Konflikty na kontynentach
amerykańskich
… w latach 50-70 tych
Walka o równouprawnienie czarnej ludności w południowych stanach
toczyła się już od lat 50. W 1955 r. za sprawą Rosy Parks, doszło do
bojkotu autobusów w Montgomery. W 1957 r. współorganizatorzy
bojkotu i Martin Luther King utworzyli Konferencję Chrześcijańskich
Przywódców Południa (Southern Christian Leadership Conference –
SCLC), najbardziej znaną i najskuteczniejszą organizację walczącą o
prawa Afroamerykanówi zniesienie regulacji rasistowskich na
Południu (tak zwanych praw Jima Crowa). Organizacja ta, stosująca
zasadę nieposłuszeństwa obywatelskiego i niestosowania przemocy
nawet w obliczu bezpośredniej agresji członków Ku-Klux-Klanu,
zyskiwała coraz większą popularność nawet wśród białej klasy
średniej, a jej charyzmatyczny przywódca Martin Luther King w 1964
r. otrzymał pokojową Nagrodę Nobla.
Działania SCLC spotykały się jednak też z krytyką wielu radykalnych
środowisk czarnej ludności, wyznawców ideologii „Black Power”
(czarnej siły), preferujących bardziej aktywną walkę na rzecz
równouprawnienia, czasami przybierającą formy terrorystyczne. Ich
najbardziej znanymi przedstawicielami byli Malcolm X i ruch Czarnych
Panter.
Jedną z ostatnich akcji Kinga mających na celu wzmocnienie
słabnącej SCLC była zainicjowana w 1967 r. Akcja Biednych Ludzi
(Poor People’s Campaign), w ramach której chciano zainteresować
władze federalne problemami (nie tylko kolorowej) biedoty,
planując kolejny (drugi po marszu z 1963 marsz na Waszyngton.
Niedługo przed marszem 4 kwietnia 1968 r. King zginął w
Memphis od kuli zamachowca – J. E. Raya białego skazańca,
prawdopodobnie wynajętego przez grupy rasistowskie. Zabójstwo
to wywołało ogromną falę zamieszek czarnej ludności w całych
Stanach Zjednoczonych, podczas których palono i grabiono sklepy
i atakowano białych.
Akcje organizowane przez SCLC i inne organizacje obywatelskie
ludności afroamerykańskiej zakończyły się tylko połowicznym
sukcesem. W połowie 1968 r. doszło to tak zwanej
drugiejrekonstrukcji, podczas której zniesiono ostatnie regulacje
prawne dyskryminujące czarnych. Nie oznaczało to jednak
poprawy sytuacji ekonomicznej tej ludności, przeważnie żyjącej w
gettach, której ogólne położenie nie zmieniło się do dzisiaj.
Doktor Martin Luther King,
Jr. (ur. 15 stycznia 1929 w
Atlancie, zm. 4 kwietnia
1968 w Memphis) – pastor
baptystyczny, działacz na
rzecz równouprawnienia,
zniesienia dyskryminacji
rasowej, laureat pokojowej
Nagrody Nobla, Człowiek
Roku 1963 według
magazynu Time. Z powodu
swojej działalności
zamordowany 4 kwietnia
1968r.
Martin Luther King
Ku Klux Klan (KKK)
Ku Klux Klan (KKK) – organizacja
rasistowska utworzona w
miejscowości Pulaski w Stanach
Zjednoczonych, częściowo
zakonspirowana, walcząca o
utrzymanie supremacji białych w
USA i dążąca do ograniczenia praw
afroamerykanów, katolików (mimo
iż jego członkowie uważali się za
stowarzyszenie chrześcijańskie) i
Żydów, zorganizowane na wzór
tajnego stowarzyszenia. Powstała w
XIX wieku (po wojnie secysyjnej),
odrodziła się w 1915 roku. Została
zdelegalizowana z powodu
dopuszczania się przemocy na tle
rasowym i religijnym i była
zwalczana przez Kongres USA i
władze federalne. Nazwa pochodzi
od kombinacji greckiego słowa
"kyklos" (okrąg, koło ) ze słowem
klan. Według innej wersji jest to
onomatopeja, oddająca dźwięk
przeładowania broni palnej.
W latach 30. XX wieku liczba członków klanu spadła, a w
czasowo rozwiązany. W 1945 roku wznowił działalność w stanie Georgia serią
, morderstw i podpaleń, tym razem nie wytworzył zwartej struktury, lecz
działał w formie luźno powiązanych grupek i frakcji.
odrodził się nielegalnie w latach sześćdziesiątych, w reakcji na wdrażanie w życie
Ustawy o Prawach Obywatelskich (Civil Rights Act). Klan nigdy jednak nie odzyskał
swej siły, obecnie składa się z kilku faszyzujących odłamów i nie liczy
prawdopodobnie więcej niż kilka tysięcy członków.
KKK złączył się później z innymi, mniejszymi organizacjami rasistowskimi, tworząc
Zjednoczone Klany Ameryki, którymi dowodził William Simmons. Głównymi
wrogami Klanu byli między innymi Martin Luther King, ówczesny prezydent Stanów
Zjednoczonych
i wszyscy inni, którzy nie zgadzali się z
"zasadami" ruchu. Popierali jednak politykę osób zgadzających się z nimi (np.
).
Za najbardziej niesławne grupy KKK uważa się Białych Rycerzy z Missisipi i grupę
Klanu z miasteczka
, nazywane Bombingham od serii zamachów
bombowych. Osoby popierające Ku Klux Klan wystawiały liczne "parady" na ulicach
swoich miast z propagandowymi transparentami takimi jak np. "KKKK" (Knights of
Ku Klux Klan - Rycerze Ku Klux Klanu), czy karykaturalnym wizerunkiem Martina
Luthera Kinga z obraźliwymi tekstami. FBI utrzymywało swoich szpiegów pośród
członków KKK, co w dużej mierze pomagało w rozprawianiu się ze złoczyńcami.
Wielu z nich brało udział w przestępczych skokach. Osoby należące do Ku Klux
Klanu posługiwały się najczęściej sznurem i
Zdarzały się przypadki powieszenia, pobicia, postrzelenia, zastrzelenia, itp. Ku Klux
Klan wolał raczej zabijać swoich przeciwników innego wyznania i koloru skóry, niż
prowadzić
Marsz na
Waszyngton
Marsz na Waszyngton (March on
Washington for Jobs and Freedom) -
demonstracja na rzecz podniesienia
płacy minimalnej i zniesienia
segregacji rasowej. Podczas marszu na
Waszyngton
wygłosił
słynne przemówienie znane później pod
tytułem
Dream (Mam marzenie).
Marsz był legalny i odbył się 28 sierpnia
. W praktyce ograniczył się do terenu
miasta Waszyngton. Obok Kinga
najważniejszymi jego organizatorami byli
A. Philip Randolph (który podobne
wydarzenie planował już w czasie
II wojny światowej) i
Rustin. Wzięło w
nim udział kilkaset tysięcy ludzi różnych ras
(choć większość stanowili
), a
liczbę demonstrantów szacuje się na ok.
200-250 tys. Marsz zakończył się pod
, gdzie przemawiali
kolejni mówcy (w tym King).
Marsz na Waszyngton jest uważany za jedno
z przełomowych wydarzeń w walce z
. Udział w nim wzięli znani aktorzy
pisarz James Baldwin, przed zgromadzonymi
tłumami wystąpili m.in.
Malcolm X
Malcolm X (ur. 19 maja
1965 jako El-Hajj Malik El-Shabazz) – radykalny
w
.
Malcolm X był jedną z kluczowych postaci w okresie walki
Afroamerykanów o równouprawnienie. Do dziś dla wielu
do naśladowania.
Nazwisko zmienił, by podkreślić, że nie zna tożsamości
swoich przodków z Afryki. Uważał, że czarni mieszkańcy
USA powinni zaprzestać używania nazwisk nadanych
of Islam. W tamtym okresie Malcolm X był
zwolennikiem czarnego separatyzmu i odrzucenia
wszelkiego współdziałania z białymi. Opowiadał się za
stosowaniem przemocy w celach samoobrony przed
białymi. Propagował hasła mówiące o dumie związanej z
przynależnością do czarnej rasy. Podkreślał, że na każdym
kroku dumę tę należy okazywać.
wystąpił z Nation of Islam w następstwie konfliktu
z przywódcą tej organizacji, Elijahem Muhammadem.
Również w 1964 Malcolm X odbył pielgrzymkę do Mekki i
zmienił nazwisko na El-Hajj Malik El-Shabazz. W
następstwie pielgrzymki uznał, że wyznawany przezeń
, głoszonymi przez Nation of Islam. Po
.
Zginął zastrzelony podczas wiecu w
. Sprawcy
morderstwa nie zostali ustaleni, jednak jako podejrzanych
wymienia się przeważnie członków Nation of Islam bądź
.
Partia Czarnych Panter
Partia Czarnych Panter (Black Panther Party (BPP) albo Black Panther Party for
Self-Defense) – radykalna
organizacja polityczna utworzona w celu
mniejszości w
i walcząca o jej prawa. Aktywna w
Czarne Pantery zostały założone w październiku 1966 r. przez takich aktywistów
jak:
Aoki. Początkowo członkowie tego
ruchu opowiadali się za zbrojnym oporem wobec wszelkich aktów przemocy i
działaniem w interesie "afroamerykańskiej sprawiedliwości". Z biegiem czasu
filozofia partii uległa zmianie. Mimo że jej liderzy starali się ukazywać
"socjalistyczne" oblicze Czarnych Panter, to w rzeczywistości nowi członkowie
wstępowali do nich głównie ze względu na opinię jaka do niej przylgnęła (partia
była uważana wtedy za ośrodek "czarnego
"). W samym ruchu istniało
wiele odmiennych nurtów i rozbieżności, co do tego, jaką drogą Pantery powinny
podążać.
Grupa opierała swoje działanie na 10-punktowym programie, który nosił tytuł:
"Ziemia, chleb, mieszkanie, edukacja, odzież, sprawiedliwość i pokój". Pantery
żądały także zwolnienia ze służby wojskowej, uważając, iż "Afroamerykanie są
używani do zabijania i walki z innymi narodami na świecie, które tak jak Czarni są
prześladowane przez biały rasistowski rząd USA"
Rewolucja
- walka zbrojna oraz seria reform polityczno-gospodarczych przeprowadzonych na
w latach 1956-1959. Skierowana była przeciwko trwającej od roku
krwawej dyktaturze
Zdecydowane działania przeciw dyktaturze
Batisty zostały podjęte przez niewielką grupę działaczy
demokratycznych zorganizowana przez młodego adwokata
Podczas pobytu w Meksyku w 1955 Castro założył
który szybko zyskiwał na popularności, i
zaczął organizować oddziały partyzanckie do ponownego podjęcia walki z
Batisty. Drugą próbę
obalenia dyktatora Castro podjął 2 grudnia
r. kiedy to jego 82 partyzantów dopłynęło z
starym amerykańskich jachcie
, wylądowało na wyspie i, podobnie jak 3 lata wcześniej, oddział
został rozgromiony przez wojska rządowe. Castro, ze słynnymi później dwunastoma towarzyszami, znaleźli
schronienie w niedostępnych górach
.
Partyzantka Castro w 1958 rozszerzyła wtedy pole działania na góry Sierra del Cristal i Sierra de Nicaro,
rejon miast Manzanilla i Bahamo, a nawet pobliże stolicy Oriente – miasto Santiago de Cuba. Było to
spowodowane rozrostem liczebnym oddziałów partyzantki. Oczywiście Batista, gdy się tylko zorientował,
postanowił działać i w maju 1958 r. rozpoczął wielką operację antypartyzancką pod kryptonimem
"Verano", zakończoną fiaskiem i śmiercią półtora tysiąca żołnierzy Batisty. Rozgromienie tej akcji
spowodowało rozszerzenie walk partyzanckich. W październiku
roku oddziały partyzanckie
dowodzone przez
Cienfuegosa i Jamie Vegę rozpoczęły walkę w kolejnych
dwóch prowincjach:
Tunas i
Siły rządowe już nie były w stanie walczyć z ogromną partyzantką, do której masowo wstępowali chłopi
zwabieni reformą rolną. W wyniku sojuszu "Ruchu 26 lipca" z innymi organizacjami opozycyjnymi w lipcu
1958 r. powstały "Oddziały Cywilnego Zjednoczonego Frontu Walki Rewolucyjnej".
Ostateczna ofensywa nastąpiła w końcu grudnia 1958. Po trwającym tydzień szturmie, oddziały
rebelianckie zdobyły 1 stycznia 1959 roku Santiago de Cuba. Tego samego dnia skapitulowały koszary im.
Leoncia Vidal, ostatni punkt oporu sił batistowskich w mieście
Clara – stolicy prowincji
Opór stawiany przez wojsko i policję załamał się ostatecznie na wiadomość o ucieczce Batisty, który w noc
sylwestrową odleciał do Dominikany. 2 stycznia 1959 roku rebelianci pod dowództwem Che Guevary
wkroczyli do Hawany. Wojna domowa pochłonęła około 30 tysięcy ofiar. Z początkiem następnego roku (
) oddziały Castro wkroczyły do
Premierem został początkowo opozycyjny demokrata gen. Jose Miro Cardona, pozbawiony jednak tego
stanowiska w połowie lutego przez autentycznie popieranego przez ludność przywódcę partyzanckiego El
Comandante - Fidela Castro.
Fulgencio Batista
y Zaldívar
Fulgencio Batista y Zaldívar (ur.
- zm. 6 sierpnia 1973) -
Batista wstąpił do armii w 1921. W
tzw. buntowi sierżantów, który obalił tymczasowy
Céspedesa, który
wcześniej usunął rząd gen.
. Prezydentem został
mianowany
, ale Batista, obejmując
stanowisko szefa sztabu armii, sprawował faktyczną
kontrolę nad poczynaniami prezydenta. W
październiku 1940 Batista został wybrany
prezydentem i był nim do 1944. Później, ze
względów konstytucyjnych, nie mógł być wybrany
ponownie. Udał się na dobrowolną emigrację na
, aby powrócić na Kubę w
Pod koniec lat 50. na tle narastającego kryzysu
ekonomicznego doszło do oporu wobec rządów
Batisty. Niewykluczony jest udział agentów
radzieckich w obalaniu władzy generała. Jednym z
przeciwników dyktatora był młody prawnik
. Początkowo chciał prawnie
doprowadzić do ustąpienia Batisty, lecz nie udało
mu się to. Po ataku na koszary Castro został
pojmany i osadzony w więzieniu w 1953. Na mocy
amnestii został przez Batistę ułaskawiony w maju
Władza Batisty została obalona 1 stycznia 1959, a
on sam uciekł na Dominikanę. Później przebywał na
emigracji w Portugalii i
. Zmarł w
Fidel Alejandro
Castro Ruz
Fidel Alejandro Castro Ruz (ur.
do 24 lutego
i premier Republiki Kuby, pierwszy
sekretarz Komunistycznej Partii Kuby i przywódca
rewolucji kubańskiej (El Máximo Lider). Z racji
przewodzenia Armii Powstańczej w latach 1956-1959
popularnie nazywany El Comandante. Jego władza
praktycznie nie podlega ograniczeniom, stąd często
Nie widząc prawnych sposobów walki z dyktaturą,
Castro zorganizował 165-osobowy oddział, który
26 lipca 1953 roku zaatakował koszary Moncada w
prowincji Oriente. Atak się nie powiódł. Połowa
atakujących zginęła. Castro i jego brat Raul zostali
schwytani. Fidela skazano na 15 lat więzienia. Na mocy
amnestii opuścił zakład karny
Przez kilka następnych miesięcy Castro próbował
walczyć z dyktaturą Batisty pokojowymi środkami. Gdy
nie przyniosło to rezultatów, wyjechał do Meksyku, by
zorganizować oddział partyzancki. Tam spotkał
" Guevarę. Utworzyli
Stopniowo siły Castro rosły, aż w końcu zgromadził on
pod swoim dowództwem 800 ludzi i zaczął odnosić
zwycięstwo za zwycięstwem. Z Kuby zaczęli uciekać
rezydenci amerykańskiej zorganizowanej
przestępczości (wyspa była wówczas popularnym
miejscem spotkań amerykańskiej mafii). Na Kubie
chętnie prowadzili interesy amerykańscy biznesmeni, a
wyspa była także popularnym i tanim krajem dla
amerykańskiej. W końcu, opuszczony przez
USA, na ucieczkę zdecydował się (
Fulgencio Batista, co przypieczętowało zwycięstwo
rewolucjonistów.
Ernesto Rafael
Guevara de la
Serna
Ernesto Rafael Guevara de la Serna
Fernando Sacamuelas) (ur. 14 czerwca
, zm.
Higuera w
, jedna z
Z zawodu Guevara był lekarzem. Jeden z
przywódców rewolucji kubańskiej, a po jej
zwycięstwie członek
państwowych i kierownictwa partii
komunistycznej. W 1965 walczył w Kongu i
Tanzanii. Od
, gdzie został wzięty
do niewoli i zamordowany.
Che Guevara jest traktowany jak
bohater narodowy, także w wybranych
krajach Ameryki Łacińskiej jest wspominany
jako mityczny wyzwoliciel. W różnych
krajach regionu znajdują się muzea oraz
pomniki Che Guevary.
Inwazja w Zatoce Świń 17-19 IV 1961 CIA – tzw. I kryzys karaibski
doszło do zorganizowanej przez CIA inwazji
uchodźców kubańskich w Zatoce Świń. Okazała się ona całkowitym
fiaskiem, a w rezultacie nacjonalizacji i konfliktu Stany Zjednoczone
zerwały stosunki dyplomatyczne z Kubą. W
embargo handlowe i blokadę morską Kuby i wpisały to państwo na listę
krajów popierających
. W październiku
, mający swoje źródło w obecności wojskowej
wyspie, który nieomal doprowadził do wybuchu wojny światowej.
W 1961 na Kubie wprowadzono system
, jedynym legalnie
działającym ugrupowaniem politycznym stała się
Komunistyczna Partia Kuby. Od 1959 rozpoczęła działalność
działająca przeciwko rządom Fidela Castro, która w połowie lat 60.
nabrała charakteru konspiracji i antykomunistycznej partyzantki. Jej
siedzibą stał się masyw górski Escambray, gdzie dochodziło do starć z
wojskiem i policją, chcących zlikwidować opór sił opozycyjnych. Opór
opozycji został złamany w kilka lat po przejęciu władzy w 1959, w efekcie
musiała ona kontynuować działalność na emigracji.
Kubański kryzys rakietowy – tzw. II kryzys karaibski
1962
Stan zagrożenia konfliktem między dwoma
supermocarstwami dysponującymi
, który miał
miejsce w dniach 15-28 października
. Był on spowodowany
rozmieszczeniem przez ZSRR pocisków
rakietowych średniego zasięgu bezpośrednio
zagrażających terytorium USA w odpowiedzi
na podobne działanie ze strony USA w
Nikita Siergiejewicz
Chruszczow
Nikita Siergiejewicz Chruszczow (ros.
Никии́та Сергеи́евич Хрущёв, ukr. Микита
Сергійович Хрущов; ur. 17 kwietnia 1894
, zm. 11 września
1971 w
) –
działacz partyjny i państwowy, I sekretarz
KC Komunistycznej Partii Związku
Radzieckiego (
) w latach
W polityce zagranicznej Chruszczow
balansował między ideą "pokojowego
współistnienia", a próbami uzyskania
przewagi w zimnej wojnie z USA. Jedną z
takich prób był plan rozmieszczenia rakiet z
ładunkami nuklearnymi na Kubie; ostra
reakcja USA i groźba wybuchu wojny
spowodowała wycofanie się Chruszczowa (
). Za jego czasów powstał
też mur berliński, doszło do strącenia przez
obronę powietrzną amerykańskiego
Swierdłowskiem pilotowanego przez
Powersa. Chruszczowowi
zameldowano o tym na trybunie przed
doprowadził do zerwania planowanego
spotkania z amerykańskim prezydentem.
Słynne jest też wystąpienie przed
Zgromadzeniem Ogólnym Narodów Zjednoc
zonych
.
John
Fitzgerald
Kennedy
w Brookline, zm.
) – nazywany "John F. Kennedy",
"Ken", "JFK" lub "Jack Kennedy", 35. i jedyny
1961 wg
tygodnika Time.
. Jego zdecydowana
postawa przesądziła również o działaniach w stosunku do
Kuby i tym samym zażegnał wybuch III wojny światowej. Nie
wszystkie posunięcia prezydenta były tak dobrze
przemyślane. 17 kwietnia 1961 rozpoczął się desant
. Inwazja się nie
powiodła i Kennedy musiał przyznać się do porażki. W swym
przemówieniu zapewnił jednak, że Ameryka będzie robić
wszystko, by "flaga Stanów Zjednoczonych została wbita na
terytoriach kubańskich". Natomiast Fidel Castro dwa dni
później oficjalnie ogłosił, że "Amerykanie nie zdobędą Kuby".
Prowadził również wojnę w Wietnamie. Za jego prezydentury
wysłano 18.000 żołnierzy do Wietnamu Południowego.
Podczas rządów Kennedy'ego prowadzono radioaktywne testy
nuklearne (potrzebne do zbudowania bomby wodorowej).
Oficjalnie miały one służyć wyłącznie do celów obronnych, w
razie zbudowania tej śmiercionośnej broni przez
Związek Radziecki. W latach sześćdziesiątych prowadzono
również badania kosmiczne, w większości finansowane przez
rząd
. Jesienią 1962 sprawą zajął się uniwersytet Rice, który
w kilka lat miał zbudować odpowiedni statek kosmiczny. Mimo
prężnie prowadzonych prac Kennedy nigdy nie zobaczył
efektów swych działań – zginął 6 lat wcześniej. Dopiero
w sześć lat po śmierci Kennedy'ego, zbudowany
za 22 miliardy dolarów, Apollo 11, wylądował na Księżycu i
Aldrin było
pierwszymi ludźmi na Srebrnym Globie.