Zaburzenia nastroju 

Depresja    

Zaburzenie dwubiegunowe

Samobójstwo w depresji 

Depresja sezonowa

dr hab. J.M. Rakowska   

 

 

Depresja    

Kryteria diagnostyczne

A. Przynajmniej pięć z następujących objawów wystąpiło w ciągu dwóch tygodni i 

przynajmniej jeden dotyczy nastroju depresyjnego lub utraty zainteresowań albo 

braku przyjemności z ich realizacji: 

(1) Nastrój depresyjny utrzymuje się codziennie przez większość dnia (subiektywne odczucie 

smutku lub pustki, płacz). 

(2) Osłabienie zainteresowania lub nie odczuwanie przyjemności z czynności czerpanych z 

wykonywania czynności w ciągu dnia; 

(3) Utrata lub przyrost wagi; spadek lub wzrost apetytu. 
(4) Bezsenność lub potrzeba snu więcej niż normalnie. 
(5) Pobudzenie lub zahamowanie motoryczne;  
(6) Zmęczenie i utrata energii; 
(7) Poczucie bezwartościowości lub nadmierne nieuzasadnione poczucie winy; obwinianie 

siebie o spowodowanie choroby; 

(8) Spadek zdolności myślenia lub koncentracji; lub brak stanowczości; 
(9) Myśli na temat śmierci.
B. Objawy powodują gorsze funkcjonowanie społeczne
C. Objawy te nie są spowodowane stanem żałoby po stracie bliskiej osoby, które są 

traktowane jako normalne, gdy się utrzymują przez dwa miesiące po stracie. 

E. Nie spełnia kryteriów epizodu mieszanego.
F. Objawy nie są wynikiem zażycia substancji , jak narkotyki lub leki; ani stanu zdrowia, jak 

nadczynność tarczycy.  

 
  

 

 

Częstość występowania, przebieg, 

współwystępowanie    

■ 5% populacji cierpi na depresję w danym momencie czasu. 
17 % doświadczyło depresji w jakimś momencie życia (Angst 1999). 
■ Depresja występuje dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn 

(Nolen-Hoeksema 1988;Silberg i in. 1999).

■ Podwójna liczba kobiet w porównaniu z liczbą mężczyzn relacjonuje 

wystąpienie depresji w ciągu życia (Keller i in., 1984). 

■ U większości chorych depresja nieleczona, chociaż nawraca, ma 

tendencję do ustępowania w miarę upływu czasu. 

Nieleczony epizod depresji u 25% osób trwa krócej niż miesiąc; u 50 

% osób - 3 miesiące; u 25% do roku lub dłużej.    

Czasem depresja staje się chroniczna. Wtedy osoba nie wraca w pełni 

do stanu funkcjonowania sprzed zachorowania (Keller i in., 1984). 

Występuje w wieku 24-29 lat (Keller i in., 1984).  
Może współwystępować z atakami paniki , nadużywaniem substancji 

uzależniających, dysfunkcjami seksualnymi i zaburzeniami  

osobowości. 

 

 

depresja 

Etiologia – wyjaśnienie spoleczno-kulturowe 

1. Występuje częściej u tych, którzy doświadczają więcej sytuacji 

stresujących:   

■ Biedni (Clarke 2000).  
■ Brak wsparcia (Jenkins i in., 1998). 
■ Układ okoliczności: kobieta więcej niż troje dzieci, śmierć ojca, brak 

wsparcia, brak zatrudnienia (Brown i Harris1978). 

■ kobiety częściej reagują depresją w porównaniu z mężczyznami, ponieważ  

mają więcej obowiązków i niższe zarobki (Bird i Rieker 1999). 

2. Częściej wśród kobiet, ponieważ oczekiwania społeczne są, aby 

kobiety zachowały się w sposób predysponujący je do depresji  

Emocje w reakcji na stresującą sytuację:  
■ kobiety = bierność i płacz - mężczyźni =gniew lub zobojętnienie. 
Zachowanie w reakcji na stratę:    
■ kobiety = bezradność i roztrząsanie złych wydarzeń, co pogłębia depresję; 

mężczyźni reagują działaniem (Nolen –Hoeksema i Girus 1994). 

■ Kobiety posiadające gen hipotetycznie tworzący podatność na depresję 

popadają w depresję; a mężczyźni noszący ten sam gen popadają w 

alkoholizm (Robinson i in. 1971; Winokur 1972). 

■ kobiety spełniają ideał atrakcyjności (Bird i Rieker 1999). 

 

 

depresja 

Etiologia – dziedziczenie  

Istnieje dziedziczny komponent w wystąpieniu zaburzenia 
■10-20% krewnych pierwszego stopnia doświadcza epizodu 

depresji (Gershon 1990). 

(częściej występuje wśród krewnych osób, u których wcześnie 

wystąpiły objawy).

■ U 46% bliźniąt jednojajowych i u 20 % u bliżniąt dwujajowych 

( Guffin i in 1996).  

■ U 48% bliźniąt jednojajowych i u 42 % u bliżniąt dwujajowych 

( Kendler i in 1992). 

■ Ośmiokrotnie częściej występuje  depresja wśród naturalnych 

krewnych adoptowanych dzieci, u których występuje depresja  

i 15 razy częściej popełniają samobójstwo niż krewni w rodzinie 

adopcyjnej (Wendler i in. 1986).  

Częstość występowania łagodnej depresji nie różni się w tych 

grupach. 

 

 

depresja 

biochemiczne mechanizmy 

Hipoteza: Niski poziom serotoniny w mózgu zakłóca 

aktywność systemów noroepinefryny , dopaminy, 
acetylocholiny (Rampello i in. 2000).  Zakłócenie tych procesów 
powoduje depresję. 

Jednak są badania, które pokazują, że tylko w przypadku niektórych 

osób z depresją poziom serotoniny i noroepinefryny jest obniżony. 
Leki regulują poziom tych neuroprzekaźników szybko a na efekty 
w postaci zmniejszenia objawów trzeba czekać kilka tygodni.    

Współdziałanie stresu, czynników genetycznych i 

biochemicznych w mózgu:    

1. Czynniki genetyczne są odpowiedzialne za obniżony prób 

reagowania stresem na stresory. 

2. Społeczne lub psychologiczne stresory wywołują  stres. 
3. Stres powoduje obniżenie poziomu serotoniny. 

 

 

depresja 

biochemiczne mechanizmy  

Hipoteza = zaburzenia regulacji systemów hormonów są związane z depresją.  
Badano zmiany hormonalne w układzie mózgu odpowiedzialnym za reakcje na stres u osób z depresją. 

(Reakcja na stres  ma miejsce w układzie podwzgórze w mózgu - przysadka u podstawy czaszki - i 

gruczoły nadnerczy - oś podwzgórzowo-przysadkowa –nadnerczowa). Stwierdzono: 

■ podwyższony poziom kortyzolu we krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym. 
(Kortyzol zwiększa dopływ glukozy do krwiobiegu i umożliwia podjęcie działań obronnych. Przedłużające się 

działanie kortyzolu jest szkodliwe dla systemu imunologicznego i dla komórek hipokampa –elementu 

układu limbicznego  odpowiedzialnego za pamięć długotrwałą (Sapolsky i in 2000; Sheline i in. 1999). 

■ Podwyższony poziom hormonu adrenokortykotropowego ACTH, (powodującego wydzielanie kortyzolu). 
■ Podwyższony poziom hormonu uwalniającego kortykotropinę przez podwzgórze CRH, (który uwalnia 

ACTH). I zwiększona liczba receptorów tego hormonu w różnych obszarach mózgu.

(Hormon CRH powoduje uwolnienie przez podwzgórze hormonu ACTH a hormon ACTH uwalnia hormon - 

kortyzol. 

Potwierdzenie w badaniach 
■Wstrzyknięcie hormonu CRH do mózgu zwierząt wywołuje objawy depresji, jak jadłowstręt,  bezsenność, 

zanik zachowań płciowych. 

■U ludzi z depresją podwyższony poziom CRH można obniżyć środkami antydepresyjnymi lub 

elektrowstrząsami. I zarazem obniża się objawy depresji. (Arborelius i in 1999; Heim i in 1997; Mitchel 

1998).

■ Nowonarodzone szczury pozbawiono opieki matek w ciągu 21 dni życia a następnie wprowadzono do  

koloni szczurów. Cechowały się one w porównaniu z nieodzielonymi od matek podwyższonym 

poziomem CRH i zwiększoną liczbą receptorów tego hormonu w różnych obszarach mózgu, podobnie 

jak się to obserwuje w stanach depresji. Zmiany te miały charakter trwały (Liu i in 1997). 

•

Objawy depresji występują u osób z niedoczynnoscią tarczycy. Po zażyciu hormonu tyroksyny, 

ustępują. Tyroksyna działa łagodząco na objawy depresji u osób bez niedoczynności tarczycy. 

•

Niedobór hormonów estrogenu u kobiet i testosteronu u meżczyzn powoduje objawy depresji. 

•

(Te hormony regulują dostępność serotoniny w mózgu i łagodzą depresję)

 

 

depresja 

Etiologia – wyjaśnienie teorii uczenia się 

Osoby cierpiące na depresję otrzymują za mało pozytywnych 

wzmocnień. 

Pojawia się nastrój depresyjny, który tworzy negatywne myśli.  
W efekcie pojawienia się wzmocnień, nastrój a za nim myśli się 

zmienią na pozytywne  (Lewisohn 1975). 

Wzmocnienia to np. aktywność rekreacyjna lub zainteresowanie ze 

strony osoby znaczącej.  

