Procesy degradacyjne

gleb

Uczelnia: UTP w Bydgoszczy
Wydział: WBAiIŚ
Kierunek: Inżynieria Środowiska
Grupa: 2

PROJEKT Z REKULTYWACJI I RENATURYZACJI

ŚRODOWISKA

Co to jest gleba i grunt?

GLEBA- powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej,

która stanowi środowisko życia roślin, zwierząt i
człowieka. Należy do niepomnażalnych zasobów kuli
ziemskiej i jest objęta procesami glebotwórczymi.

GRUNT- określony obszar gleb o ustalonym sposobie

użytkowania, np. grunty rolne.

DEGRADACJA GLEB- niekorzystne zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne

gleby, które obniżają jego aktywność biologiczną, powodując pogorszenie:

-produkcji środków żywności
-warunków ekologiczno- sanitarnych populacji ludzkich
-estetycznych walorów krajobrazu
Również może prowadzić do utraty wartości użytkowej gleb, czyli dewastacji.
Wskaźnikiem decydującym o stopniu degradacji jest zmniejszenie produkcji

masy roślinnej i obniżenie jej wartości. Zjawiska te mogą być powodowane
przez:



naturalne czynniki przyrodnicze (erozja, pożary, susza, trzęsienia ziemi)



niewłaściwą działalność, wynikającą z nieznajomości osiągnięć nauki
( zatrucie metalami ciężkimi i substancjami toksycznymi obecnymi w
nawozach, zatrucie chemią roślinną, eksploatacja kopalń, zabudowa
miejska, składowanie odpadów)

ODPORNOŚĆ GLEBY NA DEGRADACJĘ– zdolność gleby do samoobrony

przeciwko ujemnym skutkom działania czynników niszczących zasobność,
żyzność i urodzajność środowiska glebowego

Formy degradacji gleb:



Geotechniczna degradacja gleb



Fizyczna degradacja gleb



Biologiczna degradacja gleb



Chemiczna degradacja gleb

Według danych statystycznych udział gleb

zdegradowanych w Polsce wynosi 2,7%
powierzchni kraju. Przy czym degradacja w
stopniu dużym i bardzo dużym obejmuje 0,5%
zaś w stopniu średnim i małym 2,2%.

Główne formy degradacji gleb

(według Siuty):

•

Wyjałowienie ze składników pokarmowych i związków
próchniczych

•

Zakwaszenie i alkalizacja środowiska

•

Zanieczyszczenie składnikami o charakterze toksycznym

•

Zasolenie

•

Przesuszenie

•

Zawodnienie

•

Erozja

•

Zniekształcenie struktury

•

Zniekształcenie rzeźby terenu

•

Mechaniczne zniszczenia lub uszkodzenia poziomu próchniczego

•

Zanieczyszczenia mechaniczne

•

Techniczno-przestrzenne rozdrobnienie powierzchni biologicznie
czynnej

•

Zanieczyszczenie biologiczne

Grunty

zdegradowane

wymagające rekultywacji

w 2013 r



Dolnośląskie 1 747,00 ha



Kujawsko-pomorskie 44,00 ha

Lubelskie 204,00 ha

Lubuskie 735,00 ha

Łódzkie 168,00 ha

Małopolskie 68,00 ha

Mazowieckie 661,00 ha



Opolskie 289,00 ha



Podkarpackie 126,00 ha

Podlaskie 105,00 ha

Pomorskie 544,00 ha

Śląskie 1 138,00 ha

Świętokrzyskie 23,00 ha



Warmińsko-mazurskie 303,00 ha



Wielkopolskie 225,00 ha



Zachodniopomorskie 130,00 ha

Udział gruntów zdewastowanych i

zdegradowanych wymagających

rekultywacji w powierzchni ogółem

w 2013r.

Wyjałowienie ze składników

pokarmowych i związków próchniczych

Spadek zasobności gleb na skutek systematycznego

pobierania makroelementów przez rośliny oraz
wypłukiwanie przyswajalnych form pierwiastków przez
wody.

Przyczyny:
- zużycie składników odżywczych z gleby wraz z każdym

zebranym plonem (zwłaszcza makroelementów)

- wymywanie jonów do głębszych warstw, potęgowane

procesem bielicowania

Ulegają temu głównie gleby lekkie (dominujące
w Polsce)

Zakwaszenie

Zakwaszenie spowodowane jest przede wszystkim przez

naturalne czynniki klimatyczno-glebowe i
kwasotwórcze zanieczyszczenia.

Znaczący udział w zakwaszaniu gleb użytkowanych

rolniczo ma także niewłaściwe nawożenie
mineralne. Nadmierna kwasowość gleb rolniczych
powoduje bowiem obniżanie ich produktywności, ale
także sprzyja migracji zanieczyszczeń w środowisku.

Wysoki współczynnik przepuszczalności gleb lekkich

sprzyja wypłukiwaniu składników do głębszych warstw
gleby i wód podskórnych.

http://doradca-rolniczy.pl/czynniki-determinujace-
oplacalnosc-uprawy-buraka-cukrowego-cz-1/

Zanieczyszczenie metalami

ciężkimi

Do metali ciężkich należą wszystkie pierwiastki

metaliczne o liczbie atomowej większej od 20 (np. Cu,
Cr, Cd, Fe, Zn, Pb, Hg, Mn, Ni)

W Polsce lokalnie obserwuje się zanieczyszczenie

gleb ropopochodnymi lub innymi substancjami
niebezpiecznymi.

Najmniej zanieczyszczone metalami ciężkimi są gleby

białostockim, lubelskim, olsztyńskim, rzeszowskim i

skierniewickim.
Najbardziej zanieczyszczone są grunty rolne w:

katowickim, bielskim i wałbrzyskim, a także w

niektórych rejonach opolskiego i krakowskiego.

Zanieczyszczenie powierzchniowej warstwy gleb (0-20 cm)

użytków rolnych wszystkimi metalami ciężkimi łącznie (%)

[Kabata-Pendias i in. 1995]



0° – gleby niezanieczyszczone



I° – gleby o zwiększonej zawartości metali



II° – gleby słabo zanieczyszczone



III° – gleby średnio zanieczyszczone



IV° – gleby silnie zanieczyszczone



V° – gleby bardzo silnie zanieczyszczone

Dopuszczalne wartości stężeń metali ciężkich

w glebie lub ziemi (mg·kg-1)

(ROZPORZĄDZENIE...2002)

Zasolenie

W wyniku sztucznego nawadniania gleb zwiększa się

zasolenie. Duże nagromadzenie niektórych soli
powoduje ginięcie roślin, a także zachwianie
równowagi między makro- i mikroelementami.

Przyczyny:
-nawożenie nieoczyszczonymi ściekami

przemysłowymi

-używanie soli jako środka ułatwiającego oczyszczanie

ulic i chodników ze śniegu.

Tereny zasolone mogą występować na odpadach

paleniskowych, wysypiskach śmieci komunalnych itp.

Przesuszenie

Powoduje ono ubożenie szaty roślinnej i powstawanie

pustych, nie osłoniętych roślinnością płatów gleby.
Długotrwałe przesuszenie może prowadzić do:

-suszy glebowej
-globalnego trendu wzrostu średnich temperatur

powietrza

-obniżenia naturalnej wilgotności gleby
-zwiększenia na erozję

Występuje na terenach górnictwa odkrywkowego:

Górny Śląsk, Bełchatów, okolice Tarnobrzega

Zawodnienie

Trwałe lub sezonowe podwyższenie poziomu wód gruntowych

powyżej zasięgu głównych mas korzeni.

Przyczyny:
-spiętrzenie wody w zbiornikach wodnych zaporowych,
-mokre składowiska odpadów,
-składowiska odpadów stałych,
-nasypy kolejowe,
-obwałowania cieków.
Występowanie:
m.in. w sąsiedztwie sztucznych zbiorników wodnych i składowisk

odpadów płynnych, na przykład w pobliżu składowiska odpadów
poflotacyjnych „Żelazny Most” w woj. dolnośląskim

„Żelazny Most”

Erozja

Niszczenie pokrywy glebowej przez wiatry(erozja

wietrzna) oraz wodę ( erozja wodna).

Przyczyną było zniszczenie w przeszłości naturalnej

szaty roślinnej przez nadmierne wylesianie,
wypasanie i wprowadzanie na te obszary upraw
roślinnych

•Erozja wietrzna

Unoszenie cząstek gleby przez wiatr, głównie piaski

luźne i gliniaste oraz przesuszone torfowiska.

Występuje w małym stopniu nie odgrywając znaczącej

roli. Zagrożone jest nią ok 11% powierzchni kraju.

Najbardziej zagrożona erozją wietrzną jest centralna
i południowa część Niżu Środkowopolskiego

oraz

wyżyny południowo-wschodnie i Podgórze

-deflacja- wywiewanie z powierzchni gleby i

przenoszenie na różne odległości ziaren oraz cząstek
glebowych i ziemnych (próchnicy, pyłu, iłu, piasku,
okruchów skalnych)

-korazja- żłobienie i wygładzanie powierzchni skalnych

przez piasek niesionych wiatrem

-akumulacja- osadzanie się i nagromadzanie materiału

deflacyjnego transportowanego przez wiatr

Erozja wodna

Przeobrażenie i degradowanie wierzchniego i głębszych poziomów

gleb w wyniku erozyjnego oddziaływania spływów
powierzchniowych z deszczu lub z tającego śniegu oraz wód
rzecznych. Wyróżniamy procesy powierzchniowe, linowe,
podziemne.

Zależy od różnych czynników:
-rodzaju gleby
-częstotliwości i nasilenia opadów
-nachylenia i długości zbocza
-okrywy zbocza
W Polsce obszar zagrożony erozją wodną wynosi 25%

(ok. 5 mln ha,

3 mln-tereny erodowane).

Najbardziej zagrożone są tereny górskie

oraz faliste, tj. Góry Świętokrzyskie, Przedgórze Sudeckie.

Zagrożenie gleb użytków rolnych erozją wodną
powierzchniową w Polsce wg województw

Źródło Wawer R,
Nowocień E., 2007 (31)

Polska – 20,3 %



Erozja powierzchniowa płaska

Powoduje powolne i mało widoczne

zmywanie gleby ze zboczy, któremu
towarzyszy tworzenie się żłobin

Wyróżniamy:

-rozbryzg

-zmywy powierzchniowe



Erozja powierzchniowa liniowa

Wyróżniamy:

-żłobinowa

-wąwozowa

- rzeczna



Erozja podziemna, czyli sufozja

Polega na tworzeniu się pod powierzchnią

ziemi pustych przestrzeni, które z czasem
łączą się, tworząc dogodne warunki dla
przepływu wody.

Wyróżniamy:

-erozja krasowa

http://www.adam.krynicki.net/lo/mapy/mapy.html

Zanieczyszczenia mechaniczne

Wszystkie wprowadzone do gleby cząstki substancji

trwałych, innych niż glebowe, o wymiarach większych
niż 1mm. Np. odpady budowlane, odpady rozproszone
w procesie eksploatacji złóż mineralnych, opakowania
po różnych towarach oraz odpady z gospodarstw
domowych.

Zanieczyszczenia chemiczne

Jedna z najgroźniejszych degradacji, ponieważ do oceny

stopnia niebezpieczeństwa wymaga specjalistycznej
aparatury i doświadczonego, wyszkolonego personelu.

Główną przyczyną jest stosowanie w rolnictwie

chemicznych środków ochrony roślin, które kumulują
się w glebie (związki DDT, BHC, Aldrin i inne)

W krańcowych przypadkach może powodować całkowite

zniszczenie aktywności biologicznej gleby

Bibliografia



"Gleboznawstwo" praca zbiorowa pod red naukową prof. dr. hab. B.
Dobrzańskiego i prof. dr. hab. S. Zawadzkiego, PWRiL, Warszawa 1981



„Ochrona gruntów przed erozją. Poradnik dla władz administracyjnych i
samorządowych oraz służb doradczych i użytkowników gruntów”, Anna
Józefaciuk i Czesław Józefaciuk, Puławy listopad 1999



„Nauka Przyroda Technologie”, ANDRZEJ MOCEK, AGNIESZKA MOCEK-
PŁÓCINIAK, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 2010, Tom 4 Zeszyt 6



„Podstawy gleboznawstwa”, S. Zawadzki, Wyd. PWRiL, Warszawa 2002



„Ochrona i rekultywacja środowiska”, F. Maciak, Wyd. SGGW, Warszawa
1996



http://www.zielonewrota.pl/index.php?art=2768



http://mojepanstwo.pl/dane/bdl_wskazniki/938,grunty-zdewastowane-zde
gradowane-wymagajace-rekultywacji/41276/41276



http://www.zazi.iung.pulawy.pl/