Wykład 14

Między segregacją a integracją –

dziecko nietypowe w szkole

Integracyjne formy kształcenia

specjalnego

Charakterystyka dzieci nietypowych (dzieci
z wadą wzroku, z osłabionym słuchem,
dzieci upośledzone umysłowo, dzieci z
zaburzeniami w porozumiewaniu sie i
problemami zdrowotnymi, dzieci zdolne).
Wskazówki

do

pracy

dydaktyczno

wychowawczej.

Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

• gdy dziecko napotyka zdecydowanie większe

trudności w uczeniu się niż inne dzieci w tym
samym wieku bądź wykazuje upośledzenie, które
utrudnia mu korzystanie z ogólnodostępnych
pomieszczeń klasowych i pomocy edukacyjnych
normalnego toku nauczania

• wymaga specjalnego wsparcia - dodatkowej

pomocy nauczyciela lub specjalnych urządzeń,
innych od tych, które są dostępne dla wszystkich
jego rówieśników uczęszczających do tej samej
szkoły.

Źródło: Jadwiga Bogucka, Szkoła dla każdego, PSYCHOLOGA W SZKOLE NR 1/2005

Co to znaczy: integracja?

• „(...)jest procesem wspólnego uczenia

się w szkołach powszechnych dzieci

zdrowych razem z dziećmi z różnego

typu niepełnosprawnościami (…)”

Źródło: Jadwiga Bogucka, Szkoła dla każdego, PSYCHOLOGA W SZKOLE NR 1/2005

Zmiany w podejściu do edukacji dziecka niepełnosprawnego

 

Model medyczny

Model społeczny

Izolacja dziecka od rodziny

(opieka w instytucjach)

Wspieranie rodziny (wspieranie

dziecka w lokalnym środowisku)

Można pomagać samemu

dziecku.

Pomoc dziecku nie jest możliwa

bez udziału rodziny.

„Dzieci specjalne”

„Dzieci ze specjalnymi

potrzebami edukacyjnymi”

Koncentracja na zaburzeniach,

brakach, aspektach medycznych,

leczeniu

Koncentracja na mocnych

stronach dziecka, pozytywach

rodziny, aspektach społeczno-

edukacyjnych

Statyczne rozumienie potrzeb

dziecka

Dynamiczne, holistyczne

rozumienie potrzeb dziecka

Przygotowanie dziecka do

przedszkola i szkoły

Przygotowanie przedszkola i szkoły do

przyjęcia dziecka

Dzieci z problemami wymagają

nauczania indywidualnego, w

grupach wyrównawczych lub

placówkach specjalnych.

Dzieci mogą się uczyć w

mniejszych grupach

przedszkolnych i odpowiednio

przygotowanych (integracyjnych)

ogólnodostępnych klasach

szkolnych.

Model medyczny

Model społeczny

Najlepiej jest uczyć w grupach

jednorodnych (homogenicznych).

Efektywność uczenia wzrasta w

grupach zróżnicowanych

(heterogenicznych).

O losach dziecka decydują

specjaliści.

O losach dziecka decydują rodzice

 Uczą nauczyciele i specjaliści,

stosując specjalny program i

specjalne metody.

Uczą, metodami aktywnymi,

nauczyciele wspierani przez

specjalistów w ramach wspólnych

podstaw programowych

dostosowanych do możliwości i

potrzeb dziecka.

Uczenie oparte na indywidualizacji

i rywalizacji

Uczenie oparte na współdziałaniu i

negocjowaniu celów

Odrębny system finansowania i

zarządzania placówek

specjalnych

Wspólny system zarządzania

Finansowanie instytucji

Pieniądze „idą” za dzieckiem

Źródło: Jadwiga Bogucka, Szkoła dla każdego, PSYCHOLOGA W SZKOLE NR 1/2005

Warunki tworzenia grup integracyjnych

• Grupa integracyjna to zespół dzieci zdrowych i

niepełnosprawnych.

• Proces integracji powinien być ciągły.
• Niezbędna jest odpowiednia organizacja

procesu nauczania i wychowania.

• Należy zadbać o dodatkowe wyposażenie w

pomoce dydaktyczne i zatrudnić w
placówkach specjalistów.

• Ważna jest współpraca z rodziną oraz z innymi

instytucjami.

Źródło: Jadwiga Bogucka, Szkoła dla każdego, PSYCHOLOGA W SZKOLE NR 1/2005

Zadania nauczycieli:

• Odpowiadają za klimat klasy, integrację grupy klasowej i jakość

kształcenia.

• Są zobowiązani poznać zespół klasowy.
• Określają dla każdego ucznia standardy i wymagania stosownie do jego

możliwości.

• Planują lekcje, przeprowadzają je i dokonują oceny swojej pracy.
• Wypracowują bogatszy, zróżnicowany sposób oceniania.
• Umożliwiają współpracę uczniom zdrowym i niepełnosprawnym.
• Przygotowują i zadają zróżnicowane prace domowe.
• Umożliwiają wszystkim uczniom udział we wszystkich zajęciach

pozalekcyjnych.

• Podnoszą swoją wiedzę i kompetencje.

Współpraca ze specjalistami
Współpraca z rodzicami
 

Źródło:

Jadwiga Bogucka, Szkoła dla każdego, PSYCHOLOGA W SZKOLE NR 1/2005

Klasyfikacja uczniów nietypowych:

1. Upośledzenie umysłowe
2. Zaburzenia uczenia się
3. Zaburzenia zachowania (problemy emocjonalne)
4. Zaburzenia komunikowania się (mowy i języka)
5. Osłabienie słuchu
6. Osłabienie wzroku
7. Defekty fizyczne lub inne problemy zdrowotne
8. Poważne kalectwo
9. Wybitne uzdolnienia i talent

Źródło: M.H. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, str. 415, 419-421, 426-435, WSiP, Warszawa 1997.

Upośledzenie umysłowe

• (...)Oznacza znaczące obniżenie

ogólnego funkcjonowania
intelektualnego przejawiające się w
okresie rozwoju, związane z
równoczesnym zaburzeniem zachowań
lub prowadzące do występowanie
deficytów adaptacyjnych (związanych z
tym jak jednostka radzi sobie z
wymaganiami swojego środowiska (...)

Źródło:

M.H. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, str. 415, 419-421, 426-435, WSiP, Warszawa

1997.

Wskazówki dla nauczycieli dzieci

upośledzonych umysłowo:

1. Podziel uczenie się na małe kroki
2. Stosuj ćwiczenia i powtórzenia
3. Polecaj

uczniom,

by

powtarzali

słownie to, czego się uczą

4. Używaj

różnych

strategii

motywujących

5. Stale oceniaj postępy ucznia

Źródło:

M.H. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, str. 415, 419-421, 426-435, WSiP,

Warszawa 1997.

Uszkodzenie słuchu

Dzieci niesłyszące
• To takie osoby, u których niezdolność do

słyszenia wyklucza skuteczne odbieranie

informacji językowych za pomocą słuchu

zarówno przy użyciu aparatu słuchowego,

jak i bez niego.

Dzieci słabosłyszące
• To osoby, które mają pozostałości słuchu

wystarczające do skutecznego odbierania

informacji językowych za pomocą słuchu,

najczęściej

przy

użyciu

aparatu

słuchowego. 

Źródło:

M.H. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, str. 415, 419-421, 426-435, WSiP, Warszawa 1997.

Osłabienie wzroku

• (...)"Niepełnosprawność w zakresie

widzenia oznacza osłabienie wzroku,
które nawet przy użyciu szkieł
korekcyjnych negatywnie wpływa na
osiągnięcia szkolne dziecka. Termin ten
obejmuje zarówno dzieci niewidome, jak
słabowidzące" (...).

Źródło:

M.H. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, str. 415, 419-421, 426-435, WSiP, Warszawa

1997.

13

Pomaganie uczniom o osłabionym

wzroku:

1.

Słabowidzących traktuj tak samo, jak ich

widzących rówieśników.

2. Wymagaj, aby uczniowie sami dbali o swoje

pomoce.

3. Wyznacz widzących uczniów ze swojej klasy,

którzy będą służyć jako przewodnicy.

4. Zachęcaj dzieci w klasie do integracji przez rożne

działania edukacyjne.

5. Zachęcaj uczniów do uczestniczenia w tak wielu

zajęciach.

6. Dawaj słabowidzącym tego samego rodzaju

zadania specjalne i obowiązki, jakie dajesz innym
uczniom w klasie.

Źródło: M.H. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, str. 415, 419-421, 426-435, WSiP, Warszawa 1997.

14

Problemy zdrowotne i wady

fizyczne

• Niepełnosprawność ortopedyczna obejmuje

anomalie

związane

z

kończynami

(np.

kulawość,

brak

kończyny),

kalectwo

spowodowane chorobą (np. gruźlica kości,
choroba Heinego-Medina) i kalectwo z innych
przyczyn (np. porażenie mózgowe, amputacje,
uszkodzenia lub oparzenia powodujące zmiany
struktury)

• Wyróżnia się również uczniów z problemami

zdrowotnymi,

którzy

mogą

przejawiać

ograniczenia siły, żywotności lub czujności
spowodowane przez chroniczne lub ostre
problemy zdrowotne.

Źródło: M.H. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, str. 415, 419-421, 426-435, WSiP, Warszawa 1997.

15

Wnioski do nauczania ucznia z

wadami fizycznymi:

1.Przejrzyj dokumentację.
2.Poświęć czas w klasie na kształtowanie

właściwych postaw wobec kalectwa.

3.Pamiętaj o zmęczeniu uczniów.
4.Nawiąż kontakt z nauczycielem w szpitalu
5.Spraw, aby uczeń wracający do szkoły po

chorobie czuł się mile powitany.

6. Daj mu wystarczająco dużo czasu na

wciągnięcie się do pracy.

Źródło:

M.H. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, str. 415, 419-421, 426-435, WSiP,

Warszawa 1997.

Dziecko zdolne

„(...)Psychologia rozróżnia rodzaje zdolności i mówi o:
• zdolnościach ogólnych określanych jako inteligencja
• zdolnościach kierunkowych zwanych też zdolnościami

specjalnymi lub uzdolnieniami (np. uzdolnienia
matematyczne, artystyczne, językowe itd.); najwyższy
stopień tego rodzaju uzdolnień określa się mianem talentu

• zdolnościach twórczych rozumianych jako

umiejętność znajdowania wielu różnych i oryginalnych
rozwiązań zadań i problemów(...)”

Zarówno zdolności ogólne jak i specjalne określane są jako

wysokie lub wybitne (około 2,5--3% dzieci wybitnych)

Najwyższy poziomu zdolności - geniusz

Źródło: Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa

Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

„ (...) Symptomy zdolności dzieci w wieku przedszkolnym to między innymi:

• łatwość zapamiętywania i uczenia się rzeczy nowych,

natychmiastowe rozumienie poleceń i zadań;

• zadawanie dużej ilości pytań, zainteresowanie światem,

bystrość obserwacji i spostrzegawczość;

• wykonywanie zadań umysłowych z przyjemnością,

umiejętność skupienia uwagi przez dłuższy czas na
wybranym obiekcie zainteresowań;

• wymyślanie nowych zabaw, opowiadań, zdarzeń

realnych i abstrakcyjnych;

• ciekawe i oryginalne pomysły, bogata wyobraźnia;
• wyrażanie myśli i emocji w różnej formie, np. werbalnej,

plastycznej, muzycznej(...)

Źródło:

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa

Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

(...)Wiek szkolny - rozkwit
zdolności intelektualnych

• wysoka sprawność językowa
• umiejętność wnioskowania, szybkie tempo proce sów

myślowych,

• bardzo dobra pamięć
• zainteresowanie prowadzeniem obser wacji,
• wysoka zdolność koncentracji uwagi,
• myślenie krytyczne ,oryginalność zadawanych pytań i

wysuwanych sugestii,

• zaintere sowania czytelnicze
• umiejętność dostrzegania i rozwiązywania problemów (…)

Źródło:

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa

Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

Rozwój społeczny i emocjonalny -

• często jest bardzo wrażliwy i pragnie być zaakceptowany przez

innych aby nie stracić popularności ukrywa swoje możliwości,

• czasami przejawia zachowania konformistyczne
• lubi organizować sytuacje i ludzi w struktury określonego i

zdefiniowanego przez siebie porządku

• cechuje go specyficzne poczucie humoru, nie zawsze dobrze

rozumiane i doceniane przez rówieśników

• nie przejawia zainteresowania innymi zajęć i sprawami typowymi

dla dzieci w jego wieku

• często budzi postawy nieufności i braku życzliwości otoczenia

(odmienność zachowania i zainteresowań postrzegane jako
zarozumiałość)

• przejawia brak tolerancji dla odmienności poglądów i postaw

innych w sferze wartości (zwłaszcza w wieku adolescencji)

Źródło:

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji

Narodowej, Warszawa 2000

JAK POMÓC DZIECKU ZDOLNEMU? GDZIE SZUKAĆ WSPARCIA?

