Struktura ja a przetwarzanie

informacji i motyw

podtrzymywania własnej

wartości

Terminy podstawowe

• Samoświadomość – zdolność do

bycia obiektem własnej uwagi.

• SAMOWIEDZA – wiedza na temat

własnej osoby.

• Pojęcie Ja – luźno zorganizowany

zbiór przekonań o sobie (Baumeister)

Składowe pojęcia Ja: Ujęcie

Markus

Pojęcie Ja – składowe (autoschematy):
(1) przekonania dotyczące własnej osoby: jaki

jestem? ( w tym robocze pojęcie Ja – treści

dostępne bezpośrednio świadomości)

(2) możliwe stany Ja:
• Wyobrażenia na temat „alternatywnych” przeszłości

- Jaki mógłbym być? Co mogłem osiągnąć?

• Wyobrażenia na temat przyszłych stanów – kim

mogę być? Co może mnie spotkać? (ja przyszłe)

• Zróżnicowane co do charakteru

(pozytywne/negatywne), dziedzin życia, stopnia

realizmu.

Składowe pojęcia Ja:

ujęcie

Higginsa

Wyróżnienie dwóch wymiarów analizy pojęcia Ja:

• perspektywa oceny Ja (punkty widzenia) – rola

znaczących innych (związane z ja odzwierciedlonym):

- własny punkt widzenia
- cudzy punkt widzenia

• obszary (zakresy) Ja:

• Ja realne

• Ja idealne

• Ja powinnościowe
Oba wymiary tworzą 6 kategorii:
(1) Ja realne w oczach własnych - tradycyjne pojęcia Ja;
(2) Ja realne w oczach cudzych – Ja odzwierciedlone
(3-6) Ja idealne i Ja powinnościowe tworzą ukierunkowania Ja

–znaczenie rozbieżności między pojęciami Ja i

ukierunkowaniami Ja

Typ

rozbieżności

Znaczenie

Emocje

Ja realne własne-

ja idealne własne

Poziom

samoakceptacji,
niespełnienie
aspiracji własnych

Rozczarowanie,
frustracja

Ja realne własne
– ja idealne

innych

Niespełnienie
oczekiwań

otoczenia

Rozczarowanie,
frustracja

Ja realne własne
– ja
powinnościowe

własne

Obecność
niepożądanych
stanów

Poczucie winy,
moralna
niedoskonałość

Ja realne własne

– ja
powinnościowe
innych

Niespełnienie

wymogów
społecznych,
otrzymywanie kar

Lęk, poczucie

zagrożenia, wstyd

Inne koncepcje

Ujęcie Triandisa
Uwzględnienie kontekstu kulturowego (i typu kultury) w pojęciu

Ja:

Pojęcia Ja:

• prywatne;

• publiczne;

• kolektywne.

Ujęcie Markus i Cross

• Rodzaje samoopisu zależnie od przynależności kulturowej

(kolektywizm-indywidualizm):

• Ja niezależne;

• Ja współzależne.

Psycholingwistyka (Trzebiński; Cantor i Zirkel)

• Ujmowanie pojęcia Ja w kategoriach autonarracji, związanej

z analizą roli siebie w scenariuszach wydarzeń.

Obserwacyjna samokontrola zachowania

(Snyder)

Obserwacyjna

samokontrola

zachowania

Wysoka

niska

autoprezentacja

Świadoma,

dostosowana do

sytuacji społecznej

Brak umiejętności i

motywacji

autoprezentacyjnej

Wizja siebie

pragmatyczna

pryncypialna

Styl wchodzenia

w interakcję

społeczną

„jak stać się

odpowiednią osobą

w danej sytuacji”

„bycie sobą”

CELE JAKO SKŁADNIKI JA

Cele dystalne

Cele proksymalne

charakter

Dążenia osobiste

Doraźne zamiary

perspekty
wa

czasowa

długoterminowa

krótkoterminowa

znaczenie

Ukierunkowanie wyboru i
dążenia do celów
proksymalnych,

planowanie działania,
wyobrażenia na temat
realizacji celu, ocena
znaczenia osiągnięcia celu

Standardy procesu
samoregulacji

skutki

Poziom zadowolenia z
życia, nastrój

Modyfikacja

zachowania

Ja idealne

Cele

dystalne

Cele

proksymalne

„pragnienia”

Cele proksymalne

„zobowiązania”

Wymagania

(oczekiwania) ze

strony innych

Role i kontakty

społeczne

Inicjowanie i kontrola

działania

Źródło: Strelau, s. 589

Hierarchia celów a „zarządzanie”

działaniem

Motywy związane z ja

• Autowaloryzacja
Efekt bycia lepszym niż przeciętnie
 Koncepcja totalitarnego ego

(Greenwald)

• Autoweryfikacja
• Samopoznanie
• samonaprawa

Funkcje ja

• Utrzymywanie tożsamości
• Symulowanie psychiki partnerów

interakcji

• Regulacja celowego zachowania
Teoria przedmiotowej

samoświadomosci (Wicklund)

• Samokontrola

WYKONAWCZA FUNKCJA JA

Model energetyczny wyczerpywania się

zasobów ego Baumeistera

Przejawy:

• samokontrola – zdolność do kontrolowania

impulsów;

• podejmowanie decyzji (i dokonywanie

wyborów);

• angażowanie się w działanie – uwarunkowane

motywacją do zachowywania zasobów.

W trakcie tych czynności dochodzi do

wyczerpywania się zasobów ego. Zasoby są

odnawialne (wpływ nastroju pozytywnego).

SAMOOCENA

Źródła poczucia własnej wartości:
• Ocenianie siebie
• Sukces w ważnych dziedzinach
• Wartości społeczne

Funkcje pozytywnej

samooceny

• Skuteczniejsze osiąganie celów
• Bufor chroniący przed lękiem
 teoria opanowywania trwogi

(Greenberg, Solomon, Pyszczynski)

• Rola socjometru

Mechanizmy podtrzymywania niskiej

samooceny i związki niskiej samooceny

z działaniem:

• Potrzeba przewidywalności –

sprawowania poznawczej kontroli nad
otoczeniem (strategiczny

pesymizm)

• Potrzeba samoweryfikacji –

podtrzymanie obrazu siebie

• Potrzeba unikania wstydu

Wpływ samooceny na działanie

Niska

samoocena

Wysoka

samoocena

Cele

Łatwe

Trudne

motywacja

Unikanie wstydu Odczuwanie

dumy

reakcja po
porażce

Pogorszenie
funkcjonowania

Dobry poziom
funkcjonowania

atrybucja
porażki

Stałe,
wewnętrzne,

uogólnione

Zmienne,
zewnętrzne