Dziedziczenie sprzężone z płcią

Dziedziczenie sprzężone z płcią



Sprzężone z X

Sprzężone z X

– znamy ponad 100 chorób sprzężonych z

– znamy ponad 100 chorób sprzężonych z

chromosomem X (dominujących i recesywnych)

chromosomem X (dominujących i recesywnych)



Sprzężone z Y = dziedziczenie

Sprzężone z Y = dziedziczenie

holandryczne

holandryczne

– wraz z Y dziedziczony jest tylko

– wraz z Y dziedziczony jest tylko

TDF (czynnik determinujący jądra) kodowany przez

TDF (czynnik determinujący jądra) kodowany przez

gen SRY; nie odkryto chorób sprzężonych z Y

gen SRY; nie odkryto chorób sprzężonych z Y

Kryteria dziedziczenia

Kryteria dziedziczenia

dominującego sprzężonego z X

dominującego sprzężonego z X



bardzo rzadkie

bardzo rzadkie



chory mężczyzna przekazuje chorobę wszystkim

chory mężczyzna przekazuje chorobę wszystkim

córkom, ale nigdy synom

córkom, ale nigdy synom



chora kobieta przekazuje cechę połowie dzieci

chora kobieta przekazuje cechę połowie dzieci



kobiety chorują 2 x częściej niż mężczyźni

kobiety chorują 2 x częściej niż mężczyźni



rodowód ma wzór pionowy

rodowód ma wzór pionowy

Schemat rodowodu choroby

Schemat rodowodu choroby

dominującej sprzężonej z X

dominującej sprzężonej z X

Cechy dominujące sprzężone z X

Cechy dominujące sprzężone z X



grupa krwi Xg

grupa krwi Xg



hipofosfatemia (oporność na witaminę D)

hipofosfatemia (oporność na witaminę D)



zespół Blocha i Sulzbergera *

zespół Blocha i Sulzbergera *



zespół Retta *

zespół Retta *

* letalne dla hemizygotycznych mężczyzn

* letalne dla hemizygotycznych mężczyzn

(objawy są tak ciężkie, że następuje

(objawy są tak ciężkie, że następuje

poronienie)

poronienie)

→

→

tylko kobiety chorują na te zespoły

tylko kobiety chorują na te zespoły

Krzywica oporna na

Krzywica oporna na

witaminę D

witaminę D



Objawy 6 - 18 miesiąc życia

Objawy 6 - 18 miesiąc życia



Krzywicze zmiany układu kostnego

Krzywicze zmiany układu kostnego



Zniekształcenia czaszki, kręgosłupa,

Zniekształcenia czaszki, kręgosłupa,

niski wzrost

niski wzrost

Zespół Retta

Zespół Retta



Częstość występowania 1: 15 000

Częstość występowania 1: 15 000



Występuje tylko u płci żeńskiej (u

Występuje tylko u płci żeńskiej (u

męskiej - letalny)

męskiej - letalny)



Pierwsze objawy 6 – 18 miesiąc życia

Pierwsze objawy 6 – 18 miesiąc życia



Głębokie upośledzenie umysłowe,

Głębokie upośledzenie umysłowe,

zaburzenia neurologiczne, fizyczne

zaburzenia neurologiczne, fizyczne



Kalectwo w wieku ok. 10 lat

Kalectwo w wieku ok. 10 lat

Kryteria dziedziczenia

Kryteria dziedziczenia

recesywnego sprzężonego z X

recesywnego sprzężonego z X



chorzy mężczyźni mają 1 zmutowany allel

chorzy mężczyźni mają 1 zmutowany allel

(ponieważ są hemizygotami)