Model behawioralno - poznawczy zakłada, że brak wzmocnień 

pozytywnych w połączeniu z negatywną oceną własnej 

osoby oraz karaniem siebie stanowią podstawę wystąpienia 

depresji. 

Przyjmuje, że wzmocnienia nie muszą pochodzić od innych ludzi, że 

człowiek może je sam tworzyć i udzielać ich sobie sam (Rehm 

1977; Fuchs i Rehm 1977). 

 

 

depresja 

Etiologia – 

wyjaśnienie teorii poznawczej 

1. Uznawanie przekonań: (1) Ja jestem bezwartościowy, (2) świat jest 

niesprawiedliwy; w tym ludzie wywierają presję, z którą nie poradzę 

sobie, a (3) przyszłość jest beznadziejna. 

Ten schemat myślenia powstaje w dzieciństwie, działa poza obszarem 

świadomości, pełni rolę czynnika predysponującego do depresji, która 

uaktywnia się w późniejszym okresie życia (Beck i in. 1979).

Gdy następuje wydarzenie stresujące aktywizuje myśli na temat 

bezwartościowości własnej osoby , braku sprawiedliwości w świecie 

i beznadziejnej przyszłości.  Myśli depresyjne wpływają na 

pojawienie się uczuć depresyjnych, te z kolei wywierają wpływ na myśli i 

tak powstaje błędne koło. 

2. Zniekształcanie procesu myślenia i potwierdzanie  negatywnych 

założeń. Zniekształcenie polega na wyciąganiu wniosków bez uzasadnienia, 

wyolbrzymianiu i uogólnianiu oraz selektywnym doborze informacji (Beck i 

Young, 1985).  

3. Styl myślenia o przyczynach i konsekwencjach negatywnych wydarzeń 

życiowych. 

Wydarzenie negatywne jest (1) spowodowanego przez siebie, (2) ma 

wpływ na wiele dziedzin życia, (3) jego skutki są długotrwałe. 

Z takiego myślenia wynika, że (1) jestem winien , że nieszczęście się 

wydarzyło i (2) jestem bezradny wobec jego skutków (Abramson, 

Seligman i Teasdale 1978). 

 

 

depresja 

Etiologia – wyjaśnienie psychoanalityczne

■ Podstawą do rozwoju depresji jest fiksacja na fazie oralnej. Jeśli potrzeby dziecka 

dotyczące opiekowania się nim są albo niedostatecznie albo nadmiernie 

zaspokajane, powoduje to zatrzymanie rozwoju na tej fazie i w życiu dorosłym 

pozostaje nadmierna zależność osoby od innych ludzi i oczekiwanie, że ludzie będą 

się nią opiekować.  

Tworzy się osobowość zależna, która oczekuje opieki i  uzależnia ocenę własnej osoby 

od ludzi.  

■ Po stracie bliskiej osoby  (Strata oznacza faktyczną śmierć lub separację 

lub wycofanie uczuć), uwewnętrznia osobę utraconą, w obronie przeciw 

cierpieniu. Łączy z nią własną tożsamość i symbolicznie odzyskuje w ten 

sposób utraconą relację.   

Normalnie po okresie  introjekcji osoby utraconej następuje okres przepracowania uczuć 

żałoby polegający na wspominaniu  osoby utraconej i oddzielaniu się od niej i 

rozluźnianiu więzi  stworzonych z nią w procesie introjekcji. 

Osoby nadmiernie zależne nie rozluźniają więzi  z osobą utraconą. Pozostaje 

ona uwewnętrzniona.  

Wobec osoby utraconej odczuwają  złość z powodu opuszczenia. Złość do 

osoby utraconej jest kierowana do siebie. Złość skierowana do siebie jest 

podstawą depresji. 

Ponadto sobie przypisują winę za utracenie tej osoby i czują winne z powodu 

realnych lub wyobrażonych przewinień wobec osoby utraconej. 

•

 

 

 

depresja 

Etiologia – wyjaśnienie psychoanalityczne 

Związek depresja i zależność; depresja i strata; depresja i 

niewyrażana złość    

Badania potwierdzają związek depresji i zależności:  
Wśród osób z depresją są osoby z duża potrzebą zależności, 

które reagują na odrzucenie depresją (Nietzel i Harris 1990). 

■ Ludzie z depresją często uznają przekonanie:”Muszę być 

kochany przez wszystkich”. 

Badania potwierdzają związek depresji i doświadczenia 

straty:   

■ Depresja powstaje po wydarzeniu stresującym dotyczącym 

straty, jak rozwód , strata pracy (Brown i Harris 1978). 

■ Sny i testy projekcyjne osób depresyjnych pokazują, że 

myślą o  stracie i porażce (Beck i Ward 1961).

Badania nie potwierdzają związku depresji i nie 

wyrażania złości wobec bliskich:   

■ Osoby z depresją wyrażają złość i wrogość do bliskich osób ( 

Weissman i in 1971). 

 

 

depresja 

Etiologia –  

Trudności w relacjach interpersonalnych 

1. Słabe umiejętności interpersonalne powodują brak kontaktów i 

brak wzmocnień pozytywnych ze strony ludzi. 

■ Dzieci rodziców z depresją ze szkoły podstawowej negatywnie ocenieni 

przez rówieśnikow i nauczycieli pod względem umiejętności  społecznych 

(Weintraub i in 1975).

■ Słabe umiejętności rozwiązywania problemów interpersonalnych w próbie 

adolecentów pozwalają przewidywać depresję (Cole i in 1990).    

2.Negatywna ocena siebie prowadzi do doświadczenia odrzucenia. 
1. Prosi o ocenę i otrzymuje pozytywną; 2. nie wierzy w pozytywną 

ocenę; 3 prosi dalej o ocenę itd. (4) irytacja ze strony partnera i 

brak pozytywnej oceny;  interpretacja = odrzucenie przez 

partnera.    

Powód = Szukanie negatywnego potwierdzenia potwierdza 

negatywną koncepcję siebie (Joiner 1995; Joine i Metalsky 1995). 

■ Badanie na studentach uczelni wojskowej łagodnie depresyjnych pokazuje 

wysokie wyniki w zakresie poszukiwania upewnienia, że innym na nich 

zależy  i depresji (niskie wyniki pomiarów lęku) (Joiner i Smidth 1998). 

■ Poszukiwanie upewnienia, że innym na osobach z depresją zależy  

rezultatem wychowania w zimnym emocjonalnie i odrzucającym otoczeniu 

społecznym (Carnelly i in. 1994).

  

 

 

depresja 

terapia b

ehawioralna 

(1) Zwiększenie pozytywnych wzmocnień przez podejmowanie działań 

sprawiających przyjemność. 

Zalecenie, aby osoba z depresją wykonała czynność, która jest była źródłem 

przyjemności przed zachorowaniem i której nie podejmowała przez ostatnie 

kilka tygodni. Zadania są stopniowane, od łatwych do trudnych.

Osoba z depresją wyznacza sobie działanie, które potencjalnie może dostarczyć 

przyjemności; planuje realizację; wyznacza sobie nagrodę za realizację celu i 

udziela sobie jej po wykonaniu zaplanowanej czynności. 

Każdego dnia zapisuje, jakie dające przyjemność czynności wykonała.  

(2) Szkolenie umiejętności społecznych. Umiejętność postępowania z 

ludźmi powoduje, że ludzie udzielają więcej wzmocnień pozytywnych.  

Szkolenie dotyczy nawiązania rozmowy, umówienia się, na spotkanie , 

konwersacji. Odzywania się tak, aby wyrazić uczucia, a nie obrazić partnera 

interakcji. Gdy zmieni zachowanie, ludzie będą chętnie z nim przebywali. 

Aktywności rekreacyjne w  towarzystwie i sygnały , że jest akceptowany są 

wzmocnieniami pozytywnymi. 

Skuteczność terapii behawioralnej nastawionej  na zwiększenie 

dostarczających przyjemności aktywności ma potwierdzenie w 

badaniach (Rakowska 2005).  

 

 

depresja 

terapia b

ehawioralno - poznawcza 

1. Zmiana nieracjonalnych przekonań związanych z depresją na 

racjonalne  

Ja jestem bezwartościowy, świat jest niesprawiedliwy; w tym ludzie wywierają presję, z którą nie 

poradzę sobie, a przyszłość jest beznadziejna. 

Wydarzenie negatywne jest spowodowanego przez siebie, ma wpływ na wiele dziedzin życia, jego 

skutki są długotrwałe, czyli jestem winien , że nieszczęście się wydarzyło i jestem bezradny wobec 

jego skutków

Etapy: 
Identyfikacja nieracjonalnych przekonań; 
Zakwestionowanie ich wartości z punktu widzenia logiki, postępowania większości ludzi 

lub zdrowotnych konsekwencji; 

Celowe powtarzanie nowych przekonań w sytuacjach prowokujących do wystąpienia 

przekonań nieracjonalnych, w celu utrwalenia. 

 

2. Ćwiczenie radzenia sobie w trudnych sytuacjach przez odgrywanie 

ról oraz wykonywanie czynności sprawiających przyjemność. 

Skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej nastawionej na zmianę 

związanych z depresją przekonań ma potwierdzenie w badaniach 

(Rakowska 2005). 

 

 

 

depresja 

terapia interpersonalna 

1.

Indywidualna zorientowana na konflikty interpersonalne 

Wersja standardowa oparta na założeniach teorii humanistycznej = 

Koncentruje się na rozwiązywaniu  konfliktów miedzy ludźmi z którymi 

osoba z depresją ma do czynienia i uczeniu komunikowania się z nimi.  

