Struktura kapitału

Dźwignia operacyjna

Dźwignia finansowa

Podstawowe kategorie kosztów i przychodów

Przychody ze sprzedaży:

• Przychody ze sprzedaży produktów, towarów, materiałów i usług,

• Pozostałe przychody operacyjne (ze sprzedaży składników majątku 

trwałego, dotacji i dopłat oraz z likwidacji środków trwałych, otrzymane 

kary, grzywny i darowizny).

Koszty uzyskania przychodów:

• Koszt własny sprzedanych wyrobów i usług (koszt wytworzenia), wartość 

sprzedanych towarów w cenie nabycia, koszty ogólnego zarządu i 

sprzedaży.

(Główne kategorie kosztów w ujęciu rodzajowym to: amortyzacja, usługi obce, 

wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne, podatki i opłaty, zużycie 

materiałów i energii, koszty reprezentacji i reklamy).

• Pozostałe koszty operacyjne to straty ze zbycia lub likwidacji trwałych 

składników majątku, zapłacone kary i grzywny, darowizny na rzecz innych 

podmiotów.

Występują ponadto koszty i przychody finansowe, wynikające z 

działalności finansowej (odsetki zapłacone i otrzymane, dywidendy 

otrzymane, kwoty uzyskane ze sprzedaży obcych papierów wartościowych 

oraz koszt w postaci ich wartości, dyskonto od weksli udzielone i otrzymane 

…).

Do kategorii wynikowych, należą ponadto straty nadzwyczajne i zyski 

nadzwyczajne (spowodowane zdarzeniami losowymi lub sprzedażą 

wyodrębnionej części przedsiębiorstwa).

Czynniki wewnętrzne 

oddziałujące na wynik 

jednostki

• Zasoby przedsiębiorstwa
• Plany działalności
• Sytuacja finansowa przedsiębiorstwa
• Doskonalenie organizacji i 

zarządzania

• Procesy innowacyjne i technologie 

produkcyjne

• Działania marketingowe

Czynniki zewnętrzne 

oddziałujące na wynik 

jednostki

• Konkurencja na rynku
• Zachowania konsumentów
• Warunki zaopatrzenia i zbytu
• Polityka gospodarcza państwa
• Lokalne uwarunkowania działalności
• System finansowy

Podstawowe źródło ryzyka

Zmienność 

• rynku (liczba klientów i ich 

preferencje)

• innowacji produktowych, 
• dostaw, 
• innowacji procesowych, 
• zarządzania firmą.

Wynik finansowy

  

Koszty 

Przychody

Podatek 
dochodowy

Wolumen 

sprzedaży

Struktura 

sprzedaży

Polityka cenowa

Polityka kredytowa

Pozostałe przychody

Koszty stałe

Struktura 
produkcji

Koszty zmienne

Pozostałe koszty

Rodzaj 
opodatkowania

Stopy podatkowe

Ulgi podatkowe

Poziom kosztów 
finansowych

 

Próg rentowności 

(BEP – Break-Even Point, punkt 

krytyczny)

Analiza koszt – wolumen - zysk (KWZ)
W krótkim okresie bierze się pod 

uwagę:

• Wolumen sprzedaży
• Cenę sprzedaży
• Jednostkowy koszt zmienny
• Koszty stałe
• Zysk ze sprzedaży

Ilościowy i wartościowy próg 

rentowności

  

Koszty stałe

Koszty 
całkowite

Przychody 

BEP 
ilościowy

BEP 
wartościow
y

Sprzedaż w 
jn.

Przychody i 
koszty

Straty 

Zysk
i 

Dla produkcji jednorodnej

BEP ilościowy = Ks : (cena – koszt zm. 

jednostkowy)

BEP wartościowy = BEPi * cena

BEP w = Ks : [1 – (Koszt jedn/cena)]

Dla produkcji wieloasortymentowej

Wzór uwzględnia koszt ważony jednostkowy

 oraz cenę ważoną jednostkową

Marża bezpieczeństwa 

(wskaźnik bezpieczeństwa, wskaźnik 

pewności)

Wb = (Pm – BEPw) : Pm

Wb – wskaźnik bezpieczeństwa
Pm – przychody ze sprzedaży przy 

pełnym wykorzystaniu mocy 
produkcyjnych

BEPw – wartościowy próg rentowności

Ryzyko operacyjne

• Zmienność popytu
• Zmienność cen sprzedaży
• Zmienność cen zaopatrzeniowych
• Zdolność dostosowywania cen 

sprzedaży do cen czynników produkcji

• Cykl życia produktu (im produkty 

„starsze” tym ryzyko wyższe)

• Udział kosztów stałych w kosztach firmy

EBIT (zysk operacyjny)

EBIT = Przychody ze sprzedaży – (całkowite koszty operacyjne 

zmienne + całkowite koszty operacyjne stałe)

Jest wynikiem odjęcia kosztów operacyjnych (stałych i zmiennych) od 

przychodu. Jest to zysk „przed odsetkami i podatkiem”.

Jeśli udział kosztów stałych jest wysoki, wysoka jest dźwignia 

operacyjna. Koszty stałe stanowią punkt podparcia dźwigni 

operacyjnej.

Im wyższy udział kosztów stałych w całości kosztów, tym większa 

wrażliwość EBIT na zmianę wielkości sprzedaży.

Efekt dźwigni jest pozytywny, gdy wzrost sprzedaży powoduje 

większy niż proporcjonalny przyrost zysku operacyjnego.

Jeśli ten warunek nie jest spełniony, wtedy zysk operacyjny nie 

pokryje odsetek (powstanie strata), lub będzie całkowicie przez 

odsetki wchłonięty (zysku ani straty  nie będzie).

Efekt dźwigni jest negatywny, gdy spadek sprzedaży powoduje 

większy niż proporcjonalny spadek zysku operacyjnego.

Dźwignia operacyjna 

(DOL – Degree Operation Leverage)

                   ∆EBIT / 

EBITo

DOL =    -------------------------
                 ∆Przych. / Przych.o
Lub
                   Przych.o – Koszty zm.
DOL =   -----------------------------------------
                           EBITo

Dźwignia finansowa

Ryzyko finansowe występuje, gdy firma finansuje 

działalność kapitałem obcym.

Zysk operacyjny (EBIT) musi wystarczyć na pokrycie 

odsetek. Gdy jest mniejszy niż odsetki, 
finansowanie kapitałem obcym działa ujemnie na 
wynik. 

Zysk netto = EBIT – koszty finansowe – podatek dochodowy

Udział kosztów finansowych w całości kosztów stanowi punkt 

podparcia dźwigni finansowej.

DFL – Degree Financial 

Leverage

• Miarą pozwalającą ocenić ryzyko 

finansowe jest stopień dźwigni 
finansowej.

• Jest to relacja procentowej zmiany 

zysku netto przypadającego na 
jednostkę kapitału własnego, do 
procentowej zmiany zysku 
operacyjnego (EBIT). 

Wzór na DFL w zależności od 

EBIT

             EBITo
DFL = ---------------
            EBITo – Kf

Gdzie Kf to koszty finansowe.

Dźwignia połączona

• Ryzyko operacyjne i finansowe to ryzyko 

całkowite działalności przedsiębiorstwa.

• Miarą ryzyka całkowitego jest stopień 

dźwigni połączonej, czyli udziału kosztów 

stałych i udziału kapitału obcego łącznie.

• Wskaźnik dźwigni połączonej pokazuje 

rezultaty działania dźwigni operacyjnej i 

finansowej łącznie, a więc 

wrażliwość 

rentowności netto kapitałów własnych na 

zmiany poziomu sprzedaży 

(przy 

zastosowaniu kapitału pożyczkowego).

DTL - Degree Total Leverage    -  wzory

Dźwignia połączona

              ∆ ROE / ROEo
DTL =  -----------------------
                ∆Przych. / Przych.o

Gdzie ROE – rentowność kapitału własnego

DTL = DOL * DFL

Inaczej:

DTL = (EBITo – Koszty zm.) : (EBITo – Koszty 

fin.) 

Sytuacja wyjściowa – zakładane zyski

 

Kategorie 

Firma A

Firma B

Kapitał własny

10 000

5 000

Kapitał obcy

0

5 000

Zysk operacyjny EBIT

3 000

3 000

Odsetki 10%

0

500

Zysk brutto EBT

3 000

2 500

Podatek T 20%

600

500

Zysk netto

2400

2000

Zysk netto /kapitału 

własnego

0,24

0,40

Firmy nie wypracowały planowanego zysku

Kategorie 

Firma A

Firma B

Kapitał własny

10 000

5 000

Kapitał obcy

0

5 000

Zysk operacyjny EBIT

1500

1500

Odsetki 10%

0

500

Zysk brutto EBT

1500

1000

Podatek T 20%

300

200

Zysk netto

1200

800

Zysk netto /kapitału 

własnego

0,12

0,16

Firma A
Kapitał 

własny

10 000 10 000

10 000

10 000

10 000

10 000

Kapitał 

obcy

0

0

0

0

0

0

EBIT

500

1 000

1 500

2 000

2 500

3 000

Odsetki

0

0

0

0

0

0

EBT

500

1 000

1 500

2 000

2 500

 3 000

Podatek 

T

100

200

300

400

500

600

Zysk 

netto

400

800

1200

1 600

2000

2400

Zysk 

netto/ 

kapitału 

własnego

0,04

0,08

0,12

0,16

0,20

0,24

Firma A – zależność efektu dźwigni finansowej od 
EBIT

Firma B – zależność efektu dźwigni finansowej od 

EBIT

Firma B
Kapitał 

własny

5 000

5 000

5 000

5 000

5 000

5 000

Kapitał 

obcy

5 000

5 000

5 000

5 000

5 000

5 000

EBIT

500

1 000

1 500

2 000

2 500

3 000

Odsetki

500

500

500

500

500

500

EBT

0

500

1000

1 500

2 000

 2 500

Podatek 

T

0

100

200

300

400

500

Zysk 

netto

0

400

800

1200

1600

2 000

Zysk 

netto/ 

kapitału 

własnego

0

0,08

0,16

0,24

0,32

0,40

Dźwignia operacyjna

Kategoria 

Firma C

Firma D

Koszty stałe

80 000

60 000

Koszty zmienne 

6

8

Cena jednostkowa

10

10

Wartość progu rentowności dla firmy C wyniesie (próg ilościowy i 
wart.):

BEP C = 80 000 / (10-6) = 20 000 szt ; BEPw = 20000 szt * 10 zł/szt 
= 200000 zł

Wartość progu rentowności dla firmy D wyniesie (próg ilościowy):

BEP D = 60 000 / (10-8) = 30 000 szt ; BEPw + 30000 szt * 10 zł/szt 
= 300000 zł

Dane - firma C

Produ-

kcja w 

szt

5000

10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000

Sprzeda

ż 

(wartość

)
przy 

cenie 10

50 000 10000

0

15000

0

20000

0

25000

0

30000

0

35000

0

400000

Koszty 

stałe

80 000 80 000 80 000 80 000 80 000 80 000 80 000 80 000

Koszty 

zmienne

30 000 60 000 90 000 12000

0

15000

0

18000

0

21000

0

240000

Koszty 

całkowit

e

11000

0

14000

0

17000

0

20000

0

23000

26000

0

29000

0

320000

Dane - firma D

Produ-

kcja w 

szt

5000

10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000

Sprzeda

ż 

(wartość

)
przy 

cenie 10

50 000 10000

0

15000

0

20000

0

25000

0

30000

0

35000

0

400000

Koszty 

stałe

60 000 60 000 60 000 60 000 60 000 60 000 60 000 60 000

Koszty 

zmienne

40 000 80 000 12000

0

16000

0

20000

0

24000

0

28000

0

320000

Koszty 

całkowit

e

10000

0

14000

0

18000

0

22000

0

26000

0

30000

0

34000

0

380000

Porównanie kosztów i wyniku dla firm C i D

Produ-

kcja w 

szt

5000

10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000

40 000

Koszty 

całkowite 

C

11000

0

14000

0

17000

0

20000

0

23000

0

26000

0

29000

0

320000

Koszty 

całkowite 

D

10000

0

14000

0

18000

0

22000

0

26000

0

30000

0

34000

0

380000

Różnica 

D-C

-10000

0

+1000

0

+2000

0

+3000

0

+4000

0

+5000

0

+60000

Sprzedaż 

w zł C i D

50 000 10000

0

15000

0

20000

0

25000

0

30000

0

35000

0

400000

Utarg (–) 

koszty C

- 

60000

-40000 -20000

0

+2000

0

+4000

0

+6000

0

+80000

Utarg (-) 

koszty D

-50000 -40000 -30000 -20000 -10000

0

+1000

0

+20000

Koszty i wyniki dla firmy C w przypadku 

kosztów finansowych 3000 j.w. 

Produ-

kcja w 

szt

5000

10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000

Koszty 

całkow

ite C

11000

0 + 

3000

14000

0 + 

3000

17000

0 + 

3000

20000

0 + 

3000

23000

0 + 

3000

26000

0 + 

3000

29000

0 + 

3000

32000

0 + 

3000

Sprzed

aż w zł 

C

50 000 10000

0

15000

0

20000

0

25000

0

30000

0

35000

0

40000

0

Utarg 

(–) 

koszty 

C

-63000 -43000 -23000

-3000

+1700

0

+3700

0

+5700

0

+7700

0

Podate

k 20%

0

0

0

0

3400

7400

11400

15400

Zysk 

netto

-

-

-

-

13600

29600

45600

61600

Koszty i wyniki dla firmy D w przypadku kosztów 

finansowych 3000 jw.

Produ-

kcja w 

szt

5000

10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000

Koszty 

całkow

ite D

10000

0+ 

3000

14000

0 + 

3000

18000

0 + 

3000

22000

0 + 

3000

26000

0 + 

3000

30000

0 + 

3000

34000

0 + 

3000

38000

0 + 

3000

Sprzed

aż w zł 

C i D

50 000 10000

0

15000

0

20000

0

25000

0

30000

0

35000

0

40000

0

Utarg 

(-) 

koszty 

D

-53000 -43000 -33000 -23000 -13000

-3000

+7000 +1700

0

Podate

k 20%

-

-

-

-

-

-

1400

3400

Zysk 

netto

-

-

-

-

-

-

5600

13600