DYSKURSY W EDUKACJI

WCZESNOSZKOLNEJ

WG. D. KLUS -STAŃSKIEJ

Pojecie dyskursu należy do

wieloznacznych potocznie używane jest

jako synonim rozmowy czy dyskusji

.

• Jednak w pedagogice nie tylko o

lingwistyczne aspekty tu chodzi ale

także o komunikacyjne.

• Pedagogika to zarazem dyscyplina

naukowa jak i działalność realizowana w

szkołach ( tu czasami to pedagogia).

• Dyskurs realizuje się w określonych

praktykach społecznych. Dyskurs zatem

nie jest tylko mówieniem o świecie ale

będąc też sposobem jego rozumienia,

nadaje sens otaczającej nas

rzeczywistości i bierze udział w jej

konstruowaniu.

Prof. T. Bezwińska analizując

dyskursy edukacyjne, opisując je

w trzech wariantach jako

:

• obecny w szkole gatunek mowy,
• zdarzenia interakcyjne,
• typ wypowiedzi i wytwarzania

wiedzy o edukacji w określonych
warunkach historycznych.

Dyskursy pedagogiki wczesnoszkolnej to

systemy i sytuacje wypowiedzi na tematy

będące jej przedmiotem (dziecko jego rozwój,

wczesna edukacja, nauczanie, uczenie się,

program, lekcja)

• Dyskurs ustala pewien rodzaj

porządku społecznego.

• Dyskurs nie tylko opisuje i

wyjaśnia ale też tworzy

rzeczywistość społeczną.

• Wszystkie elementy pedagogiki

też są dyskursywne – dziecko,

rozwój nauczyciel, wychowanie,

podręcznik, itp.

Rzeczywistość wczesnoszkolna jest taka jak o niej

mówimy. Obszary dyskursów w edukacji

wczesnoszkolnej wyznaczają zakresy dwóch grup

pytań:

• Kim jest dziecko, na czym polega

jego rozwój jakie ma zdolności
intelektualne, społeczne? Czym
jest uczenie się i nauczanie?

• Czym są określane obserwowane

czynności ucznia i nauczyciela?
Jaki jest ich sens? Jaką wiedzę
zawiera ten lub inny podręcznik?

DYSKURS KRYTYCZNO-

EMANCYPACYJNY

„Edukować to skłaniać do krytycznego

angażowania się”

• Źródła: socjologiczne teorie konfliktu, pedagogika

krytyczna, pedagogika emancypacyjna, pedagogika

oporu.

• Rozwój dziecka: inicjowany jest przez napięcie między

kooperacją a oporem; polega na nabywaniu

kompetencji emancypacyjnych i zdolności do roszczeń

wobec przynależnych praw (również intelektualnych).

• Zaufanie do wiedzy: wysokie, uczeń traktowany jako

kompetentny intelektualnie w podejmowanym wysiłku

rozumienia skonfliktowanego, pełnego problemów i

niejasności świata.

• Koncepcje i decyzje: treścią i celem edukacji jest

wzmacnianie zdolności do podejmowania

autonomicznych (również ryzykownych) decyzji

intelektualnych, aksjologicznych, społecznych itd.

• Tworzenie wiedzy: polega na stawaniu się

zdolnym do zaangażowanej krytyki i

uaktywniania własnych strategii

intelektualnych.

• Projekt zajęć: otwarty, elastyczny,

budowany wokół problemów i kontrowersji.

• Oddziaływanie: symetryczne, ujawniające

polityczność i konieczność zaangażowania.

• Typowa leksyka: zaangażowanie,

rozumienie, emancypacja.

• Potoczny opis mechanizmów uczenia się:

„Myśl po swojemu. Ma do tego prawo”.

• Metafory: nauczyciel- rewolucjonista,

moderator; uczeń- bojownik; klasa- forum

dyskusyjne, centrum inicjatyw.

DYSKURS KONSTRUKTYWISTYCZNO-

ROZWOJOWY

„Edukować to organizować środowisko”

• Źródła: konstruktywizm poznawczo-rozwojowy,

progresywizm, pedagogika liberalna.

• Rozwój dziecka: definiowany przez indywidualny

przyrost kompetencji badawczych, przebieg

poprzez błędy, chybione hipotezy i ich

samodzielną rekonstrukcję.

• Zaufanie do wiedzy: zaufanie do wiedzy osobistej

(ucznia i nauczyciela), budowanej na drodze

rozwiązywania osobiście angażujących

problemów; wiedza ucznia akceptowana jako

niedoskonała, ale właściwa rozwojowo.

• Koncepcje i decyzje: symetryczne, uczeń

zachęcany do samodzielnego tworzenia koncepcji

i podejmowania decyzji, nawet błędnych

(„spróbuj”)

• Tworzenie wiedzy: samodzielna, aktywna

konstrukcja i rekonstrukcja umysłowych

modeli rzeczywistości nie wymaga

obecności dorosłego.

• Projekt zajęć: organizacja warsztatu

badawczego i zadań problemowych, efekty

definiowane jako względnie

nieprzewidywalne

• Oddziaływanie: organizacyjne, prowokacja

poznawcza.

• Typowa leksyka: badanie, eksplorowanie,

eksperymentowanie, uczenie się.

• Potoczny opis mechanizmów uczenia się:

„Próbuje, aż dorośnie i zrozumie”.

• Metafory: nauczyciel- mecenas,

organizator; uczeń- naukowiec; klasa-

laboratorium badawcze.

DYSKURS FUNKCJONALISTYCZNO-

BEHAWIORYSTYCZNY

„Edukować to kierować”

• Źródła: funkcjonalizm, behawioryzm,

pedagogika pozywistyczno - konserwatywna.

• Rozwój dziecka: ujmowany liniowo i

hierarchicznie, związany ze spełnianiem

standardów, poddawany pomiarowi

dydaktycznemu.

• Zaufanie do wiedzy: wiedza akceptowana

pochodzi z ustaleń zewnętrznych; nie należy ani

do ucznia, ani nawet do nauczyciela.

• Koncepcje i decyzje: koncepcje zewnętrzne

(poza przypadkami nauczycieli – nowatorów),

decyzje pozornie nauczycielskie, nie

refleksyjnie przejmowane z obowiązującej

pedagogii; decyzyjność ucznia niedopuszczalna.

• Tworzenie wiedzy: rozumiane jako

przyswajanie informacji i instrukcji

pochodzących z zewnętrznego

przekazu.

• Projekt zajęć: uniwersalny,

szczegółowy konspekt lekcji

• Oddziaływanie: wdrożeniowo-

korekcyjno- interwencyjne.

• Typowa leksyka: przyswajanie,

ćwiczenie, wdrażanie, kształtowanie,

zapoznawanie, nauczanie.

• Metafory: nauczyciel- rzemieślnik;

uczeń- puste naczynie; klasa- warsztat.

• Potoczny opis mechanizmów uczenia

się: „Słuchaj i ucz się”.

DYSKURS KONSTRUKTYWISTYCZNO-

SPOŁECZNY

„Edukować to wspierać/współpracować”

• Źródła: interakcjonizm, konstruktywizm

społeczno- rozwojowy.

• Rozwój dziecka: przejście od potoczności do

nauki przebiega dzięki współpracy z

dorosłym, uwarunkowanej edukacją.

• Zaufanie do wiedzy: ograniczone, uczeń

bardziej kompetentny dzięki wsparciu

nauczyciela.

• Koncepcje i decyzje: tworzone i podejmowane

pod kontrolą nauczyciela.

• Tworzenie wiedzy: negocjacje między

pojęciami potocznymi (skonstruowanymi

przez dziecko) a publicznymi/naukowymi

(reprezentowanymi przez dorosłego

• Projekt zajęć: zindywidualizowany,

kierująco- konsultacyjny.

• Oddziaływanie: pomocowe,

współpracujące.

• Typowa leksyka: wsparcie,

kształtowanie, prowadzenie.

• Potoczny opis mechanizmów uczenia

się: „Wiele potrafi, ale potrzebuje
pomocy”.

• Metafory: nauczyciel- doradca,

przewodnik; uczeń- asystent,
terminator; klasa: warsztat mistrza

DYSKURS HUMANISTYCZNO-

ADAPTACYJNY

„Edukować to akceptować”

• Źródła: naturalizm. Psychologia humanistyczna,

pedagogika romantyczno- liberalna, personalizm.

• Rozwój dziecka: wiązany z potencjałem

samorozwojowym i zdobywaniem samowiedzy;

niemierzalny.

• Zaufanie do wiedzy: akceptowana intuicja i wiedza

nauczyciela; afirmacja dziecięcego braku wiedzy

jako „naturalnego”; nieufność wobec poszerzania

wiedzy ucznia, infantylizowanie treści; zaufanie

do samowiedzy dziecka.

• Koncepcje i decyzje: pozornie symetryczne (w

rzeczywistości nauczyciel postępuje tak, by

dziecko chciało tego, czego on chce); decyzyjność

i koncepcyjność ucznia w sprawach

drugorzędnych; decyzje dorosłych uzasadniane

merytorycznie, a nie statusem.

• Tworzenie wiedzy: osobiste,

zindywidualizowane, skoncentrowane

na relacjach interpersonalnych.

• Projekt zajęć: ramowy, elastyczny,

procesualny, oparty na swobodnej

komunikacji i zabawie oraz

identyfikacji potrzeb dziecka.

• Oddziaływanie: partnersko-

terapeutyczne, troskliwa akceptacja.

• Typowa leksyka: ekspresja, zabawa,

spontaniczność, działanie, uczenie się,

samorozwój i bycie sobą.

• Metafory: nauczyciel- ogrodnik, uczeń-

cenna roślina; klasa- słoneczna polana.

• Potoczny opis mechanizmów uczenia

się: „Pozwólmy jej/mu być dzieckiem”.