Zaburzenia nastroju

Depresja

Zaburzenie dwubiegunowe

Samobójstwo w depresji

Depresja sezonowa

dr hab. J.M. Rakowska

Depresja

Kryteria diagnostyczne

A. Przynajmniej pięć z następujących objawów wystąpiło w ciągu dwóch tygodni i

przynajmniej jeden dotyczy nastroju depresyjnego lub utraty zainteresowań albo

braku przyjemności z ich realizacji:

(1) Nastrój depresyjny utrzymuje się codziennie przez większość dnia (subiektywne odczucie

smutku lub pustki, płacz).

(2) Osłabienie zainteresowania lub nie odczuwanie przyjemności z czynności czerpanych z

wykonywania czynności w ciągu dnia;

(3) Utrata lub przyrost wagi; spadek lub wzrost apetytu.
(4) Bezsenność lub potrzeba snu więcej niż normalnie.
(5) Pobudzenie lub zahamowanie motoryczne;
(6) Zmęczenie i utrata energii;
(7) Poczucie bezwartościowości lub nadmierne nieuzasadnione poczucie winy; obwinianie

siebie o spowodowanie choroby;

(8) Spadek zdolności myślenia lub koncentracji; lub brak stanowczości;
(9) Myśli na temat śmierci.
B. Objawy powodują gorsze funkcjonowanie społeczne
C. Objawy te nie są spowodowane stanem żałoby po stracie bliskiej osoby, które są

traktowane jako normalne, gdy się utrzymują przez dwa miesiące po stracie.

E. Nie spełnia kryteriów epizodu mieszanego.
F. Objawy nie są wynikiem zażycia substancji , jak narkotyki lub leki; ani stanu zdrowia, jak

nadczynność tarczycy.

Częstość występowania, przebieg,

współwystępowanie

■ 5% populacji cierpi na depresję w danym momencie czasu.
17 % doświadczyło depresji w jakimś momencie życia (Angst 1999).
■ Depresja występuje dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn

(Nolen-Hoeksema 1988;Silberg i in. 1999).

■ Podwójna liczba kobiet w porównaniu z liczbą mężczyzn relacjonuje

wystąpienie depresji w ciągu życia (Keller i in., 1984).

■ U większości chorych depresja nieleczona, chociaż nawraca, ma

tendencję do ustępowania w miarę upływu czasu.

Nieleczony epizod depresji u 25% osób trwa krócej niż miesiąc; u 50

% osób - 3 miesiące; u 25% do roku lub dłużej.

Czasem depresja staje się chroniczna. Wtedy osoba nie wraca w pełni

do stanu funkcjonowania sprzed zachorowania (Keller i in., 1984).

Występuje w wieku 24-29 lat (Keller i in., 1984).
Może współwystępować z atakami paniki , nadużywaniem substancji

uzależniających, dysfunkcjami seksualnymi i zaburzeniami

osobowości.

depresja

Etiologia – wyjaśnienie spoleczno-kulturowe

1. Występuje częściej u tych, którzy doświadczają więcej sytuacji

stresujących:

■ Biedni (Clarke 2000).
■ Brak wsparcia (Jenkins i in., 1998).
■ Układ okoliczności: kobieta więcej niż troje dzieci, śmierć ojca, brak

wsparcia, brak zatrudnienia (Brown i Harris1978).

■ kobiety częściej reagują depresją w porównaniu z mężczyznami, ponieważ

mają więcej obowiązków i niższe zarobki (Bird i Rieker 1999).

2. Częściej wśród kobiet, ponieważ oczekiwania społeczne są, aby

kobiety zachowały się w sposób predysponujący je do depresji

Emocje w reakcji na stresującą sytuację:
■ kobiety = bierność i płacz - mężczyźni =gniew lub zobojętnienie.
Zachowanie w reakcji na stratę:
■ kobiety = bezradność i roztrząsanie złych wydarzeń, co pogłębia depresję;

mężczyźni reagują działaniem (Nolen –Hoeksema i Girus 1994).

■ Kobiety posiadające gen hipotetycznie tworzący podatność na depresję

popadają w depresję; a mężczyźni noszący ten sam gen popadają w

alkoholizm (Robinson i in. 1971; Winokur 1972).

■ kobiety spełniają ideał atrakcyjności (Bird i Rieker 1999).

depresja

Etiologia – dziedziczenie

Istnieje dziedziczny komponent w wystąpieniu zaburzenia
■10-20% krewnych pierwszego stopnia doświadcza epizodu

depresji (Gershon 1990).

(częściej występuje wśród krewnych osób, u których wcześnie

wystąpiły objawy).

