Zaburzenia

nastroju

ZABURZENIA NASTROJU w ICD-

ZABURZENIA NASTROJU w ICD-

10

10

Epizod maniakalny (F 30)

Epizod maniakalny (F 30)

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (F 31)

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (F 31)

Epizod depresyjny (F 32)

Epizod depresyjny (F 32)

Zaburzenia depresyjne nawracające (F 33)

Zaburzenia depresyjne nawracające (F 33)

Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju

Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju

(F 34)

(F 34)

w tym:

w tym:

cyklotymia

cyklotymia

dystymia

dystymia

Inne zaburzenia nastroju (F 38)

Inne zaburzenia nastroju (F 38)

w tym:

w tym:

mieszany epizod afektywny

mieszany epizod afektywny

nawracające krótkotrwałe zaburzenia

nawracające krótkotrwałe zaburzenia

depresyjne

depresyjne

ZABURZENIA NASTROJU w DSM-

ZABURZENIA NASTROJU w DSM-

IV

IV

ZABURZENIA

DEPRESYJNE

DEPRESJA

DUŻA

EPIZOD

POJEDYNCZY

DEPRESJA

DUŻA

NAWRACAJĄCA

DYSTYMIA

ZABURZENIA

DWUBIEGUNOWE

TYPU I

T YPU II

CYKLOTYMIA

OBJAWY OSIOWE DEPRESJI

Obniżenie
nastroju

Depresja – smutek, przygnębienie,
przykre przeżywanie ogółu wydarzeń

Anhedonia – niemożność przeżywania radości,
szczęścia, satysfakcji

Zobojętnienie depresyjne

Obniżenie napędu
psychoruchowego

Spowolnienie myślenia, tempa wypowiedzi

Poczucie obniżonej sprawności pamięci, intelektu
Abulia
Spowolnienie ruchowe (aż do zahamowania)

Utrata energii, siły, poczucie ciągłego zmęczenia fiz.

Zaburzenia
rytmu
okołodobowego

i obj. somatyczne

Hiposomnia (wczesne budzenie się, sen płytki,
przerywany) lub hipersomnia (z sennością w ciągu dnia)

Zab. rytmu okołodob. – „rano gorzej, wieczorem lepiej”
Bóle głowy, wysychanie w jamie ustnej, zaparcia

Brak apetytu, utrata masy ciała

Lęk

Poczucie napięcia, zagrożenia, trwożliwe oczekiwanie
Niepokój manipulacyjny, podniecenie ruchowe

OBJAWY WTÓRNE DEPRESJI

Depresyjne

zaburzenia
myślenia

Poczucie winy (aż do urojeń grzeszności, winy, kary)
Depresyjna ocena własnej osobowości, zdrowia, szans

wyleczenia (aż do urojeń hipochondrycznych, urojeń
nihilistycznych)

Depresyjna ocena własnej sytuacji, przeszłości,
przyszłości (aż do urojeń nihilistycznych, klęski,
katastrofy)

Zniechęcenie do życia, myśli i tendencje samobójcze

Zaburzenia

aktywności
złożonej

Zmniejszenie liczby i zakresu zainteresowań
Obniżenie zdolności do pracy
Osłabienie kontaktów z otoczeniem, izolowanie się

Samozaniedbanie

Kryteria diagnostyczne depresji

wg ICD-10

Objawy podstawowe

(obecne co najmniej 2 objawy, przez min. 2 tygodnie)

1. Obniżenie nastroju

2. Utrata zainteresowań i/lub radości

3. Zaburzenia napędu psychoruchowego

Inne częste objawy

(stwierdzenie 2-4 objawów)

1. Pogorszenie koncentracji

2. Utrata poczucia własnej wartości

3. Poczucie winy

4. Zahamowanie lub niepokój

5. Próby samobójcze

6. Zaburzenia snu

7.

Utrata łaknienia

Zespół tzw. objawów somatycznych

(co najmniej 4 objawy)

1. Utrata zainteresowania przyjemnością, obniżenie zdolności do jej przeżywania

2. Zobojętnienie

3. Przedwczesne budzenie się rano
4. Nasilenie depresji w godzinach porannych

5. Zahamowanie lub pobudzenie psychomotoryczne

6. Utrata łaknienia

7. Spadek wagi ciała (5% w stosunku do wagi z ubiegłego miesiąca)

8. Obniżenie popędu płciowego

OBJAWY OSIOWE ZESPOŁU

MANIAKALNEGO

Nastrój

maniakalny

Stałe wzmożenie samopoczucia, stałe zadowolenie, uczucie

radości, szczęścia – beztroska, skłonność do żartów,

brak adekwatnych reakcji na wydarzenia
W nasilonej manii – nastrój gniewliwy (dysforia)

Przyspieszone

tempo myślenia

Tok myślenia wydatnie przyspieszony, może dochodzić

do gonitwy myśli, do porozrywania wątków myślowych

Przyspieszone kojarzenie, brak precyzji myślenia –
wielomówność, z przyspieszeniem tempa wypowiedzi

słownych, niekiedy bardzo dużym (słowotok)
Duża odwracalność uwagi; pamięć zwykle sprawna

Wzmożona

aktywność

ruchowa

Aktywność ruchowa – niemal zawsze wzmożona

z poczuciem niespożytej energii i brakiem męczliwości

Nadmierna ruchliwość, wszędobylstwo, aż do
gwałtownego, bezładnego podniecenia

Zaburzenia

rytmów

biologicznych

Zaburzenia rytmu snu i czuwania – zmniejszenie ilości snu,
wczesne budzenie się

Dobowe wahania – nasilenie objawów wieczorem i rano

EPIZOD MANIAKALNY



Hipomania

(zaburzenia nastroju i zachowania są

zbyt przewlekłe i uporczywe i wyraźne, żeby zaliczyć je

do cyklotymii, nie towarzyszą im urojenia ani omamy),



Mania bez objawów psychotycznych

(epizod powinien utrzymywać się co najmniej 1 tydzień,

jego nasilenie powinno uniemożliwiać wykonywanie
codziennej pracy i zaburzać aktywność w środowisku)

,



Mania z objawami psychotycznymi

(drażliwość, podejrzliwość, urojenia wielkościowe,
posłannictwa religijnego, prześladowcze)

.

INNE ZABURZENIA NASTROJU



Epizod mieszanych zaburzeń
afektywnych

Epizod afektywny utrzymujący się co
najmniej 2 tygodnie, który cechuje
współwystępowanie lub szybka zmiana
(zazwyczaj w ciągu kilku godzin) objawów
hipomanii, manii lub depresji.

INNE ZABURZENIA NASTROJU



Nawracające krótkotrwałe zaburzenia

depresyjne

Nawracające, trwające krótko epizody

depresji, pojawiające się prawie co miesiąc,

w okresie minionego roku. Czas trwania

poszczególnych epizodów nie przekracza 2

tygodni (typowo 2-3 dni, z powrotem do

pełnego zdrowia), spełniają kryteria F.32.

ZABURZENIA AFEKTYWNE

SEZONOWE (SAD):



Występowanie epizodów depresji głównie
zimą, u licznych chorych występują stany
hipomanii wiosną, u części pojawiają się
epizody afektywne również w innych porach
roku.



60-90% u kobiet, głównie w rejonach, w
których występuje w okresie zimy duży
niedobór światła słonecznego.



Objawy: ciągłe zmęczenie, zasypianie,
wzmożone zapotrzebowanie na
węglowodany + typowe objawy depresji

DEPRESJA

POPORODOWA



od 1992r. odrębna jednostka
nozologiczna



Pod względem objawów klinicznych
podobna do każdego innego rodzaju
depresji



Ze względu na niespecyficzną
sytuację (ciąża) – większe nasilenie
symptomów neurotycznych

KLASYFIKACJA

POPORODOWYCH ZABURZEŃ

NASTROJU



Smutek poporodowy



Depresja poporodowa



Psychoza poporodowa

SMUTEK POPORODOWY



Powszechna reakcja związana z narodzinami dziecka



Dotyka 39-85% kobiet



W ciągu pierwszych 14 dni po porodzie



Uwarunkowana głównie zmianami hormonalnymi i
depresją w czasie ciąży



Objawy: obniżony nastrój, wybuchy płaczu,
drażliwość i wahania nastroju, nerwowość, lęk,
zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia



Powrót do równowagi następuje najpóźniej ok. 3
miesiąca



Brak konieczności stosowania farmakoterapii



Rola wsparcia ze strony otoczenia

DEPRESJA

POPORODOWA



Pierwsze 3 miesiące po porodzie



Dotyka ok. 10-20% nowych matek



Czas trwania: od 3 tygodni (O’Hara, 1984) do
12 miesięcy (Pitt, 1968)



Objawy: drażliwość, obniżenie nastroju,
przygnębienie, zmęczenie, osłabienie
zainteresowań, poczucie winy za nie
wywiązywanie się z roli matki, lęk o dziecko,
negatywna ocena własnych kompetencji jako
matki, osłabienie koncentracji uwagi

PSYCHOZA

POPORODOWA



Najpoważniejsza postać depresyjnych

zaburzeń nastroju



Dotyka jedną na 500-1000 kobiet



Pojawia się w 2-4 tyg. po porodzie



Wiąże się z zaburzeniami o charakterze

psychotycznym



Symptomy to m.in.: obniżenie nastroju i

napędu psychoruchowego, urojenia,

halucynacje, myśli samobójcze



Leczenie wymaga hospitalizacji i

farmakoterapii

DEPRESJA JAKO POWIKŁANIE:

(Pużynski, 2005)

 Chorób układu krążenia
 Zaburzeń hormonalnych i innych

schorzeń przemiany materii

 Nowotworów
 Zabiegów chirurgicznych
 Chorób narządów miąższowych
 Chorób przewlekłych
 Chorób układowych
 Infekcji przewlekłych
 Infekcji wirusowych
 Niedoborów witamin
 Zatruć przewlekłych



Chorób układu krążenia



Zaburzeń hormonalnych i innych
schorzeń przemiany materii



Nowotworów



Zabiegów chirurgicznych



Chorób narządów miąższowych



Chorób przewlekłych



Chorób układowych



Infekcji przewlekłych



Infekcji wirusowych



Niedoborów witamin



Zatruć przewlekłych

,

,

PRZYCZYNY ZESPOŁÓW

MANIAKALNYCH



Nadczynność tarczycy,



Nadczynność nadnerczy, mocznica,

hemodializa,



Niedobory witamin: PP,B12,



Grypa, mononukleoza zakaźna,



Zabiegi chirurgiczne,



Choroby zwyrodnieniowe OUN: pląsawica,

SM, ch. Picka, kiła OUN,



Guzy mózgu, stany pourazowe i zapalne

OUN.

DEPRESJA

U DZIECI I MŁODZIEŻY

DEPRESJA

DEPRESJA

U DZIECI I MŁODZIEŻY

U DZIECI I MŁODZIEŻY



może występować we wszystkich stadiach rozwoju
dziecka



na depresję cierpi ok. 10-15% adolescentów



rzadko rozpoznawana - czasami trudno ją odróżnić od
normatywnych zachowań



depresja dzieci i młodzieży ma wiele masek - rzadko
kiedy wyznacznikiem depresji jest smutek.



jeśli chodzi o rodzinne uwarunkowania są to:
doświadczanie przemocy (częściej manifestuje się
depresją u dziewcząt), depresyjna matka lub brak
matki (choroba, śmierć, niedostępność emocjonalna).



przyczyną może też być poczucie niższości społecznej,
np. gdy uczeń nie radzi sobie z jakimś problemem
(dysleksja)

DEPRESJA U DZIECI

od 7 do 30 m-ca życia



przyczyna – dłuższa niż 1 tydzień
separacja z opiekunami



objawy: zobojętnienie, jadłowstręt,
zahamowanie rozwoju
psychomotorycznego, smutny
wyraz twarzy

OBJAWY U NIEMOWLĄT:



dramatyczna zmiana w zachowaniu



wzmożona lękliwość (reagowanie krzykiem na

zbliżające się osoby, nieustanny płacz)



zanikają objawy czynnego protestu i dziecko

staje się mniej aktywne, przestaje interesować

się otoczeniem, izoluje się



sprawia wrażenie głęboko depresyjnego;

przestaje mówić (tylko ruchy stereotypowe)



niektóre objawy: odmowa jedzenia, wymioty,

zmniejszenie masy ciała, bezsenność, zmiany

skórne, obniżenie odporności na zakażenie

DEPRESJA U DZIECI I MŁODZIEŻY

DEPRESJA U DZIECI I MŁODZIEŻY



Nadruchliwość lub obniżony napęd



Nieprawidłowy kontakt z otoczeniem, uboga inicjatywa lub jej

brak



Unikanie zabaw, gier i rówieśników



Napady płaczu lub krzyku



Zaburzenia apetytu



Zaburzenia snu



Lęki nocne



Drażliwość i wybuchy złości



Znudzenie, zmęczenie



Trudności w koncentracji uwagi – najczęściej skłaniają

adolescenta i jego rodzinę do szukania pomocy, bo ma trudności

w nauce mimo, że się uczy



Zainteresowanie własnym ciałem i zdrowiem



Zachowania buntownicze – ucieczki z domu, wagary, zachowania

autoagresywne i antyspołeczne

Etiologia depresji u dzieci

i młodzieży

Czynniki psychogenne



utrata osób bliskich,



deprywacja potrzeb

emocjonalnych,



przewlekłe zagrożenie karą,

niepowodzeniem,

nadmiernym obciążeniem,



Środowiskowe następstwa

kalectwa fizycznego czy

psychicznego,



depresja rodziców



szkoła – przeciążenie

obowiązkami szkolnymi +

patologia grupy,



zespół dziecka

maltretowanego

Czynniki somatogenne



cukrzyca,



zaburzenia hormonalne



białaczka,



zaburzenia odżywiania +

niedobory witamin,



przewlekle stany infekcyjne

CZYNNIKI RYZYKA

CZYNNIKI RYZYKA



Genetyczna podatność, występowanie zaburzeń nastroju w rodzinie –
jeśli wiemy, że np. ojciec/matka chorują na depresję



Wczesne doświadczenie straty – dotyczy utraty zdrowia, chorób,
traumatycznych zranień w okresie dzieciństwa. Mogą to tez być straty o
podłożu psychologicznym: osierocenie, rozstanie, przebywanie w domu dziecka,
niekorzystne warunki społeczne



Problemy w kontaktach z rodzicami – takie, które mogą prowadzić do braku
poczucia bezpieczeństwa, co czyni szczególnie podatnym na depresje; karzący,
krytyczny, autorytarny model rodzicielstwa, kiedy rodzic bardziej zwraca uwagę
na porażki niż sukcesy ale także obojętność ze strony rodziców, co wywołuje
lęk przed utrat a kontaktu z nimi i porzuceniem; przemoc w rodzinie



Indywidualne cechy osobowości – niski poziom inteligencji; trudny
temperament, który nie ułatwia nastolatkowi regulowania nastroju; niska
samoocena i przekonania, że ważne źródła wsparcia są niedostępne, co może
wywoływać poczucie bezradności i pociągać za sobą rozwój depresji

Typy depresji wg J.

Bomby

1. depresja „czysta”



Obniżony nastrój



Obniżony napęd



Lęk, gł. przed przyszłością

2. depresja

„rezygnacyjna”



Trudności w nauce



Poczucie bezsensu życia



Tendencje i próby

samobójcze

3. depresja „z
niepokojem”



Niepokój



Dysforia



Zachowania

autodestrukcyjne

4. depresja
„hipochondryczna”



Niepokój o własne zdrowie



Somatyczne objawy lęku

KLINICZNE OBJAWY DEPRESJI U

DZIECI I MŁODZIEŻY

Nastrój



Depresyjny
nastrój



Niezdolność do
odczuwania
przyjemności



Irytacja



Lęk

Zachowanie



Pobudzenie lub
opóźnienie
psychomotoryczn
e



Otępienie
depresyjne

KLINICZNE OBJAWY DEPRESJI U

DZIECI I MŁODZIEŻY c.d.

Związki



Rozpad więzi

rodzinnych



Wycofanie ze

związków

rówieśniczych



Słabe wyniki w

nauce

Stan somatyczny



Zmęczenie



Zaburzenia snu



Bóle



Utrata

apetytu/nadmierny

apetyt



Zmiana wagi ciała



Zmiany nastroju w

ciągu dnia (gorzej rano)



Zanik zainteresowania

sferą seksualną

KLINICZNE OBJAWY DEPRESJI U

DZIECI I MŁODZIEŻY

Zdolności poznawcze



Negatywna ocena

siebie, świata i

przyszłości



Zwiększone poczucie

winy



Myśli samobójcze



Zaburzenia poznawcze



Niemożność

koncentracji



Nieumiejętność

podejmowania decyzji

Spostrzeganie



Skupienie na

negatywnych

aspektach sytuacji



Omamy wywołane

nastrojem (w ostrych

przypadkach)

LECZENIE DEPRESJI U DZIECI i

LECZENIE DEPRESJI U DZIECI i

MŁODZIEŻY

MŁODZIEŻY

Psychodedukacja rodziców

Psychodedukacja rodziców

Terapia rodzinna

Terapia rodzinna

Kształtowanie umiejętności

Kształtowanie umiejętności

społecznych

społecznych

Interwencje szkolne

Interwencje szkolne

Farmakoterapia

Farmakoterapia

•Psychoedukację, w tym psychoedukacja rodziców

•Psychoedukację, w tym psychoedukacja rodziców

•Psychoedukację, w tym psychoedukacja rodziców

DEPRESJA WIEKU

PODESZŁEGO

Depresja jest najczęściej spotykanym
zaburzeniem psychicznym u pacjentów powyżej
65 roku życia. Rozpowszechnienie od 5 do 44 %.

U pacjentów w podeszłym wieku obraz kliniczny
depresji niekiedy przypomina zespół otępienny
(rzekome otępienie depresyjne).

Dość często oba stany (depresja i otępienie)
współistnieją, depresja pogłębia wówczas
zaburzenia pamięci i deficyt procesów
poznawczych.

„Depresja u dorosłych wcale nie

nasila się z wiekiem.

Komplikacje depresyjne w

podeszłym wieku to poczucie

bezradności wynikające z

pogorszenia sprawności

fizycznej i zdolności

umysłowych”

Selligman, „Psychopatologia”

RÓŻNICOWANIE

ALTZHEIMERA Z DEPRESJĄ



Depresja osiąga pełne maximum – potem się wychodzi; w

Alzheimerze jest postępująca



Początek depresji nie musi być przewlekły



Spadek sprawności intelektualnej może występować w

depresji, ale jest pozorny



W depresji zaburzenia poznawcze – czasowe



W chorobie Alzheimera nie działają leki antydepresyjne



Pacjenci w depresji mają poczucie, że deficyty poznawcze im

przeszkadzają, czują braki i cierpią z tego powodu



Pacjenci w demencji mają tendencje do minimalizowania

deficytów poznawczych („o co ci chodzi”, „ze mną wszystko w

porządku”)



W przypadku deficytu pamięci: jeśli pacjent w demencji

czegoś nie pamięta to już sobie nie przypomni, natomiast

pacjent w depresji może sobie daną informację przypomnieć

później (pytanie diagnostyczne: „czy jeśli pan czegoś

zapomina, to potem może sobie przypomnieć?”)

SPOSÓB POSTRZEGANIA

RZECZYWISTOŚCI w DEPRESJI



Myślenie typu „wszystko albo nic” – przyjmowanie

ekstremalnych, kategorycznych kryteriów: albo jestem

człowiekiem sukcesu, albo ofiarą losu.



Selektywna ocena – wybiórcze koncentrowanie się na

niewielkim elemencie danej sytuacji i wyciąganie na tej

podstawie pochopnych wniosków: popełniłem błąd i wszystko

co robię jest bez sensu.



Uogólnianie – rozpamiętywanie jednego wydarzenia i

rozciąganie znaczenia na wszystkie inne sfery: nie uśmiechnął

się do mnie, na pewno mnie nie znosi.



Wyolbrzymianie – przesada nadawaniu znaczenia

wydarzeniom: powiedziała, że zrobiłem w wypracowaniu dwa

błędy. Cała praca jest do niczego.



Personalizacja – przypisywanie sobie winy za negatywne

odczucia innych osób: wyglądał na wkurzonego. Musiałem coś

zrobić nie tak.



Rozumowanie emocjonalne – postrzeganie odczuć jako

faktów: widzę to w czarnych kolorach, a więc tak będzie.

ROZPOZNAWANIE - PYTANIA

ROZPOZNAWANIE - PYTANIA

POMOCNICZE:

POMOCNICZE:



Czy jest coś co cię szczególnie martwi?/Czy jest coś, czym martwi się państwa

Czy jest coś co cię szczególnie martwi?/Czy jest coś, czym martwi się państwa

dziecko?

dziecko?



W jakim ostatnio byłeś nastroju?

W jakim ostatnio byłeś nastroju?



Czy byłeś bardziej smutny niż zwykle?

Czy byłeś bardziej smutny niż zwykle?



Czy byłeś bardziej zirytowany bądź niespokojny niż zwykle? Czy czułeś się normalnie?

Czy byłeś bardziej zirytowany bądź niespokojny niż zwykle? Czy czułeś się normalnie?



Czy byłeś spięty lub zalękniony bardziej niż zwykle?

Czy byłeś spięty lub zalękniony bardziej niż zwykle?



Czy unikałeś ostatnio przyjemności?

Czy unikałeś ostatnio przyjemności?



Czy byłeś bardziej/mniej aktywny niż zwykle?

Czy byłeś bardziej/mniej aktywny niż zwykle?



Jak wyglądają ostatnio twoje kontakty z innymi?

Jak wyglądają ostatnio twoje kontakty z innymi?



Czy utrzymanie dobrych relacji przysparza ci więcej trudności niż zazwyczaj?

Czy utrzymanie dobrych relacji przysparza ci więcej trudności niż zazwyczaj?



Czy ostatnio dobrze sypiasz?

Czy ostatnio dobrze sypiasz?



Czy zmienił się twój apetyt lub waga ciała?

Czy zmienił się twój apetyt lub waga ciała?



Jaki masz nastrój rano, a jaki wieczorem?

Jaki masz nastrój rano, a jaki wieczorem?



Jakie masz plany na przyszłość?

Jakie masz plany na przyszłość?



Czy nie masz kłopotów z podejmowaniem decyzji?

Czy nie masz kłopotów z podejmowaniem decyzji?



Czy jesteś w stanie skupić się tak samo jak kiedyś?

Czy jesteś w stanie skupić się tak samo jak kiedyś?

DEPRESJA a PRÓBY

DEPRESJA a PRÓBY

SAMOBÓJCZE

SAMOBÓJCZE



Depresja jest chorobą, w której istnieje największe ryzyko
samobójstwa.



Częstotliwość samobójstw wśród nastolatków zwiększa się zwłaszcza
wśród chłopców: pomiędzy 15 a 19 rokiem życia – ok. 15% nastolatków
popełnia samobójstwo, znacznie większy odsetek podejmuje
pozorowana próbę samobójczą.



Młodzi ludzie podejmują próby samobójcze z wielu powodów. Często
postrzegają samobójstwo jako jedyne rozwiązanie trudności
wynikających z szeroko rozumianej straty lub konfliktu. Akt
samobójczy spełnia wówczas jedna z wymienionych funkcji:

► Ucieczka przed sytuacją lub stanem psychicznym, których nie da się

wytrzymać

► Odegranie się na innych poprzez wywołanie u nich poczucia winy
► Wymierzenie sobie kary
► Zapewnienie sobie troski, opieki i uwagi innych
► Poświecenie się w imię wyższych celów

CECHY OSOBOWOŚCI ZWIĄZANE Z RYZYKIEM PRÓBY
SAMOBÓJCZEJ:

zmienny nastrój,

demonstrowanie złości lub zachowanie agresywne,

zachowanie antyspołeczne,

wyładowywanie się przez zachowania gwałtowne (typu acting-

out),

drażliwość,

sztywność myślenia i strategii radzenia sobie ze stresem

,

mała zdolność rozwiązywania problemów, kiedy pojawiają się
trudności,

tendencja do życia w świecie iluzorycznym (złudzeń),

fantazje wielkościowe na przemian z poczuciem własnej
bezwartościowości,

skłonność do doznawania rozczarowań,

lęk, szczególnie jako reakcja na niewielkie dolegliwości
somatyczne lub rozczarowania,

poczucie niższości i braku pewności siebie, które może być
maskowane demonstrowaniem własnej wyższości, odrzucaniem
innych lub prowokacyjnym zachowaniem wobec nich

Czynniki zwiększające

prawdopodobieństwo skutecznego

zamachu samobójczego



Samobójstwa w rodzinie



♂



Wcześniejsze samouszkodzenia



Wcześniejsze próby samobójcze



> 45 r. ż.



Zapowiadanie



Przygotowania



Nagła poprawa nastroju u osoby depresyjnej



Utrata (szeroko rozumiana)



Bycie dzieckiem niechcianym

wg oprac. M.

Karlińskiej

Jakie są symptomy tego,

że ktoś dąży do śmierci?



nie musi być agresywny



próby samobójcze



promiskuitywizm seksualny – często u

nastolatków – to forma niszczenia wszystkiego

tego, co ma w życiu dobre



uprawianie niebezpiecznych zawodów/sportów

– balansowanie na granicy życia i śmierci



palenie



picie