Zaczyk Estera
Specjalność nauczycielska, III rok.
Temat: Galicja jako część Imperium Habsburgów w latach 1815-1846
W następstwie I i III rozbioru Rzeczpospolitej szlacheckiej jej południowe ziemie przeszły we władanie Austrii. Królestwo Galicji i Lodomerii, jak nazywano nowo zdobyte terytorium, stanowiło największą prowincję wielonarodowościowej monarchii habsburskiej. Bilans pierwszego, około siedemdziesięcioletniego okresu rządów austriackich w Galicji był zdecydowanie negatywny. Ziemie te oderwane od Polski zbyt wcześnie, by doświadczyć pozytywnych skutków reform doby stanisławowskiej, w skład monarchii habsburskiej weszły z kolei zbyt późno i nie zostały objęte reformami światłego absolutyzmu, który zdołano przeprowadzić w krajach austriackich, czeskich i węgierskich. Ponadto włączenie w sposób sztuczny terytorium Galicji do strefy wpływów krajów basenu dunajskiego od początku czyniło z niej prowincję peryferyjną, skazaną na stagnację gospodarczą i społeczną. Odcięta od tradycyjnych rynków zbytu, doświadczana typowo kolonialną polityką Wiednia(ściąganie wysokich podatków i pobór coraz większej liczby rekrutów do armii cesarskiej), pomijana przy inwestycjach, Galicja stawała się jedną z najbiedniejszych i najbardziej zacofanych prowincji cesarstwa. Niewiele lokowano w niej inwestycji rządowych, a to w obawie, by na wypadek konfliktu z Rosją nie stała się jej łupem. Obawiano się też, iż mogą zostać zniszczone przez polskich powstańców.
W 1815 roku na kongresie wiedeńskim ostatecznie zostały ustalone granice zaboru austriackiego, które nie uległy zmianie aż do I wojny światowej. Kongres przywrócił w Europie władzę monarchów z bożej łaski i odbudował stary porządek, dlatego lata 1815-1848, czas dominacji arystokracji, kleru i wojska, określa się mianem Restauracji. Pod względem ukształtowania terenu w Galicji można było wyodrębnić trzy części: nizinną, podgórską i wyżynną. Pierwsza z nich była najgęściej zaludniona i wiódł przez nią stary szlak handlowy z Niemiec przez Wrocław, Kraków, Lwów i dalej na wschód, jednak z powodu protekcjonizmu znacznie stracił na znaczeniu. Kolejnym ważnych szlakiem handlowych był ten, który wiódł terenami podgórskimi, z czasem wyznaczona tam kolej, tzw.transwersalną. Stolicą prowincji został Lwów, który w końcu XVIII stulecia liczył niespełna 20 tys. mieszkańców. Miasto zachwyciło Austriaków malowniczym położeniem na wzgórzach i ładną zabudową. Nie traktowano jednak Lwowa jako miasta polskiego czy z widocznymi przejawami polskości. Mianowicie, gdy Warszawa i Wilno tętniły życiem polskim, Lwów sprawiał wrażenia miasta niemieckiego. Niemiecka była tam biurokracja, teatr, opera, uniwersytet, salony i prasa.
Powracając jeszcze do sprawy kongresu wiedeńskiego, monarchowie podpisali w 1815 roku istotny dokument dla sprawy polskiej. Przewidywał on m.in. przyznanie ziemiom polskim i Polakom swobód narodowych. Najlepiej wywiązywała się z tego Rosja a najgorzej Austria. Cesarz Franciszek I nie przyznał mieszkańcom Galicji prawa niemal do żadnych narodowych instytucji. Ludność zaboru austriackiego nie przestała narzekać ale dość dobrze zaaklimatyzowała się w panujących warunkach. Podatki były wysokie, lecz w innych państwach tej części Europy niższe nie występowały. Monarchia habsburska prowadziła też skuteczny terror wobec swych prowincji – Polski i Węgier. Podtrzymywała ona bowiem antynapoleońskie nastroje wśród szlachty, przedstawiając perspektywę chłopskiej rewolucji.
W latach 1815-1830 W Galicji wzmożono przede wszystkim cenzurę polskich książek, przy jednoczesnej propagandzie literatury i w ogóle kultury niemieckiej. Największej presji ulegali uczniowie szkół średnich i studenci Uniwersytetu Lwowskiego. Cenzorzy, najczęściej Niemcy lub Czesi, mieli złą sławę. Byli bowiem bardzo przebiegli, nie znali zbyt dobrze języka polskiego dlatego wszędzie dopatrywali się aluzji i treści niedozwolonych. Drobiazgowej kontroli podlegały nie tylko książki, ale także nuty, mapy, litografie a nawet techniczne rysunki i wykresy. Decyzje cenzorów były ostateczne, według własnego uznania mogli skreślić całe partie tekstu lub tylko usunąć pojedyncze wyrazy. Dopiero rewolucja z 1848 roku sprawiła, iż cenzura zniknęła na siedem miesięcy w monarchii habsburskiej. Niestety po stłumieniu Wiosny ludów, została ona przywrócona.
Kwestia religijna w Galicji Wschodniej była bardzo delikatna. Mieszkali tam obok siebie przedstawiciele dwóch obrządków: greckiego, którzy skupiali większość mieszkańców oraz łacińskiego. Wiedeń bliżej był unitów niż łacinników, co powodowało narastanie między nimi atmosfery rywalizacji. Od 1774 roku księża uniccy mieli możliwość studiowania w wiedeńskiej akademii teologicznej. W 1808 roku powstała metropolia halicka ze stolicą we Lwowie, była to decyzja polityczna uniezależniająca kościół w Galicji od Kijowa. Jednocześnie kościół unicki wspierano pod względem materialnym, duszpasterskim i kulturowym, dlatego wielu unickim duchownym udzielił się lokalny patriotyzm. Pracę unitów w Galicji poprzedzały studia z zakresu kultury i języka rosyjskiego. Nieco inaczej sytuacja kształtowała się wśród grekokatolików. Prowiedeńskość unitów umożliwiła im wzrastać w społeczność rusińską i odkrywać swoją ukraińską tożsamość. Tak więc sprawa Kościoła w Galicji przedstawiała się dwoiście. Nawet wśród unitów nastąpił wyraźny podział. Część księży wraz z inteligencją świecką współpracowała z Wiedniem i działała na rzecz pogłębienia ukraińskiej świadomości narodowej. Część była temu przeciwna i współpracowała z Rosją . Jeszcze inni ulegli polonizacji.
W Galicji jednak było miejsce na pewne zmiany. W 1817 roku cesarz zwołał Sejm Stanowy z siedzibą we Lwowie, którego uprawnienia w zasadzie nie zmieniły się w stosunku do wcześniejszego ale był zwoływany inaczej niż poprzedni. Dyskusje odbywały się w języku polskim a kontakty z Wiedniem i z władzami administracyjnymi w niemieckim. Sejm zbierał się raz na dwa lata na kilka dni w celu uchwalenie wcześniej przygotowanego przez Gubernatorium adresu do monarchy oraz w celu wyboru, także wcześniej przygotowanej, by posłowie się nie trudzili, listy członków z Wydziału Stanowego. Wydział posiadał w pewnych sprawach władzę opiniowania projektów prawnych, oczywiście bez mocy decyzyjnej. W państwie oświeconego, a później policyjnego absolutyzmu mogły istnieć jedynie instytucje o ograniczonych kompetencjach, które dopełniały system prawno-polityczny. Kolejną dokonującą się zmianą były stosunki społeczne. Chłopi, którzy byli do tej pory wykorzystywani i oszukiwani przez szlachtę, w carskich urzędnikach, zawsze chętnie wysłuchujących ich skarg, zaczęli upatrywać prawdziwych obrońców. Przychodzące na wieś za pośrednictwem urzędników carskie rozporządzenia przekonywały, że najjaśniejszy pan pamięta o swych chłopskich poddanych. Chłopi zrozumieli także, że na świecie jest ktoś ważniejszy niż właściciel wsi.
Powstanie listopadowe z 1830 roku objęło Królestwo Polskie, działania nie odbywały się na terenie Galicji czy Rzeczpospolitej Krakowskiej ale represje po powstania dotknęły te tereny równie mocno. W pozbawionej autonomii Galicji po upadku powstania kontynuowano germanizację. Bezwzględnie też karano uczestników wszelkich polskich ruchów fasadowych instytucji – Senatu i Izby Reprezentantów. W 1833 roku w Munchengratz podpisano konwencję o współpracy, początkowo między Austrią i Rosją a z czasem dołączyły Prusy. Zaborcy ustalili, iż będą zwalczać polskie dążenia narodowe a także, iż w razie wykrycia w Krakowie jakichkolwiek działań godzących w porządek wiedeński – wprowadzą tam swoje wojska.
Powracając jeszcze do sytuacji chłopów w Galicji, należy powiedzieć, iż była ona bardzo ciężka. Nie przeprowadzono tam uwłaszczenia a nieurodzaje spowodowały, że setki tysięcy chłopów znalazły się w skrajnej nędzy.Za swoje nieszczęścia obwiniali jednak nie zaborców a szlachtę, co było wynikiem agitacji austriackich urzędników o której już wspomniano. Doszło do sytuacji, w której płacili oni nieświadomym chłopom za każdego zabitego lub wziętego do więzienia szlachcica- powstańca. Mianowicie, wydarzenia w Galicji poprzedzał wybuch powstania w Wolnym Mieście Kraków. Austriaccy urzędnicy zyskali poparcie, ponieważ potrafili zachęcić chłopów, obiecali im m.in. wprowadzenie przez cesarza korzystnych reform dla włościan. Chłopi zyskali więc szansę wyrównania wielowiekowych rachunków z właścicielami majątków ziemskich. Dopuszczali się więc mordów na rodzinach szlacheckich, niszczyli także dwory. Chłopskie powstanie przeszło do historii pod nazwą rabacja czyli rabunek, wiele szlacheckich domów zostało pozbawione całego majątku. Niestety los chłopów nie został poprawiony. Powstanie stłumiono a szansa na wolność zniknęła wraz z powrotem do pańszczyzny.
Życie pod zaborem z pewnością nie było życiem godnym, o czym świadczą dążenia niepodległościowe. Kolejnym, po powstaniu listopadowym zrywem o wolność miało być właśnie powstanie krakowskie. Do próby powstań doszło w tym okresie również w pozostałych dwóch zaborach, stały się one jednak dogodną okazją do dalszego ograniczania swobód narodowych i politycznych przez rządy zaborcze. W Galicji aresztowania objęły aż trzy tysiące osób. We Lwowie wykonano wyrok śmierci na Teofilu Wiśniowskim, którego uznawano za przywódcę powstania we wschodniej części Galicji. Dodatkowo licznych niedoszłych powstańców skazano na długoletnie więzienie w Spielbergu oraz we Kufsteinie w zachodniej Austrii. Kolejne represje popowstaniowe potwierdzają tylko fakt, iż władze surowo obchodziły się z ludźmi pragnącymi tylko, lub aż - wolności.
Bibliografia.
Chwalba A. Historia Polski 1795-1918, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000r.
Fras Z. Galicja, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1999r.
Jewuła Ł. Galicyjskie miasta i miasteczka oraz ich mieszkańcy w latach 1772-1810, Towarzystko Wydawnice „ Historia lagellanica” Kraków 2013r.
Kieniewicz S. Historia Polski 1795-1918, PWN, Warszawa 1983r.