Przyczyny degradacji gleb

wg Komisji Środowiska UE oraz

ochrona gleb w

międzynarodowych aktach

prawnych

Anna Kąkol

Komisja Ochrony Środowiska

Kolejną unijną instytucją zajmującą się ochroną środowiska jest, funkcjonująca w

ramach

Parlamentu Europejskiego Komisja Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów.
Historia powołania właśnie tej Komisji sięga lat siedemdziesiątych, kiedy to po raz
pierwszy Parlament Europejski poddał po rozwagę możliwość utworzenia specjalnej
komórki zajmującej się prawem ochrony środowiska. Proces ten zainicjowała
międzynarodowa Konferencja Szefów Państw i 3 Rządów w październiku 1972 roku.
Rok później Parlament Europejski podjął decyzję o powołaniu Komisji
Ochrony Środowiska. W 1987 roku Jednolity Akt Europejski wyraźnie zwiększył

uprawnienia

Wspólnot Europejskich. Utrwalono wtedy zasadę profilaktyki, sprawcy,
pierwotnego pochodzenia
oraz zasadę subsydiarności. Wówczas także Komisja Ochrony Środowiska wzięła na

siebie

odpowiedzialność za świadczenie pomocy w sprawach ochrony zdrowia
I konsumentów. Traktat z Maastricht potwierdził i przedłużył to zobowiązanie.

Skład Komisji Ochrony

Środowiska

Początkowo zasiadało w niej 12 specjalistów , jednak w miarę upływu czasu, wyraźnych
żądań ze strony społeczeństwa europejskiego, a przede wszystkim wzrostu
odpowiedzialności Unii wobec kwestii związanych z ochroną środowiska
i konsumentów - liczba członków Komisji systematycznie rosła. Obecnie jej skład
stanowi 59 osób, wybieranych spośród członków partii politycznych. Kompetencje Komisji
uległy zmianie w stosunku do tych jakie miała ona jeszcze podczas IV kadencji
Parlamentu. Chodzi przede wszystkim o kwestie związane z ochroną
konsumentów, nad którymi opiekę sprawuje obecnie Komisja do spraw Prawniczych.

Mimo to

Komisja Ochrony Środowiska nadal ponosi główną odpowiedzialność za sektor
dotyczący polityki konsumenckiej, w szczególności jeśli chodzi o ochronę zdrowia
i bezpieczeństwa, reprezentację interesów konsumenckich w trakcie przygotowywania
decyzji związanych z ich interesami, poprawy dostępu do informacji i edukacji.
W przeszłości zakres obowiązków Komisji był znacznie szerszy, posiadała ona
więcej uprawnień niż obecnie i była właściwie głównym ośrodkiem, z którego
wychodziły projekty ustaw dotyczące ochrony środowiska Wspólnot Europejskich,
w tym projekty unijnej polityki wodnej, projekty dotyczące francuskich prób nuklearnych
na Pacyfiku czy też propozycje zawarte w Agendzie 2000.

Dlaczego tak ważną rolę pełni

gleba?

Gleba jest delikatną, kruchą warstwą skorupy ziemskiej pokrywając ląd i znajdującą

się pomiędzy skałą macierzystą a powierzchnią. Jest ona zbudowana z cząsteczek
mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów żywych.
Stanowi pomost między ziemią, powietrzem
i wodą, a jednocześnie jest największym środowiskiem życia dla organizmów

występujących

w biosferze. Na powstanie jednego centymetra gleby potrzeba 100-400 lat.



Gleba dostarcza nam pożywienie, biomasę oraz surowce,



służy jako platforma dla krajobrazu i działalności człowieka,



jako archiwum historii naturalnej



oraz odgrywa istotną rolę jako naturalne siedlisko i miejsce gromadzenia

zasobów genetycznych.



Gleba magazynuje, filtruje i przekształca substancje, takie jak woda, składniki

odżywcze

i węgiel.

Grunty zdegradowane,

degradacja



Grunty zdegradowane- rozumie się przez to grunty, których rolnicza

lub leśna wartość użytkowa zmalała, w szczególności w wyniku

pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian

środowiska oraz działalności przemysłowej, a także wadliwej

działalności rolniczej - art. 4 pkt. 16 ustawy z dnia 3 lutego 1995 roku

o ochronie gruntów rolnych i leśnych.



Degradacja gleb- przez to pojęcie rozumie się zmiany jej właściwości

fizycznych, chemicznych i biologicznych, powodujących obniżenie lub

zniszczenie aktywności biologicznej gleby. Degradacja pogarsza stan

higieniczny środowiska, powoduje zmniejszenie produktywności a w

konsekwencji może doprowadzić do zupełnego wyłączenia gleby z

produkcji.

Przyczyny degradacji gleb



Zanieczyszczenia



Zasklepienie-zabudowa



Erozja



Spadek zawartości materii organicznej



Zasolenie



Zagęszczenie gleby



Osuwiska



Wylesienie



Zmiany klimatyczne



Rolnictwo



Spadek różnorodności biologicznej



Pustynnienie



Zakwaszenie

Zanieczyszczenia

Zanieczyszczeniami mogą być związki chemiczne, pierwiastki

promieniotwórcze a także mikroorganizmy, które występują w
glebie w zwiększonej ilości.

Źródłami zanieczyszczeń gleby mogą być:



Niewłaściwa działalność rolnicza (nadmierne używanie nawozów
mineralnych i organicznych )



Pestycydy, środki ochrony roślin



Zanieczyszczenia nawozów sztucznych np.kadmem

Zasklepienie, zabudowa

Gleba, która jest pokryta przez domy, drogi i inne

sztuczne formy zagospodarowania ziemi
nazwana jest zasklepieniem gleby.

Jeżeli gleba jest zasklepiona to ograniczony jest jej

obszar, który jest odpowiedzialny za spełniania
jej funkcji, pochłanianiem wody deszczowej oraz
jej filtrowaniem. Zasklepione obszary mogą
mieć wpływ na otaczające gleby, zmieniając
kierunek przepływu wody. Zasklepianie gleby
jest prawie nieodwracalne.

Erozja



Erozja gleby jest to proces niszczenia gleby przez czynniki
zewnętrzne, takie jak woda i wiatr. Szczególnie groźna erozja
gleb występuje na obszarach górskich, gdzie cząsteczki
glebowe zmywane są przez wody opadowe.



Czynnikiem powstrzymującym erozję jest osłona powierzchni
gruntu poprzez rosnącą na niej roślinność.



Czynnikiem pogłębiającym erozje jest nieprawidłowa uprawa
ziemi, wadliwy dobór roślin uprawnych, niewłaściwy wypas
bydła



nieprawidłowe melioracje wodne.

Spadek zawartości materii

organicznej



Materia organiczna gleby składa się z materiału

organicznego (szczątki korzeni roślin, liście,

odchody), żywych organizmów (bakterie, grzyby,

dżdżownice, inne zwierzęta, żyjące w glebie)

oraz próchnicy (humusu). Materia organiczna

odgrywa wielką rolę w podtrzymywaniu

głównych funkcji gleby, oraz jest wyznacznikiem

przeciwdziałania erozji oraz żyzności gleby.

Zapewnia zdolność gleby do wiązania

składników i zdolności buforowe, przyczynia się

w ten sposób do ograniczenia przenikania

zanieczyszczeń z gleby do wód gruntowych.

Zasolenie

zasolenie gleb związane jest głównie z czynnikami antropogenicznymi. Powstaje tam,
gdzie utwory glebowe mają bezpośredni kontakt z solą lub wodami zasolonymi.
Zasolenie w dużym stopniu związane jest z górnictwem. Podwyższoną zawartość
soli w utworach przypowierzchniowych obserwuje się nie tylko w rejonach kopalń soli.

Kopalnie

surowców energetycznych, rud metali nieżelaznych oraz innych surowców
mineralnych stanowią źródło często poważnie zanieczyszczonych wód kopalnianych.
Wody te zawierają zawiesiny mineralne oraz znaczne
ładunki chlorków i siarczanów. Eksploatowane pokłady wymagają stałego odwodniania.
Po wydobyciu na powierzchnię wody kopalniane, ze względu na silne zasolenie,
nie nadają się do gospodarczego wykorzystania i z reguły odprowadzane są do
wód powierzchniowych, co przyczynia się do zasolenia środowiska
przyrodniczego. Nadmierne nawożenie i nawadnianie, odladzanie jezdni w okresie
zimy, przemysł to wszystko również prowadzi do zasolenia gleb.

Zagęszczenie gleby

Następuje wtedy gdy na glebę wywierany jest

nacisk mechaniczny poprzez użycie ciężkiego

sprzętu lub nadmierną eksploatację pastwisk

zwłaszcza gdy są to tereny podmokłe. Na

terenach gdzie występuje duży ruch

turystyczny (piesze wędrówki, narciarstwo).

Zagęszczenie zmniejsza przestrzeń między

cząsteczkami, a gleba częściowo lub całkiem

traci swoje zdolności chłonne. Gleba traci są

żyzność, aktywność biologiczna oraz trwałość.

Proces ten jest trudny do odwrócenia.

osuwiska

Osuwiska powstają w wyniku nagłych lub

powolnych zmian w składzie i strukturze

zbocza. Osuwiska z reguły są zdarzeniami

wtórnymi, ale w szczególnych wypadkach

mogą także być źródłem nowego

zagrożenia. Przyczyną powstania osuwisk

są zmiany w strukturze materiału (ziemia,

skały) lub oddziaływanie mechaniczne.

wylesienie

Degradacja gleb następuje na skutek wylesiania
gruntów, przejmowania ich na cele nie produkcyjne
(nie rolnicze i leśne)
Lasy są najcenniejszymi ekosystemami biosfery.
Są one odpowiedzialne za procesy glebotwórcze,
spełniają również funkcję regulatorów klimatycznych.
Wylesione i niezabezpieczone gleby ulegają następnie
dynamicznym procesom erozji wietrznej i wodnej

Zmiany klimatyczne

uznaje, że zmiany w użytkowaniu gleby
mogą prowadzić do zwiększonej sekwestracji
dwutlenku węgla lub też do zwiększenia emisji
gazów cieplarnianych, np. w przypadku
osuszania torfowisk lub zaorywania użytków
zielonych; uznaje, że nie tylko użytkowanie
gleby silnie wpływa na zmiany klimatyczne,
lecz również same zmiany klimatyczne mogą
prowadzić do poważnej degradacji gleby.
Gleba wpływa na łagodzenie zmian klimatycznych dlatego
trzeba określić najlepsze metody sekwestracji dwutlenku węgla.

rolnictwo

Zbyt intensywne rolnictwo nastawione na
szybkie zyski może być przyczyna degradacji
gleby. Nieodpowiednie dostosowane metody
rolnictwa, nieprawidłowe uprawy i sposób
użytkowania, użycie niewłaściwych maszyn
rolniczych, niewłaściwa chemizacja rolnictwa

Spadek różnorodności

biologicznej



Stosowanie nawozów naturalnych zwiększa w glebie

populację mikroorganizmów, dżdżownic i innych

bezkręgowców glebowych



Stosowanie właściwego płodozmianu i odpowiednich

odmian roślin zdolnych konkurować z chwastami i

odpornych na choroby i szkodniki zwiększa szanse roślin

uprawnych względem gatunków niepożądanych



Priorytetowe traktowanie lokalnych odmian roślin i ras

zwierząt podtrzymuje różnorodność biologiczną w regionie



Wprowadzanie naturalnych wrogów szkodników i

chwastów zamiast stosowania pestycydów wzbogaca

różnorodność świata zwierzęcego.

Pustynnienie,

Pustynnienie jest to proces degradacji ziemi (gleb, szaty

roślinnej i lokalnych zasobów wodnych) na terenach

suchych i półsuchych, który prowadzi do powstania

warunków pustynnych

Przyczyny pustynnienia:



niszczenie roślinności, wycinanie lasów



nadmierny wypas zwierząt



zbyt intensywna uprawa ziemi (prowadzi do dość

szybkiego

wyjałowienia gleb)



złe melioracje



nadmierne wykorzystanie zasobów wód podziemnych

zakwaszenie

Proces ten wiąże się z przemieszczaniem

soli i kationów o charakterze zasadowym z
warstw wierzchnich wewnątrz profilu
glebowego. Procesom tym sprzyjają opady
oraz kwasy organiczne i nieorganiczne,
które są produktami mikroorganizmów i
roślin wyższych. Przyczynami zakwaszenia
gleb sa też kwaśne deszcze.

Podsumowanie

Powodem degradacji gleby w Europie jest działalność człowieka,

prace rolnicze i leśne, działalność przemysłowa, turystyka oraz
rozwój miast. Około 115 milionów hektarów jest dotkniętych
erozją wodną, a 42 miliony hektarów erozją powietrzną. Około
3,5 milionów miejsc w Europie uznano za potencjalnie
zanieczyszczone. Skutkiem działań, które wywierają negatywny
wpływ na glebę jest między innymi utrata jej żyzności.

Zapobieganie degradacji gleby jest ważne nie tylko z powodu

problemów

lokalnych czy regionalnych. Jest również warunkiem
wstępnym rozwiązania głównych problemów z zakresu
ochrony środowiska w skali międzynarodowej.

Ochrona gleb

Ochrona gleb to poznanie syndromów degradacji, oszacowanie
rozwoju tego procesu i jego wpływu na środowisko przyrodnicze.
Gleby na całym świecie zagrożone są gwałtowną degradacją, a
proces ten jest szczególnie niebezpieczny, gdyż prawie 90%
żywności i włókien pochodzi z gleb.
(MIĘDZYNARODOWA KONWENCJA O OCHRONIE GLEB 1998)
Wyróżnia się procesy degradacji fizycznej, chemicznej i biologicznej.
Procesy te są ściśle połączone ze sobą i często wywołane są tymi
samymi przyczynami. Degradacja gleb powoduje również określone
skutki środowiskowe, wykraczające poza środowisko glebowe.

Ochrona gleb c.d.

EUROPEJSKA KARTA GLEB



Rada Europy z 1972



Wezwanie państw do propagowania polityki ochrony gleb.

ŚWIATOWA KARTA GLEB (FAO, 1982r.)
Program ochrony gleb.
Zachęcanie do rozwinięcia współpracy międzynarodowej w

zakresie

racjonalnego wykorzystania zasobów glebowych z elementami
zrównoważonego użytkowania gruntów.
Na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro (1992r.)
społeczność międzynarodowa ustaliła zasady współpracy na rzecz
zrównoważonego rozwoju i przygotowała plan programu:

Ochrona gleb c.d.

AGENDA 21 – „Środowisko i Rozwój”
Agenda 21 stanowi zbiór zaleceń i wytycznych działań które

powinny być

podejmowane na przełomie XX i XXI w. w celu zapewnienia trwałego

zrównoważonego rozwoju. Wprowadzono w nim zalecenia dotyczące
zrównoważonego wykorzystania gleb.

Zrównoważone wykorzystanie gleb to użytkowanie zapewniające

równowagę

między procesami powstawania gleb, zachowaniem ich wszystkich

funkcji a

procesami degradacji.

Ochrona gleb c.d.

W 2000r. przyjęto nowe plany rozwoju obszarów wiejskich, które są

podstawą

opracowania
KODEKSU DOBREJ PRAKTYKI ROLNICZEJ (ang. GFP) (W Polsce wydany w
2002r.)
Zawiera on zapisy mające na celu poprawę warunków glebowych, a

przede

wszystkim ochronę gruntów rolnych przed procesami degradacyjnymi w

tym

przenawożeniem azotanowym. Znajdują się tam również dobre rady dla
rolników dotyczące m.in. ochrony gruntów ornych przed erozją i

degradacją

fizyczną, chemiczną i biologiczną.

Ochrona gleb

W 2002r. Komisja Europejska przygotowała dla Rady i
Parlamentu Europejskiego projekt dokumentu
„W kierunku tematycznej strategii ochrony gleb”.
Dokument ten jednoznacznie wskazuje na postępujące w
Europie pogarszanie się jakości gleb, objawiające się
zmniejszeniem ich żyzności, zwiększoną erozją oraz
ograniczeniem ważnych funkcji gleb w środowisku
przyrodniczym.
Zostało w nim wymienionych 8 podstawowych zagrożeń
gleby.W opinii niektórych państw Europy Środkowej w tym
Także Polski brakuje wśród wymienionych zagrożeń –
zakwaszenia gleb.