PIKTOGRAMY JAKO CZĘŚĆ
MIĘDZYNARODOWEJ
INFORMACJI
TECHNICZNEJ

Piktogram

Piktogram – łac. pictus
‘malowany’ od pingere ‘malować’
+ grec. grâmma ‘litera, znak’ 1.
prosty graficznie znak
informacyjny, 2. znak graficzny

Informacje ogólne

Pismo, system znaków, pozwalających
na widzialne utrwalanie myśli
w konkretnym języku. Pismo pojawiło
się stosunkowo późno (ok. 5-6 tys. lat
temu). Istniały też społeczeństwa
wysoko rozwinięte, które nie posiadały
swego pisma, nawet dziś nie posługuje
się nim wiele mln ludzi. Pismo
wynajdywano kilkakrotnie i całkowicie
odrębnie w wielu centrach
kulturowych.

Początki pisma -

piktografia

Zaczątkami pisma były znaki własności,
symbole, które po wynalezieniu systemu
pisma nie zanikły, lecz utrzymały się w stanie
szczątkowym. Właściwe pismo rozwinęło się
z piktografii (przedstawienia rysunkowe,
obrazkowe). Rysunki te mogły być
odczytywane przez ludzi posługujących się
różnymi językami. Znaki-rzeczy w takim
systemie mogły być jednocześnie znakami-
słowami (logogramami). Nazywa się je też

hieroglifami

(nazwa nadana przez Greków

pismu staroegipskiemu).

System ideograficzno-

fonetyczny

Piktogramy przekształciły się w system ideograficzno-fonetyczny,
który notował także elementy fonetyczne języka (wykorzystanie
podobieństw brzmieniowych). Najstarsze tego typu pisma
ukształtowały się na starożytnym Wschodzie (egipskie hieroglify,
pismo klinowe z Mezopotamii) pod koniec IV tysiąclecia p.n.e.
Wynalazcami pisma klinowego (najstarszego ze znanych) byli
Sumerowie. Hieroglify w Egipcie (ukształtowane ok. 3000 p.n.e.)
zachowały kształt piktogramów do III w. n.e. (pismo ryte
w kamieniu). W tym samym czasie istniało pismo hieroglificzne
linearne, uproszczone, do pisania atramentem na drewnianych
sarkofagach i papirusach grobowych. Jeszcze bardziej
uproszczony kształt miało pismo hieratyczne, rodzaj kursywy,
w którym znaki uległy znacznemu zniekształceniu (w użyciu od
XXVII w. p.n.e.).

Pismo demotyczne (VIII p.n.e.-V w. n.e.) rozwinęło
się z pisma hieratycznego. Znaki uległy dalszemu
zniekształceniu i powstały zbitki (znaki skrótowe).
Wszystkie jednak zachowały zasady pisma
ideograficzno-fonetycznego. Do innych rodzajów
pisma hieroglificznego zaliczyć można: pismo
hetyckie (luwijskie), będące w użyciu od ok. 1500 do
ok. 700 p.n.e. na obszarze od środkowej Anatolii do
północnej Syrii, pismo protoindyjskie (ok. poł. III
tysiąclecia p.n.e.), pismo kreteńskie (tzw. linearne
A - ok. 1700-1450 p.n.e.) i pismo protoelamickie
(początek III tysiąclecia p.n.e.), które nie zostały
dotychczas odczytane.

Inne pismo ideograficzno-fonetyczne powstało
w Chinach
(XV w. p.n.e.). Inskrypcje na kościach wróżebnych
świadczą o piktograficznym rodowodzie tego pisma.
Pismo chińskie nie ma w zasadzie znaków
fonetycznych jednozgłoskowych lub sylabicznych,
które uzupełniają fonetycznie logogram. Znaki dzielą
się na determinatyw i znak odpowiadający wartości
fonetycznej słowa.
Do grupy pism sylabicznych należą: pisma
sylabiczne klinowe, które rozwinęły się z pisma
sumeryjsko-akadyjskiego (elamickie, huryckie,
hetyckie, urartyjskie itp.), pismo kreteńskie linearne
B, pismo cypryjskie i pismo japońskie. W pismach
alfabetycznych poszczególnym dźwiękom
odpowiadają litery.

Powstanie alfabetu

Alfabet prawdopodobnie został wynaleziony ok.
2. poł. II tysiąclecia p.n.e. na obszarach Fenicjii
lub Palestyny. Zabytki z terenu Bliskiego
Wschodu (Bet Szemesz, Gezer, Megiddo,
Byblos, Ugarit) potwierdzają rozwój tego
systemu pisma. Ok. 1000 p.n.e. na terenie
Byblos pojawiają się już w pełni wykształcone
inskrypcje fenickie. Niewiele późniejsze
pierwsze inskrypcje w języku greckim po raz
pierwszy zanotowały dźwięki samogłosek.

Różne rodzaje pisma

Pismem pochodzącym bezpośrednio z pisma greckiego posługuje
ludzkość w Europie, Ameryce, dużej części Afryki i Azji (z pisma
greckiego wywodzi się pismo łacińskie). Na piśmie greckim
i aramejskim oparte jest częściowo pismo armeńskie. Z dawnego
pisma palestyńskiego (związanego z fenickim) wywodzi się pismo
paleohebrajskie, którego najstarsza inskrypcja pochodzi z IX w.
p.n.e. Z tego pisma wywodzą się: pismo samarytańskie i pismo
aramejskie (podstawa współczesnego pisma hebrajskiego).

Z pisma aramejskiego wywodzi się odmiana, którą posługiwali się
Nabatejczycy. Od nich przejęli pismo Beduini z Półwyspu
Arabskiego. Stało się ono podstawą pisma arabskiego. Po zaniku
staroperskiego pisma klinowego języki irańskie używały pisma
greckiego, a następnie aramejskiego. Po przyjęciu islamu
w użycie weszło pismo arabskie.

Piktografia

Piktografia, pismo piktograficzne to
inaczej pismo obrazkowe, najbardziej
pierwotna forma pisma;
rozpowszechnione między innymi
wśród Indian, Eskimosów, niektórych
ludów syberyjskich; składa się z
rysunków tzw. piktogramów, które
mogą być sygnałami lub znakami
przedstawiającymi określoną treść.

Pismo obrazkowe

Francja, Lascaux, rysunek konia i

żubra

http://wiem.onet.pl

Pismo piktograficzne (łac. pictus –
malowany, gr. grapho – piszę),
używane było przez Sumerów, lud
zamieszkujący Mezopotamię.
Wizerunki malowano, ryto lub
rysowano ręcznie stosując odpowiednie
narzędzia (węgiel drzewny i barwniki
uzyskiwane z minerałów, które
mieszano ze śliną lub wodą).

Pismo klinowe - Sumerowie

W pierwotnej postaci klinowe pismo sumeryjskie było

pismem piktograficznym (obrazkowym), z czasem obrazki

- znaki zaczęły oznaczać również sylaby. Pismo klinowe

Sumerów zawierające początkowo 2000 symboli z czasem

zostało ograniczone do około 500 symboli.

W rozwiniętej postaci klinowe pismo sumeryjskie

składało się z:

•

ideogramów - znaków oznaczających całe wyrazy.

•

znaków o wartości fonetycznej oznaczającej

4 samogłoski i kilkaset sylab.

•

determinatywów - znaków występujących przed lub po

wyrazach i służących do określenia kategorii

znaczeniowych.

Zapiski wykonywano ręcznie na glinianej tabliczce
dwustronnie odciskając znaki odpowiednio przyciętą trzciną
(rylcem), później tabliczkę wypalano na słońcu. Przed
zapisaniem tabliczki liniowano za pomocą napiętego sznurka
dla uzyskania równości wierszy i odpowiedniego układu
kolumn pisma.

Sumeryjskie pismo
klinowe

Muzeum Watykańskie.

Autor: Szaleńcowa Anna.