Wersja psychodynamiczna posługuje podobnymi technikami. Ponadto używa  

jako środka oddziaływania relacji z terapeutą. Interpretuje trudności 

osoby z depresją wobec terapeuty jako trudności, jakie ma wobec 

rodziców i jakie przenosi na innych ludzi. Celem jest zrozumienie źródła 

trudności. 

Skuteczność terapii interpersonalnej nastawionej na rozwiązywanie 

konfliktów interpersonalnych ma potwierdzenie w badaniach 

(Rakowska 2005).

2. Małżeńska behawioralna 
Szkolenie w komunikacji; w empatycznym słuchaniu; w udzielaniu 

sobie wzajemnie wzmocnień pozytywnych, zawarcie kontraktu 

dotyczącego wzmocnień.  

Skuteczność w leczeniu depresji u kobiet, u których problemy 

małżeńskie poprzedzają wystąpienie depresji, ma potwierdzenie 

w badaniach (Rakowska 2005).    

  

 

 

depresja 

Terapia farmakologiczna 

■Skuteczne są leki antydepresyjne – Najpopularniejszy: Prozac  
■ Równe skutki bezpośrednie - leki antydepresyjne i psychoterapia
■ Leki działają szybciej (w przypadku ryzyka samobójstwem-leki).
■ Psychoterapia zapobiega nawrotom.
■ Nie stwierdzono negatywnych konsekwencji w przypadku stałego 

przyjmowania leków. 

■ Kuracja lekami jest tańsza.
■ W przypadku depresji chronicznej – skuteczne jest łączenie
leku i psychoterapii. 

Inhibitor MAO - Nardil 
inhibitor zwrotnego wychwytu serotoniny (SRI) –anafranil (klomipramina) 
selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny  (SSRI) prozac (fluoksetyna) i luvoks 

(fluwoksamina ) 

■ Metanaliza 14 badań porównujących leki i dziurawiec (LIndle i 

Murlow,2002). 

1. Dzurawiec= 56% - poprawa;  placebo = 25% -poprawa. 
2. Lek przeciwdepresyjny=52% - poprawa;  dziurawiec =50% - poprawa.  
3. Połączenie leku + dziurawca = 68% poprawa.     

 

 

 

depresja 

leczenie - Elektrowstrząsy

Gdy nie skutkuje żadne leczenie –elektrowstrząsy 

(McCall2001). 

Po elektrowstrząsach i poprawie nastroju kontynuacja 

elektowstrząsów

W ciągu 3 lat Kontunuacja = elektrowstrząsy jeden w miesiącu = u 

7%  nawrót depresji; kontynuacja =Leki przeciwdepresyjne = u 
48% nawrót depresji (Gagne, 2000).     

 

 

Epizod maniakalny 

Kryteria diagnostyczne 

A. Podwyższony nastrój i drażliwość trwające przynajmniej 

tydzień.

B. Towarzyszą mu trzy z następujących objawów: 
(1) wzrost samooceny aż do poczucia wielkości 
(2) zmniejszona potrzeba snu;
(3) zwiększona rozmowność;
(4) poczucie gonitwy myśli;
(5) trudności w koncentracji uwagi; 
(6) wzrost aktywności ukierunkowanej na cel albo pobudzenie 

psychoruchowe;

(7) nadmierne zaangażowanie w aktywności dające przyjemność, 

które mają negatywne konsekwencje. 

C. Upośledzenie funkcjonowania społecznego.  
D. Objawy nie spełniają kryterium zaburzenia mieszanego  
E.  Objawy nie są wynikiem zażywania środków farmakologicznych 

lub stanu zdrowia np. naczynności tarczycy.   

 

 

Epizod manii – charakterystyka  

■Możliwe jest wystąpienie tylko epizodu maniakalnego bez 

wystąpienia depresji. Ponad 80% tych, u których wystąpi mania 
doświadcza zaburzenia dwubiegunowego (APA, 1994).

Osoby w manii poruszają się szybko. Mówią głośno, szybko, żartują. 

Krytyczna ocena  sytuacji jest słaba. Angażują się w ryzykowna 
działania, których żałują, gdy mania słabnie. Kwestionowanie ich 
planów, frustruje ich. Interpretują to  jako uniemożliwianie im 
przeprowadzenia planu.  

 

 

Zaburzenie dwubiegunowe –

występowanie na przemian epizodów depresji i epizodów 

manii.

 

Typy 

1. 

Na przemian zmieniające się epizody manii 

i depresji. Każdy trwa kilka tygodni lub miesięcy. 
Niektórzy doświadczają kilku epizodów manii i 
depresji oddzielonych okresami normalności.  
Niektórzy zmieniają manię w depresję w ciągu 
jednego dnia. 

2. Epizod depresji dominuje. Osoba doświadcza 

na przemian epizodów głębokiej depresji i 
hypomanii (co polega na zwiększeniu aktywności 
ponad normę, ale nie przybiera rozmiarów manii). 

