwość dłuższego trwania i przetrwania nieraz w

możliwość dłuższego trwania i przetrwania nieraz w

skrajnie niekorzystnych warunkach bytowania

skrajnie niekorzystnych warunkach bytowania



umożliwia organizmowi szybsze przystosowanie się

umożliwia organizmowi szybsze przystosowanie się

do wysiłku psychicznego , intelektualnego i

do wysiłku psychicznego , intelektualnego i

fizycznego

fizycznego



działają więc jako środki dopingujące ,prowokując

działają więc jako środki dopingujące ,prowokując

komórki do przyspieszenia i intensyfikacji

komórki do przyspieszenia i intensyfikacji

biosyntezy białek czy ekonomizacji procesów

biosyntezy białek czy ekonomizacji procesów

oddechowych

oddechowych



działanie przeciwutleniające

działanie przeciwutleniające



działanie psychopobudzające (poprawia procesy

działanie psychopobudzające (poprawia procesy

kojarzenia i zapamiętywania , myślenia

kojarzenia i zapamiętywania , myślenia



podnosi odporność

podnosi odporność



skraca okres rekonwalescencji po przebytych

skraca okres rekonwalescencji po przebytych

ciężkich chorobach

ciężkich chorobach



pobudza sferę seksualną

pobudza sferę seksualną



Wskazania:

Wskazania:



ogólne wyczerpanie i spadek witalności ,zwłaszcza

ogólne wyczerpanie i spadek witalności ,zwłaszcza

u osób w podeszłym wieku

u osób w podeszłym wieku



stan obniżonej odporności

stan obniżonej odporności



osłabienie popędu płciowego

osłabienie popędu płciowego



zmniejszona zdolność koncentracji

zmniejszona zdolność koncentracji



rekonwalescencja po przebytych chorobach

rekonwalescencja po przebytych chorobach

Uwagi do stosowania:

Uwagi do stosowania:



zażywany w zbyt dużych ilościach żeń – szeń może

zażywany w zbyt dużych ilościach żeń – szeń może

być niebezpieczny, może powodować skoki

być niebezpieczny, może powodować skoki

ciśnienia, niepokój bezsenność .

ciśnienia, niepokój bezsenność .



nie należy przyjmować żeń-szenia razem z wit.

nie należy przyjmować żeń-szenia razem z wit.

C ,gdyż może ona utrudniać jego wchłanianie.

C ,gdyż może ona utrudniać jego wchłanianie.



Między zażywaniem obu tych preparatów dobrze

Między zażywaniem obu tych preparatów dobrze

jest zrobić dwie godziny przerwy.

jest zrobić dwie godziny przerwy.