Struktura ja a przetwarzanie 

informacji i motyw 

podtrzymywania własnej 

wartości

Terminy podstawowe

• Samoświadomość – zdolność do 

bycia obiektem własnej uwagi.

• SAMOWIEDZA – wiedza na temat 

własnej osoby.

• Pojęcie Ja – luźno zorganizowany 

zbiór przekonań o sobie (Baumeister)

Składowe pojęcia Ja: Ujęcie 

Markus

Pojęcie Ja – składowe (autoschematy):
 (1)  przekonania dotyczące własnej osoby: jaki 

jestem? ( w tym robocze pojęcie Ja – treści 

dostępne bezpośrednio świadomości)

(2)  możliwe stany Ja:
• Wyobrażenia na temat „alternatywnych” przeszłości 

- Jaki mógłbym być? Co mogłem osiągnąć?

• Wyobrażenia na temat przyszłych stanów – kim 

mogę być? Co może mnie spotkać? (ja przyszłe)

• Zróżnicowane co do charakteru 

(pozytywne/negatywne), dziedzin życia, stopnia 

realizmu.

Składowe pojęcia Ja:

 

ujęcie 

Higginsa

Wyróżnienie dwóch wymiarów analizy pojęcia Ja:

• perspektywa oceny Ja (punkty widzenia) – rola 

znaczących innych (związane z ja odzwierciedlonym):

- własny punkt widzenia
- cudzy punkt widzenia

• obszary (zakresy) Ja:

• Ja realne

• Ja idealne

• Ja powinnościowe
Oba wymiary tworzą 6 kategorii:
(1) Ja realne w oczach własnych - tradycyjne pojęcia Ja;
(2) Ja realne w oczach cudzych – Ja odzwierciedlone
(3-6) Ja idealne i Ja powinnościowe tworzą ukierunkowania Ja 

–znaczenie rozbieżności między pojęciami Ja i 

ukierunkowaniami Ja

Typ 

rozbieżności 

Znaczenie 

Emocje 

Ja realne własne- 

ja idealne własne 

Poziom 

samoakceptacji, 
niespełnienie 
aspiracji własnych 

Rozczarowanie, 
frustracja

 

Ja realne własne 
– ja idealne 

innych 

Niespełnienie 
oczekiwań 

otoczenia 

Rozczarowanie, 
frustracja 

Ja realne własne 
– ja 
powinnościowe 

własne 

Obecność 
niepożądanych 
stanów 

Poczucie winy, 
moralna 
niedoskonałość

 

Ja realne własne 

– ja 
powinnościowe 
innych 

Niespełnienie 

wymogów 
społecznych, 
otrzymywanie kar 

Lęk, poczucie 

zagrożenia, wstyd 

Inne koncepcje

Ujęcie Triandisa
Uwzględnienie kontekstu kulturowego (i typu kultury) w pojęciu 

Ja:

Pojęcia Ja:

• prywatne;

• publiczne;

• kolektywne.

Ujęcie Markus i Cross

• Rodzaje samoopisu zależnie od przynależności kulturowej 

(kolektywizm-indywidualizm):

• Ja niezależne;

• Ja współzależne.

Psycholingwistyka (Trzebiński; Cantor i Zirkel)

• Ujmowanie pojęcia Ja w kategoriach autonarracji, związanej 

z analizą roli siebie w scenariuszach wydarzeń.

Obserwacyjna samokontrola zachowania 

(Snyder)

Obserwacyjna 

samokontrola 

zachowania

Wysoka 

niska

autoprezentacja

Świadoma, 

dostosowana do 

sytuacji społecznej

Brak umiejętności i 

motywacji 

autoprezentacyjnej

Wizja siebie

pragmatyczna

pryncypialna

Styl wchodzenia 

w interakcję 

społeczną

„jak stać się 

odpowiednią osobą 

w danej sytuacji”

„bycie sobą”

CELE JAKO SKŁADNIKI JA

Cele dystalne 

Cele proksymalne

charakter

Dążenia osobiste 

Doraźne zamiary 

perspekty
wa 

czasowa 

długoterminowa 

krótkoterminowa 

znaczenie 

Ukierunkowanie wyboru i 
dążenia do celów 
proksymalnych, 

planowanie działania, 
wyobrażenia na temat 
realizacji celu, ocena 
znaczenia osiągnięcia celu

 

Standardy procesu 
samoregulacji

skutki 

Poziom zadowolenia z 
życia, nastrój

 

Modyfikacja 

zachowania 

Ja idealne

Cele 

dystalne

Cele 

proksymalne

„pragnienia”

Cele proksymalne 

„zobowiązania”

Wymagania 

(oczekiwania) ze 

strony innych

Role i kontakty 

społeczne

Inicjowanie i kontrola 

działania

Źródło: Strelau, s. 589

Hierarchia celów a „zarządzanie” 

działaniem

Motywy związane z ja

• Autowaloryzacja
Efekt bycia lepszym niż przeciętnie
 Koncepcja totalitarnego ego 

(Greenwald)

• Autoweryfikacja
• Samopoznanie
• samonaprawa

Funkcje ja

• Utrzymywanie tożsamości
• Symulowanie psychiki partnerów 

interakcji

• Regulacja celowego zachowania
Teoria przedmiotowej 

samoświadomosci (Wicklund)

• Samokontrola

WYKONAWCZA FUNKCJA JA

Model energetyczny wyczerpywania się 

zasobów ego Baumeistera

Przejawy:

• samokontrola – zdolność do kontrolowania 

impulsów;

• podejmowanie decyzji (i dokonywanie 

wyborów);

• angażowanie się w działanie – uwarunkowane 

motywacją do zachowywania zasobów.

W trakcie tych czynności dochodzi do 

wyczerpywania się zasobów ego. Zasoby są 

odnawialne (wpływ nastroju pozytywnego).

SAMOOCENA

Źródła poczucia własnej wartości:
• Ocenianie siebie
• Sukces w ważnych dziedzinach
• Wartości społeczne

Funkcje pozytywnej 

samooceny

• Skuteczniejsze osiąganie celów
• Bufor chroniący przed lękiem
 teoria opanowywania trwogi 

(Greenberg, Solomon, Pyszczynski)

• Rola socjometru

Mechanizmy podtrzymywania niskiej 

samooceny i związki niskiej samooceny 

z działaniem:

• Potrzeba przewidywalności – 

sprawowania poznawczej kontroli nad 
otoczeniem (strategiczny 

pesymizm)

• Potrzeba samoweryfikacji – 

podtrzymanie obrazu siebie

• Potrzeba unikania wstydu

Wpływ samooceny na działanie

Niska 

samoocena 

Wysoka 

samoocena 

Cele

Łatwe

Trudne

motywacja

Unikanie wstydu Odczuwanie 

dumy

reakcja po 
porażce

Pogorszenie 
funkcjonowania

Dobry poziom 
funkcjonowania

atrybucja 
porażki

Stałe, 
wewnętrzne, 

uogólnione

Zmienne, 
zewnętrzne