■ U 46% bliźniąt jednojajowych i u 20 % u bliżniąt dwujajowych

( Guffin i in 1996).

■ U 48% bliźniąt jednojajowych i u 42 % u bliżniąt dwujajowych

( Kendler i in 1992).

■ Ośmiokrotnie częściej występuje depresja wśród naturalnych

krewnych adoptowanych dzieci, u których występuje depresja

i 15 razy częściej popełniają samobójstwo niż krewni w rodzinie

adopcyjnej (Wendler i in. 1986).

Częstość występowania łagodnej depresji nie różni się w tych

grupach.

depresja

biochemiczne mechanizmy

Hipoteza: Niski poziom serotoniny w mózgu zakłóca

aktywność systemów noroepinefryny , dopaminy,
acetylocholiny (Rampello i in. 2000). Zakłócenie tych procesów
powoduje depresję.

Jednak są badania, które pokazują, że tylko w przypadku niektórych

osób z depresją poziom serotoniny i noroepinefryny jest obniżony.
Leki regulują poziom tych neuroprzekaźników szybko a na efekty
w postaci zmniejszenia objawów trzeba czekać kilka tygodni.

Współdziałanie stresu, czynników genetycznych i

biochemicznych w mózgu:

1. Czynniki genetyczne są odpowiedzialne za obniżony prób

reagowania stresem na stresory.

2. Społeczne lub psychologiczne stresory wywołują stres.
3. Stres powoduje obniżenie poziomu serotoniny.

depresja

biochemiczne mechanizmy

Hipoteza = zaburzenia regulacji systemów hormonów są związane z depresją.
Badano zmiany hormonalne w układzie mózgu odpowiedzialnym za reakcje na stres u osób z depresją.

(Reakcja na stres ma miejsce w układzie podwzgórze w mózgu - przysadka u podstawy czaszki - i

gruczoły nadnerczy - oś podwzgórzowo-przysadkowa –nadnerczowa). Stwierdzono:

■ podwyższony poziom kortyzolu we krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym.
(Kortyzol zwiększa dopływ glukozy do krwiobiegu i umożliwia podjęcie działań obronnych. Przedłużające się

działanie kortyzolu jest szkodliwe dla systemu imunologicznego i dla komórek hipokampa –elementu

układu limbicznego odpowiedzialnego za pamięć długotrwałą (Sapolsky i in 2000; Sheline i in. 1999).

■ Podwyższony poziom hormonu adrenokortykotropowego ACTH, (powodującego wydzielanie kortyzolu).
■ Podwyższony poziom hormonu uwalniającego kortykotropinę przez podwzgórze CRH, (który uwalnia

ACTH). I zwiększona liczba receptorów tego hormonu w różnych obszarach mózgu.

(Hormon CRH powoduje uwolnienie przez podwzgórze hormonu ACTH a hormon ACTH uwalnia hormon -

kortyzol.

Potwierdzenie w badaniach
■Wstrzyknięcie hormonu CRH do mózgu zwierząt wywołuje objawy depresji, jak jadłowstręt, bezsenność,

zanik zachowań płciowych.

■U ludzi z depresją podwyższony poziom CRH można obniżyć środkami antydepresyjnymi lub

elektrowstrząsami. I zarazem obniża się objawy depresji. (Arborelius i in 1999; Heim i in 1997; Mitchel

1998).

■ Nowonarodzone szczury pozbawiono opieki matek w ciągu 21 dni życia a następnie wprowadzono do

koloni szczurów. Cechowały się one w porównaniu z nieodzielonymi od matek podwyższonym

poziomem CRH i zwiększoną liczbą receptorów tego hormonu w różnych obszarach mózgu, podobnie

jak się to obserwuje w stanach depresji. Zmiany te miały charakter trwały (Liu i in 1997).

•

Objawy depresji występują u osób z niedoczynnoscią tarczycy. Po zażyciu hormonu tyroksyny,

ustępują. Tyroksyna działa łagodząco na objawy depresji u osób bez niedoczynności tarczycy.

•

Niedobór hormonów estrogenu u kobiet i testosteronu u meżczyzn powoduje objawy depresji.

•

(Te hormony regulują dostępność serotoniny w mózgu i łagodzą depresję)

depresja

Etiologia – wyjaśnienie teorii uczenia się

Osoby cierpiące na depresję otrzymują za mało pozytywnych

wzmocnień.

Pojawia się nastrój depresyjny, który tworzy negatywne myśli.
W efekcie pojawienia się wzmocnień, nastrój a za nim myśli się

zmienią na pozytywne (Lewisohn 1975).

Wzmocnienia to np. aktywność rekreacyjna lub zainteresowanie ze

strony osoby znaczącej.

Model behawioralno - poznawczy zakłada, że brak wzmocnień

pozytywnych w połączeniu z negatywną oceną własnej

osoby oraz karaniem siebie stanowią podstawę wystąpienia

depresji.

Przyjmuje, że wzmocnienia nie muszą pochodzić od innych ludzi, że

człowiek może je sam tworzyć i udzielać ich sobie sam (Rehm

1977; Fuchs i Rehm 1977).

depresja

Etiologia –

wyjaśnienie teorii poznawczej

1. Uznawanie przekonań: (1) Ja jestem bezwartościowy, (2) świat jest

niesprawiedliwy; w tym ludzie wywierają presję, z którą nie poradzę

sobie, a (3) przyszłość jest beznadziejna.

Ten schemat myślenia powstaje w dzieciństwie, działa poza obszarem

świadomości, pełni rolę czynnika predysponującego do depresji, która

uaktywnia się w późniejszym okresie życia (Beck i in. 1979).

Gdy następuje wydarzenie stresujące aktywizuje myśli na temat

bezwartościowości własnej osoby , braku sprawiedliwości w świecie

i beznadziejnej przyszłości. Myśli depresyjne wpływają na

pojawienie się uczuć depresyjnych, te z kolei wywierają wpływ na myśli i

tak powstaje błędne koło.

2. Zniekształcanie procesu myślenia i potwierdzanie negatywnych

założeń. Zniekształcenie polega na wyciąganiu wniosków bez uzasadnienia,

wyolbrzymianiu i uogólnianiu oraz selektywnym doborze informacji (Beck i

Young, 1985).

3. Styl myślenia o przyczynach i konsekwencjach negatywnych wydarzeń

życiowych.

Wydarzenie negatywne jest (1) spowodowanego przez siebie, (2) ma

wpływ na wiele dziedzin życia, (3) jego skutki są długotrwałe.

Z takiego myślenia wynika, że (1) jestem winien , że nieszczęście się

wydarzyło i (2) jestem bezradny wobec jego skutków (Abramson,

Seligman i Teasdale 1978).

depresja

Etiologia – wyjaśnienie psychoanalityczne

■ Podstawą do rozwoju depresji jest fiksacja na fazie oralnej. Jeśli potrzeby dziecka

dotyczące opiekowania się nim są albo niedostatecznie albo nadmiernie

zaspokajane, powoduje to zatrzymanie rozwoju na tej fazie i w życiu dorosłym

pozostaje nadmierna zależność osoby od innych ludzi i oczekiwanie, że ludzie będą

się nią opiekować.

Tworzy się osobowość zależna, która oczekuje opieki i uzależnia ocenę własnej osoby

od ludzi.

■ Po stracie bliskiej osoby (Strata oznacza faktyczną śmierć lub separację

lub wycofanie uczuć), uwewnętrznia osobę utraconą, w obronie przeciw

cierpieniu. Łączy z nią własną tożsamość i symbolicznie odzyskuje w ten

sposób utraconą relację.

Normalnie po okresie introjekcji osoby utraconej następuje okres przepracowania uczuć

żałoby polegający na wspominaniu osoby utraconej i oddzielaniu się od niej i

rozluźnianiu więzi stworzonych z nią w procesie introjekcji.

Osoby nadmiernie zależne nie rozluźniają więzi z osobą utraconą. Pozostaje

ona uwewnętrzniona.

Wobec osoby utraconej odczuwają złość z powodu opuszczenia. Złość do

osoby utraconej jest kierowana do siebie. Złość skierowana do siebie jest

podstawą depresji.

Ponadto sobie przypisują winę za utracenie tej osoby i czują winne z powodu

realnych lub wyobrażonych przewinień wobec osoby utraconej.

•

depresja

Etiologia – wyjaśnienie psychoanalityczne

Związek depresja i zależność; depresja i strata; depresja i

niewyrażana złość

Badania potwierdzają związek depresji i zależności:
Wśród osób z depresją są osoby z duża potrzebą zależności,

które reagują na odrzucenie depresją (Nietzel i Harris 1990).

■ Ludzie z depresją często uznają przekonanie:”Muszę być

kochany przez wszystkich”.

Badania potwierdzają związek depresji i doświadczenia

straty:

■ Depresja powstaje po wydarzeniu stresującym dotyczącym

straty, jak rozwód , strata pracy (Brown i Harris 1978).

■ Sny i testy projekcyjne osób depresyjnych pokazują, że

myślą o stracie i porażce (Beck i Ward 1961).

Badania nie potwierdzają związku depresji i nie

wyrażania złości wobec bliskich:

■ Osoby z depresją wyrażają złość i wrogość do bliskich osób (

Weissman i in 1971).

depresja

Etiologia –

Trudności w relacjach interpersonalnych

1. Słabe umiejętności interpersonalne powodują brak kontaktów i

brak wzmocnień pozytywnych ze strony ludzi.

■ Dzieci rodziców z depresją ze szkoły podstawowej negatywnie ocenieni

przez rówieśnikow i nauczycieli pod względem umiejętności społecznych

(Weintraub i in 1975).

■ Słabe umiejętności rozwiązywania problemów interpersonalnych w próbie

adolecentów pozwalają przewidywać depresję (Cole i in 1990).

2.Negatywna ocena siebie prowadzi do doświadczenia odrzucenia.
1. Prosi o ocenę i otrzymuje pozytywną; 2. nie wierzy w pozytywną

ocenę; 3 prosi dalej o ocenę itd. (4) irytacja ze strony partnera i

brak pozytywnej oceny; interpretacja = odrzucenie przez

partnera.

Powód = Szukanie negatywnego potwierdzenia potwierdza

negatywną koncepcję siebie (Joiner 1995; Joine i Metalsky 1995).

■ Badanie na studentach uczelni wojskowej łagodnie depresyjnych pokazuje

wysokie wyniki w zakresie poszukiwania upewnienia, że innym na nich

zależy i depresji (niskie wyniki pomiarów lęku) (Joiner i Smidth 1998).

■ Poszukiwanie upewnienia, że innym na osobach z depresją zależy

rezultatem wychowania w zimnym emocjonalnie i odrzucającym otoczeniu

społecznym (Carnelly i in. 1994).

depresja

terapia b

ehawioralna

(1) Zwiększenie pozytywnych wzmocnień przez podejmowanie działań

sprawiających przyjemność.

Zalecenie, aby osoba z depresją wykonała czynność, która jest była źródłem

przyjemności przed zachorowaniem i której nie podejmowała przez ostatnie

kilka tygodni. Zadania są stopniowane, od łatwych do trudnych.

Osoba z depresją wyznacza sobie działanie, które potencjalnie może dostarczyć

przyjemności; planuje realizację; wyznacza sobie nagrodę za realizację celu i

udziela sobie jej po wykonaniu zaplanowanej czynności.

Każdego dnia zapisuje, jakie dające przyjemność czynności wykonała.

(2) Szkolenie umiejętności społecznych. Umiejętność postępowania z

ludźmi powoduje, że ludzie udzielają więcej wzmocnień pozytywnych.

Szkolenie dotyczy nawiązania rozmowy, umówienia się, na spotkanie ,

konwersacji. Odzywania się tak, aby wyrazić uczucia, a nie obrazić partnera

interakcji. Gdy zmieni zachowanie, ludzie będą chętnie z nim przebywali.

Aktywności rekreacyjne w towarzystwie i sygnały , że jest akceptowany są

wzmocnieniami pozytywnymi.

Skuteczność terapii behawioralnej nastawionej na zwiększenie

dostarczających przyjemności aktywności ma potwierdzenie w

badaniach (Rakowska 2005).

depresja

terapia b

ehawioralno - poznawcza

1. Zmiana nieracjonalnych przekonań związanych z depresją na

racjonalne

Ja jestem bezwartościowy, świat jest niesprawiedliwy; w tym ludzie wywierają presję, z którą nie

poradzę sobie, a przyszłość jest beznadziejna.

Wydarzenie negatywne jest spowodowanego przez siebie, ma wpływ na wiele dziedzin życia, jego

skutki są długotrwałe, czyli jestem winien , że nieszczęście się wydarzyło i jestem bezradny wobec

jego skutków

Etapy:
Identyfikacja nieracjonalnych przekonań;
Zakwestionowanie ich wartości z punktu widzenia logiki, postępowania większości ludzi

lub zdrowotnych konsekwencji;

Celowe powtarzanie nowych przekonań w sytuacjach prowokujących do wystąpienia

przekonań nieracjonalnych, w celu utrwalenia.

2. Ćwiczenie radzenia sobie w trudnych sytuacjach przez odgrywanie

ról oraz wykonywanie czynności sprawiających przyjemność.

Skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej nastawionej na zmianę

związanych z depresją przekonań ma potwierdzenie w badaniach

(Rakowska 2005).

depresja

terapia interpersonalna

1.

Indywidualna zorientowana na konflikty interpersonalne

Wersja standardowa oparta na założeniach teorii humanistycznej =

Koncentruje się na rozwiązywaniu konfliktów miedzy ludźmi z którymi

osoba z depresją ma do czynienia i uczeniu komunikowania się z nimi.

Wersja psychodynamiczna posługuje podobnymi technikami. Ponadto używa

jako środka oddziaływania relacji z terapeutą. Interpretuje trudności

osoby z depresją wobec terapeuty jako trudności, jakie ma wobec

rodziców i jakie przenosi na innych ludzi. Celem jest zrozumienie źródła

trudności.

Skuteczność terapii interpersonalnej nastawionej na rozwiązywanie

konfliktów interpersonalnych ma potwierdzenie w badaniach

(Rakowska 2005).

2. Małżeńska behawioralna
Szkolenie w komunikacji; w empatycznym słuchaniu; w udzielaniu

sobie wzajemnie wzmocnień pozytywnych, zawarcie kontraktu

dotyczącego wzmocnień.

Skuteczność w leczeniu depresji u kobiet, u których problemy

małżeńskie poprzedzają wystąpienie depresji, ma potwierdzenie

w badaniach (Rakowska 2005).

depresja

Terapia farmakologiczna

■Skuteczne są leki antydepresyjne – Najpopularniejszy: Prozac
■ Równe skutki bezpośrednie - leki antydepresyjne i psychoterapia
■ Leki działają szybciej (w przypadku ryzyka samobójstwem-leki).
■ Psychoterapia zapobiega nawrotom.
■ Nie stwierdzono negatywnych konsekwencji w przypadku stałego

przyjmowania leków.

■ Kuracja lekami jest tańsza.
■ W przypadku depresji chronicznej – skuteczne jest łączenie
leku i psychoterapii.

Inhibitor MAO - Nardil
inhibitor zwrotnego wychwytu serotoniny (SRI) –anafranil (klomipramina)
selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) prozac (fluoksetyna) i luvoks

(fluwoksamina )

■ Metanaliza 14 badań porównujących leki i dziurawiec (LIndle i

Murlow,2002).

1. Dzurawiec= 56% - poprawa; placebo = 25% -poprawa.
2. Lek przeciwdepresyjny=52% - poprawa; dziurawiec =50% - poprawa.
3. Połączenie leku + dziurawca = 68% poprawa.

depresja

leczenie - Elektrowstrząsy

Gdy nie skutkuje żadne leczenie –elektrowstrząsy

(McCall2001).

Po elektrowstrząsach i poprawie nastroju kontynuacja

elektowstrząsów

W ciągu 3 lat Kontunuacja = elektrowstrząsy jeden w miesiącu = u

7% nawrót depresji; kontynuacja =Leki przeciwdepresyjne = u
48% nawrót depresji (Gagne, 2000).

Epizod maniakalny

Kryteria diagnostyczne

A. Podwyższony nastrój i drażliwość trwające przynajmniej

tydzień.

B. Towarzyszą mu trzy z następujących objawów:
(1) wzrost samooceny aż do poczucia wielkości
(2) zmniejszona potrzeba snu;
(3) zwiększona rozmowność;
(4) poczucie gonitwy myśli;
(5) trudności w koncentracji uwagi;
(6) wzrost aktywności ukierunkowanej na cel albo pobudzenie

psychoruchowe;

(7) nadmierne zaangażowanie w aktywności dające przyjemność,

które mają negatywne konsekwencje.

C. Upośledzenie funkcjonowania społecznego.
D. Objawy nie spełniają kryterium zaburzenia mieszanego
E. Objawy nie są wynikiem zażywania środków farmakologicznych

lub stanu zdrowia np. naczynności tarczycy.

Epizod manii – charakterystyka

■Możliwe jest wystąpienie tylko epizodu maniakalnego bez

wystąpienia depresji. Ponad 80% tych, u których wystąpi mania
doświadcza zaburzenia dwubiegunowego (APA, 1994).

Osoby w manii poruszają się szybko. Mówią głośno, szybko, żartują.

Krytyczna ocena sytuacji jest słaba. Angażują się w ryzykowna
działania, których żałują, gdy mania słabnie. Kwestionowanie ich
planów, frustruje ich. Interpretują to jako uniemożliwianie im
przeprowadzenia planu.

Zaburzenie dwubiegunowe –

występowanie na przemian epizodów depresji i epizodów

manii.

Typy

1.

Na przemian zmieniające się epizody manii

i depresji. Każdy trwa kilka tygodni lub miesięcy.
Niektórzy doświadczają kilku epizodów manii i
depresji oddzielonych okresami normalności.
Niektórzy zmieniają manię w depresję w ciągu
jednego dnia.

2. Epizod depresji dominuje. Osoba doświadcza

na przemian epizodów głębokiej depresji i
hypomanii (co polega na zwiększeniu aktywności
ponad normę, ale nie przybiera rozmiarów manii).

Zaburzenie dwubiegunowe

częstość występowania, wiek wystąpienia,

współwystępowanie

■ Każdy epizod depresji i manii może trwać dni, tygodnie , miesiące

lub lata.

■1-1,5% populacji doświadcza go. Zaburzenie typu pierwszego

przeważa (Bebbington i Ramana1995).

■ Występuje wśród kobiet i mężczyzn na równi. Kobiety mają mniej

epizodów mani (APA, 2000).

■ Pojawia się w wieku 20-30 lat.
■ Wskaźnik samobójstw (15%) wyższy w zaburzeniu

dwubiegunowym niż w depresji (Brodie, Leff 1971; Sharma Markar

1994).

■ Tak samo często występuję wśród biednych jak i wśród bogatych.
■ Zaburzenie dwubiegunowe współwystępuje z alkoholizmem (Maier

i in 1995).

Zaburzenie dwubiegunowe

Etiologia – czynnik genetyczny

W wystąpieniu zaburzenia ma udział czynnik genetyczny.
■ Krewni przejawiają zaburzenie pięć razy częściej niż osoby z przeciętnej populacji

-1% (Rice i in 1987).

■ U 72 % bliźniąt jednojajowych występuje; u 14% - dwujajowych (Allen 1976).
■ U 40% jednojajowych i u 5-10 % dwujajowych (Garddoock i Jones 1999).
■ Chromosomy , 6,12,13,15,18,i,22 są związane z wystąpieniem zaburzenia

(Berretini 2000).

■ Brak spójności badań nad chromosomem 11. (1) Zaburzenie dwubiegunowe ma

związek z występowaniem dominującego genu w chromosomie 11 (Egeland i in.

1987). Badanie będące replikacją nie potwierdziło wyniku (Berrettini i in 1990;

Smyth i in., 1996).

Niespójne wyniki badań nad hipotezą, że dwubiegunowe ma silniejsze

uwarunkowania genetyczne niż sama depresja.

■ W przypadku depresji 40% bliźniąt jednojajowych przejawia zaburzenie
W przypadku zaburzenia dwubiegunowego 72% bliźniąt jednojajowych przejawia

zaburzenie (Kendler 1997; Torgensen 1986).

■ W przypadku depresji 13,2% krewnych przejawia zaburzenie. W przypadku

dwubiegunowego 6,4% przejawia zaburzenie (James i Chapman 1975).

Zaburzenie dwubiegunowe

Etiologia – wyjaśnienie biologiczne

1 model wyjaśniający
Mania jest związana z niskim poziomem serotoniny

(Mahmood i Silverstone 2001) podobnie jak i

depresja.

Niski poziom serotoniny i niski poziom noroepinefryny daje w

efekcie depresję.

Niski poziom serotoniny i wysoki poziom noroepinefryny daje w

efekcie manię (Mahmood i Silverstone 2001)

2 model wyjaśniający
Zaburzenia w aktywności przekaźników, które zmieniają

aktywność sodu i potasu w pewnych neuronach.

W manii transport sodu i potasu w komórkach jest nadmierny i

kończy się nadmierną aktywnością systemu neuronów.

W depresji aktywność tych neuronów jest niska (Lenox i in

1998).

Zaburzenie dwubiegunowe

Etiologia – wyjaśnienie teorii poznawczej

■ Mania jest obroną przed depresją (Winters i Neale 1985).
■ (1) Na podłożu niskiej oceny własnej osoby + nierealistycznych

standardów sukcesu

(2) w sytuacji stresu osoba reaguje albo depresją w związku z niską

oceną siebie albo maskuje depresję i podwyższa ocenę własnej

osoby w manii.

(3) Kiedy może wyrazić negatywne emocje i jest to wzmacniane przez

otoczenie reaguje depresją. Kiedy otoczenie nie akceptuje

negatywnych emocji, reaguje manią.

Eksperymenty potwierdzające, że mania jest obroną przed depresją

(Lyon i in. 1999):

1.Osoby z zaburzeniem dwubiegunowym przypisują sobie odpowiedzialność za

większą liczbę wydarzeń negatywnych i za mniejszą - pozytywnych niż

reprezentanci przeciętnej populacji.

2.Osoby w mani używają więcej pozytywnych określeń opisując siebie, niż

osoby w depresji; a tyle ile używają reprezentanci przeciętnej populacji .

3.Osoby w manii pamiętają mniej pozytywnych określeń , których użyli do

opisu siebie niż reprezentanci przeciętnej populacji; a tyle ile pamiętają

osoby w depresji.

Zaburzenie dwubiegunowe

Etiologia – wyjaśnienie psychoanalityczne

■Mania to obrona przed nieprzyjemnymi emocjami żalu,

rozpaczy lub nieakceptowanymi impulsami agresywnymi
(Katan 1953).

Osoby w mani tak samo jak w depresji przeżywają realną lub

wyobrażoną stratę osoby bliskiej.

W stanie depresji agresja wobec osoby utraconej za

porzucenie jest kierowana do siebie.

W stanie manii agresja jest skierowana na zewnątrz, na osoby

z otoczenia.

zaburzenie dwubiegunowe

Farmakoterapia

■ Nie podaje się leków przeciwdepresyjnych, bo wywołują nagłe zmiany

nastroju a nie stabilizują go.

■Podaje się lit w tabletkach. W ciągu 5-15 dni w 60% przypadków

zmniejsza wahania nastroju (Suppes i in. 1991).

80% osób reaguje osłabieniem napadów manii i depresji (Schou 1997).
Lit powinien być przyjmowany stale. Gdy po ustąpieniu wahań nastroju

przestaje się brać następuje nawrót 28 razy częstszy niż u tych którzy biorą

lit stale.

■ Hipoteza: Lit zwiększa poziom serotoniny; reguluje aktywność przekaźników

sodu i potasu; reguluje aktywność sodu i potasu w neuronie.

■ Niechęć do przyjmowania litu:
Są skutki uboczne: drżenie; tycie; zaburzenia pamięci; zaburzenia w koordynacji

ruchów; brakuje doznań manii.

Stale trzeba kontrolować dawkę, żeby była efektywna a z drugiej strony, żeby

nie zaszkodzić.

Granica między dawką efektywną i dawką powodująca zatrucie a nawet śmierć

jest nieduża. Lit działa szkodliwie na serce i nerki.

■ Stosuje się Lek przeciwdrgawkowy - lamotrygina (Calebrese i in 1999).

zaburzenie dwubiegunowe

terapia behawioralno- poznawcza

■Terapia poznawczo- behawioralna w połączeniu z litem jest

bardziej skuteczna niż sam lit (Scott 2001). Obie interwencje
trwały 6 miesięcy.

W grupie poddanej połączonemu oddziaływaniu: poprawa

funkcjonowania; niższy poziom depresji; nawrót o 60%
rzadszy.

■ Terapia poznawczo-behawioralna składa się z:
1.

Edukacja na temat choroby i roli stałego przyjmowania litu.

2. Uczenie regularnego schematu aktywności i przyjmowania litu w

określonym czasie.

3. Uczenie radzenia sobie ze stresującymi sytuacjami.
4. Modyfikacja nieracjonalnych przekonań dotyczących własnej osoby

i ludzi związanych z wystąpieniem nastroju depresyjnego.

Samobójstwo

Częstość występowania i cechy osób depresyjnych,

które popełniają samobójstwo

■

Połowa tych, którzy popełniają samobójstwo ma zaburzenia psychiczne:

depresję, zaburzenia związane z używaniem środków psychoaktywnych lub

schizofrenię.

■ Około 15 % chorujących na te choroby odbiera sobie życie (Meltzer 1998).

■ Kto z diagnozą depresji popełnia samobójstwo?
1. Gdy smutek dominuje i brak pobudzenia i brak motywacji do działania- osoba

nie popełnia samobójstwa.

2. Gdy występuje smutek, poczucie winy, chęć zemsty, rozpacz, objawy depresji,

niepokój i pobudzenie wewnętrzne (Wolfersdorf, 1995). Impulsywność,

irytacja, wrogość , tendencja do agresywnych zachowań (Bronish 1996) –

osoba popełnia samobójstwo.

+
Gdy wiele czynników stresujących pojawia się naraz, prowokując negatywną

ocenę siebie + emocjonalny chaos + brak zdolności radzenia sobie

=bezradność.

■ Trzy razy częściej kobiety podejmują próbę.
Trzy razy częściej mężczyźni popełniają skutecznie samobójstwo.
■ 60% - po alkoholu (Royal Collage of Psychiatrists 1986).

Samobójstwo

Etiologia

wyjaśnienie psychoanalityczne i poznawcze

■

Psychoanaliza

Freud - Samobójstwo reprezentuje pragnienie , żeby zabić

ukochaną osobę w akcie zemsty za opuszczenie.

Hendin (1992) – pragnienie połączenia się z ukochaną

osobą i karanie siebie.

Poznawcza teoria
■

Samobójstwo jest nieefektywną strategią radzenia

sobie z problemem.

Podłożem jest (1) brak umiejętności rozwiązywania

problemów, co powoduje bezradność w sytuacji,

kiedy trzeba rozwiązać problem i (2) negatywna

ocena siebie, co nasila bezradność i wywołuje

poczucie beznadziejności i (3) negatywna ocena

ludzi, co prowadzi do wniosku i „nikt mi nie

pomoże”.

Samobójstwo

Etiologia

podłożem depresja + stresujące sytuacje

Stresory wywołujące depresyjne myślenie i nastrój i prowadzące do

samobójstwa – dane empiryczne .

Dorośli 72% =trudności w relacjach; 26% =zatrudnienie 26% =trudności z

dziećmi; 19%problemy finansowe.

Adolescenci brak stabilności emocjonalnej + problemy seksualne.
28% homoseksualnych mężczyzn i 21% kobiet i 28% biseksualnych mężczyzn

i 15% kobiet i 4% heteroseksualnych obojga płci popełnia samobójstwo

(Ramafedii in., 1998).

Ludzie starzy niepełnosprawność. 44% odratowanych samobójców jako

powód podawało, że lęk przed bezradnością zależnością (Loebel i in. 1991).

Strata kogoś bliskiego.

Stresory związane ze strukturą osobowości – dane teoretyczne
1. Anomiczni – struktura społeczna nie daje wsparcia i tracą poczucie

przynależności

Altruistyczni – ktoś cierpi a oni wraz z nim i poświęcają się dla dobra

pojedynczych ludzi lub społeczeństwa.

Egoistyczni – trwały stan alienacji; samotność + nie kierowanie się regułami

społecznymi (Durkheim 1951).

Samobójstwo

Etiologia

terapia poznawcza

Analiza problemu, który spowodował próbę samobójczą. I

stworzenie strategii rozwiązania problemu.

■ Rozpoznać naturę problemu
■ Wygenerować sposoby , jak poprawić sytuację- cele które osoba

chce osiągnąć np. poprawić relację z partnerem.

■ Rozpoznanie najlepszej strategii osiagnięcia celu, np. rozmawiać z

partnerem więcej, wychodzić wieczorem razem.

Kilka sesji, bo więcej osoby te nie chcą oraz w celu szybkiego

uniezależnienia się osoby od pomagającego (Hawton 1997)

Trening rozwiązywania problemów znajduje potwierdzenie

skutecznosci w badaniach, w leczeniu ciężkiej depresji

(Rakowska,2005).

Depresja sezonowa

kryteria diagnostyczne, charakterystyka i częstość

występowania.

A. Istnieje regularny czasowy związek między powstaniem epizodu

depresji i pory roku.

B. Pełna remisja następuje w określonych porach roku.
C. Dwa epizody ciężkiej depresji, które odpowiadają tym kryteriom

wystąpiły w ostatnich dwóch latach.

D. Każdy dodatkowy sezonowy epizod depresji ponad epizody nie-

sezonowe.

1. Charakterystyka: Wzmożony apetyt, zwiększenie wagi, zwiększone

zapotrzebowanie na sen.

Epizody zimowe zaczynają się w listopadzie i trwają pięć miesięcy.
2. Częstość występowania - 3,5% populacji.

Depresja sezonowa

biologiczne wyjaśnienie

1. Występowanie depresji sezonowej ma komponent

genetyczny

Częściej występuje wśród bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych

(However , Madden i in 1996).

2. Mechanizm biochemiczny = Zwiększony poziom hormonu

melationiny, który się uwalnia u podstawy mózgu w reakcji

na ciemność. Kontroluje sen i odżywianie się.

Następuje zaburzenie biologicznego letniego rytmu snu-

czuwanie w zimie i wydziela się więcej malatoniny.

Wystawienie się na światło rano przywraca cykl letni i

zmniejsza wydzielanie melatoniny (Lewy i in 1998).

Serotonina kontroluje sen i jedzenie. I ma związek z wydzielaniem

melatoniny.

U zwierząt uwolnienie melatoniny następuje, gdy noce stają się

dłuższe, redukuje to aktywność, przygotowuje do hibernacji

(Blehar i Rosental 1998).

Depresja sezonowa

leczenie

Silne światło, aby obniżyć poziom melationiny.

Naświetlanie 2,5 godziny codziennie przez okres 1-3

tygodni.

Metaanaliza badań: naświetlanie znaczaco lepszy efekt

niż placebo

Naświetlanie dawką leczniczą 10,000lux przez 30 minut

codziennie przez tydzień =Ustąpienie depresji u 50 %

leczonych.

Naświetlanie placebo dawką światła 300lux przez ten sam

czas = brak poprawy (Terman i in., 1999).

łagodna depresja sezonowa- u 67% z poprawa
depresja umiarkowana do ciężkiej u 40% z poprawa.