Podstawowe teorie

komunikacji

Pływający słoń

Perspektywa obiektywna

• Wypływa z nauk behawioralnych;
• Odpowiada na pytanie: Jak komunikaty

przekazywane w mass-mediach wpływają na

ludzkie myśli?

• Teoria: Zwracamy uwagę na rzeczy niezwykłe,

mamy pozytywny stosunek do słoni, dlatego

częściej kupujemy reklamowany produkt;

• Ale: musi dokonać pomiaru wpływu reklamy na

odbiorców, wcześniej może tylko stawiać hipotezy;

• Zwolennicy naukowych teorii komunikacji

podkreślają rolę czynników determinujących

ludzkie zachowanie (Musiałem…).

Perspektywa interpretacyjna

• Posługuje się figurami retorycznymi, w tym

wypadku alegorią;

• Znaczenie utajone: reklama jest alegorycznym

przedstawieniem tego, co wszystkie słonie (osoby z

nadwagą) powinny zrobić, by zdobyć miłość

pięknej kobiety;

• Implikacja tekstu wizualnego: Jeśli otyli chcą, żeby

piękni ich zauważali muszą zmienić swoje

zachowanie;

• Analiza interpretacyjna zmierza do poszukiwania

znaczenia tekstu, a nie „obiektywnej” prawdy;

• Zwolennicy interpretacyjnych teorii komunikacji

skupiają się na świadomych wyborach uczestników

komunikacji (Postanowiłem…).

Behawioryzm vs. krytyka

retoryczna

• Podejście behawioralne zmierza do odkrycia

uniwersalnych praw rządzących ludzkim

zachowaniem, dlatego opiera się na

konstruowaniu hipotez i ich weryfikowaniu,

opiera się na eksperymentach i badaniach

ankietowych;

• Podejście interpretacyjne (hermeneutyczne)

polega na śledzeniu znaczeń, jakie określają

ludzkie istnienie, ich wyjaśnianiu i

rozumieniu, opiera się na analizie tekstu i

etnografii, zmierza do określenia wartości,

jakimi kierują się ludzie.

Analiza fantazmatyczna

• Łączy elementy behawioryzmu z krytyką

retoryczną;

• Człowiek jest użytkownikiem symboli, a w

szczególności odczuwa potrzebę snucia opowieści;

• Każda grupa kreuje swoje fantazmaty (lub

fantazmaty kreują grupę), które ją scalają,

świadczą o jej cechach i celach;

• Wywołanie fantazmatu sprawia, że grupa przejawia

większą energię, dyskutuje bardziej żywiołowo, jest

agresywna;

• Zbadanie fantazmatów pozwala na wyjaśnienie i

zrozumienie grupy, ale także umożliwia

przewidywanie, co będzie się działo z grupą w

określonych okolicznościach.

Tradycja

Definicja

komunikacji

Opis

Tradycja

socjopsychologiczna –

komunikacja jako

wpływ

interpersonalny:

empiryczna,

naukowa, skupiona na

związkach

przyczynowo-

skutkowych,

pozwalających

przewidzieć, które

zachowania skończą

się powodzeniem, a

które porażką

komunikacyjną;

Tradycja

cybernetyczna

komunikacja jako

przepływ informacji

teorie dotyczące

problemów kanału

komunikacyjnego

(pomijające nadawcę

i odbiorcę), teoria

redukcji niepewności;

Tradycja

socjokulturowa

komunikacja jako

tworzenie i

odgrywanie

rzeczywistości

społecznej

wyrasta z tezy

Wittgensteina, że

granice języka są

granicami świata,

hipoteza Sapira-

Whorfa, badania

Wierzbickiej – język

kształtuje naszą

percepcję

rzeczywistości;

Tradycja krytyczna

komunikacja jako

refleksyjne wyzwanie

rzucone

niesprawiedliwemu

dyskursowi

opracowana w

środowisku tzw.

szkoły frankfurckiej

(Adorno, Horkheimer),

oparta na ustaleniach

Foucaulta o dyskursie

władzy/wiedzy,

krytyka dyskursu

publicznego, w tym

roli mediów, etyka w

komunikacji;

Tradycja retoryczna komunikacja jako

kunsztowne

przemawianie

publiczne

wyrasta z rzymskiej

tradycji

retorycznej, opiera

się na przekonaniu,

że publiczna mowa

jest lepszym

sposobem

rozwiązywania

problemów

społecznych niż

dekrety i wojna,

wykorzystuje

elementy dyskursu

perswazyjnego,

jest domeną

mężczyzn;

Tradycja semiotyczna komunikacja jako

proces dzielenia się

znaczeniem przez

znaki

opiera się na

semiotycznej teorii

znaku (słowa są

arbitralnymi

symbolami, które nie

znaczą) i bada

znaczenia wspólne

dla grup społecznych

i możliwość ich

wykorzystania;

Tradycja

fenomenologiczna

komunikacja jako

doświadczanie siebie i

innych przez dialog

nacisk na

interpretację

własnych

doświadczeń,

podkreślanie

stosowności,

pozytywnego

stosunku i empatii w

stosunku do

rozmówcy

Mapa tradycji w teorii

komunikacji

cybernetyczna

socjopsycholog
iczna

semiotyczna

socjokulturow
a

krytyczna

fenomenologiczna

retoryczna

TEORIE
OBIEKTYWNE

TEORIE
INTERPERACYJ
NE

Teoria kontroli

niepokoju/niepewności

(Gudykunst)

• W spotkaniu międzykulturowym

przynajmniej jedna osoba jest „obcym”;

• Obie strony komunikacji doświadczają

niepokoju/niepewności, ale „obcy” są

bardziej wyczuleni na możliwość pojawienia

się różnic kulturowych;

• Komunikacja jest skuteczna, kiedy obie

strony są w stanie przewidzieć i wyjaśnić

wzajemne zachowania (minimalizacja

nieporozumień) – są świadomie

kompetentne;

Teoria Gudykunsta

• Opiera się na założeniu, że nasza

komunikacja ma charakter rutynowy

(trzeba uczyć się rytuałów językowych,

skryptów, nie struktur gramatycznych);

• Niepewność – myśl poznawcza; niepokój

– odczucia;

• Im większa przepaść kulturowa, tym

większego niepokoju i większej

niepewności doświadczają wszyscy

uczestnicy komunikacji.

Co zrobić, by przetrwać jako

„obcy”?

• Uświadomić sobie, że nasz niepokój bierze się

ze wzmożonej potrzeby przynależności do

grupy w zetknięciu z inną kulturą;

• Starać się postrzegać obcą kulturę jako

atrakcyjną, dowiedzieć się o niej jak najwięcej;

• Nauczyć się języka (dialektu, żargonu, slangu);

• Starać się znaleźć podobieństwa między sobą

a „obcymi”;

• Starać się rozpoznać kryteria oceny siebie,

obowiązujące w „obcej” kulturze;

• Starać się wczuwać w sytuację innych, by

prawidłowo przewidzieć ich zachowanie.

Teoria negocjowania twarzy

(Stella Ting-Toomey)

• Wyjaśnia odmienne reakcje na konflikt,

wywołane różnicami kulturowymi;

• „Twarz” jest metaforą publicznego

wizerunku, sposobu, w jaki naszym

zdaniem powinni nas traktować inni;

• Praca nad wizerunkiem w kulturach

indywidualistycznych zasadniczo różni

się od pracy nad twarzą w kulturach

kolektywistycznych.

Teoria Ting-Toomey

• Kultury indywidualistyczne i kolektywistyczne

(większość kultur Wschodu) różni sposób

definiowania Ja, celów oraz obowiązków;

• Kultury kolektywistyczne postrzegają Ja jako

splot ról społecznych (matki, nauczycielki, żony,

córki, przyjaciółki, obywatelki) – bardziej

interesujące, od tego, co czuję, myślę i planuję

jest to, jaką rolę pełnię w mojej grupie;

• Cele w kulturach kolektywistycznych muszą być

nastawione na realizację dobra grupowego;

• Zadania w kulturach kolektywistycznych wiążą

się z indywidualnym poświęceniem własnej

korzyści i przyjemności.

Konflikt w kulturze

kolektywistycznej

• Nawet w trakcie nieporozumienia

ludzie należący do kultury

kolektywistycznej przywiązują dużą, a

nawet większą wagę do zachowania

twarzy przez przeciwnika, co własnej;

• Dawanie twarzy w kulturach

kolektywistycznych (strategia

pomniejszania własnej ważności) vs.

odzyskiwanie twarzy w kulturach

indywidualistycznych;

Teoria kodów komunikacji

(Gerry Philipsen)

• Etnografia komunikacji – nauka

zajmująca się odkrywaniem znaczeń
wspólnych dla ludzi należących do tej
samej kultury;

• Kod językowy to system utworzonych

społecznie symboli i znaczeń, założeń
i reguł, odnoszący się do zachowania
komunikacyjnego, tworzony w języku
ojczystym;

Teoria Gerry’ego Philipsena

• Gdzie istnieje odmienna kultura, istnieje też

odmienny kod językowy;

• Kod językowy cechuje odmienna psychologia,

socjologia i retoryka (perswazja);

• Wartość mówienia zależy od kodów mowy,

jakimi posługują się nadawcy i słuchacze, którzy

tworzą i interpretują proces komunikacji

(semiotyka kulturowa: słowa nie znaczą, to

ludzie nadają im znaczenia);

• Pojęcia, reguły i założenia kodu językowego

wiążą się nierozerwalnie z samym mówieniem

(nie pisaniem!).

Etnografia przedstawiająca

• Przedmiotem i metodą jest przedstawienie

(konwersacje członków gangu, graffiti, etc.);

• Forma pisemna nadaje ograniczenia

takiemu przedstawieniu (kultura odgrywa

się w aktach mowy);

• Dotyczy grup zmarginalizowanych: zakłada,

że ludzie z marginesu społecznego tworzą i

zachowują swoją kulturę i godność;

• „Przestrzeń do usłyszenia alternatywnych

głosów”.