SKÓRA

BUDOWA, FUNKCJE

Zaoczna Policealna Szkoła „Cosinus III”

Elżbieta Garwacka-Czachor

Skóra

• Największy narząd powłoki wspólnej kręgowców –

o złożonej budowie i wielorakich funkcjach; powłoka

właściwa.

• Powłoka wspólna – powłoka ciała, układ narządów

osłonowych pokrywających całe ciało kręgowców.

człowieka składa się z powłoki właściwej czyli skóry oraz

przydatków skóry, do których zalicza się gruczoły skóry,

włosy i paznokcie.

• Powłoka ciała- zewnętrzna warstwa ciała stanowiąca jego

osłonę odgraniczającą od otoczenia. Pełni funkcję

ochronną, umożliwia utrzymanie homeostazy. Powłoki ciała

poszczególnych linii ewolucyjnych zwierząt nie są ze sobą

homologiczne, różnią się budową i składem chemicznym.

• Ogólna powierzchnia skóry u człowieka wynosi 1,5-2 m²,

a grubość wynosi 0,1-7 mm.

SKÓRA

 Składa się z trzech warstw:

naskórka, skóry właściwej i

tkanki podskórnej (

tłuszczowej

 Naskórek składa się głównie z dojrzewających

komórek nabłonkowych, nazywanych

keratynocytami

tworzy kilka warstw:

podstawną, kolczystą, ziarnistą i

rogową.

Oprócz keratynocytów w naskórku znajdują się również

komórki barwnikowe —

melanocyty

– odpowiedzialne za

zabarwienie skóry (

melanina

, która jest syntetyzowana w

ziarnistościach zwanych

melanosomami

) i komórki

odpowiedzialne za reakcje odpornościowe –

komórki

Langerhansa

oraz komórki układu nerwowego (komórki

czuciowe) —

komórki Merkla.

 W skórze właściwej utworzonej z tkanki łącznej

znajdują się włókna kolagenowe i elastyna oraz elementy

komórkowe: fibroblasty i komórki krwi oraz naczynia i

nerwy.

 Tkankę podskórną tworzy tkanka tłuszczowa i łączna.

 W skórze znajdują się

przydatki skóry: gruczoły potowe,

gruczoły łojowe, paznokcie i włosy.

BUDOWA SKÓRY

Skóra składa się z trzech warstw

(licząc od zewnątrz):

naskórek

– warstwa zewnętrzna pełniąca funkcję ochronną i

rozrodczą, która

posiada barwnik – melaninę

, nadającą włosom

i skórze barwę; naskórek dzieli się na 4 lub 5 warstw w

zależności od grubości. Są to (od zewnątrz):

•

warstwa rogowa

, która dzieli się na warstwę

jasną

(tylko

w miejscach gdzie skóra jest gruba – na podeszwach stóp,

zwłaszcza na piętach i wewnętrznej stronie dłoni),

zbitą

(właściwa warstwa rogowa naskórka) i warstwę

rozłączną

(rogowaciejącą)

•

warstwa ziarnista

•

warstwa kolczysta

•

warstwa podstawna

skóra właściwa

– warstwa środkowa, zbudowana z tkanki

łącznej (zawiera białka strukturalne - kolagen i elastynę),

zawiera receptory, naczynia krwionośne, nerwy oraz gruczoły,

np. potowe, a także korzenie włosów, jest to warstwa odżywcza

i wspierająca (ma od 1 do 3 mm grubości)



warstwa siateczkowa – stanowi 80% grubości



warstwa brodawkowa – znajduje się tuż pod naskórkiem i tworzy

niepowtarzalny układ brodawek (linie papilarne)

tkanka podskórna

– warstwa najgłębsza, zbudowana z

tkanki łącznej właściwej luźnej; zawiera komórki tłuszczowe,

izoluje przed nagłymi zmianami temperatury (magazyn

energetyczny).

WARSTWY NASKÓRKA

Proces rogowacenia,

czyli

keratynizacji naskórka

• Proces odnowy (keratynizacji) naskórka

rozpoczyna się w warstwie podstawnej, gdzie

komórki się intensywnie dzielą, różnicują i

przesuwają do wyższych warstw naskórka.

• Kiedy znajdą się w warstwie rogowej ulegają

złuszczeniu.

• Proces całkowitej odnowy naskórka trwa około

28 dni.

• Komórki osiągają warstwę rogową w ciągu 14

dni, a kolejne 14 dni to czas złuszczania się

keratynocytów. Z wiekiem proces ten spowalnia i

może trwać dwukrotnie dłużej.

UNACZYNIENIE SKÓRY

• Komórki funkcjonują prawidłowo jeśli dostarczymy im tlen

i składniki odżywcze oraz usuniemy produkty przemiany
materii.

• Te funkcje są możliwe dzięki przepływającej przez naczynia

krwionośne krwi i chłonki (limfy) płynącej przez naczynia
limfatyczne.

• Naczynia te przebiegają przez tkankę podskórną i skórę

właściwą.

• Naskórek nie jest unaczyniony. Składniki odżywcze

przenikają do niego bezpośrednio przez ściany naczyń
włosowatych.

Unerwienie skóry

• Skóra właściwa jest bogato unerwiona i

wyposażona w receptory zmysłów – odbiera

bodźce z wnętrza organizmu i z otoczenia.

• Receptory, połączone włóknami nerwowymi z

odpowiednimi obszarami mózgu umożliwiają

odczuwanie dotyku, ucisku, zmiany temperatury

• Liczba receptorów w zależności od okolicy ciała

jest różna. Najwięcej jest ich na końcu nosa, w

opuszkach palców i w wargach, a najmniej w

skórze grzbietu, ud i ramion.

Typowa reakcja skóry człowieka na

chłód.

Przy oziębieniu następuje odruchowy skurcz naczyń krwionośnych i

mięśni stroszących włosy.

BARWA SKÓRY

• Barwa skóry zależy głównie od zawartości
melaniny.

• Spośród naczelnych u orangutana melanina
występuje zarówno w naskórku i w skórze
właściwej. U gibbonów, szympansów i człowieka
melanina występuje głównie w naskórku. Jednak
tylko u człowieka występuje znaczne
zróżnicowanie kolorów skóry, powstałe
prawdopodobnie jako adaptacja do różnego
natężenia promieniowania ultrafioletowego.

MELANINA

Od liczby i rodzaju cząsteczek melaniny w
cebulce włosa zależy jego kolor.
• U blondynów zawartość tego składnika jest niska, a
cząsteczki mają spiralną strukturę.
• Noworodki rasy białej nie mają w tęczówce
melaniny, dlatego ich oczy są niebieskie. Melanina w
tęczówce jest wytwarzana później. U innych ras
człowieka melanina pojawia się w tęczówce jeszcze
przed narodzeniem.
•Zaburzenia w biosyntezie melanin powodują
występowanie albinizmu, natomiast ich
podwyższony poziom wywołuje melanizm.

PRZYDATKI SKÓRY

(WYTWORY NASKÓRKA)

Do skóry zalicza się również
przydatki skóry, powstające z
nabłonka tworzącego naskórek:

• włosy

(m.in. rzęsy i brwi) - ssaki,

• paznokcie

- ssaki naczelne,

• receptory w skórze

są narządami

zmysłów: dotyku, bólu (nocycepcja) i
temperatury.

GRUCZOŁY

W skórze właściwej i w warstwie
podskórnej występują gruczoły potowe
i łojowe, naczynia krwionośne i ciałka
zmysłów.
 Do przydatków skóry należą też
gruczoły:

• gruczoły potowe,
• gruczoły łojowe,
• gruczoły sutkowe

(mlekowe)

GRUCZOŁ POTOWY

• Uchodzą wprost na powierzchnię ciała lub

do mieszka włosowego. Ich wydzieliną jest

pot, który jest bezbarwny lub zabarwiony

(czerwony u hipopotamów i kangurów).

Gruczoły te są silnie zredukowane u ssaków

drapieżnych.
•Gruczoły potowe wydzielają pot, który poza

wodą zawiera zbędne związki powstałe w

procesie przemian metabolicznych.
•Pot jest płynem o odczynie kwaśnym,

złożonym głównie z wody (98%); ponadto

zawiera on ok. 0,8% roztworu fizjologicznego

NaCl oraz niewielką ilość mocznika, kwasu

moczowego i amoniaku.

U CZŁOWIEKA WYRÓŻNIA SIĘ DWIE

GRUPY:

• gruczoły ekrynowe,

uchodzące bezpośrednio na

powierzchnię skóry, rozmieszczone są wszędzie
prawie równomiernie (jest ich trochę więcej na
dłoniach i podeszwach stóp).

• gruczoły apokrynowe

, uchodzące do mieszków

włosowych, występują pod pachami, oraz w
okolicach narządów płciowych i odbytu.
Uaktywniają się one w czasie dojrzewania
płciowego.

Wydzielają pot tylko pod wpływem

bodźców emocjonalnych.

Wydzielina ich

zawiera swoiste substancje wonne decydujące o
zapachu indywidualnym i rasowym.

GRUCZOŁ ŁOJOWY

• Gruczoł pęcherzykowaty skóry ssaków wydzielający

łój, który uchodzi do mieszka włosowego. Jego
wydzielina natłuszcza włosy i naskórek. Rozwój i
czynności gruczołu łojowego reguluje po części poziom
hormonów płciowych w organizmie danej osoby. U
człowieka widoczne jest to w okresie dojrzewania.

• Zazwyczaj gruczoł łojowy znajduje się w pobliżu

włosa. Informacja ta nie dotyczy takich miejsc, jak
nieowłosione wargi, brodawka sutkowa czy zewnętrzne
narządy płciowe. W powiece z kolei występuje jeszcze
inny rodzaj gruczołu – tarczkowy,

• Wydzielany przez gruczoły łój spełnia funkcję

ochronną, gdyż stanowi barierę antybakteryjną.
Uważa się także, że jest bakteriostatykiem i
grzybostatykiem, ale jego działanie w tym zakresie nie
jest zbyt potężne.

GRUCZOŁ MLEKOWY

Gruczoł mlekowy człowieka

1 - Ściana klatki piersiowej
2 - Mięśnie piersiowe
3 - Płat ciała sutka
4 - Brodawka sutkowa
5 - Otoczka brodawki
sutkowej
6 - Przewód mleczny
7 - Ciało tłuszczowe sutka
8 - Skóra

Płaszcz hydrolipidowy

czyli wodnotłuszczowy

• Jest to warstwa ochronna skóry składająca się z

substancji tłuszczowych i wody.

• Chroni skórę przed działaniem czynników zewnętrznych

(grzybów, bakterii) tworząc na skórze niesprzyjające im

środowisko kwaśne.

• Stanowi także barierę dla wody, co utrudnia jej

wyparowywanie, a tym samym bierze udział w utrzymaniu

prawidłowego nawilżenia skóry.

• Skład jego zależy od okresu życia człowieka i

intensywności działania jego gruczołów łojowych.

• Gruczoły te rozpoczynają pracę w okresie płodowym

tworząc tzw. maź płodową, potem aktywność ich ulega

zahamowaniu, aby powrócić w okresie dojrzewania

(łojotok, trądzik pospolity).

• Około 50 r.ż. gruczoły te zmniejszają swoją aktywność,

powodując trudności w utrzymaniu prawidłowego

nawilżenia skóry.

• Mydła i detergenty mają niszczący wpływ na płaszcz

hydrolipidowy – niszczą warstwę ochronną skóry.

pH skóry

• Informuje o charakterze chemicznym (odczynie)

środowiska. Odczyn powierzchni skóry jest lekko kwaśny,

co związane jest wydzielanymi przez gruczoły potowe

kwasami (mlekowy, urokainowy itp.)

• 0-6 - odczyn kwaśny
• 7 - odczyn obojętny
• 8-14 – odczyn zasadowy

• Przyjmuje się granicę od 4 do 7, a średnio wynosi około

5,5.

Rodzaje cery

• Cera normalna
• Cera sucha
• Cera tłusta
• Cera mieszana
• Cera wrażliwa

FUNKCJE SKÓRY

Podstawowe funkcje skóry to:
• izolacja środowiska wewnętrznego od zewnętrznego (czynników

fizycznych, chemicznych i biologicznych) – mechaniczna osłona i obrona
organizmu głównie przed drobnoustrojami chorobotwórczymi (ważny
składnik odporności nieswoistej),

• udział w wymianie gazowej (tylko kręgowce niższe),
• termoregulacja ustroju,
• udział w gospodarce wodno-elektrolitowej (gruczoły potowe),
• percepcja (odbiór) bodźców ze środowiska zewnętrznego (dotyk, ból,

ciepło, zimno) poprzez receptory w skórze i naskórku,

• melanogeneza (melanina, chroni organizm przed mutagennym

promieniowaniem ultrafioletowym),

• wchłanianie niektórych substancji,
• gospodarka tłuszczowa,
• gospodarka witaminowa (synteza witaminy D

• wydzielanie dokrewne i reakcje odpornościowe

INNE FUNKCJE SKÓRY

• Skóra spełnia wiele czynności ochronnych: przed

zakażeniem bakteriami, grzybami, wirusami, przed

czynnikami mechanicznymi, termicznymi,

chemicznymi i promieniowaniem świetlnym, oraz

zapewnia niezmienne warunki dla środowiska

wewnętrznego organizmu (homeostazę czyli

zdolność utrzymywania stałości parametrów

wewnętrznych w systemie).

• Poza tym skóra spełnia czynność percepcyjną

ciepła, bólu, dotyku, ekspresyjną w wyrażaniu stanów

emocjonalnych, resorpcyjną oraz bierze udział w

magazynowaniu i przemianie materii.

• Skóra w okolicy otworów naturalnych (usta, nozdrza,

odbyt, pochwa itp.) przechodzi w błony śluzowe.

• U człowieka najcieńsza jest na powiekach, natomiast

najgrubsza jest na pięcie

Funkcja ochronna skóry

Decydują o tym trzy czynniki:

– Keratyna

– białko wypełniające komórki warstwy

rogowej naskórka, odporne na działanie czynników

szkodliwych z zewnątrz;

– Lipidy

– wchodzą w skład spoiwa międzykomórkowego i

utrudniają parowanie wody, co przeciwdziała

wysuszeniu skóry;

– Układ komórek warstwy rogowej

– przypomina ceglany

mur, który utrudnia przenikanie substancji chemicznych

między komórkami.

Z punktu widzenia kosmetologii szczególnie ważna jest
funkcja estetyczna tej warstwy naskórka, bowiem każdy
z nas marzy o pięknej, zdrowej skórze (cerze).

ZMIANY SKÓRNE

• Atopowe zapalenie skóry (AZS), zwane też

wypryskiem atopowym, egzemą, a niegdyś
świerzbiączką, wypryskiem alergicznym lub
alergicznym zapaleniem skóry, wywoływane
genetycznie uwarunkowaną
nieprawidłową reakcją immunologiczną.
Związane jest z nieprawidłową odpowiedzią
odpornościową na małe dawki antygenów, w
wyniku której dochodzi do nadmiernego
wytwarzania przeciwciał skierowanych
głównie przeciwko tym alergenom.

ATOPIA

Osoby z atopią reagują w sposób chorobowy na
styczność z pospolitymi substancjami otaczającego
środowiska, nieszkodliwymi dla osób zdrowej
populacji. Wśród atopików obserwuje się
zwiększenie reakcji chorobowych w przypadku
zetknięcia niektórych syntetyków (guma, lateks,
kleje itd.) ze skórą. Skóra chorego pod wpływem
substancji drażniących, alergenów (roztocze,
sierść) lub pewnych pokarmów (jajka, mleko,
białko pszenicy, czekolada, truskawki), traci
barierę ochronną zbudowaną z lipidów (tzw.
płaszcz lipidowy) i pada ofiarą innych
szkodliwych substancji pochodzenia
zewnętrznego.

AZS – typowa manifestacja atopii

OBJAWY I PRZEBIEG

• Głównymi objawami atopowego zapalenia skóry są

zaczerwienienie i suchość skóry, jej swędzenie i
skłonność do nawrotowych zakażeń bakteryjnych.
Zmiany najczęściej lokalizują się na zgięciach
łokciowych i kolanowych, na twarzy i szyi, ale
mogą obejmować całe ciało .

• Atopowe zapalenie skóry bywa mylone z łuszczycą
• Choroba ma przebieg wieloletni z okresami, kiedy

objawy są mniej lub bardziej nasilone. W
przebiegu choroby ma znaczenie stres
emocjonalny, który sam nie jest bezpośrednią
przyczyną objawów, ale poprzez wpływ układu
nerwowego może stać się czynnikiem
wyzwalającym objawy u osoby chorej.

LECZENIE

Jedną z ważniejszych przyczyn zachorowań na
AZS jest nieprawidłowa proporcja kwasów omega-
3 do kwasów omega-6 w organizmie człowieka.

Leczenie przyczynowe

1. Należy utrzymywać odpowiednie proporcje
kwasów omega-3 do omega-6, które w organizmie
człowieka wynoszą pomiędzy 1:1 a 1:4.
2. Jeśli można stwierdzić czynniki uczulające,
leczenie polega na eliminacji ich z otoczenia lub
pokarmów chorego. Można też podejmować próby
odczulania.

LECZENIE OBJAWOWE

• środki przeciwhistaminowe
• kortykosteroidy ogólnie w okresie zaostrzeń i

miejscowo w postaci maści,

• fotochemioterapia, fototerapia - naświetlania UVA i

UVB

• pielęgnacja i natłuszczanie skóry
• specjalistyczna odzież lecznicza dermasilk

Fotochemioterapia to łączona forma leczenia
światłem ultrafioletowym (fototerapia) oraz specjalnych
substancji chemicznych, będących fotouczulaczami,
czyli substancji zwiększających wrażliwość skóry na
nadfiolet.

DZIECKO Z ATOPOWYM ZAPALENIEM SKÓRY

Jak pielęgnować skórę z AZS?

W zakresie pielęgnacji skóry dotkniętej AZS jednym z
najważniejszych aspektów jest nawodnienie warstwy rogowej
naskórka. W ten sposób przywraca się jego funkcje jako
naturalnej bariery, co jest podstawą skuteczności dalszego
postępowania terapeutycznego i pozwala zminimalizować
szkodliwy wpływ środowiska zewnętrznego na skórę.
W codziennej pielęgnacji skóry z atopowym zapaleniem skóry
warto pamiętać, że:
• kąpiele nie powinny trwać dłużej niż 20-30 minut,
• nie należy pocierać skóry po kąpieli, tylko delikatnie osuszać,

dotykając ręcznikiem,

• w ciągu 3-5 minut po kąpieli należy nałożyć na skórę odpowiedni

balsam, którego zadaniem jest natłuszczenie i ochrona skóry,

• skóra powinna być natłuszczana co 2-4 godziny w ciągu dnia,

aby osiągnąć optymalny efekt.

• Do pielęgnacji skóry z atopowym zapaleniem skóry wskazane

jest stosowanie tzw. emolientów, które zapewniają prawidłowe
nawilżenie oraz natłuszczenie skóry – zmniejszają jej
szorstkość i suchość.