Balneologia, balneoterapia,

leczenie uzdrowiskowe

- kąpiele w wodach leczniczych np.

solanki itp. kuracje pitne,

wskazania i przeciwskazania.

Perodiy- borowina -działanie,

rodzaje zabiegów, wskazania i

przeciwskazania i rola.

Cele lecznictwa

udrowiskowego, wskazania i

przeciwwskazania do niego.

Balneologia to

samodzielna dziedzina

wiedzy medycznej

wykorzystująca do

leczenia, profilaktyki,

rehabilitacji i częściowo

diagnostyki naturalne

surowce lecznicze tj. wody

mineralne, gazy lecznicze,

peloidy i walory

klimatyczne.

BALNEOTERAPIA obejmuje

zabiegi lecznicze w

postaci:

- kąpieli,

- natrysków,

- irygacji,

- masażu podwodnego,

są one wykonywane przy

użyciu wód mineralnych.

Wody lecznicze, w odróżnieniu

od tzw. wód gospodarczych,

mogą

zawierać składniki mineralne

(lecznicze wody mineralne) lub

też składniki

swoiste o szczególnej

aktywności farmakologicznej

(lecznicze wody swoiste).

 
 

Lecznicze wody mineralne

powstają w wyniku wzbogacenia o

składniki

mineralne wód infiltracyjnych. Proces ten

zachodzi szczególnie łatwo, jeśli

wody w czasie przepływu napotykają

łatwo rozpuszczalne skały. Ważną

rolę odgrywa w tym procesie dwutlenek

węgla, który rozpuszczony

w wodzie nadaje jej charakter słabego

kwasu, mogącego przeprowadzić do

roztworu składniki mineralne nawet

trudno rozpuszczalnych skał.

Występujące w wodach leczniczych

gazy

gazy dostają się do nich w wyniku

zachodzących w skorupie ziemskiej

różnych procesów geochemicznych.

Spośród gazów największe znaczenie

lecznicze mają dwutlenek węgla,

siarkowodór oraz radon. Najczęściej

występuje dwutlenek węgla, który

może być pochodzenia magmowego

lub produktem reakcji zachodzących

w wodzie pod wpływem bakterii.

Lecznicze wody

mineralne mogą być

chłodne lub cieplicze.

Wodę uważa

się za ciepliczą wówczas,

gdy jej temperatura jest

wyższa niż 20°C.

Podział wód leczniczych w

zależności od zawartych w nich

makroskładników

Z porównania temperatury

wody mineralnej z

temperaturą ciała ludzkiego

wynika podział na wody:

— hipotermalne, których

temperatura wynosi od 20 do

35°C,

— izotermalne, o temperaturze

od 35 do 40°C,

— hipertermalne, wykazujące

temperaturę wyższą niż 40°C.

Innym ważnym podziałem, istotnym

dla leczniczego wykorzystywania

wód mineralnych, jest podział oparty

na porównaniu stężenia składników

zawartych w wodzie ze stężeniem

panującym w krwince czerwonej, a

ściślej

mówiąc z ciśnieniem osmotycznym

0,95% roztworu chlorku sodowego.

Zgodnie z tym podziałem

wyróżnia się wody:

— hipoosmotyczne — o

ciśnieniu mniejszym,

— izoosmotyczne — o

ciśnieniu równym,

— hiperosmotyczne — o

ciśnieniu większym.

Lecznicze właściwości wód

mineralnych

są szeroko wykorzystywane

w lecznictwie uzdrowiskowym.

Leczenie wodami mineralnymi

polega na

stosowaniu ich w postaci kąpieli,

wziewań oraz podawania do

wewnątrz,

czyli kuracji pitnej, nazywanej

również krenoterapią.

Podział i charakterystyka

Podział i charakterystyka

działania leczniczego wód mineralnych

działania leczniczego wód mineralnych

Wody alkaliczne zawierają wodorowęglany i

węglany alkaliczne oprócz chlorku sodowego,

bezwodnika kwasu węglowego i innych

związków.

Są one stosowane w kuracji pitnej, ponieważ

zobojętniają kwas solny w żołądku. Podgrzane,

podane przed jedzeniem wody te hamują

czynność wydzielniczą żołądka. Wody alkaliczne

zawierające siarczan magnezowy działają

pobudzająco na perystaltykę dróg żółciowych

oraz wydzielanie żółci. Stosowane we

wziewaniach działają wykrztuśnie, rozrzedzając

wydzielinę zalegającą w drzewie oskrzelowym.

Wzmagają one wydzielanie

kwasu moczowego oraz obniżają przemianę

materii.

Podział i charakterystyka

Podział i charakterystyka

działania leczniczego wód

działania leczniczego wód

mineralnych

mineralnych

Wody zawierające węglan wapniowy i

magnezowy oraz siarczan wapniowy

działają przeciwzapalnie. Ponieważ

występują one zwykle w postaci silnie

hipoosmotycznych szczaw, działają

moczopędnie. Stosuje się je w leczeniu

przewlekłych nieżytów błon śluzowych

oraz kamicy nerkowej.

Podział i charakterystyka

Podział i charakterystyka

działania leczniczego wód

działania leczniczego wód

mineralnych

mineralnych

Wody słone mogą zawierać prócz

składnika podstawowego, tzn. chlorku

sodowego, również chlorek wapniowy,

chlorek magnezowy, bezwodnik kwasu

węglowego, węglan sodowy, węglan

wapniowy oraz siarczan sodowy.

Stosowane w leczeniu pitnym wzmagają

czynność wydzielniczą

żołądka, a wziewane polepszają ukrwienie

błon śluzowych oraz rozrzedzają ich

wydzielinę. Stosowane są one również w

postaci kąpieli

solankowych.

Podział i charakterystyka

Podział i charakterystyka

działania leczniczego wód

działania leczniczego wód

mineralnych

mineralnych

Wody żelaziste występują zwykle w

postaci szczaw. Wyróżnia się wody

zawierające wodorowęglan żelazowy oraz

siarczan żelazowy. Pobudzają one układ

krwiotwórczy i znajdują zastosowanie w

leczeniu niedokrwistości, w chorobach

wieku dziecięcego oraz w zaburzeniach

wydzielania

gruczołów dokrewnych.

Podział i charakterystyka

Podział i charakterystyka

działania leczniczego wód

działania leczniczego wód

mineralnych

mineralnych

Wody jodkowe są stosowane w

miażdżycy, nadciśnieniu, chorobach

układu krążenia, zaburzeniach

wydzielania gruczołów dokrewnych,

przewlekłych

nieżytach oskrzeli oraz w chorobach wieku

dziecięcego.

Podział i charakterystyka

Podział i charakterystyka

działania leczniczego wód

działania leczniczego wód

mineralnych

mineralnych

Wody siarczkowe i siarkowodorowe

wykazują bardzo złożony skład

chemiczny, najbardziej aktywny jest w

tych wodach siarkowodór. Pobudzają one

przemianę materii, normują bilans siarki w

ustroju, działają odczulająco i

odtruwająco, wpływają rozmiękczająco na

naskórek oraz wywołują przekrwienie

skóry.

Stosowane są w gośćcowych i

pourazowych schorzeniach układu ruchu,

zaburzeniach przemiany materii,

chorobach skóry, chorobach układu

krążenia, zatruciach metalami ciężkimi

oraz w chorobach kobiecych.

Podział i charakterystyka

Podział i charakterystyka

działania leczniczego wód

działania leczniczego wód

mineralnych

mineralnych

Wody arsenowe działają pobudzająco na

układ krwiotwórczy, wzmagają

łaknienie i czynność wydzielniczą

przewodu pokarmowego.

Szczawy stosowane w kuracji pitnej

wzmagają wydzielanie żołądka,

wywołując przekrwienie żołądka i jelit.

Jeśli są to wody hipoosmotyczne, to

działają moczopędnie. Są wykorzystywane

do kąpieli kwasowęglowych

Podział i charakterystyka

Podział i charakterystyka

działania leczniczego wód

działania leczniczego wód

mineralnych

mineralnych

Wody radoczynne wywołują

prawdopodobnie w ustroju zmiany

fizykochemiczne

spowodowane promieniowaniem

radioaktywnym. Znajdują

zastosowanie w leczeniu zaburzeń

przemiany materii, schorzeń układu

ruchu i układu nerwowego,

niedokrwistości oraz zaburzeń wydzielania

gruczołów dokrewnych.

Występowanie wód leczniczych

w Polsce

Obszar Polski można z pewnym

uproszczeniem podzielić na cztery regiony

o charakterystycznym dla nich

występowaniu głównych typów wód

leczniczych. Zaliczyć do nich należy:

- Karpaty

- Obszar morskich osadów miocenu,

jest to obszar położony na północ od

Karpat, obejmujący Kotlinę Sandomierską,

okolice Krakowa oraz Górny Śląsk.

- Sudety i blok przed sudecki

- Niż Polski, w całym tym regionie

występują wody chlorkowo-sodowe,

niekiedy o bardzo dużym stężeniu.

Borowina

Borowinę zalicza się do peloidów,

czyli występujących w przyrodzie

tworzyw powstałych w wyniku

naturalnych procesów

geologicznych, które

po rozdrobnieniu i zmieszaniu z

wodą stosowane są do celów

leczniczych

w postaci kąpieli i okładów. Nazwa

peloid pochodzi od greckiego słowa

pelos czyli błoto.

Zgodnie z przyjętą klasyfikacją

peloidy dzieli się na:

1. Osady podwodne

a) abiolity czyli osady mineralne,

b) biolity, będące tworzywami

powstałymi z substancji organicznej

(torfy, muły, sapropel, gytia).

2. Ziemie lecznicze, czyli produkty

wietrzenia minerałów (glinka, margle,

less).

W Polsce do celów leczniczych stosuje się

wyłącznie biolity, a mówiąc ściślej torfy

lecznicze, nazywane u nas borowinami.

Nazwa ta wywodzi się od borów, w

których kiedyś wydobywano borowinę.

Torfem nazywa się masę organiczną

powstałą z roślin pod wpływem bakterii,

w środowisku bogatym w wodę,

torfowiskiem zaś miejsce

zalegania torfu o miąższości większej od

50 cm. Jest to już warstwa, która nadaje

się do eksploatacji.

W wyniku procesów humifikacji czyli

przekształcania substancji organicznych

w próchnicę, w torfie zalegającym w

złożu zmienia się z upływem czasu

stosunek roślin rozłożonych do nie

rozłożonych. Do jego oceny stosuje się

bardzo prosty sposób określania stopnia

rozkładu torfu, polegający na wyciskaniu

torfu przez palce i porównanie wyniku ze

skalą 10-stopniową

(H1 do H10). W stopniu pierwszym (H1)

torf nie przechodzi przez palce, zaś w

stopniu dziesiątym rozkładu (H10)

przechodzi całkowicie.

W Polsce do celów leczniczych

dopuszcza się torf o stopniu rozkładu

H4. Niezależnie od tego

wykorzystanie torfu do celów

leczniczych jest uzależnione od

spełnienia wielu wymogów

fizycznych, chemicznych i sanitarno-

higienicznych.

Składniki organiczne torfu

(borowiny) podzielić można na dwie

grupy.

Pierwsza z nich to nie rozłożone

składniki roślin (lignina, celuloza,

hemiceluloza, pektyny i inne), druga

zaś to bituminy i kwasy humusowe.

Borowinę cechuje duża pojemność cieplna oraz

złe przewodnictwo ciepła. Z tych względów jest

ona wykorzystywana do zabiegów

ciepłoleczniczych.

Borowina używana do zabiegów leczniczych

wymaga uprzedniego przygotowania. Musi być

ona oczyszczona, dobrze rozdrobniona, przesiana

przez sito, a następnie poddana procesowi

pęcznienia.

Proces ten polega na uwodnieniu zawartych w

borowinie substancji koloidowych. Przygotowaną

w ten sposób borowinę miesza się następnie z

gorącą wodą w specjalnych kadziach,

wyposażonych w urządzenia mieszające.

Uzyskuje się papkę o temperaturze 40-45°C,

która służy do wykonywania zabiegów

leczniczych. Tolerancja skóry na gęstą papkę

borowinową jest wysoka i wynosi 45-55°C.

Mechanizm działania leczniczego

borowiny polega na oddziaływaniu

cieplnym, mechanicznym — powstałym w

wyniku ucisku masy borowinowej

na skórę — oraz wpływie zawartych w niej

związków chemicznych i ciał o

charakterze hormonów. Borowinę używa

się do kąpieli, zawijań oraz okładów.

Najczęściej wykonuje się okłady

borowinowe. Ogrzaną papkę

borowinową

nakłada się bezpośrednio na skórę, po

czym owija tkaniną brezentową

ceratą, a następnie kocem. Czas trwania

zabiegu wynosi 20-30 minut.

Wskazania. Okłady borowinowe

wykonuje się w przewlekłym gośćcu

stawowym, zapaleniach

okołostawowych, nerwobólach i

zespołach bólowych

w przebiegu choroby

zwyrodnieniowej kręgosłupa oraz w

stanach po

przebytym miąższowym zapaleniu

wątroby.

Przeciwwskazaniami do

stosowania okładów borowinowych

są: niewydolność

krążenia, zaawansowana miażdżyca,

uszkodzenie mięśnia sercowego,

tętniaki, skłonność do krwawień z

przewodu pokarmowego (choroba

wrzodowa żołądka lub dwunastnicy),

schorzenia miąższu nerek z

białkomoczem i nadciśnieniem, ciąża

powyżej trzech miesięcy oraz

przypadki podejrzane o tło

nowotworowe. Zabiegów

borowinowych nie stosuje się u

dzieci do 7 lat.

Ostatnio wprowadzono do lecznictwa

pastę borowinową. Jest to bardzo

rozdrobniona borowina. Pastę borowinową

stosuje się w postaci cienkowarstwowych

okładów lub smarowań o temperaturze

35°C. Może być ona również używana do

kąpieli w postaci zawiesiny wodnej.

Ważną zaletą pasty borowinowej jest

możliwość wykorzystania

fizykochemicznego i biologicznego

działania zawartych w niej ciał — bez

obciążającego ustrój wpływu cieplnego;

poza tym można ją szeroko stosować w

lecznictwie pozauzdrowiskowym.

Kąpiele w wodzie sztucznie

mineralizowanej lub gazowanej

W lecznictwie pozauzdrowiskowym

stosuje się często kąpiele z wody

sztucznie mineralizowanej lub

gazowanej. Najczęściej są to kąpiele

solankowe,

kwasowęglowe, a także

siarkowodorowe.

Kąpiele solankowe

Solankę do kąpieli przygotowuje się przez

dodanie do wody—w zależności od

pojemności wanny — od 1 do 4 kg soli

kąpielowej, np. iwonickiej, ciechocińskiej,

zabłockiej, soli kuchennej nie

oczyszczonej lub 1-5 1 ługu solankowego.

Ogólnie kąpiele solankowe dzieli się

— w zależności od stężenia soli na:

— kąpiele solankowe słabe, o stężeniu od

0,5 do 1% (1-2 kg soli nawannę),

— kąpiele solankowe silne, o stężeniu od

2 do 3% (2-4 kg soli na wannę).

Kąpiele solankowe

W zależności od temperatury wody stosowanej

do kąpieli wyróżnia się kąpiele solankowe

ciepłe (34-37°C) oraz gorące (37-40°C). W

kąpielach

ciepłych stosuje się solankę o słabszym stężeniu,

w gorących zaś — o stężeniu silniejszym.

Kąpiele rozpoczyna się w solance o słabym

stężeniu, wykonując je co drugi dzień, a

następnie zwiększa się stężenie w kolejnych

kąpielach, zwiększając jednocześnie ich częstość

do 4-5 kąpieli tygodniowo. Czas trwania

kąpieli wynosi od 15 do 20 minut. U dzieci

wykonuje się kąpiele solankowe w czasie 5-10

minut. Działanie kąpieli solankowej polega na

drażniącym wpływie soli wnikającej

do naskórka oraz ujść gruczołów potowych;

rozmiękcza oraz rozpulchnia ona również

naskórek.

Kąpiele solankowe

Ciepłe kąpiele solankowe stosuje się w

leczeniu przewlekłych zapaleń stawów,

gośćca tkanek miękkich, nerwobólów,

stwardnienia rozsianego, jak również w

leczeniu nerwic i psychonerwic,

bezsenności oraz w stanach

wyczerpania nerwowego. Kąpiele

gorące wykonuje się zwykle w chorobie

zwyrodnieniowej kręgosłupa oraz w

chorobach narządu rodnego. Kąpieli

solankowych nie wolno stosować w

chorobie Sudecka, stanach

przebiegających z odwapnieniem kości,

gośćcem przewlekłym postępującym

oraz w stanach ogólnego wyniszczenia.

Kąpiele kwasowęglowe

Wodę do kąpieli kwasowęglowej uzyskuje

się dzięki użyciu specjalnego urządzenia,

zwanego saturatorem. W saturatorze

woda z sieci wodociągowej zostaje

nasycona pod ciśnieniem bezwodnikiem

kwasu węglowego. Kąpiel przygotowuje

się w ten sposób, że do wanny

napełnionej do połowy wodą o

temperaturze 60°C dolewa się z

saturatora wody nasyconej bezwodnikiem

kwasu węglowego w takiej ilości, aby

woda kąpielowa osiągnęła temperaturę

od 32 do 34°C.

Kąpiele kwasowęglowe

Temperatura wody używanej do kąpieli

kwasowęglowej waha się od 30 do 32-34°C. Czas
kąpieli wynosi od 6 do 12 minut i zależy od stanu

ogólnego chorego. Kąpiele kwasowęglowe można
również wykonywać w ten sposób, że czas kąpieli

stopniowo wydłuża się, a temperaturę wody

obniża. Pełny cykl leczenia obejmuje 12-15

kąpieli.

Wskazania: wady serca w okresie wyrównanego

krążenia, niewydolność krążenia nieznacznego

stopnia, stany po przebytym zapaleniu mięśnia

sercowego różnego pochodzenia, zwyrodnienie

mięśnia sercowego, otyłość

Kąpiele siarkowodorowe

Przygotowanie wody do kąpieli jest

bardzo proste. Do wanny wypełnionej

wodą (ok. 150 l) wlewa się 150 ml 20%

roztworu siarczku potasowego oraz 50 ml

36% technicznego kwasu solnego. W

wyniku reakcji zachodzącej między

siarczkiem potasowym a kwasem solnym

wytwarza się w wodzie siarkowodór w

ilości oddziaływującej leczniczo. Kąpiele

należy wykonywać w oddzielnym,

dobrze wentylowanym pomieszczeniu, ze

względu na zwiększającą się w powietrzu

zawartość siarkowodoru w czasie

wykonywania kąpieli.

Kąpiele siarkowodorowe

Podstawowym kierunkiem oddziaływania

leczniczego kąpieli siarkowodorowych jest

uzupełnienie niedoboru siarki w ustroju. Siarka

odgrywa ważną rolę w procesach przemiany

materii oraz wchodzi w skład kwasu

chondroitynosiarkowego, stanowiącego jeden ze

składników substancji podstawowej chrząstki.

Niedobory siarki występują w wielu chorobach,

jak np. gościec stawowy czy choroby skóry

przebiegające z obfitym złuszczeniem się

naskórka. Ponadto kąpiele siarkowodorowe

wpływają

rozmiękczająco na naskórek, działają odczulająco

oraz powodują rozszerzenie naczyń skóry,

ułatwiając wchłanianie się produktów zapalnych.

Kąpiele siarkowodorowe mogą być ogólne

lub częściowe.

Kąpiele siarkowodorowe

Temperatura wody w kąpielach ogólnych wynosi w

zależności od wskazań 35-37°C. Kąpiele wykonuje się

co drugi dzień lub cztery razy w tygodniu. Łącznie seria

kąpieli obejmuje średnio 15 zabiegów.

Temperatura wody w kąpielach częściowych wynosi

37- 39°C. Intensywność

oddziaływania kąpieli można osłabić zmniejszając

zawartość siarkowodoru. Uzyskuje się to stosując

odpowiednio mniejsze ilości roztworu siarczku

potasowego i kwasu solnego.

Wskazania do kąpieli

siarkowodorowych są bardzo

rozległe. Spośród

najważniejszych należy wymienić

przewlekłe zapalenia stawów,

zapalenia

nerwów pochodzenia toksycznego,

stany po zatruciach metalami

ciężkimi,

nerwobóle, choroby narządu

rodnego, łuszczycę i pokrzywkę.

25*

Balneoterapia wywiera

wpływ na wydzielanie

hormonów:

-wydzielenia reniny,

-wydzielenia aldosteronu,

-wydzielenia amin

katacholowych,

-wydzielania wazopresyny.