slajd 1

Jacek Rumiński

Język XML

Kontakt:

Katedra Inżynierii Biomedycznej, pk.

106,

tel.: 3472678, fax: 3461757,
e-mail: jwr@eti.pg.gda.pl

slajd 2

Literatura pomocnicza:

-XML, XSL, XPath – rekomendacje, specyfikacje i
podręczniki na stronach

www.w3c.org

oraz

www.xml.

com

-podręczniki drukowane o XML, np.: XML. Księga
eksperta,

Rusty Harold, Wydawnictwo Helion

-XML a bazy danych:
http://www.rpbourret.com/xml/XMLAndDatabases.htm

slajd 3

Plan wykładu:

Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Cele XML;

3. Podstawowe definicje i pojęcia;

4. Charakterystyka dokumentu XML;

5. Rozbiór składniowy dokumentu XML;

6. Poprawność dokumentu XML;

7. Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

8. Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

9. NXD – Native XML Databases;

10. Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11. Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12. Zastosowania XML

slajd 4

XML - eXtensible Markup

Language – Rozszerzalny Język

Znaczników

– dokument budowany jest w

oparciu o elementy

identyfikowane

przez znaczniki

(ang. tag)

Język

–

dokument budowany

jest zgodnie z

określonymi

zasadami składni,

oraz w

oparciu o zdefiniowany
alfabet, czyli znaczniki

Rozszerzalny

–

wykorzystywane w

dokumencie

elementy

języka, znaczniki,
projektowane są przez

użytkownika (projektanta
schematu dokumentu)

slajd 5

Przykładowy dokument XML – widok
uproszczony

element

atrybut

znacznik

slajd 6

Przykładowy dokument XML – widok pełny

wartość

elementu

wartość atrybutu

slajd 7

XML a bazy danych:

1. XML jest uniwersalnym formatem składowania

danych.

2. Dokument XML zawiera logicznie uporządkowane

dane.

3. Dokument XML może zawierać opisy

wielokrotnych instancji tej samej klasy.

4. Dokument XML jest bazą danych.

5. XML nie jest systemem zarządzania bazami

danych.

6. Dokumenty XML lub dane dokumentów XML

podlegają składowaniu w bazach danych.

slajd 8

Charakterystyka porównawcza XML z
systemami zarządzania relacyjnymi bazami
danych (SZRBD)

XML

SZRBD

Dane w pojedynczej

strukturze hierarchicznej

Dane w wielu relacjach

(tabelach)

Węzły struktury (elementy)

mogą posiadać wartość

własną oraz liczne wartości

atrybutów

Komórki tabel przechowują

pojedyncze wartości

Elementy mogą być

zagnieżdżone

Wartości komórek są

atomowe

Kolejność elementów jest

określona

Kolejność krotek (wierszy)

nie jest definiowana

Schemat dokumentu jest

opcjonalny

Schemat bazy jest

konieczny

Bezpośrednie składowanie

zbioru danych dokumentu

w XML

Dane dokumentu rozłożone

na zbiór atrybutów/relacji

Wyszukiwanie danych

poprzez dedykowane

języki, np.: XQuery

Wyszukiwanie danych

poprzez język SQL

slajd 9

XML a bazy danych – podstawowe

zadania:

1. Składowanie danych w dokumentach

XML

2. Składowanie dokumentów XML

3. Wyszukiwanie dokumentów XML

4. Wyszukiwanie danych z

dokumentów XML

slajd 10

XML a bazy danych – scenariusze

powiązań

RDB1

Synteza

dokumentu

XML

RDB2

RDB1

RDB2

Prezentacja

dokumentu

XML

Składowanie

dokumentu

XML

NXD1

WWW

NXD1

Rozbiór (analiza)

dokumentu

XML

Transformacja

i prezentacja

w sieci WWW

NXD – Native XML Database

slajd 11

Plan wykładu:

1. Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Cele XML;

3. Podstawowe definicje i pojęcia

;

4. Charakterystyka dokumentu XML;

5. Rozbiór składniowy dokumentu XML;

6. Poprawność dokumentu XML;

7. Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

8. Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

9. NXD – Native XML Databases;

10. Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11. Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12. Zastosowania XML

slajd 12

Podstawowe cele XML:

XML powinien umożliwiać tworzenie dokumentów
o strukturze wyznaczanej przez definiowane
znaczniki,

Dokument XML powinien być prosty i szybki do
utworzenia, czytelny dla twórcy i łatwo
interpretowany przez programy komputerowe,

XML powinien być kompatybilny z SGML,

Dokumenty XML powinny być łatwo wymieniane
przez Internet i przetwarzane oraz prezentowane
w ramach sieci WWW,

XML powinien wspomagać różne typy aplikacji,

Liczba cech opcjonalnych XML powinna być
minimalna,

Projektowanie dokumentu XML powinno
umożliwiać weryfikację jego poprawności.

slajd 13

Popularność XML – dlaczego?

HTML jest językiem bardzo popularnym, i co ważniejsze

znanym i stosowanym przez wiele osób (niekoniecznie
informatyków).

Dlaczego zatem XML?

Problem z HTML:

1. Ściśle określone znaczniki HTML służą do opisu

prezentacji, nie do opisu danych.

Przykładowo:

Co oznacza fragment kodu:

<td> 3472678</td>

liczbę studentów na sali?

wysokość czesnego?

odległość pomiędzy Gdańskiem a Warszawą?

hasło do ciekawego serwisu w Internecie?

slajd 14

Dany jest fragment kodu HTML:

<p><b>Jacek Rumiński</b>

<br>

Katedra Inżynierii Biomedycznej

<br>

3472678

Przetworzenie kodu przez przeglądarkę wygeneruje
wynik:

Jacek Rumiński

Katedra Inżynierii Biomedycznej

3472678

Czy maszyna (algorytm) jest w stanie zinterpretować ten kod?
Czym jest 3472678?

Przykład kolejny:

slajd 15

Jak w powyższym kodzie można znaleźć nazwę

Katedry?

Algorytm 1. Jeśli <p> ma dwa <br> to po drugim <br>
dany jest numer telefonu.

Jak widać algorytm nie jest zbyt uniwersalny, co jest
konsekwencją braku informacji wspomagającej
interpretację w samym dokumencie HTML.

Przechowanie powyższej informacji (HTML) w kodzie XML
może wyglądać następująco:

<imię>Jacek</imię>
<nazwisko> Rumiński </nazwisko>
<katedra>

<nazwa>Katedra Inżynierii

Biomedycznej</nazwa>

</katedra>
<kontakt>

</pracownik>

slajd 16

Dany wyżej kod XML jest czytelny dla twórcy i
potencjalnego użytkownika. Łatwo też stworzyć
algorytm interpretujący treść, np.:

Algorytm 2. Jeśli nazwa elementu jest „telefon” to jego
treść jest numerem telefonu.

Dane zapisane w dokumencie XML mogą być
zaprezentowane dokładnie w taki sam sposób jak dla
wcześniejszego przykładu z HTML, oraz na miliony
innych sposobów.

Charakterystyczną cechą dokumentów XML jest więc
separacja opisu danych od opisu ich prezentacji,
definiowanej poza XML. Można zatem wygenerować
HTML z opisem prezentacji danych z dokumentu XML.

XML jest bardziej uporządkowany niż HTML, nie
umożliwia przykładowo: przeplatania znaczników,
omijania znaczników końca, itd. Uporządkowaną na wzór
XMLa wersją HTMLa jest XHTML.

slajd 17

Zgodnie z prezentowanymi celami utworzenia XML,
powstał standard sieci WWW, którego aplikacje są
obecnie jedną z najbardziej rozwijających się dziedzin
praktycznego zastosowania informatyki w składowaniu i
wymianie danych. XML włączono do kanonu
uniwersalnych technologii:

-TCP/IP – uniwersalna sieć;
-HTML – uniwersalna prezentacja danych;
-XML – uniwersalne składowanie danych;
-Java – uniwersalny kod.

Do najbardziej istotnych potomków XMLa, należy
zaliczyć: XSL, MathML, SVG, XQuery, XPath, SMIL,
XHTML, SOAP, .....

slajd 18

Plan wykładu:

1. Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Cele XML;

3. Podstawowe definicje i pojęcia

;

4. Charakterystyka dokumentu XML;

5. Rozbiór składniowy dokumentu XML;

6. Poprawność dokumentu XML;

7. Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

8. Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

9. NXD – Native XML Databases;

10. Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11. Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12. Zastosowania XML

slajd 19

Podstawą wszelkich definicji jest rekomendacja XML 1.0
opracowana przez W3C (http://www.w3.org/XML/).

DOKUMENT XML

– Obiekt danych jest dokumentem XML

wtedy, jeśli jest

dobrze sformułowany

(„well-formed”),

zgodnie z wymaganiami rekomendacji.

DOKUMENT XML posiada strukturę fizyczną i logiczną.
Fizycznie dokument XML składa się z encji, logicznie z
deklaracji, elementów, komentarzy, instrukcji
przetwarzania.

Obiekt danych jest dobrze sformułowany (jest
dokumentem XML) jeśli wszystkie jego encje zarówno
bezpośrednio dane jak i te, do których odnosi się przez
referencje, spełniają wymagania specyfikacji, oraz obiekt
ten posiada wymaganą strukturę logiczną.

slajd 20

Struktura logiczna dokumentu XML

zdefiniowana jest

jako:

document ::=

prolog

element

Misc

Dokument XML składa się z trzech podstawowych
jednostek:

-prologu

– deklaracja dokumentu, określająca typ i

wersję,

-elementu głównego (root)– który zawierać może
kolejne elementy,

-oraz z zera lub więcej jednostek typu „Misc”
definiowanych jako:

Misc ::=

Comment

gdzie: Comment – komentarz, PI – instrukcja
przetwarzania, S –

znaki puste (#x20 | #x9 | #xD |

#xA) („white spaces

”).

Przykładowy prolog: <?xml version="1.0" ?

slajd 21

Podstawowe znaki wykorzystywane w definicjach
specyfikacji XML i jej pochodnych do określania
krotności (następstwa) jednostek:

jednostka występuje raz lub wcale,

jednostka występuje jedno lub

wielokrotnie lub

wcale

jednostka występuje co najmniej raz

[wartość]

jednostka występuje dokładnie raz, tak

jak

zapisano

lista jednostek – sekwencja rozdzielana

znakiem „ ’ ”

zbiór jednostek do wyboru („lub”).

slajd 22

Instrukcja przetwarzania (PI)

– zanurzona w

dokumencie XML instrukcja dla aplikacji
przetwarzającej dokument. Przykładem instrukcji
przetwarzania jest prolog.

PI ::= '<?'

PITarget

(

Char

* - (Char* '?>' Char*)))?

'?>'

PITarget ::=

Name

- (('X' | 'x') ('M' | 'm') ('L' | 'l'))

Name ::= (

| '_' | ':') (

NameChar ::=

| '.' | '-' | '_' | ':' |

CombiningChar

Extender

gdzie: Letter, Digit, CombiningChar, Extender jak i
BaseChar oraz Ideographic to znaki zdefiniowane w
rekomendacji XML poprzez zestaw kodów Unicodu.

slajd 23

CDATA

– „character data” – dane tekstowe, definiowane

w dokumencie XML poza znacznikami. Nie posiadają
zatem strukturalnej i uporządkowanej własności języka
XML.

Komentarz

– opis treści dokumentu XML lub inne

uwagi zanurzone w dokumencie

Comment ::= '<!--' ((

Char

- '-') | ('-' (Char - '-')))* '--

Uwaga! Zgodnie z powyższym zakończenie
komentarza ‘--->’ jest niedozwolone.

CDSect ::=

CDStart

CData

CDEnd

CDStart ::= '<![CDATA['
CData ::= (

Char

* - (Char* ']]>' Char*))

CDEnd ::= ']]>'

Przykładowy prolog: <!--Zadania testowe z XML--

slajd 24

Procesor XML

– program komputerowy realizujący

odczyt i operacje na treści dokumentu XML.
Wymagania dotyczące programu i rodzaj
procesorów XML określa specyfikacja XML.

DTD – Document Type Definition

(definicja

typu/schematu dokumentu) – zanurzona w
dokumencie XML lub zapisana poza nim struktura
dokumentu, a więc dozwolone elementy, ich
nazwy, krotność i hierarchia jak również możliwe
atrybuty wraz z ich nazwami, typem, krotnością i
występowaniem.

DTD nie jest dokumentem XML!

DTD jest w pełni zdefiniowany w rekomendacji
XML.

Włączenie DTD w dokumencie XML odbywa się w
deklaracji DOCTYPE:

<!DOCTYPE tu występuje DTD lub referencja do
zewn. DTD>

<!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 3.2//EN">

slajd 25

Encje

(„entities”) – zgodnie z budową fizyczną dokumentu

XML są to jednostki przechowywania danych. Każda encja
ma nazwę i wartość. Encje definiowane są jawnie w DTD.
Encje mogą być wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzna
encja ma treść taką jaka jest w niej bezpośrednio zapisana.
Zewnętrzna encja odwołuje się do zewnętrznego zasobu.
Przykłady:

-wewnętrzna encja:

<!ENTITY info ”To są slajdy do wykładu o XML.">

-zewnętrzna encja:

<!ENTITY plik2 SYSTEM
”http://biomed.eti.pg.gda.pl/xml/plik2.xml">

W definicji encji zewnętrznych stosuje się dwa typy
identyfikatorów: systemowy oraz publiczny. Systemowy
występuje zawsze i określa adres URI zasobu. Jeśli tylko ten
identyfikator jest używany występuje słowo kluczowe
‘SYSTEM’. Przykład tego typu encji pokazano wyżej.

slajd 26

Jeśli stosuje się identyfikator publiczny wówczas stosuje
się słowo kluczowe PUBLIC, po czym występuje
identyfikator publiczny (generowane jest URI główne) i
systemowy (URI domyślne). Ogólna postać definicji encji
ma więc postać:

<!ENTITY nazwa PUBLIC "FPI" "URI">

FPI - Formal Public Identifier – posiada budowę
zawierającą

•znak : „-” zasób niestandardowy; „+” zasób
standardowy (DTD),

•nazwę grupy lub osoby odpowiedzialnej za zasób,

•tekst określający typ i wersję zasobu,

•dwa znaki określające język dokumentu,

•znaki separacji „//” rozdzielające powyższe pola.

<!ENTITY plik3 PUBLIC ”-//Jack Stone//TEXT CV version 2.1//EN”
”http://biomed.eti.pg.gda.pl/xml/plik3.xml">

slajd 27

Encje mogą być oznaczone jako nie podlegające
rozbiorowi, tzn. zawierają dane nie podlegające
interpretacji przez procesor XML (np. plik binarny). Stosuje
się wówczas słowo kluczowe „NDATA”.

<!ENTITY logo SYSTEM "http://www-med..eti.pg.gda.pl/logo.gif"
NDATA gif>

Encje dzielą się ponadto na encje ogólne oraz encje
parametryczne. Te ostatnie mogą być tylko definiowane w
dokumencie DTD. Różnica polega również na samej
budowie encji. Encja parametryczna zawiera dodatkowo
przed nazwą znak „%”.

<!ENTITY % plik2 SYSTEM
”http://biomed.eti.pg.gda.pl/xml/plik2.xml">

Do encji odwoływać się można przez referencje:

&nazwa_encji; - dla encji ogólnej (konieczne znaki „&” i
„;”),

%nazwa_encji;

-dla encji parametrycznej (konieczne

znaki „%” i „;”).

<!ENTITY email „jwr@eti.pg.gda.pl>

(...)

<!ENTITY jwr "Jacek Rumiński &email;">

slajd 28

Wartość encji może przyjmować tylko określone znaki
Unicodu, zgodnie z zakresem podanym na końcu
rekomendacji. Zatem jawne wpisanie polskich znaków w
danym edytorze, może spowodować, iż zapamiętywany jest
kod znaku zgodnie ze stroną kodową edytora, a nie
wymaganego Unicodu. Wówczas przy interpretacji znaku przez
przeglądarkę wystąpi błąd. Z tych względów znacznie pewniej
jest stosowanie w definicji wartości encji, referencji do znaków
polskich, zamiast samych znaków. Przykładowo:

Zamiast:

<!ENTITY jwr "Jacek Rumiński &email;">

Lepiej:

<!ENTITY jwr "Jacek Rumiński &email;">

gdzie: ń to referencja (&...;) do znaku (#) w kodzie szesnastkowym (x)

o wartości 144.

slajd 29

Kody heksadecymalne polskich liter (Unicode)

slajd 30

Przestrzenie nazw (namespaces)

– zbiory nazw

definiujące słownik możliwych znaczników, definicja:

xmlns:<prefix>='<identyfikator przestrzeni nazw>'

-<prefix>, znacznik poprzedzający, określający zakres
możliwych nazw zgodnie z wybranym przez
„identyfikator przestrzeni nazw” słownikiem.

Zgodnie z rekomendacją istnieją również predefiniowane
encje:

Znak „ < ”:

<!ENTITY lt "&#60;">

Znak „ > ”:

<!ENTITY gt ">">

Znak „ & ”:

<!ENTITY amp "&#38;">

Znak „ ’ ”:

<!ENTITY apos "'">

Znak „ ” ”:

<!ENTITY quot """>

slajd 31

Dla elementu:
<salon xmlns:s="http://www.salonjac.com/sal">

<s:model> C5 </s:model>

</salon>
Przestrzenią nazw dla elementu <model> jest
„http://www.salonjac.com/sal”.

Dla atrybutu:
<salon xmlns:s="http://www.salonjac.com/sal">

</salon>
Przestrzenią nazw dla atrybutu „VIN” jest
„http://www.salonjac.com/sal”.

Przestrzenie nazw definiuje się dla elementu lub

atrybutu.

Przykładowo:

slajd 32

Przykładowe, standardowe przestrzenie nazw:

Prefix/Aplikacj

Przestrzeń nazw

XHTML

http://www.w3.org/1999/xhtml

MathML

http://www.w3.org/1998/Math/Math

SVG

http://www.w3.org/2000/svg

HTML

http://www.w3.org/TR/REC-html40

XSL

http://www.w3.org/1999/XSL/Forma

slajd 33

Przegląd rekomendacji XML – demonstracja.

http://www.w3.org/TR/2000/REC-xml-20001006

slajd 34

Plan wykładu:

1. Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Cele XML;

3. Podstawowe definicje i pojęcia;

Charakterystyka dokumentu XML;

5. Rozbiór składniowy dokumentu XML;

6. Poprawność dokumentu XML;

7. Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

8. Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

9. NXD – Native XML Databases;

10. Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11. Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12. Zastosowania XML

slajd 35

Dokument XML – ponownie.

prolog

typ

wersj
a

strona kodowa

rozłączność

opcjonalnie

obowiązkow
o

slajd 36

Dokument XML – ponownie.

prolog

opcjonalnie

obowiązkow
o

Definicja typu dokumentu
poprzez identyfikator
systemowy, będący referencją
do pliku „salon.dtd”. Definicja
ta jest wymagana, ze względu
na określenie w pierwszej
instrukcji przetwarzania, iż
bieżący plik XML nie jest
rozłączny (samodzielny->
standalone=”no”).

slajd 37

Dokument XML – ponownie.

„root”
dokumentu

opcjonalnie

obowiązkow
o

Definicja głównego elementu
dokumentu XML. Element
posiada atrybut o nazwie
„wlasciciel” i wartości
stanowiącej referencje do encji
o nazwie „kontakt”.

slajd 38

Dokument XML – ponownie.

komentarz

opcjonalnie

obowiązkow
o

Definicja subelementu o
nazwie „samochod”.
Element posiada 2
atrybuty („VIN” i
„nrsilnika”) oraz cztery
subelementy („marka”,
„model”, „kolor”,
„silnik”).

Wartość elementu jest
typu zbioru znaków,
więc łatwo pomylić się
wprowadzając tekst
(„;”).

slajd 39

Dokument XML – ponownie. Prezentacja w
przeglądarce MS IE.

slajd 40

Plan wykładu:

1. Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Podstawowe definicje i pojęcia;

3. Cele XML;

4. Charakterystyka dokumentu XML;

Rozbiór składniowy dokumentu XML;

6. Poprawność dokumentu XML;

7. Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

8. Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

9. NXD – Native XML Databases;

10. Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11. Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12. Zastosowania XML

slajd 41

Porządek struktury dokumentu XML związany jest
bezpośrednio z jego automatyczną interpretacją.
Interpretację tę wspomagać ma opracowany przez
konsorcjum W3C model DOM (Document Object Model),
stanowiący interfejs API dla potrzeb tworzenia aplikacji
będących procesorami XML.

DOM bazuje na konstrukcji drzewa elementów, stąd główny
element dokumentu nazywany jest <root> (korzeń). Z
korzenia dokumentu wyprowadzone są poszczególne gałęzie
i węzły, wyznaczające strukturę hierarchii elementów. W
tworzeniu modelu obowiązuje zatem zasada „od ogółu do
szczegółu”.

DOM implementowany jest na poziomie języków
programowania najczęściej Java i C++.

slajd 42

<TABLE>

<TBODY>

<TR>

<TD>ShadyGrove</TD>
<TD>Aeolian</TD>

</TR>

<TR>

<TD>Over the River,
Charlie</TD> <TD>Dorian</TD>

</TR>

</TBODY>

</TABLE>

DOM – Document Object Model - przykład

Fragment dokument
HTML

Reprezentacja

dokumentu według

DOM

slajd 43

Automatyczna analiza dokumentu XML wykorzystuje
rozbiór składniowy (parsing). Programy dokonujące
takiego rozbioru (parsers) implementują określony
model reprezentacji i interpretacji dokumentu XML.
Jednym z dwóch głównych metod rozbioru jest
budowanie pełnego drzewa dokumentu XML zgodnie
ze specyfikacją DOM.

Program implementujący DOM zawiera definicję
metod zadeklarowanych w abstrakcyjnym modelu.
Implementacja ta uwzględnia konkretny język
programowania. Przykładowo dla bardzo często
wykorzystywanego w pracy z XML języka Java, zestaw
klas i metod modelu DOM przedstawia kolejny slajd.

Do najbardziej znanych implementacji modelu DOM
(parserów) można zaliczyć: Xerces (Apache), XML4J
(IBM), JAXP (Sun), XP (James Clark).

slajd 44

Węzeł drzewa – zasadniczy
element danych

Reprezentacja atrybutu

Komentarz

Wartość tekstowa elementu
lub atrybutu

Reprezentacja całego dokumentu
XML

Reprezentacja elementu

slajd 45

Rozbiór dokumentu XML zgodnie z modelem DOM realizowany
jest poprzez kolejne wyszukiwanie węzłów w drzewie.
Standardowo pierwszym krokiem jest wczytanie dokumentu i
stworzenie jego reprezentacji w pamięci. Etap ten nie jest
standaryzowany przez W3C, niemniej wielu dostawców
oprogramowania stosuje proste wywołanie:

DOMParser.getDocument().

Pobrany dokument znajduje się w pamięci! Jest to ważne z
punktu widzenia ograniczeń w przetwarzaniu dokumentu.

Wydobywanie informacji z drzewa odbywa się dalej zgodnie
ze standardowymi (DOM) metodami parsera, np.:

Document.getDocumentElement();

Element.getAttributte();

Node.getFirstChild();

itd.

slajd 46

Innym modelem rozbioru składniowego dokument XML jest
model SAX (

imple

PI for

ML parsing). SAX jest modelem

wypracowanym przez użytkowników XML niezależnie od
standardu DOM. Głównym założeniem modelu jest szybki
dostęp do wybranych węzłów dokumentu XML bez
konieczności składowania całego drzewa. SAX wychodzi z
założenia, iż analizując dokument XML natrafiamy na różne
encje. Encje te wywołują zdarzenia, których kategorie
zależą od znalezionych encji. Jeżeli znajdujemy element, to
generowane jest zdarzenie typu <jest element>, jeśli znak
pusty to generowane jest zdarzenie <znak pusty>, itd.
Obsługiwanie zdarzeń i pobieranie danych jakie niosą
prowadzi do uzyskania danych dokumentu XML.

Zestaw klas i interfejsów modelu SAX w wersji 2.0, zgodnie
ze składnią języka Java, prezentuje kolejny slajd.

slajd 47

Główny zestaw metod
obsługujących zdarzenia
wywoływane w procesie
analizy treści dokumentu
XML.

slajd 48

slajd 49

Przykładowy proces analizy dokumentu XML według
modelu SAX

startDocument

slajd 50

Przykładowy proces analizy dokumentu XML według
modelu SAX

startElement

(nazwa=„salon”,

brak atrybutów)

slajd 51

Przykładowy proces analizy dokumentu XML według
modelu SAX

ignorableWhitespa

slajd 52

Przykładowy proces analizy dokumentu XML według
modelu SAX

startElement

(nazwa=„samochod”

Atrybuty(„VIN”,

„nrsilnika”)

slajd 53

Przykładowy proces analizy dokumentu XML według
modelu SAX

ignorableWhitespa

slajd 54

Przykładowy proces analizy dokumentu XML według
modelu SAX

startElement

(nazwa=„marka

”, brak

atrybutów)

slajd 55

Przykładowy proces analizy dokumentu XML według
modelu SAX

characters

slajd 56

Przykładowy proces analizy dokumentu XML według
modelu SAX

endElement

(nazwa=„marka

”)

itd.

slajd 57

Uwaga praktyczna:

Szybkość operacji rozbioru składniowego dokumentu XML,
bez względu na model, zależy od jego zawartości. Zatem
im mniej znaków pustych w dokumencie (spacji, CR, LF,
itd.) tym lepiej.

slajd 58

Plan wykładu:

1. Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Podstawowe definicje i pojęcia;

3. Cele XML;

4. Charakterystyka dokumentu XML;

5. Rozbiór składniowy dokumentu XML;

Poprawność dokumentu XML;

7. Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

8. Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

9. NXD – Native XML Databases;

10. Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11. Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12. Zastosowania XML

slajd 59

Programy dokonujące rozbioru składniowego
dokumentów XML mogą być wzbogacane o
możliwość weryfikacji:

1. Czy poddany przetwarzaniu obiekt danych jest

dokumentem XML, czyli czy jest dobrze-
sformułowany?

2. Czy poddany przetwarzaniu dokument XML jest

poprawny.

Dla przypomnienia, zgodnie z przedstawioną już
specyfikacją XML, obiekt danych jest dobrze-
sformułowany jeśli uwzględnia wszystkie
wymagania jawnie zapisane w rekomendacji. Jawny
zapis wymagań przedstawiony jest jako ścisła
definicja budowy logicznej dokumentu, oraz zbioru
wymagań szczegółowych poprzedzonych
wyróżnikiem:

„Well-formedness constraint:

„

Well-formedness constraint: Element Type Match

The

Name

in an element's end-tag must match the element

type in the start-tag.

Przykładowo:

{Nazwa (zgodna z typem Name) znacznika końca elementu musi
być identyczna jak nazwa znacznika początku tego samego
elementu.}

slajd 60

Poprawność dokumentu XML (validity) określana jest na
podstawie definicji typu dokumentu (DOCTYPE),
najczęściej realizowanego poprzez DTD lub XML Schema.
Podobnie jak w badaniu czy obiekt danych jest dobrze
sformułowany, tak i w przypadku sprawdzania
poprawności dokumentu XML konieczne jest spełnienie
wymagań podanych w specyfikacji XML. Jawny zapis
wymagań w rekomendacji poprzedzony jest
wyróżnikiem:

„Validity constraint:”

Validity constraint: Root Element Type

The

Name

in the document type declaration must match the

element type of the

root

element.

Przykładowo:

{Nazwa (zgodna z typem Name) występująca w deklaracji typu
dokumentu musi być identyczna jak nazwa głównego elementu
(korzenia).}

slajd 61

Sprawdzanie poprawności wymaga definicji schematu
dokumentu zawierającego definicje wszystkich
możliwych do stosowania encji w tworzonym
dokumencie. Sprawdzanie poprawności jest opcjonalne,
tzn. obiekt danych nie musi być poprawny aby być
dokumentem XML.

Znakomita większość oprogramowania dostępnego na
rynku, dostarcza mechanizmy umożliwiające
weryfikację czy dany obiekt jest dobrze sformułowany.
Tylko niektóre z nich umożliwiają dodatkowo
sprawdzenie poprawności dokumentu.

Rozpatrzmy kilka przykładów zastosowania programu
badającego formułę i poprawność obiektów danych.

Przeprowadzone analizy wykonano z zastosowaniem
darmowego programu „xmlvalid” firmy ElCel
(„http://www.elcel.com”).

slajd 62

1. dla obiektu danych salon.xml (wcześniejsze

przykłady), nie zawierającego definicji typu
dokumentu, sprawdzenie czy jest on dobrze
sformułowany przebiega następująco:

Polecenie: xmlvalid –v salon.xml
Wynik: salon.xml is well-formed

Zatem badany obiekt jest dokumentem XML.

Wprowadzając sztucznie błąd, np. zmieniając nazwę
znacznika początku elementu względem nazwy
znacznika końca, wynik testu jest następujący:

Wynik:salon.xml [58:9] : Fatal error: end tag '</silnik>' does not

match start tag. Expected '</ilnik>'

Pojawia się błąd krytyczny (podanie miejsca w kodzie
źródłowym oraz informacji o rodzaju błędu). Zatem
badany obiekt nie jest dokumentem XML!

slajd 63

2. dla dokumentu salon.xml (wcześniejsze przykłady),

zawierającego definicję typu dokumentu,
sprawdzanie czy jest on poprawny przebiega
następująco:

Polecenie: xmlvalid salon.xml
Wynik: salon.xml is valid

Zatem badany dokument XML jest poprawny.

Wprowadzając sztucznie błąd jak poprzednio wynik
testu jest następujący:

Wynik:
salon.xml [56:20] : Error: element content invalid. Element 'ilnik'

is not expected here, expecting 'silnik'

salon.xml [58:9] : Fatal error: end tag '</silnik>' does not match

start tag. Expected '</ilnik>'

Pojawia się błąd i błąd krytyczny (podanie miejsca w
kodzie źródłowym oraz informacji o rodzaju błędu).
Zatem badany obiekt nie jest poprawny i nie jest
dokumentem XML!

slajd 64

Plan wykładu:

1. Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Podstawowe definicje i pojęcia;

3. Cele XML;

4. Charakterystyka dokumentu XML;

5. Rozbiór składniowy dokumentu XML;

6. Poprawność dokumentu XML;

Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

8. Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

9. NXD – Native XML Databases;

10. Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11. Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12. Zastosowania XML

slajd 65

Definicja typu dokumentu określa schemat możliwych
dokumentów XML tworzonych zgodnie z danym typem. W
schemacie definiowane są:

-znaczniki (elementy), jakie mogą być wykorzystane w
dokumencie;

-atrybuty dla określonych elementów;

-wybór (lub definicja) typów danych dla powyższych encji,

-encje.

Najbardziej popularne (rekomendacje W3C) metody
definicji schematu dokumentu XML to:

-DTD (Document Type Definition);

-XML Schema.

DTD jest definiowany bezpośrednio w rekomendacji XML.
Schemat XML Schema, jako późniejszy, definiowany jest w
oddzielnej specyfikacji: (struktura)
http://www.w3.org/TR/xmlschema-1/

(typy danych)

http://www.w3.org/TR/xmlschema-2/

slajd 66

DTD

Obsługa schematu dokumentu XML zawiera zawsze dwa

zasadnicze elementy:

1. Definicję schematu
2. Wywołanie schematu.

W przypadku wykorzystania DTD definicja schematu może być:
1. częścią składową dokumentu XML (wówczas atrybut

standalone=„yes”),

2. rozdzielnym dokumentem (wówczas atrybut

standalone=„no”).

Zanim rozpatrzymy reguły definicji DTD rozpatrzmy sposób
jego powiązania z dokumentem XML.
1. {dokument samodzielny} -

<!DOCTYPE salon[ tu definicja

DTD ]>,

2. {dokument złożony} -

<!DOCTYPE salon SYSTEM

"salon.dtd">,

czyli stosuje się identyfikator systemowy (ew.

publiczny).

slajd 67

DTD

Definicja DTD zawiera listę typów encji możliwych do
wykorzystania w tworzonym dokumencie – instancji DTD.

1. ELEMENT – deklaracja typu:

elementdecl ::= '<!ELEMENT'

Name

contentspec

? '>'

contentspec ::= 'EMPTY' | 'ANY' |

children ::= (

) ('?' | '*' | '+')?

cp ::= (

Name

choice

seq

) ('?' | '*' | '+')?

choice ::= '('

(

? '|' S?

? ')'

seq ::= '('

(

? ',' S?

? ')'

Mixed ::= '('

? '#PCDATA' (S? '|' S?

Name

? ')*' | '(' S? '#PCDATA' S? ')'

Przykłady:

<!ELEMENT salon (samochod)+>

<!ELEMENT samochod (marka, model, kolor, silnik)>

<!ELEMENT marka (#PCDATA)>

slajd 68

Warto szczególnie zwrócić uwagę na jednostkę „Mixed”.
Jej wykorzystanie umożliwia bowiem stworzenie treści
elementu jako przeplatanego tekstu z subelementami. W
DTD można określić wymagania co do typu tych
elementów, lecz nie można zdefiniować kolejności ich
występowania czy ich liczby w dokumencie XML.
Jednostka „Mixed” umożliwia w zastosowaniach XML
stworzenie wersji obiektu danych XML nazywanego jako
„ukierunkowany na dokument” („Document oriented”).
Druga postać obiektów danych XML, nazywanych jako
„ukierunkowane na dane” („Data oriented”), nie zawiera
przeplatania tekstu z subelementami.

DTD

slajd 69

2. ATTLIST – deklaracja listy atrybutów elementu

AttlistDecl ::= '<!ATTLIST'

Name

AttDef

? '>'

AttDef ::= S

AttType ::=

StringType ::= 'CDATA'

EnumeratedType ::=

NotationType

Enumeration

NotationType ::= 'NOTATION'

'(' S?

Name

(

? '|' S?

Name

? ')'

Enumeration ::= '('

Nmtoken

(

? '|' S?

Nmtoken

? ')'

DefaultDecl ::= '#REQUIRED' | '#IMPLIED' | (('#FIXED' S)?

AttValue

)

#REQUIRED – atrybut zawsze musi wystąpić,
#IMPLIED – atrybut nie ma wartości
domyślnej, #FIXED – atrybut ma podaną
wartość stałą

DTD

slajd 70

Przykłady:

<!ATTLIST salon wlasciciel CDATA #REQUIRED>

<!ATTLIST samochod

VIN NMTOKEN #REQUIRED

nrsilnika NMTOKEN #REQUIRED>

<!ATTLIST silnik miara CDATA #REQUIRED>

DTD

slajd 71

DTD

3. ENTITY – deklaracje i definicje encji – zgodnie z
opisem podanym na wcześniejszych slajdach.

Przykłady:

<!ENTITY wlasciciel "Jacek W. Rumiński">

<!ENTITY kontakt "&wlasciciel; jwr@eti.pg.gda.pl">

slajd 72

<!ENTITY wlasciciel "Jacek W. Rumiński">

<!ENTITY kontakt "&wlasciciel; jwr@eti.pg.gda.pl">

<!ELEMENT salon (samochod)+>

<!ELEMENT samochod (marka, model, kolor, silnik)>

<!ELEMENT marka (#PCDATA)>

<!ELEMENT model (#PCDATA)>

<!ELEMENT kolor (#PCDATA)>

<!ELEMENT silnik (#PCDATA)>

<!ATTLIST salon wlasciciel CDATA #REQUIRED>

<!ATTLIST samochod

VIN NMTOKEN #REQUIRED

nrsilnika NMTOKEN

#REQUIRED>

<!ATTLIST silnik miara CDATA #REQUIRED>

DTD

– pełna definicja DTD (zgodna z poprzednim

przykładem dokumentu XML – „salon”)

slajd 73

Przykładowe wady DTD:

1. ograniczone możliwości definicji struktury

dokumentu (np. brak grupowania, referencji,
opisów,itp.),

2. brak typów danych innych niż tekstowy,

3. brak możliwości definicji własnych typów danych,

4. brak możliwości definicji kolejności i liczebności

występowania elementów,

5. niezgodność ze specyfikacją XML (efekt: specjalne

programy rozbioru i syntezy dokumentu DTD).

Eliminacja tych wad – XML Schema

slajd 74

XML Schema tworzony jest jako dokument XML
zawierający główny element o nazwie <schema> zgodnie z
wymaganą i definiowaną dla niego przestrzenią nazw:

<xsd:schema
xmlns:xsd="http://www.w3.org/2001/XMLSchema">

Weryfikacja poprawności danego dokumentu XML
względem schematu XML Schema wymaga wskazania pliku
schematu. Realizowane to jest albo poprzez program
dokonujący rozbioru (pliki jako parametry) albo poprzez
jawne zapisanie w dokumencie XML referencji do
schematu. Referencję zapisuje się z wykorzystaniem
przestrzeni nazw:

xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance"

Przykładowo:

<salon xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance"

xsi:schemaLocation="http://www.jtech.com/Salon

http://www.jtech.com/Salon.xsd"

wlasciciel=”Jacek Ruminski” >

</salon>

slajd 75

Definicja schematu dokumentu zgodna z XML Schema
wymaga zbudowania dokumentu XML, zawierającego
elementy zgodne z wymaganą przestrzenią nazw („xsd”).
Każdy element umożliwia zdefiniowanie określonego
aspektu schematu poprzez podanie wartości atrybutów tego
elementu. Atrybuty są integralną częścią elementów
przestrzeni XSD, zdefiniowanych w rekomendacji.
Przykładowo definicja typu elementu projektowanego
dokumentu XML wymaga określenia:

<xsd:element
name=”TU_NAZWA_PROJEKTOWANEGO_ELEMENTU”
type=”TU_TYP_DANYCH_ZGODNIE_Z_XML_SCHEMA” ... „inne
atrybuty>

<...subelementy/>

</xsd:element>

np.:

<xsd:element name=”samochod” type=„xsd:string”/>

Definicja elementu o nawie „samochod” i typie

danych jego treści jako łańcuch znaków. Element nie
posiada żadnych

atrybutów ani subelementów.

slajd 76

Element główny dokumentu XML (root) zawiera najczęściej
subelementy. Zgodnie ze specyfikacją XML Schema,
subelementy są częścią definicji typu elementu.
Specyfikacja wyróżnia dwie klasy typów: simpleType oraz
complexType. Typ simpleType jest zarezerwowany tylko do
przechowywania wartości, bez określania subelementów
czy atrybutów. Zatem jeśli dany element ma mieć
subelementy to konieczne jest zapisanie ich w elemencie
przestrzeni XSD o nazwie <xsd:complexType>.
Przykładowo:

<xsd:element name=”samochod” type=„xsd:string”>

<xsd:complexType>

<...>

<xsd:element name=”marka” type=„xsd:string”/>

<xsd:element name=”model” type=„xsd:string”/>

<...>

</xsd:complexType>

</xsd:element>

slajd 77

Tworząc złożony typ danych dla elementu można określić
warunki wykorzystania czy kolejności występowania
subelementów. Do tych celów służą trzy podstawowe
specyfikatory:
<xsd:sequence> - subelementy zdefiniowane w tym
elemencie muszą w instancji schematu (dokumencie XML)
wystąpić w podanej kolejności;
<xsd:all> - kolejność występowania subelementów w
dokumencie XML jest dowolna;
<xsd:choice>- element dokumentu XML zawierać może
jeden ze zdefiniowanych subelementów lub jedną z grup
subelementów.

<xsd:element name=”marka”> <xsd:complexType>

<xsd:choice>

<xsd:element name=”BMW” type=„xsd:string”/>

<xsd:element name=”Mercedes” type=„xsd:string”/>

</xsd:choice>

</xsd:complexType> </xsd:element>

Przykład:

slajd 78

Deklaracje elementów i atrybutów można łączyć w grupy.
Elementy lub grupy należą do danej grupy, jeśli są
subelementami elementu <xsd:group>, np.:

<xsd:group name=”samochod”><xsd:sequence>

<xsd:element name=”marka” type=„xsd:string”/>

<xsd:element name=”model” type=„xsd:string”/>

</xsd:sequence></xsd:group>

Do deklaracji grupy, deklaracji elementu lub atrybutu
można się odwołać poprzez użycie atrybutu „ref”, np.:

<xsd:element name=”auto”><xsd:complexType>

<xsd:group ref=”samochod”/>

</xsd:complexType> </xsd:element>

Za pomocą atrybutów ”minOccurs” oraz ”maxOccurs”
elementu <xsd:element> można ponadto określić
dopuszczalną powtarzalność deklarowanego elementu.

slajd 79

Definiując złożony typ danych dla elementu docelowego
można wykorzystać atrybut „mixed” elementu
<xsd:complexType>, którego wartość ”true” oznacza, że
tekst może przeplatać się z subelementami (Document-
oriented). Podobnie jak w DTD również i w XML Schema
nie ma możliwości określania lokalizacji treści elementu
względem subelementów.

XML Schema:

<xsd:element name=”student”><xsd:complexType mixed=”true”>

<xsd:group ref=”samochod”/>

</xsd:complexType> </xsd:element>

Element dokumentu XML:

<student> Franek ma <marka> Reanult</marka>
<model>Clio</model>, którym jeździ codziennie nad
morze</student>

Przykład:

slajd 80

Deklaracja atrybutu występuje zawsze na końcu deklaracji
złożonego typu danych. Atrybut definiowany jest poprzez
atrybuty elementu <xsd:attribute>, np.:

<xsd:element name=”auto”><xsd:complexType>

<xsd:group ref=”samochod”/>

<xsd:attribute name=”VIN” type=”xsd:decimal”/>

</xsd:complexType> </xsd:element>

XML Schema umożliwia również deklaracje określające,
które elementy muszą być unikalne. Do tych celów służą
elementy <xsd:unique> lub <xsd:key>. Elementy te
zawierają zgodnie ze specyfikacją XPath adres unikalnego
elementu, np.:

<xsd:key name=”peselKluczem” >

<xsd:selector xpath=”student”/>
<xsd:field xpath=”pesel”/>

</xsd:key>

slajd 81

W deklaracjach elementów, atrybutów i prostych
typów danych stosowane są typy danych
zdefiniowane w specyfikacji XML. Należą do nich
(kolejny slajd):

W XML Schema można definiować własne, proste typy
danych. Służy do tego element <xsd:simpleType>. Nazwa
nowego typu definiowana jest jako wartość atrybutu
elementu simpleType. Typ bazowy oraz dziedzinę określa
szereg subelementów zdefiniowanych w rekomendacji,
np..:

<xsd:simpleType name="wiek"> <xsd:restriction
base="xsd:integer"> <xsd:minInclusive value="0"/>
<xsd:maxInclusive value="130"/> </xsd:restriction>
</xsd:simpleType>

(typ o nazwie „wiek” możliwe wartości to liczby całkowite z
zakresu 0-130.)

<xsd:simpleType name="kod"> <xsd:restriction
base="xsd:string"> <xsd:pattern value="\d{2}-[A-Z]{5}"/>
</xsd:restriction> </xsd:simpleType>

(typ o nazwie „kod” możliwe wartości muszą być zgodne z
wzorcem w postaci wyrażenia regularnego: po dwóch
cyfrach występuje myślnik oraz 5 wielkich liter z zakresu
kodu ASCII.)

slajd 82

(unconstrained)

slajd 83

Specyfikacja XML Schema podaje znacznie więcej
możliwości kompozycji schematu dokumentu niż te
podstawowe wymienione w tym dokumencie. Do
ciekawszych zaliczyć jeszcze można następujące
elementy:

<xsd:union> - unia elementów lub grup;

<xsd:annotation> - opis dokumentu, zawiera szereg
subelementów, jest stosowany do dokumentacji
schematu zamiast tradycyjnego komentarza XML;

<xsd:include> - załączenie innego schematu.

slajd 84

Plan wykładu:

1. Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Podstawowe definicje i pojęcia;

3. Cele XML;

4. Charakterystyka dokumentu XML;

5. Rozbiór składniowy dokumentu XML;

6. Poprawność dokumentu XML;

7. Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

9. NXD – Native XML Databases;

10. Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11. Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12. Zastosowania XML

slajd 85

Składowanie dokumentów XML jest najczęściej związane
z rodzajem dokumentu, lub jego zaklasyfikowaniem do
danego rodzaju. Zgodnie z tym co przedstawiono
wcześniej dokumentu podzielono na:

-ukierunkowane na dane
-ukierunkowane na dokumenty.

Pierwszy rodzaj dokumentu posiada wyraźny podział
struktury, bez przeplatania treści elementu XML ze
znacznikami. Umożliwia to na proste rozbicie struktury
XML i jej odwzorowanie na znane modele danych jak np.
hierarchiczny, relacyjny czy obiektowy. Systemy
zarządzania bazami danych obsługujące tego rodzaju
dokumenty nazywane są „XML enabled”. Czasami
możliwe jest również zastosowanie warstwy
pośredniczącej (middleware) odwzorowującej XML na
model danych obsługiwany przez określony SZBD.
Oprogramowanie warstwy pośredniej realizuje
najczęściej odwzorowanie: XML->SQL.

slajd 86

W przypadku drugiego typu dokumentów („document-
centric”) tworzone SZBD składają całe dokumenty.
Stanowią zatem swoiste kolekcje dokumentów, stąd
często słowo „kolekcja” jest zamienne w tym przypadku
względem tabeli (relacji). Kolekcje dokumentów XML są
zorganizowane w ramach tzw. „Native XML Database”
(NXD). Bazy dokumentów XML są dedykowane tym
właśnie dokumentom, a tworzone dla nich systemy
zarządzania umożliwiają podstawowe operacje
zapisywania, usuwania, aktualizacji czy wyszukiwania. Z
tych względów tworzone są również propozycje norm
(rekomendacji) jak np. XML:DB (http://www.xmldb.org/).

slajd 87

Data-centric

Wymiana danych pomiędzy bazą danych a dokumentem XML
wymaga odwzorowania schematu dokumentu (DTD, XML
Schema) na schemat bazy danych. Odwzorowanie jest często
realizowane za pomocą implementacji wyrażeń SQL, XQuery
czy XPath. Jeżeli z jakiś przyczyn dana struktura dokumentu
XML nie może być bezpośrednio odwzorowana na strukturę
bazy danych stosuje się dodatkową transformację
dokumentu XML do innej postaci (zastosowanie XSLT, o czym
później).
Odwzorowanie schematu dokumentu wykorzystuje
zasadniczo tylko logiczną strukturę dokumentu, i co więcej,
ogranicza się jedynie do najważniejszych jej części tj.:
elementów i atrybutów.
Odwzorowanie realizowane jest najczęściej do dwóch
postaci:

-tablicowej,

-obiektowo-relacyjnej.

slajd 88

Data-centric

Odwzorowanie tablicowe jest bardzo często realizowane przez
warstwy pośrednie, a polega na utworzeniu lub odtworzeniu
struktury drzewiastej dokumentu XML w formie
uszczegółowiania elementów bazy danych:

</wiersz>
...

</tabela>
<tabela>
...
</tabela>
...

</bazadanych>

slajd 89

Data-centric

Odwzorowanie obiektowo-relacyjne dokumentu XML polega
na utworzeniu struktury klasy danego typu (np. bazując na
„complex element type” dla XML Schema), a później
odwzorowaniu go na model relacyjny (klasy na tabele; pola
na kolumny, itd.).

Należy podkreślić iż odwzorowanie obiektowo-relacyjne nie
wykorzystuje modelu DOM danego dokumentu, który jest
raczej właściwy dla organizacji logicznej dokumentu XML
(relacja Element->Element zamiast Samochod->Kierowca),
niż dla reprezentacji danych.

Dokumenty typu „data-centric” są również przechowywane
w bazach danych typu NXD. Jedną z przyczyn zastosowania
tego rodzaju bazy dla dokumentów „data-centric” może być
potrzeba szybkiego pobierania dokumentów XML z bazy.
Ponieważ w NXD składowane są dokumenty, zatem nie ma
potrzeby ich tworzenia w odpowiedzi na dane żądanie
pobrania.

slajd 90

Data-centric

Oddzielnym zagadnieniem jest odwzorowanie typów danych.
W XML zasadniczym typem danych jest tekst. Zatem
konieczne jest przeprowadzenie konwersji typów
uwzględniającej zarówno zakres jak i rodzaj danych. Ponadto
należy pamiętać o stosowanych zestawach danych. XML
bazuje zasadniczo na Unicodzie, z wyjątkiem wybranych
znaków sterujących, które nie powinny być wykorzystane
jako treść danych.
Kolejnym problemem są dane binarne. Odniesienie do nich
jest możliwe poprzez zastosowanie encji, nie podlegających
rozbiorowi (interpretacji przez procesor XML). Ponieważ
encja jest jednak elementem fizycznym a nie logicznym
struktury XML zatem nie jest odwzorowywana. Inna
możliwość to zakodowanie bajtów znakami (kodowanie
Base64). Brak jest jednak standardowych notacji na
oznaczenie, że dany element zawiera tego typu zakodowane
dane, stąd jest to tylko i wyłącznie w opcji oprogramowania
realizującego odwzorowanie.

slajd 91

Document-centric

Składowanie dokumentów XML może również być
zrealizowane na wiele sposobów. Pierwsze możliwe
rozwiązanie to zapis dokumentu XML w modelu
hierarchicznym -> jako plik w systemie plików. Innym
rozwiązaniem może być zastosowanie typów danych LOB
(Large OBject, np.. CLOB -> Character Large OBject). Jeszcze
innym rozwiązaniem jest składowanie dokumentu XML jako
obiektu w obiektowej bazie danych.

Składowanie dokumentów XML wymaga w tym wypadku
spełnienia warunku identyczności dokumentu dostarczonego
do archiwum z dokumentem pobieranym z archiwum (round-
tripping). Jest to niezwykle ważna własność szczególnie dla
procesu podpisywania dokumentów XML (XML Digital
Signature Standard); gdzie każdy znak dokumentu musi
wystąpić aby pozytywnie zweryfikować podpis.

Składowanie dokumentów XML (tzn. w formie document-
centric) realizowane jest w ramach technologii Native XML
Databases.

slajd 92

Plan wykładu:

1. Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Podstawowe definicje i pojęcia;

3. Cele XML;

4. Charakterystyka dokumentu XML;

5. Rozbiór składniowy dokumentu XML;

6. Poprawność dokumentu XML;

7. Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

8. Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

NXD – Native XML Databases;

10. Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11. Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12. Zastosowania XML

slajd 93

Native XML Databases (NXD) określa ogólną klasę
systemów zarządzania bazami danych tworzących
kolekcje dokumentów XML w formie pełnej (tzn.,
wszystkie znaki dokumentu XML są składowane).
Podsumowanie metod organizacji baz danych XML
przedstawia poniższy diagram (na przykładzie Oracle
XML DB).

http://otn.oracle.com/tech/xml/htdocs/XDBDemo1_viewlet.html

slajd 94

NXD umożliwiają składowanie zarówno
elementów/atrybutów jak i komentarzy, encji nie
podlegających rozbiorowi, itp. NXD obsługują
dedykowane dla XML języki zapytań. Jest to istotna
funkcja, gdyż trudno jest zdefiniować i wykonać w SQL
lub OQL niektóre zapytania dotyczące składni
dokumentu XML.

Podjęto szereg prób definicji NXD; jedna z najbardziej
popularnych została sformułowana przez XML:DB (na łamach
listy dyskusyjnej):

NXD:

•

Definiuje logiczny model dokumentu XML – w

odróżnieniu do

danych dokumentu – oraz umożliwia

składowanie i odzyskiwanie dokumentów zgodnie z tym
modelem. Przykładowymi modelami

są: XPath, DOM,

SAX.

•

Jednostką danych modelu jest dokument XML (w

modelu

relacyjnym krotka, w modelu obiektowym

obiekt).

•

Model nie określa fizycznej organizacji danych.

slajd 95

Cechy realizacji NXD:

- operują na pojęciu kolekcji (relacja w RDB) dokumentów
XML (krotka w RDB);

- wykorzystują dedykowane języki zapytań, np.: XPath, XQL,
Xquery;

- wykorzystują dedykowane metody aktualizacji danych, np.:
XUpdate;

- dostarczają API dla rozwoju aplikacji;

- wspomagają indeksowanie dokumentów;

- normalizacja dokumentów realizowana jest na poziomie
projektu schematu (możliwe są jednak elementy
wielowartościowe);

- integralność referencyjna zapewnia istnienie poprawnych
dokumentów XML wskazywanych przez XLink lub inne
mechanizmy referencyjne.

Popularną (poza komercyjnymi) wersją NXD jest Xindice
(Apache, dawniej dbXML).

slajd 96

Plan wykładu:

1. Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Podstawowe definicje i pojęcia;

3. Cele XML;

4. Charakterystyka dokumentu XML;

5. Rozbiór składniowy dokumentu XML;

6. Poprawność dokumentu XML;

7. Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

8. Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

9. NXD – Native XML Databases;

10.

Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11. Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12. Zastosowania XML

slajd 97

Zasadnicza składnia wyrażenia XPath opiera się o znaną
ścieżkę dostępu w hierarchii systemu plików, np.:

/sklep

- oznacza główny element dokumentu (korzeń),

/sklep/chleb

- oznacza subelement „chleb” dokumentu,

//napoj

- oznacza wszystkie elementy „napoj” hierarchii,

/sklep/*

- oznacza wszystkie subelementy elementu „sklep”,

/sklep/napoj[1] - oznacza pierwszego potomka subelementu „napoj”,
/sklep/napoj[last()] – oznacza ostatniego (użycie funkcji) potomka

subelementu „napoj”,

//napoj[@cola] - oznacza atrybuty „cola” wszystkich elementów

„napoj”,

//napoj[not(@*)]

- oznacza wszystkie elementy „napoj” bez

atrybutow;
//napoj[@cola=‘pepsi’] – oznacza wszystkie elementy „napoj” o
wartości

atrybutu cola równej „pepsi”

XPath – rekomendacja W3C pozwalająca na definiowanie
referencji (adresu) do encji. Wykorzystywana jest często
do formułowania treści wyszukiwanej w dokumencie
XML. XPath jest bardzo często wykorzystywany przez
XDB. W wersji XPath 2.0 wprowadzono wyrażenia
regularne rozszerzające dodatkowo zakres możliwych do
zdefiniowania wzorców.

slajd 98

//*[count(napoj)=2] – oznacza wszystkie elementy mające dwóch
potomków

„napoj”,

//*[contains(name(),‘n')] – oznacza wszystkie elementy zawierające w
nazwie

„n”,

//napoj | //chleb - oznacza wszystkie elementy „napoj” i „chleb”,

//napoj/parent::* - oznacza wszystkich rodziców elementu „napoj”,

i wiele innych.

Dla XPath zdefiniowano szereg funkcji oraz operatorów
umożliwiających budowanie złożonych ścieżek dostępu.

XPath 2.0 (draft) umożliwia również wykorzystanie wyrażeń
regularnych, pętli, instrukcji warunkowych itp.

slajd 99

Relacja pomiędzy XQuery a XPath 2.0:
XQuery 1.0 (draft):

„XQuery is derived from an XML query language called Quilt
[Quilt], which in turn borrowed features from several other
languages, including XPath 1.0 [XPath 1.0], XQL [XQL], XML-QL
[XML-QL], SQL [SQL], and OQL [ODMG].
XQuery Version 1.0 is an extension of XPath Version 2.0. Any
expression that is syntactically valid and executes successfully
in both XPath 2.0 and XQuery 1.0 will return the same result in
both languages.”

XQuery – język zapytań da XML

Przykład: Generacja dokumentu HTML jako lista
nagłówków zawierająca ceny napojów (elementy
/sklep/napoj/cena):

<html>{
let $sklep := document(„mojsklep.xml")/sklep
for $t in $sklep/napoj

return <h2>{$t/cena)</h2>

}</html>

slajd 100

Przykładowa implementacja XQuery:
http://xqueryservices.com/ - demonstracja przykładowych
zapytań według: http://www.w3.org/TR/xmlquery-use-
cases/

Inna: www.fatdog.com - możliwe do pobrania z tej strony
API oraz prosta aplikacja umożliwiają testowanie własnych
zapytań XQuery.

Przykładowe podręczniki nauki XQuery opisane są na
stronie W3C: http://www.w3.org/XML/Query#other

slajd 101

Przykład na podstawie: http://www.w3.org/TR/xmlquery-use-cases/

slajd 102

Plan wykładu:

1. Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Podstawowe definicje i pojęcia;

3. Cele XML;

4. Charakterystyka dokumentu XML;

5. Rozbiór składniowy dokumentu XML;

6. Poprawność dokumentu XML;

7. Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

8. Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

9. NXD – Native XML Databases;

10. Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11.

Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12. Zastosowania XML

slajd 103

Jedną z najważniejszych cech technologii XML jest
możliwość automatycznego przekształcania dokumentów
XML. Przekształcenie to (transformacja) odbywa się
poprzez zdefiniowany plik opisujący odwzorowanie źródło-
>cel. Plik taki tworzony jest zgodnie z rekomendacją XML
oraz XSL (Extensible Stylesheet Language), i nosi nazwę
arkusza stylów. XML Stylesheet wykorzystywane jest
następnie (obok pliku źródłowego XML) do przekształcenia
przez procesor XSLT (XSL Transform) do postaci końcowej.
Postać końcowa oznaczać może inny plik XML, XHTML, PDF,
itp.

Transformacja plików XML na inną postać XML jest również
czasem wykonywana przy składowaniu danych dokumentu
XML w bazie danych.

XSL jest zatem zarówno językiem transformacji
dokumentów XML jak i słownikiem znaczników
wykorzystywanych do formatowania składni dokumentu
końcowego.

slajd 104

XSL (http://www.w3.org/TR/xsl/) musi być dokumentem XML,
zawierającym oprócz prologu element arkusza stylów z definicją
przestrzeni nazw „xsl”:

<?xml version='1.0' encoding='ISO-8859-2'?>

<xsl:stylesheet version="1.0"
xmlns:xsl="http://www.w3.org/1999/XSL/Transform">

...
</xsl:stylesheet>

Arkusz zawierać może różne elementy definiowane w
specyfikacji XSL, między innymi xsl:template (szablon),
xsl:output (parametry formatu wyjścia), xsl:variable (definicja
zmiennej), itd.

Zasadniczym elementem, w obrębie którego definiuje się
odwzorowanie jest szablon. Element xsl:template zawiera jako
atrybut wyrażenie zgodne z XPath wskazujące adres elementu
źródłowego, który jest odwzorowywany zgodnie z danym
szablonem.

<xsl:template match="szkoda">
...
</xsl:template>

slajd 105

W ciele tak zdefiniowanego elementu określa się reguły
odwzorowania. W tym celu wprowadza się tekst wolny (tzn.,
taki, który nie jest interpretowany przez procesor XSLT lecz jest
przepisywany), oraz elementy „xsl” służące do zdefiniowania
dalszych reguł odwzorowania. Przykładowe elementy to:
<xsl:apply-templates> - określa żądanie wstawienia wyniku
przetwarzania

węzłów potomnych lub węzłów

określonych przez zgodny z XPath adres, podany jako wartość
atrybutu „select”, np.:

<xsl:apply-templates select="//rowid"/>

<xsl:value-of> - określa żądanie wstawienia wartości elementu
lub atrybutu (@) według zgodnego z XPath adresu, podanego
jako wartość atrybutu „select”, np.:

<xsl:value-of select="opis"/>

<xsl:element> oraz <xsl:attribute> - określają żądanie
wstawienia do dokumentu końcowego elementów XML i ich
atrybutów zgodnie z podanymi wartościami, np.:

slajd 106

<xsl:element name=”firma”>

<xsl:attribute name=”REGON”>

000012345

</xsl:attribute>
JTECH

</xsl:element>

Efekt: <firma REGON=”000012345”>JTECH</firma>

<xsl:for-each> - określa realizowane w pętli żądanie wykonania
danego odwzorowania dla elementów według zgodnego z XPath
adresu, podanego jako wartość atrybutu „select”, np.:

<xsl:for-each select=„samochod">
...
<xsl:for-each>

<xsl:if> - określa żądanie wykonania odwzorowania jeśli
spełniony jest warunek podany jako zgodny z XPath adres,
stanowiący adres atrybutu „test”, np.:

slajd 107

<xsl:if test=”@REGON=‘000012345’ ”>
...
</xsl:if>

<xsl:choose>, <xsl:when>, <xsl:otherwise> - określa realizację
w obrębie pętli danych instrukcji odwzorowania jeśli spełniony
jest warunek podany jako wartość argumentu „test” elementu
<xsl:when> lub innych instrukcji odwzorowania jeśli ten
warunek nie jest spełniony (<xsl:otherwise>), np.:

<xsl:for-each select=„samochod">
<xsl:choose>
<xsl:when test=”@REGON=‘000012345’ ”>
...
</xsl:when> <xsl:otherwise>
...
</xsl:otherwise>
</xsl:choose>
<xsl:for-each>

i inne.

slajd 108

Przykładowy dokument XSL:

Na podstawie www.zvon.org

slajd 109

Przykładowy dokument XSL:

Na podstawie www.zvon.org

slajd 110

XSL i obiekty formatujące (FO)

Obiekty formatujące stanowią treść rozdziału 6 specyfikacji
XSL 1.0. Obiekty te stanowią metodę odwzorowania z formatu
składowania danych na format prezentacji danych.
Specyfikacja określa zarówno składnię wykorzystania
obiektów formatujących jak i ich pełny zestaw.
Wykorzystywana przestrzeń nazw dla FO to:
xmlns:fo="http://www.w3.org/1999/XSL/Format"

Opis prezentacji zaczyna się od obiektu formatującego
<fo:layout-master-set>, który zawiera jeden lub więcej
elementów typu „page master” lub „page sequence master”
określających układ dokumentu, np.:

<fo:simple-page-master master-name="all"
page-height="11.5in" page-width="8.5in"
margin-top="1in" margin-bottom="1in"
margin-left="0.75in" margin-right="0.75in">

<fo:region-body margin-top="1in" margin-bottom="0.75in"/>
<fo:region-before extent="0.25in"/>
<fo:region-after extent="0.5in"/>

</fo:simple-page-master>

Strony przygotowywanego dokumentu są grupowane w
sekwencję stron.

slajd 111

Odwzorowywanie oraz wprowadzanie własnego tekstu odbywa
się w obrębie elementu <fo:flow>. Wartość atrybutu tego
elementu „flow-name” określa gdzie przetwarzane dane mają
być zawarte.

<fo:flow flow-name="xsl-region-body">

<xsl:apply-templates select="rowid"/>

</fo:flow>

Elementarne odwzorowanie definiowane jest w elemencie
<fo:block> zdefiniowanym w elemencie <fo:flow> (najczęściej
przez <xsl:apply-templates>). Element <fo:block> posiada
wiele atrybutów umożliwiających zdefiniowanie parametrów
prezentacji tekstu, np.: kolor czcionki, krój czcionki, rozmiar,
itp. Przykładowe zastosowanie elementu:

<fo:block color="blue">NAZWISKO:</fo:block>,
<fo:block><xsl:value-of select="."/></fo:block> ,
<fo:block text-align="start" font-size="12pt" font-family="sans-serif">
...
</fo:block>

slajd 112

Przykład:

<?xml version="1.0" encoding="ISO-8859-2"?>

<xsl:stylesheet xmlns:xsl="http://www.w3.org/1999/XSL/Transform"

xmlns:fo="http://www.w3.org/1999/XSL/Format” version="1.0">

<xsl:template match="ROWSET">
<fo:root xmlns:fo="http://www.w3.org/1999/XSL/Format">
<fo:layout-master-set> <fo:simple-page-master master-name="all” page-

height="11.5in" page-width="8.5in"

margin-top="1in" margin-bottom="1in" margin-left="0.75in"

margin-right="0.75in">

<fo:region-body margin-top="1in" margin-bottom="0.75in"/>
<fo:region-before extent="0.25in"/> <fo:region-after

extent="0.5in"/>
</fo:simple-page-master> </fo:layout-master-set>
<fo:page-sequence master-reference="all" format="i">
<fo:static-content flow-name="xsl-region-before">
<fo:block text-align="center" font-size="10pt" font-family="serif" line-

height="1em + 2pt">
<fo:retrieve-marker retrieve-class-name="rowid” retrieve-boundary="page"

retrieve-position="first-starting-within-page"/>

FORMULARZ SZKODY - SLEEP SAFE INSURANCE
<fo:retrieve-marker retrieve-class-name="rowid” retrieve-boundary="page„

retrieve-position="last-ending-within-page"/>

</fo:block> </fo:static-content>
<fo:static-content flow-name="xsl-region-after">
<fo:block text-align="center" font-size="10pt" font-family="serif" line-

height="1em + 2pt">Strona (<fo:page-number/>)
</fo:block></fo:static-content>
<fo:flow flow-name="xsl-region-body">

<xsl:apply-templates select="rowid"/>

</fo:flow></fo:page-sequence></fo:root></xsl:template>

slajd 113

<xsl:template match="rowid">
<fo:block text-align="start" font-size="12pt" font-family="sans-serif">
<xsl:apply-templates select="nazwisko"/>
<xsl:apply-templates select="imie"/>
<xsl:apply-templates select="dimie"/>
<xsl:apply-templates select="pesel"/>
<fo:leader leader-alignment="reference-area" leader-pattern="dots” leader-

length="5in"/>
<fo:leader leader-alignment="reference-area" leader-pattern="dots" leader-

length="5in"/>
<xsl:apply-templates select="szkoda/adres"/>
<xsl:apply-templates select="szkoda/opis"/>
<xsl:apply-templates select="szkoda/czas"/>
</fo:block>
</xsl:template>
<xsl:template match="nazwisko">
<fo:block color="blue">NAZWISKO:</fo:block>
<fo:block start-indent="3em"><xsl:value-of select="."/></fo:block>
</xsl:template>
<xsl:template match="imie">
<fo:block color="blue">IMIE:</fo:block>
<fo:block start-indent="3em"><xsl:value-of select="."/></fo:block>
</xsl:template>

Przykład cd.:

slajd 114

<xsl:template match="dimie">
<fo:block color="blue">DRUGIE IMIE:</fo:block>
<fo:block start-indent="3em"><xsl:value-of select="."/></fo:block>
</xsl:template>
<xsl:template match="pesel">
<fo:block color="blue">PESEL:</fo:block>
<fo:block start-indent="3em"><xsl:value-of select="."/></fo:block>
</xsl:template>
<xsl:template match="szkoda/adres">
<fo:block color="red">MIEJSCE ZDARZENIA:</fo:block>
<fo:block start-indent="3em"><xsl:value-of select="."/></fo:block>
</xsl:template>
<xsl:template match="szkoda/opis">
<fo:block color="red">OPIS ZDARZENIA:</fo:block>
<fo:block start-indent="3em"><xsl:value-of select="."/></fo:block>
</xsl:template>
<xsl:template match="szkoda/czas">
<fo:block color="red">DATA I GODZINA ZDARZENIA:</fo:block>
<fo:block start-indent="3em"> <xsl:value-of select="."/></fo:block>
</xsl:template>

Przykład cd.:

Bardzo dobry podręcznik dotyczący FO: http://www.renderx.com/tutorial.html

slajd 115

Plan wykładu:

1. Wprowadzenie – XML a bazy danych;

2. Podstawowe definicje i pojęcia;

3. Cele XML;

4. Charakterystyka dokumentu XML;

5. Rozbiór składniowy dokumentu XML;

6. Poprawność dokumentu XML;

7. Metody definicji typów dokumentów: DTD, XML-

Schema;

8. Rodzaje dokumentów XML i formy ich składowania;

9. NXD – Native XML Databases;

10. Wyszukiwanie i przeszukiwanie dokumentów XML:

XPath a XQuery;

11. Przekształcanie dokumentów XML: XSL, XSLT, XPath,

FO;

12.

Zastosowania XML

slajd 116

Zastosowania XML:

-Wiadomości elektroniczne, np. SOAP;

-Pliki konfiguracyjne;

-Interfejs (odwzorowywanie danych);

-Dokumentacja XML, różna forma (plik, baza danych) i różna
treść (GML, MathML, HL7, inne);

-Opis treści danych multimedialnych - MPEG7;

-Inne.

Dziękuję.

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51
Slide 52
Slide 53
Slide 54
Slide 55
Slide 56
Slide 57
Slide 58
Slide 59
Slide 60
Slide 61
Slide 62
Slide 63
Slide 64
Slide 65
Slide 66
Slide 67
Slide 68
Slide 69
Slide 70
Slide 71
Slide 72
Slide 73
Slide 74
Slide 75
Slide 76
Slide 77
Slide 78
Slide 79
Slide 80
Slide 81
Slide 82
Slide 83
Slide 84
Slide 85
Slide 86
Slide 87
Slide 88
Slide 89
Slide 90
Slide 91
Slide 92
Slide 93
Slide 94
Slide 95
Slide 96
Slide 97
Slide 98
Slide 99
Slide 100
Slide 101
Slide 102
Slide 103
Slide 104
Slide 105
Slide 106
Slide 107
Slide 108
Slide 109
Slide 110
Slide 111
Slide 112
Slide 113
Slide 114
Slide 115
Slide 116

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
wyklad bd jwr 7
wyklad bd jwr 4
wyklad bd jwr 6
wyklad bd jwr 1
wyklad bd jwr 5
wyklad bd jwr 3
wyklad bd jwr 7
Napęd Elektryczny wykład
wykład5
Psychologia wykład 1 Stres i radzenie sobie z nim zjazd B
Wykład 04
geriatria p pokarmowy wyklad materialy
ostre stany w alergologii wyklad 2003
WYKŁAD VII
Wykład 1, WPŁYW ŻYWIENIA NA ZDROWIE W RÓŻNYCH ETAPACH ŻYCIA CZŁOWIEKA
Zaburzenia nerwicowe wyklad
Szkol Wykład do Or

więcej podobnych podstron

wyklad jpwp xml jwr

Document Outline