Od VII wieku p.n.e. pismo klinowe
wypierane było przez alfabetyczne,
którego znajomość przynieśli ze
sobą Aramejczycy. Posługiwali się
oni od ok. X wieku p.n.e. alfabetem
w jego wschodniej odmianie, która
przez nich rozpowszechniona
przyjęła nazwę aramejskiej.

Starożytny Egipt - 3000 lat

p.n.e.

Pismo egipskie występuje
w 3 postaciach:

•

hieroglificzne, (gr.
hieraglyphika – święte pismo) -
ryte w kamieniu (do III wieku
n.e.), używane do celów
sakralnych i reprezentacyjnych.

Hieroglif wyryty w kamieniu

Kamień z Rosetty

2) hieratyczne, (tzw. pismo kapłańskie), które stanowiło
uproszczoną formę hieroglifów, stosowaną w środowiskach
świątynnych do pisania tekstów o charakterze religijnym.
Używane od pisania na ostrakonach i papirusie przy użyciu
pędzelka z trzciny i „czarnego tuszu”.

Pismo Hieratyczne

•

3) demotyczne, (gr. demotica – ludowe),

używane od VII wieku p.Chr. służące do
szybkiego zapisu w celach urzędniczych i
handlowych. Od Okresu Ptolemejskiego
stosowane również do tekstów literackich,
naukowych i religijnych. Pismo te potocznie
nazywano kursywą (łac. cursus – bieg, pośpiech,
cursiva – pismo pośpieszne).

Pismo demotyczne

Pismo koptyjskie

Gdy Egipt zaczął ulegać
wpływom kultury greckiej
ukształtował się nowy rodzaj
pisma oparty na alfabecie
greckim. Do tegoż alfabetu
Egipcjanie dodali siedem
znaków tworząc w ten sposób
pismo koptyjskie. Weszło
ono do użytku ok. III wieku
n.e. Posługiwali się nim
chrześcijanie egipscy, których
zwano Koptami.

Pismo koptyjskie

Pismo fenickie -

Fenicjanie

Fenicjanie, handlowy lud przejął i zreformował w
XIII wieku p.n.e. północnosemickie pismo
alfabetyczne i rozpowszechnił je następnie w
rejonie Morza Śródziemnego, gdzie między innymi
zetknęli się z nimi Grecy.

Pismo to posiadało 22 litery oznaczające
spółgłoski.
Brak było liter odpowiadających samogłoskom.
Litery miały kształty geometryczne i były kreślone
za pomocą znaków liniowych.

Pisano od strony
prawej ku lewej,
a poszczególne
wyrazy
oddzielano
pionową kreską.
W piśmie tym nie
było znaków
przestankowych.

Znaki pisano
ręcznie za
pomocą pióra i
specjalnego
atramentu.

Pismo fenickie stało się podstawą alfabetu
greckiego.

Starożytna Grecja

Grecy przyjęty od Fenicjan alfabet dostosowali do
swych potrzeb: dodano nowe litery – samogłoski,
zmieniono oznaczenia i kształt liter oraz kierunek
pisma. Pisano wyłącznie dużymi literami.

W V wieku p.Chr. Grecy posiadali już alfabet
składający się z dwudziestu czterech liter (17
spółgłosek i 7 samogłosek).

Początkowo pisano tak, jak Fenicjanie (od prawej do
lewej strony), później zmodyfikowano ten sposób
pisząc raz od prawej, raz od lewej, aż w końcu
pisano w sposób przyjęty aż do dziś - od lewej do
prawej.

Do najstarszych zabytków
alfabetycznego pisma greckiego
należy waza dipylońska.

Pismo greckie cechowała
prostota, przewaga kreski
pionowej i
jednakowa wysokość liter
oraz stosowanie form
trójkątnych i okrągłych.

Dalsza ewolucja pisma rozwinęła się w kierunku
stylów, powstało pismo "większe" - majuskuła oraz
pismo "małe" - minuskuła.

Majuskuła (łac.
majuskulus - większy) to
pismo, którego wszystkie
litery są duże i posiadają
jednakową wysokość.
Używano jej w piśmie
książkowym oraz do rycia w
kamieniu. Była to pierwotna
wersja pisma zarówno w
starożytnej Grecji, jak i w
Rzymie.

Minuskuła (łac.
minusculus - bardzo mały).
Pismo składające się z
małych liter o różnej
wysokości. Dają się one
wpisać między cztery
poziome linie: a b c d e f g.

Zmiana materiału pisarskiego z papirusu na pergamin
wpłynęła
na modyfikacje pisma. Gładki pergamin pozwalał na
kreślenie linii
zaokrąglonych. Tak powstała uncjała. Pismo to zaczęto
stosować
na początku naszej ery. W VII wieku uncjała przestała być
używana do pisania całych kodeksów, długo jeszcze
używano jej do pisania nagłówków.

Grecka uncjała

Starożytny Rzym

Rzymianie przejęli pismo od Greków za
pośrednictwem Etrusków w VII w. p.n.e.
Dokonali jego modyfikacji do swych
wyobrażeń i celów: zmienili kształt liter i
oznaczenia dźwięków. Wczesny alfabet
składał się z 21 liter, w I w. dodano do
niego Z i Y.

Do najstarszych zabytków tego pisma
należą inskrypcje, najsłynniejszą jest tzw.
Stela Romulusa.

Fragmenty Stela Romulusa

Lapis Niger

Najstarszym i najwytworniejszym pismem
była kapitała. Rozróżniono dwie odmiany
tego pisma:

•

kapitała elegancka
(kwadratowa) odmiana o
szlachetnym kształcie liter,
służącym do dziś za wzór do
wersalików w piśmie drukarskim,
litery pisane (ryte) były na planie
kwadratu, miały tę samą
wysokość i mieściły się w
schemacie dwóch linii. Walor
estetyczny tego rodzaju pisma
jest niezaprzeczalny, ten rodzaj
stosowano do pisania na
kamieniu.

•

kapitała chłopska - pismo
skromniejsze i mniej
staranne, wykonywane za
pomocą linii lekko
wygiętych, rzadziej
występują elementy
poziome. Używano jej do
pisania na papirusie,
pergaminie i tabliczkach
woskowych.

W obu odmianach kapitały
nie stosowano odstępów
między wyrazami.

Średniowiecze – czasy

współczesne

Alfabet łaciński rozprzestrzenił się razem z armią rzymską w niemal
całej Europie.

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego to mnisi podtrzymywali w
Europie umiejętność czytania i pisania.

Do Polski pismo przybyło wraz z chrześcijaństwem z Czech.
Pierwszymi ośrodkami oświaty były klasztory. Tam powstają
pierwsze na ziemiach polskich dokumenty i księgi – kodeksy w
języku łacińskim.

Z łaciny wywodzi się alfabet polski. Dodano jednak 11 liter: ą, ć, ę,
j, ł, ó, ś, u, w, ż, ź. Dokonały tego wpływy chrześcijańskie i
organizacja kościoła. Stopniowo w tekstach łacińskich zaczynają się
pojawiać pojedyncze słowa polskie.

Piktogram to znak pisma
zwany obrazkowym,
przedstawiający rzeczy,
zdarzenia bez powiązania z
wyrazami i dźwiękami
języka naturalnego.
("Encyklopedia PWN").

Znaki te ułatwiają zapamiętywanie i przypominanie
sobie przyswojonych wiadomości i faktów na zasadzie
mechanicznych skojarzeń.

Piktogram w naszych czasach jest najczęściej znakiem
umownym i stosuje się go w różnych miejscach
użyteczności publicznej. Do piktogramów można zaliczyć
m.in.: znaki bhp, ochrony przeciwpożarowej (ppoż),
informacyjne, na opakowaniach różnych produktów,
znaki ruchu drogowego lub szlaków i tras górskich itp.
Niektórzy nazywają piktogramy ikonami.

Piktogramy są częścią międzynarodowej informacji
technicznej. W różnych krajach jednak maluje się je
różnymi kolorami. W Polsce przyjęto następujące
znaczenie kolorów i form dla większości znaków: