STOSOWANIE

LEKÓW W

SKRAJNYCH

GRUPACH

WIEKOWYCH

Światowa Organizacja Zdrowia dokonała klasyfikacji leków pod
kątem ich szkodliwości stosowania w czasie ciąży. Podziału
dokonano na 5 kategorii:

Kategoria A

- grupa leków, w której badania na zwierzętach

oraz odpowiednio liczebne i kontrolowane obserwacje u ludzi nie
wykazały działania szkodliwego dla płodu. Lek może być
stosowany bez przeszkód w czasie ciąży.
•preparaty uspokajające: melisa, Neospasmina;
•preparaty ziołowe o działaniu przeciwgorączkowym: Pyrosal, kwiat
lipy, kwiat bzu czarnego;
•preparaty odkażające drogi moczowe: Fitolizyna, Urosept;
•preparaty magnezowe i preparaty wapniowe;
•witaminy: większość witamin z grupy B, witamina C (należy unikać
wysokich dawek), kwas foliowy;
•leki homeopatyczne;

Kategoria B

- to ta grupa leków, w której

badania na zwierzętach wykazały szkodliwe
działanie na płód, chociaż obserwacje u ludzi nie
wykazują zagrożenia dla płodu ludzkiego. Takie
leki mogą być stosowane w ciąży tylko w
wypadku zdecydowanej konieczności,
•leki przeciwbólowe i przeciwzapalne
•leki stosowane w zakażeniach
•leki

stosowane

w

schorzeniach

układu

oddechowego
•leki przeciwalergiczne

Kategoria C - grupa leków, w której badania na zwierzętach
wykazały szkodliwość dla płodu, bądź też takich badań nie
wykonano oraz brak jest odpowiednio wiarygodnych
danych z obserwacji stosowania tego leku u ludzi. Zwykle
do tej grupy leków zalicza się leki nowo wprowadzane na
rynek. Lek z tej grupy można zastosować jedynie wtedy,
gdy w opinii lekarza spodziewana korzyść dla matki
przewyższa potencjalne ryzyko dla płodu,
•leki

przeciwbólowe

i

przeciwzapalne:

kwas

acetylosalicylowy
•leki stosowane w zakażeniach pasożytami
•leki stosowane w schorzeniach układu oddechowego
•leki

przeciwalergiczne

I

generacji:

antazolina

(Phenazolinum),

astemizol,

chlorfeniramina

(Contac,

Grippostad C, Tabcin);
•leki stosowane w chorobach układu sercowo-naczyniowego
oraz przeciwzakrzepowe

Kategoria D - grupa leków, w której obserwacje u
człowieka wskazują na zagrożenie dla płodu. Stosowanie
takiego leku podczas ciąży jest dopuszczone jedynie w
sytuacji gdy jest to bezwzględnie konieczne ze względu
na

dobro

matki,

a

podanie

bezpieczniejszego

alternatywnego

leku

jest

niemożliwe

lub

przeciwwskazane,
 
chloramfenikol

(Detreomycyna),

streptomycyna,

doksycyklina,

amikacyna,

lorazepam

(Lorafen),

klonazepam, flunitrazepam (Rohypnol), fenobarbital
(Luminalum),

acenokumarol,

enalapryl

(Enarenal,

Mapryl, Enap, Benalapril), amiodaron, azatiopryna,
chlordiazepoksyd (Elenium), cyklofosfamid, diazepam
(Relanium),

fenytoina,

fluorouracyl,

haloperydol,

idarubicyna, kwas walproinowy

Kategoria X - leki niebezpieczne dla płodu. Z
badań na zwierzętach i z obserwacji u ludzi
wynika bezpośrednie zagrożenie dla płodu,
zdecydowanie przewyższające korzyści dla matki.
Takie leki są bezwzględnie niedopuszczone do
stosowania podczas ciąży. 
estazolam, metotreksat, metylotiouracyl, retinol
(wit. A - wysokie dawki), temazepam (Signopam)

Żółtaczka jąder podkorowych

mózgu

Żółtaczka jąder podkorowych
mózgu (łac.kernicterus) – choroba
spowodowana odkładaniem się w
jądrach mózgu i rdzenia
kręgowego nadmiaru
niezwiązanej bilirubiny, w
przebiegu żółtaczki u noworodka,
co może doprowadzać (w
przypadku braku intensywnego
leczenia) do :

* niedorozwoju umysłowego
* porażenia mózgowego
* niedosłuchu.

W związku z rozległym
uszkodzeniem OUN, choroba
bywa też nazywana encefalopatią
bilirubinową.

• sulfonamidy

• aspiryna

• tolbutamid

Zespół „szarego dziecka”

Do jego charakterystycznych objawów należą:
rozdęcie brzucha, wymioty, nasilająca się
sinica, nieregularny oddech, wiotkość oraz
niewydolność krążenia, która często jest
bezpośrednią przyczyną zgonu. Ryzyko zespołu
"szarego dziecka" zależy od dawki
chloramfenikolu; na ogół występuje przy
stężeniu w surowicy przekraczającym 50 ug/ml.
Opisywano również rzadkie przypadki zespołu
"szarego dziecka" u niemowląt oraz
u dorosłych, u których przedawkowano
ten antybiotyk

RÓŻNICE W FARMAKOKINETYCE MAŁOLETNICH

WCHŁANIANIE

mała powierzchnia przewodu pokarmowego

wolniejsza perystaltyka przewodu pokarmowego
wolniejsze opróżnianie żołądka

mniejsze wytwarzanie kwasu solnego i pepsynogenu,
słaba aktywność enzymów trzustkowych i wydzielania
żółci

zwiększona przepuszczalność błony śluzowej przewodu
pokarmowego

ODMIENNOŚĆ FARMAKOKINETYKI LEKÓW U DZIECI

RÓŻNICE W FARMAKOKINETYCE MAŁOLETNICH

WCHŁANIANIE

 wchłanianie niektórych leków ( fenobarbital, fenytoina,
paracetamol) może być zmniejszone innych zaś
(chlorków, potasu, ampicyliny) zwiększone

Niedojrzałość enzymów jelitowych (np. CYP3A4) u
noworodków i niemowląt może być przyczyną odmiennej
dostępności biologicznej

Wchłanianie różnyc h leków przez skórę jest znacznie
większe

ODMIENNOŚĆ FARMAKOKINETYKI LEKÓW U DZIECI

RÓŻNICE W FARMAKOKINETYCE MAŁOLETNICH

DYSTRYBUCJA I WIĄZANIE SIĘ LEKÓW Z BIAŁKAMI

niedojrzałość białek transportujących
różne ukrwienie mięśni (lepsze podanie dożylnie niż

domięśniowe)
lepsze przenikanie leków przez skórę (możliwość

zatrucia)
hipoproteinemia (hipoalbuminemia)
inna zdolność wiązania leków

salicylany i sulfonamidy - wyparcie bilirubiny z wiązań z

białkami

niska zawartość kwaśnej alfa1-glikoproteiny

(toksyczność leków kationowych)

lidokaina, propranolol,

werapamil

zwiększona przepuszczalność bariery krew-mózg

(większa wrażliwość na leki działające ośrodkowo i etanol)

ODMIENNOŚĆ FARMAKOKINETYKI LEKÓW U DZIECI

RÓŻNICE W FARMAKOKINETYCE MAŁOLETNICH

DYSTRYBUCJA I WIĄZANIE SIĘ LEKÓW Z BIAŁKAMI

zawartość
w ECF

stężenie w osoczu

leki hydrofilne rozmieszczają się
głównie w ECF

leki zależne od współczynnika
podziału O/W

zawartość tkanki
tłuszczowej

różne rozmieszczenie w organizmie

ODMIENNOŚĆ FARMAKOKINETYKI LEKÓW U DZIECI

RÓŻNICE W FARMAKOKINETYCE MAŁOLETNICH

METABOLIZM

zmniejszona zdolność:

oksydacji (fenobarbital)
acetylacji

upośledzone powstawanie glukuronianów i sprzęgania z
glicyną

nie zmienione sprzęganie z kwasem siarkowym i
demetylacja

fenobarbital - indukcja aktywności enzymów -
pobudzenie czynności odtruwającej wątroby - bilirubina

aktywność enzymów
wątrobowych

biotransform
acja

siła, czas działania,
toksyczność

ODMIENNOŚĆ FARMAKOKINETYKI LEKÓW U DZIECI

RÓŻNICE W FARMAKOKINETYCE MAŁOLETNICH

WYDALANIE PRZEZ NERKI

u noworodków czynność nerek stanowi 30-40 proc.
czynności u dorosłych

od 4 tygodnia czynność nerek osiąga sprawność zbliżoną
do osób dorosłych

eliminacja

T

1

/

2

leków wydalanych z

moczem

ODMIENNOŚĆ FARMAKOKINETYKI LEKÓW U DZIECI

DAWKOWANIE LEKÓW U DZIECI

DD

max

x wiek dziecka (lata) / 24

W odniesieniu do leków o wysokim indeksie terapeutycznym oraz dla dzieci powyżej pierwszego roku życia do
12 roku życia

DD

max

x wiek dziecka (lata) /wiek dziecka (lata) + 12

DD

max

x masa ciała dziecka (kg) /70

Stosowany dla dzieci otyłych

DD

max

x powierzchnia ciała dziecka (m

2

)

1,8

Dd

max

=

Dd

max

=

Dd

max

=

Dd

max

=

ODMIENNOŚĆ FARMAKOKINETYKI LEKÓW U DZIECI

wg. Younga

wg. Clarka

wg. Cowlinga

OSOBY STARSZE W UNII EUROPEJSKIEJ

Według Strategii Lizbońskiej liczba ludności do 2050 roku

będzie się zmniejszać,
natomiast liczba ludności w wieku powyżej 65 lat wzrośnie

w stosunku do 2005 roku o 60 %.
W Unii Europejskiej udział ludności w wieku 65 lat i więcej

w ogólnej liczbie ludności wynosił w 2005 r. 17 %, o dwa

procent więcej niż w 2003 roku. Niestety w roku 2050

udział ludności w wieku poprodukcyjnym będzie wynosił w

Unii Europejskiej już 30,0 %.

W Polsce wskaźnik ten wynosi 13,1 %, najniższe wartości
uzyskało województwo warmińsko-mazurskie 11,4 %, a
najwyższe województwo łódzkie 14,8 %.

RÓŻNICE BIOLOGICZNE MIĘDZY ORGANIZMEM STARYM A

DOJRZAŁYM

Struktura ludności według płci osób starszych różni się

znacząco ze względu na

większą umieralność mężczyzn niż kobiet. Różnica w

liczbie kobiet i mężczyzn dla kolejnych

roczników pogłębia się wraz z wiekiem, a szczególnie

powyżej 79 roku życia, gdzie wskaźnik

feminizacji (tzn. liczba kobiet na 100 mężczyzn) wynosi

ponad 200. Nadumieralność

mężczyzn w starszym wieku może by interpretowana jako

następstwa obciążeń fizycznych

i psychicznych powstałych w okresie aktywności

zawodowej.

RÓŻNICE BIOLOGICZNE MIĘDZY ORGANIZMEM STARYM A

DOJRZAŁYM

RÓŻNICE W FARMAKOKINETYCE OSÓB STARSZYCH

mniejsza wydolność układu krążenia, płuc, wątroby,

nerek

większa zawartość tkanki tłuszczowej i płynu

międzykomórkowego
mniejsza zawartość wody w całym organizmie i płynu

wewnątrzkomórkowego
mniejsza masa mięśniowa
mniejsza liczba komórek w różnych narządach (OUN)
zmniejszenie stężenia albumin

RÓŻNICE BIOLOGICZNE MIĘDZY ORGANIZMEM STARYM A

DOJRZAŁYM

pojemność
wyrzutowa

przepływ krwi przez tkanki
i narządy

WCHŁANIANIE

alkalizacja soku żołądkowego

osłabienie wydzielania kwasu solnego

zwolniona perystaltyka i opóźnione opróżnianie

przewodu pokarmowego

uszkodzona powierzchnia wchłaniania

upośledzenie wchłaniania leków absorbowanych za

pomocą transportu czynnego

witaminy B

1

, B

6

, preparaty wapnia, żelaza

zwiększenie wchłaniania

lewodopy

upośledzenie wchłaniania leków hydrofilnych przez skórę
(zmiany morfologiczne, biochemiczne w skórze, gorszy

przepływ krwi)

FARMAKOKINETYKA U OSÓB W PODESZŁYM WIEKU

DYSTRYBUCJA

Zmiany dystrybucji leków u ludzi starszych są

spowodowane:

• zmniejszeniem ogólnej masy tkanek
• zanikiem tkanki mięśniowej
• rozrostem tkanki tłuszczowej
• zmniejszeniem beztłuszczowej masy ciała
•Zmniejszeniem objętości wody całkowitej
• zmniejszeniem pojemności wyrzutowej serca
• zmniejszeniem przepływu krwi przez tkanki i

narządy miąższowe

FARMAKOKINETYKA U OSÓB W PODESZŁYM WIEKU

DYSTRYBUCJA

zwiększenie objętości dystrybucji leków lipofilnych:

T

1

/

2

, kumulacja

diazepam, lidokaina, haloperIdol, chlorpromazyna,

amitryptylina, barbiturany

zmniejszenie objętości dystrybucji leków hydrofilnych:

stężenie we krwi

antybiotyki aminoglikozydowe, propranolol, atenolol,

acebutolol, cymetydyna, teofilina, digoksyna,

hydrochlorotiazyd, sole litu

 albuminy we krwi – wolna frakcja leków o
charakterze kwaśnym

cymetydyna, furosemid, salicylany, pochodne
sulfonylomocznika, fenytoina

 stopnia wiązania z białkami surowicy krwi leków o

odczynie kwaśnym

cymetydyna, furosemid

oraz leków wiążących się z

białkami w znacznym stopniu

warfaryna, salicylany, pochodne sulfonylomocznika,

fenytoina

FARMAKOKINETYKA U OSÓB W PODESZŁYM WIEKU

METABOLIZM

zmniejszenie przepływu wątrobowego (o 20-40%) i masy

wątroby (o 17-36%)

zmniejszenie aktywności enzymów wątrobowych,

biorących udział w procesach I fazy - utleniania, redukcji i

hydrolizy

nie ulegają zmianom procesy metaboliczne II fazy -

wiązanie leków lub ich metabolitów z kwasem

glukuronowym, siarkowym, acetylacja

PRZYCZYNY ZMIAN METABOLIZMU LEKÓW U LUDZI

STARSZYCH

zwiększenie T

1

/

2

i dostępności biologicznej leków

ulegających metabolizmowi pierwszego przejścia w

wątrobie

barbiturany, paracetamol, teofilina, benzodiazepiny

propranolol, werapamil, lidokaina, nifedypina,

molsidomina, azotany

WYDALANIE

zmniejszenie masy nerek (o ok. 20%)

miażdżycowe zwężenie światła naczyń i zmniejszenia

rzutu minutowego serca - zmniejszenie perfuzji nerek

zmiany zwyrodnieniowe w miąższu nerkowym

FARMAKOKINETYKA U OSÓB W PODESZŁYM WIEKU

upośledzenie filtracji kłębuszkowej (o ok. 30%),

wydalania kanalikowego, wchłaniania zwrotnego

zmniejszenie klirensu nerkowego leków wydalanych

głownie przez nerki

antybiotyki aminoglikozydowe, digoksyna, enalapryl,

kaptopril, lizynopril, niektóre cefalosporyny, penicyliny,

leki moczopędne (furosemid, amilorid,

hydrochlorotiazyd), cymetydyna, ranitydyna, pochodne

sulfonylomocznika

wybrać postać leku łatwą do dawkowania

zalecić najprostszy sposób zażywania leków, jak

najrzadziej w ciągu doby

kontrolować leczenie - przestrzeganie zaleceń lekarza

modyfikować sposób stosowania leków

kontrolować stan kliniczny pacjenta - stan czynnościowy

wątroby, serca, nerek oraz innych narządów

WSKAZÓWKI TERAPEUTYCZNE