 

 

Zaburzenie dwubiegunowe 

częstość występowania, wiek wystąpienia,   

współwystępowanie   

■ Każdy epizod depresji i manii może trwać dni, tygodnie , miesiące 

lub lata.   

■1-1,5% populacji doświadcza go. Zaburzenie typu pierwszego 

przeważa  (Bebbington i Ramana1995). 

■ Występuje wśród kobiet i mężczyzn na równi. Kobiety mają mniej 

epizodów mani (APA, 2000). 

■ Pojawia się w wieku 20-30 lat. 
■ Wskaźnik  samobójstw (15%) wyższy w zaburzeniu 

dwubiegunowym niż w depresji (Brodie, Leff 1971; Sharma Markar 

1994).

■ Tak samo często występuję wśród biednych jak i wśród bogatych. 
■ Zaburzenie dwubiegunowe współwystępuje z alkoholizmem (Maier 

i in 1995).

 

 

 

 

 

 

 

Zaburzenie dwubiegunowe 

Etiologia – czynnik genetyczny    

W wystąpieniu zaburzenia ma udział czynnik genetyczny.  
■ Krewni przejawiają zaburzenie pięć razy częściej niż osoby z przeciętnej populacji 

-1% (Rice i in 1987). 

■ U 72 % bliźniąt jednojajowych występuje; u 14% - dwujajowych (Allen 1976).
■ U 40% jednojajowych i u 5-10 % dwujajowych (Garddoock i Jones 1999).   
■ Chromosomy , 6,12,13,15,18,i,22 są związane z wystąpieniem zaburzenia  

(Berretini 2000).  

■ Brak spójności badań nad chromosomem 11. (1) Zaburzenie dwubiegunowe ma 

związek z występowaniem dominującego genu w chromosomie 11 (Egeland i in. 

1987). Badanie będące replikacją nie  potwierdziło wyniku (Berrettini i in 1990; 

Smyth i in., 1996).

Niespójne wyniki badań nad hipotezą, że dwubiegunowe ma silniejsze 

uwarunkowania genetyczne niż sama depresja.  

■ W przypadku depresji 40% bliźniąt jednojajowych przejawia zaburzenie  
W przypadku zaburzenia dwubiegunowego 72% bliźniąt jednojajowych  przejawia 

zaburzenie (Kendler 1997; Torgensen 1986).   

■ W przypadku depresji 13,2% krewnych przejawia zaburzenie.  W przypadku 

dwubiegunowego 6,4% przejawia zaburzenie (James i Chapman 1975).

 

 

 

 

Zaburzenie dwubiegunowe 

Etiologia – wyjaśnienie biologiczne     

1 model wyjaśniający   
Mania jest związana z niskim poziomem serotoniny 

(Mahmood i Silverstone 2001) podobnie jak i 

depresja. 

Niski poziom serotoniny i niski poziom noroepinefryny daje w 

efekcie depresję. 

Niski poziom serotoniny i wysoki poziom noroepinefryny daje w 

efekcie manię (Mahmood i Silverstone 2001) 

2 model wyjaśniający 
Zaburzenia w aktywności przekaźników, które zmieniają 

aktywność sodu i potasu w pewnych neuronach. 

W manii transport sodu i potasu w komórkach jest nadmierny i 

kończy się nadmierną aktywnością systemu neuronów. 

W depresji aktywność tych neuronów jest niska (Lenox i in 

1998). 

 

 

Zaburzenie dwubiegunowe 

Etiologia – wyjaśnienie teorii poznawczej      

■ Mania jest obroną przed depresją (Winters i Neale 1985). 
■ (1) Na podłożu niskiej oceny własnej osoby + nierealistycznych 

standardów sukcesu 

(2) w sytuacji stresu osoba reaguje albo depresją w związku z niską  

oceną siebie albo maskuje depresję i podwyższa ocenę własnej 

osoby w manii. 

(3) Kiedy może wyrazić negatywne emocje i jest to wzmacniane przez 

otoczenie reaguje depresją. Kiedy otoczenie nie akceptuje 

negatywnych emocji, reaguje manią. 

Eksperymenty potwierdzające, że mania jest obroną przed depresją 

(Lyon i in. 1999):

1.Osoby z zaburzeniem dwubiegunowym przypisują sobie odpowiedzialność za 

 większą liczbę wydarzeń negatywnych i za mniejszą - pozytywnych niż 

reprezentanci przeciętnej populacji. 

2.Osoby w mani używają więcej pozytywnych określeń opisując siebie, niż 

osoby w depresji; a tyle ile używają reprezentanci przeciętnej populacji . 

3.Osoby w manii pamiętają mniej pozytywnych określeń , których użyli do 

opisu siebie niż reprezentanci przeciętnej populacji; a tyle ile pamiętają 

osoby w depresji.     

  

 

 

Zaburzenie dwubiegunowe 

Etiologia – wyjaśnienie psychoanalityczne       

  

■Mania to obrona przed nieprzyjemnymi emocjami żalu, 

rozpaczy  lub nieakceptowanymi impulsami agresywnymi 
(Katan 1953).

Osoby w mani tak samo jak w depresji przeżywają realną lub 

wyobrażoną stratę osoby bliskiej.  

W stanie depresji agresja wobec osoby utraconej za 

porzucenie jest kierowana do siebie.    

W stanie manii agresja jest skierowana na zewnątrz, na osoby 

z otoczenia.  

 
  

 

 

zaburzenie dwubiegunowe

 Farmakoterapia  

■ Nie podaje się leków przeciwdepresyjnych, bo wywołują nagłe zmiany 

nastroju a nie stabilizują go. 

■Podaje się lit w tabletkach. W ciągu 5-15 dni w 60% przypadków 

zmniejsza wahania nastroju (Suppes i in. 1991). 

80% osób reaguje osłabieniem napadów  manii i depresji (Schou 1997).
Lit powinien być przyjmowany stale. Gdy po ustąpieniu wahań nastroju 

przestaje się brać następuje nawrót 28 razy częstszy niż u tych którzy biorą 

lit stale.    

■ Hipoteza: Lit zwiększa poziom serotoniny; reguluje aktywność przekaźników 

sodu i potasu; reguluje aktywność sodu i potasu w neuronie. 

■ Niechęć do przyjmowania litu: 
Są skutki uboczne: drżenie; tycie; zaburzenia pamięci; zaburzenia w koordynacji 

ruchów; brakuje doznań manii. 

Stale trzeba kontrolować dawkę, żeby była efektywna a z drugiej strony, żeby 

nie zaszkodzić.  

Granica między dawką efektywną i dawką powodująca zatrucie a nawet śmierć  

jest nieduża. Lit działa szkodliwie na serce i nerki.

■ Stosuje się Lek przeciwdrgawkowy - lamotrygina (Calebrese i in 1999).    

  

 

 

zaburzenie dwubiegunowe

 terapia behawioralno- poznawcza  

■Terapia poznawczo- behawioralna w połączeniu z litem jest 

bardziej skuteczna niż sam lit (Scott 2001). Obie interwencje 
trwały 6 miesięcy. 

W grupie poddanej połączonemu oddziaływaniu: poprawa 

funkcjonowania; niższy poziom depresji; nawrót o 60% 
rzadszy.  

■ Terapia poznawczo-behawioralna składa się z:  
1.

Edukacja na temat choroby i roli stałego przyjmowania litu.  

2. Uczenie regularnego schematu aktywności i przyjmowania litu w 

określonym czasie.  

3. Uczenie radzenia sobie ze stresującymi sytuacjami. 
4. Modyfikacja nieracjonalnych przekonań dotyczących własnej osoby 

i ludzi związanych z wystąpieniem nastroju depresyjnego.  

  

 

 

Samobójstwo 

Częstość występowania i cechy osób depresyjnych, 

które popełniają samobójstwo 

■ 

Połowa tych, którzy popełniają samobójstwo ma zaburzenia psychiczne: 

depresję, zaburzenia związane z używaniem środków psychoaktywnych lub  

schizofrenię. 

■ Około 15 % chorujących na te choroby odbiera sobie życie (Meltzer 1998). 

■ Kto z diagnozą depresji popełnia samobójstwo?  
1. Gdy smutek dominuje i brak  pobudzenia i brak motywacji do działania- osoba 

nie popełnia samobójstwa.  

2. Gdy występuje smutek, poczucie winy, chęć zemsty, rozpacz, objawy depresji, 

niepokój i pobudzenie wewnętrzne (Wolfersdorf, 1995). Impulsywność, 

irytacja, wrogość , tendencja do agresywnych zachowań (Bronish 1996) – 

osoba popełnia samobójstwo.  

+
Gdy wiele czynników stresujących pojawia się naraz, prowokując negatywną 

ocenę siebie + emocjonalny chaos + brak zdolności radzenia sobie 

=bezradność. 

■ Trzy razy częściej kobiety podejmują próbę. 
Trzy razy częściej mężczyźni popełniają skutecznie samobójstwo. 
■ 60% - po alkoholu (Royal Collage of Psychiatrists 1986).

 

 

 

Samobójstwo

Etiologia 

wyjaśnienie psychoanalityczne i  poznawcze 

■ 

Psychoanaliza

Freud - Samobójstwo reprezentuje pragnienie , żeby zabić 

ukochaną osobę w akcie zemsty za opuszczenie. 

Hendin (1992) – pragnienie połączenia się z ukochaną 

osobą i karanie siebie. 

Poznawcza teoria 
■ 

Samobójstwo jest nieefektywną strategią radzenia 

sobie z problemem.   

Podłożem jest (1) brak umiejętności rozwiązywania 

problemów, co  powoduje bezradność w sytuacji, 

kiedy trzeba rozwiązać problem i (2) negatywna 

ocena siebie, co nasila bezradność i wywołuje 

poczucie beznadziejności i (3) negatywna ocena 

ludzi, co prowadzi do wniosku i „nikt mi nie 

pomoże”.    

 

 

Samobójstwo

Etiologia 

podłożem depresja + stresujące sytuacje 

Stresory wywołujące depresyjne myślenie i nastrój i prowadzące do 

samobójstwa – dane empiryczne . 

Dorośli  72% =trudności w relacjach; 26% =zatrudnienie 26% =trudności z 

dziećmi; 19%problemy finansowe. 

Adolescenci brak stabilności emocjonalnej + problemy seksualne. 
28% homoseksualnych mężczyzn i 21% kobiet i 28% biseksualnych mężczyzn 

i 15% kobiet i 4% heteroseksualnych obojga płci popełnia samobójstwo 

(Ramafedii in., 1998).  

Ludzie starzy   niepełnosprawność. 44% odratowanych samobójców jako 

powód podawało, że lęk przed bezradnością zależnością (Loebel i in. 1991). 

Strata  kogoś bliskiego.

Stresory związane ze strukturą osobowości – dane teoretyczne    
1. Anomiczni – struktura społeczna nie daje wsparcia i tracą poczucie 

przynależności 

Altruistyczni – ktoś cierpi a oni wraz z nim i poświęcają się dla dobra 

pojedynczych ludzi lub społeczeństwa. 

Egoistyczni – trwały stan alienacji; samotność  + nie kierowanie się regułami 

społecznymi (Durkheim 1951). 

 

 

 

Samobójstwo

Etiologia 

terapia poznawcza 

Analiza problemu, który spowodował próbę samobójczą. I 

stworzenie strategii rozwiązania problemu. 

■ Rozpoznać naturę problemu
■ Wygenerować sposoby , jak poprawić sytuację- cele które osoba 

chce osiągnąć np. poprawić relację z partnerem. 

■ Rozpoznanie najlepszej strategii osiagnięcia celu, np. rozmawiać z 

partnerem więcej, wychodzić wieczorem razem. 

Kilka sesji, bo więcej osoby te nie chcą oraz w celu szybkiego 

uniezależnienia się osoby  od pomagającego (Hawton 1997) 

Trening rozwiązywania problemów znajduje potwierdzenie 

skutecznosci w badaniach, w leczeniu ciężkiej depresji 

(Rakowska,2005).  

 

 

Depresja sezonowa

kryteria diagnostyczne, charakterystyka i częstość 

występowania.   

A. Istnieje regularny czasowy związek między powstaniem epizodu 

depresji i pory roku. 

B. Pełna remisja następuje w określonych porach roku. 
C. Dwa epizody ciężkiej depresji, które odpowiadają tym kryteriom 

wystąpiły w ostatnich dwóch latach.

D. Każdy dodatkowy sezonowy epizod depresji ponad epizody nie-

sezonowe. 

1. Charakterystyka: Wzmożony apetyt, zwiększenie wagi, zwiększone 

zapotrzebowanie na sen.

Epizody zimowe zaczynają się w listopadzie i trwają pięć miesięcy. 
2. Częstość występowania - 3,5% populacji. 

 

 

 

Depresja sezonowa

biologiczne wyjaśnienie 

1. Występowanie depresji sezonowej ma komponent 

genetyczny 

Częściej występuje wśród bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych 

(However , Madden i in 1996).

2. Mechanizm biochemiczny = Zwiększony poziom hormonu 

melationiny, który się uwalnia u podstawy mózgu w reakcji 

na ciemność. Kontroluje sen i odżywianie się.  

Następuje zaburzenie biologicznego letniego rytmu snu-

czuwanie w zimie i wydziela się więcej malatoniny. 

Wystawienie się na światło rano przywraca cykl letni i 

zmniejsza wydzielanie melatoniny (Lewy i in 1998).

Serotonina kontroluje sen i jedzenie. I ma związek z wydzielaniem 

melatoniny. 

U zwierząt uwolnienie melatoniny następuje, gdy noce stają się 

dłuższe, redukuje to aktywność, przygotowuje do hibernacji 

(Blehar i Rosental 1998).

 

 

Depresja sezonowa

leczenie 

Silne światło, aby obniżyć poziom melationiny. 

Naświetlanie 2,5 godziny codziennie przez okres 1-3 

tygodni. 

Metaanaliza badań: naświetlanie znaczaco lepszy efekt 

niż placebo

Naświetlanie dawką leczniczą 10,000lux przez 30 minut 

codziennie przez tydzień =Ustąpienie depresji u 50 % 

leczonych. 

Naświetlanie placebo dawką światła 300lux przez ten sam 

czas = brak poprawy (Terman i in., 1999). 

łagodna depresja sezonowa- u 67% z poprawa 
depresja umiarkowana do ciężkiej u 40%  z poprawa.