(ponieważ są hemizygotami)



u kobiet niezbędne są 2 zmutowane allele do

u kobiet niezbędne są 2 zmutowane allele do

ujawnienia się choroby

ujawnienia się choroby



chorzy mężczyźni przekazują zmutowany gen

chorzy mężczyźni przekazują zmutowany gen

wszystkim córkom, ale nie synom

wszystkim córkom, ale nie synom



córki chorych mężczyzn są zwykle nosicielkami

córki chorych mężczyzn są zwykle nosicielkami



kobieta nosicielka przekazuje zmutowany allel

kobieta nosicielka przekazuje zmutowany allel

połowie synów

połowie synów



chora kobieta jest córką chorego ojca i matki

chora kobieta jest córką chorego ojca i matki

nosicielki

nosicielki



wzór rodowodu – na krzyż

wzór rodowodu – na krzyż

Schemat dziedziczenia cechy

Schemat dziedziczenia cechy

recesywnej sprzężonej z X

recesywnej sprzężonej z X

Schemat rodowodu choroby

Schemat rodowodu choroby

recesywnej sprzężonej z X

recesywnej sprzężonej z X

Cechy recesywne sprzężone z X

Cechy recesywne sprzężone z X

•

daltonizm

daltonizm

•

zespół kruchego chromosomu X (Fra X)

zespół kruchego chromosomu X (Fra X)

•

nie specyficzne upośledzenie umysłowe

nie specyficzne upośledzenie umysłowe

sprzężone z X

sprzężone z X

•

dystrofia mięśniowa Duchenne’a i Beckera

dystrofia mięśniowa Duchenne’a i Beckera

(DMD i BMD)

(DMD i BMD)

•

hemofilia A i B

hemofilia A i B

Zespół łamliwego

Zespół łamliwego

chromosomu X

chromosomu X

•

Częstość występowania 1:1 250 mężczyzn 1:2 000

kobiet

• Gen recesywny; Uszkodzenie funkcji genu FMR1
• Liczba powtórzeń CGG:

Osoby zdrowe 6 do 52

Bezobjawowi nosiciele 52 do 60

Osoby chore 230 do 1500

• Gdy premutację przekazuje ojciec liczba powtórzeń
CGG zazwyczaj się nie zmienia; gdy przekazuje matka
– liczba powtórzeń CGG wzrasta

• KOBIETY: Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim
lub umiarkowanym, u części kobiet objawy nie
występują

• MĘŻCZYŹNI: ciężki stopień upośledzenia
umysłowego

Nazwa choroby pochodzi od

charakterystycznego

wyglądu chromosomu X .

Na końcach chromosomów

metafazowych widoczne

charakterystyczne rejony

satelitarne (powtórzenia

CGG).



Zespół kruchego

Zespół kruchego

chromosomu X (Fra X)

chromosomu X (Fra X)

–

–

częstość 1 na 2000 męskich

częstość 1 na 2000 męskich

urodzeń i 0.4 na 2000

urodzeń i 0.4 na 2000

żeńskich;

żeńskich;

kruche miejsca widoczne w X,

kruche miejsca widoczne w X,

osobnicy mają duże jądra i

osobnicy mają duże jądra i

duże uszy, druga po z. Downa

duże uszy, druga po z. Downa

przyczyna upośledzenia

przyczyna upośledzenia

umysłowego; przyczyną są

umysłowego; przyczyną są

mutacje dynamiczne

mutacje dynamiczne



DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE’A

DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE’A

(DMD)

(DMD)

–

–

charakteryzuje się szybko postępującą degeneracją

charakteryzuje się szybko postępującą degeneracją

mięśni, która ujawnia się ok. 2-3 roku życia

mięśni, która ujawnia się ok. 2-3 roku życia

- średnia przeżycia – 20-30 lat

- średnia przeżycia – 20-30 lat

- częstość dystrofii mięśniowych wynosi 1 na 3500

- częstość dystrofii mięśniowych wynosi 1 na 3500

chłopców

chłopców

- gen związany z DMD, znajdujący się na X, koduje

- gen związany z DMD, znajdujący się na X, koduje

duże białko – dystrofinę (umacnia komórki

duże białko – dystrofinę (umacnia komórki

mięśniowe)

mięśniowe)



DYSTROFIA MIĘŚNIOWA BECKERA

DYSTROFIA MIĘŚNIOWA BECKERA

(BMD)

(BMD)

– lżejsza forma dystrofii,

– lżejsza forma dystrofii,

ujawniająca się późno

ujawniająca się późno

Zarówno DMD, jak i BMD, dotyczą mężczyzn. Ale

Zarówno DMD, jak i BMD, dotyczą mężczyzn. Ale

zdarzają się przypadki chorych kobiet wskutek:

zdarzają się przypadki chorych kobiet wskutek:

1.

1.

nietypowej lionizacji

nietypowej lionizacji

2.

2.

nowej mutacji na drugim X

nowej mutacji na drugim X

3.

3.

nosicielstwa z z. Turnera 45,X

nosicielstwa z z. Turnera 45,X

4.

4.

translokacji X-autosom

translokacji X-autosom

Hemofilia A

Hemofilia A

– brak czynnika

– brak czynnika

krzepliwości krwi VIII

krzepliwości krwi VIII

Hemofilia B

Hemofilia B

– brak czynnika

– brak czynnika

krzepliwości krwi IX

krzepliwości krwi IX

Osobnicy z hemofilią krwawią w

Osobnicy z hemofilią krwawią w

sposób ciągły dopóki nie

sposób ciągły dopóki nie

uzyskają pomocy. Ich krew nie

uzyskają pomocy. Ich krew nie

krzepnie. Największym

krzepnie. Największym

zagrożeniem są krwotoki

zagrożeniem są krwotoki

wewnętrzne. Krwawienie

wewnętrzne. Krwawienie

najczęściej dotyczy kostek, łokci

najczęściej dotyczy kostek, łokci

i kolan w wyniku zranień. Mogą

i kolan w wyniku zranień. Mogą

występować samoistne

występować samoistne

krwotoki.

krwotoki.

Porównanie dziedziczenia

Porównanie dziedziczenia

dominującego

dominującego

i recesywnego sprzężonego z X

i recesywnego sprzężonego z X

dominując

dominując

e

e

recesywne

recesywne

wzór rodowodu

wzór rodowodu

pionowy

pionowy

na krzyż

na krzyż

stosunek płci

stosunek płci

kobiety:mężczyźn

kobiety:mężczyźn

i – 2:1

i – 2:1

mężczyźni>>kobi

mężczyźni>>kobi

ety

ety

przekazywanie cechy z

przekazywanie cechy z

mężczyzny na

mężczyzny na

mężczyznę

mężczyznę

nigdy

nigdy

nigdy

nigdy

przekazywanie cechy z

przekazywanie cechy z

mężczyzny na kobietę

mężczyzny na kobietę

wszystkie córki

wszystkie córki

chore

chore

wszystkie córki są

wszystkie córki są

nosicielkami

nosicielkami

przekazywanie cechy z

przekazywanie cechy z

kobiety na kobietę

kobiety na kobietę

50% córek

50% córek

chorych

chorych

50% córek jest

50% córek jest

nosicielkami

nosicielkami

Cechy związane z płcią

Cechy związane z płcią

o

geny zlokalizowane są na autosomach

geny zlokalizowane są na autosomach

o

ekspresja tych genów jest determinowana przez płeć

ekspresja tych genów jest determinowana przez płeć

(hormony)

(hormony)

o

więcej mężczyzn wykazuje cechę niż kobiet

więcej mężczyzn wykazuje cechę niż kobiet

o

wzór rodowodu jest pionowy

wzór rodowodu jest pionowy

o

przykładem takiej cechy jest łysienie (dominujące dla

przykładem takiej cechy jest łysienie (dominujące dla

mężczyzn, recesywne dla kobiet)

mężczyzn, recesywne dla kobiet)

ZADANIA

ZADANIA



Jakie jest prawdopodobieństwo

Jakie jest prawdopodobieństwo

urodzenia zdrowego syna jeżeli matka

urodzenia zdrowego syna jeżeli matka

obciążona jest genem hemofilii?

obciążona jest genem hemofilii?



Daltonistka z grupą krwi A, której matka

Daltonistka z grupą krwi A, której matka

miała grupę krwi B, będzie miała

miała grupę krwi B, będzie miała

potomstwo z mężczyzną prawidłowo

potomstwo z mężczyzną prawidłowo

rozróżniającym barwy z grupą krwi 0.

rozróżniającym barwy z grupą krwi 0.

Podaj genotyp rodziców i potomstwa.

Podaj genotyp rodziców i potomstwa.