„Pomoc dziecku zdolnemu to

stymulowanie (pobudzanie), a

nie przyspieszanie jego

rozwoju !”

Źródło:

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

Zindywidualizowane formy nauczania tej grupy dzieci:

• szkoły dla zdolnych, klasy uczniów

wyselekcjonowanych ze względu na
osiągnięcia i zdolności

• grupy uczniów w klasie, którzy realizują

poszerzone programy edukacyjne,
wcześniejsze promocje

• nauczanie zindywidualizowane w ramach

wybranych przedmiotów, zgodne z
uzdolnieniami i zainteresowaniami ucznia

Źródło:

Ustawa o systemie oświaty. Stan prawny na 1 stycznia 2004. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej

i Sportu w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki

 

Formy materialnego wsparcia procesu kształcenia i wychowania uczniów

zdolnych:

• stypendium szkolne, stypendium Ministra

Edukacji Narodowej , stypendium Prezesa
Rady Ministrów

• inne formy wsparcia w postaci

sponsoringu, działalności stowarzyszeń i
fundacji.

Źródło: Ustawa o systemie oświaty. Stan prawny na 1 stycznia 2004. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej

i Sportu w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki

 

Jakie metody pracy można stosować w trakcie nauki szkolnej, aby rozwijać zdolności uczniów?

• stopniowe zwiększanie wymagań, jednak nie

przekraczające możli wości ucznia,

• ciekawe prowadzenie lekcji — wprowadzanie

inspirujących ele mentów materiału, wykorzystanie

• wiadomości pozaszkolnych,
• pro wadzenie zajęć w oparciu o pracę grupową uczniów

i samopomoc koleżeńską

• realizacja indywidualnych progra mów kształcenia,
• podejmowanie indywidualnego toku nauki z

poszczególnych przed miotów lub przenoszenie do klas

• programowo wyższych z jednego lub kilku przedmiotów,

o ile jest to uzasadnione względami społeczny mi,

Jakie metody pracy można stosować w trakcie

nauki szkolnej, aby rozwijać zdolności uczniów?

• zachęcanie do wymyślania, tworzenia rzeczy w

sposób społecznie użyteczny, oryginalny i
dotychczas nieznany,

• uczenie twórczego rozwiązywania problemów,

motywowanie do samodzielności i inicjatyw,

• zachęcanie do konfrontacji wiedzy w konkursach,

olimpiadach,

• wskazywanie dodatkowych źródeł wiedzy oraz

inspirowanie do korzystania z rozmaitych zajęć
pozalekcyjnych, kół, obozów naukowych,
warsztatów, plenerów, seminariów itp. w celu
rozwijania

zain teresowań

oraz

aktywności

poznawczej ,

Jakie metody pracy można stosować w trakcie

nauki szkolnej, aby rozwijać zdolności uczniów?

• stwarzanie atmosfery akceptacji,

wyrażanie zadowolenia z sukcesów,

• dążenie do budowania adekwatnej

samooceny dziecka wybitnie zdolnego,
uczenie przyjmowania uwag i radzenia
sobie z niepowodzeniami

• rozwijanie prospołecznych motywacji

(obok dominującej motywacji do
samorozwoju)

Źródło:

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

• „Pedagodzy szkolni udzielają róż nych

form pomocy psychologiczno-
pedagogicznej uczniom realizującym
indywidualny program lub tok nauki, na
przykład: pomagają w wyborze drogi
kształcenia oraz podejmują dzia łania na
rzecz organizowania opieki i pomocy
materialnej uczniom zdolnym, którzy są
w trudnej sytuacji życiowej (...).

Źródło:

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

• Psycholodzy szkolni - dokonują między

innymi badań diagnostycznych dzieci
zdolnych, prowadzą lub organizują dla nich
różne

formy

terapii

psychologicznej.

Zajmują

się

także

doradztwem

psychologicznym dla uczniów, ich rodziców
i nauczycieli. Współpracują z rodzicami w
minimalizowaniu

dysharmonii

rozwojowych, zapobieganiu zaburzeniom
zachowania dzieci i młodzieży zdolnej.
(...)”

Źródło:

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa

Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

Najważniejsze zadania poradni psychologiczno-pedagogicznych:

1. Diagnoza „potencjałów i uzdolnień

uwzględniająca wyniki badań przeprowadzanych
przez poradnię oraz informacje uzyskane od:
rodziców (opiekunów), nauczycieli, wychowawców i
pedagogów lub psychologów szkół (przedszkoli),
osób prowadzących zajęcia pozalekcyjne

 2. Opiniowanie form wspierania uczniów

szczególnie zdolnych ( indywidualny program i
tok nauki, promocje śródroczne, wcześniejsze
rozpoczynanie nauki, łączenie nauki ze studiami ,
specjalne programy, klasy, szkoły, takie jak np.
gimnazjum akademickie)

Źródło:

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa

Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

3. Wspieranie w rozwoju dzieci i młodzieży specjalnie

uzdolnionej w zakresie:
- umiejętności interpersonalnych,
- zdolności twórczych,
- kontroli emocji,
- korzystnej samooceny (kształtowanie oceny pozytywnej,
realistycznej, adekwatnej), umiejętności uczenia się,
- wyboru dalszej drogi kształcenia (m.in. wybór zawodu),
- umiejętność planowania pracy, odpoczynku i relaksu.

Wspieranie powinno być prowadzone się zarówno w formie
zajęć grupowych , jak i w formie zindywidualizowanej
pomocy.

Źródło:

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa

Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

4. Pomoc szczególnie zdolnym dzieciom i młodzieży

niepełnosprawnej

5. Współpraca ze środowiskiem rodzinnym w zakresie:

- identyfikacji predyspozycji i uzdolnień, począwszy od
wieku przedszkolnego (np. wskazywanie odpowiedniej
literatury)
- doboru sposobów stymulacje rozwoju dziecka, czuwania
nad jego zrównoważeniem, z uwzględnieniem sfery
emocjonalnej, moralnej i fizyczne- ruchowej
- formowania prawidłowych relacji rodzinnych
(przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji rodziców na
dziecku zdolnym, szukanie mocnych stron u pozostałych
dzieci, uwzględnianie potrzeb rozwojowych wszystkich
dzieci w rodzinie)

Źródło: Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa

Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

• 6. Konsultacje z nauczycielami,

wychowawcami, pedagogami
(psychologami) szkolnymi, instruktorami
zajęć pozaszkolnych i pozalekcyjnych,
udostępnianie narzędzi badawczych
możliwych do zastosowania w szkole
(przedszkolu);
i prowadzenie obserwacji dzieci na
terenie szkół (przedszkoli)”;

Źródło: Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

Warto pamiętać, że:

• najważniejszym etapem życia, w którym

można wpływać na wszechstronny rozwój
dziecka, jest okres od urodzenia do 10 roku
życia. Pierwsze lata życia dziecka mają
szczególne znaczenie dla rozwoju w okresach
późniejszych

• najkorzystniejszy z punktu widzenia przyszłości

dziecka jest rozwój wszechstronny i harmonijny,
zakłócenia w jednej dziedzinie mogą bowiem
powodować ograniczenia w pozostałych

Źródło: Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa

Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

Warto pamiętać, że:

• w im większym stopniu działanie pobudzające rozwój

zdolności angażuje energię, zapał i umysł dziecka,
tym intensywniej rozwijają się jego zdolności

• mimo predyspozycji niektóre zdolności nie ujawniają

się i nie rozwijają, jeśli dziecko nie ma odpowiedniej
pomocy, zachęt, ukierunkowania, możliwości
ćwiczenia i sprawdzania się

• dzieci wdrożone do twórczego myślenia na początku

swojej

kariery

szkolnej

nabierają

nawyków

samodzielnej , twórczej aktywności w różnych
dziedzinach

Źródło:

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji

Narodowej, Warszawa 2000

Powyższy materiał został opracowany przez

Zespół Pedagogów CEN UWr

na podstawie literatury:

• Bogucka J. , Szkoła dla każdego , PSYCHOLOGIA W

SZKOLE NR 1/2005

• Dembo M.H., Stosowana psychologia wychowawcza,

str. 415, 419-421, 426-435, WSiP, Warszawa 1997.

• Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne

Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa
Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

• Ustawa o systemie oświaty. Stan prawny na 1 stycznia

2004. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu w sprawie warunków i trybu udzielania
zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki