Układ pokarmowy
jama ustna
Jama ustna (cavum oris) początkowy
odcinek przewodu pokarmowego
żołądek
Hakowaty kształt żołądka zmienia się w
zależności od typu budowy
Większa część żołądka leży w podżebrzu
lewym, natomiast odźwiernik położony
jest po stronie prawej
Ścianę przednią w większości pokrywa
wątroba i przepona
Od tyłu w części środkowej żołądek styka
się z trzustką
Od dołu sąsiaduje z okrężnicą poprzeczną
Od lewej strony sąsiaduje ze śledzioną
oraz częściowo z nerką i nadnerczem
lewym
Dwunastnica (duodenum) jest
pierwszym odcinkiem przewodu
pokarmowego, o długości około 25
cm i średnicy 3,5 – 5 cm
Ma kształt litery C
Zaczyna się od odźwiernika, kończy
zgięciem dwunastniczo – czczym,
przechodząc w typowe jelito cienkie
Leży zewnątrzotrzewnowo

Układ pokarmowy
Dwunastnica (duodenum
Dzielimy ją na cztery części:
Górną, z rozszerzonym
początkowym odcinkiem
(opuszka dwunastnicy), od
prawej ku lewej i ostro zagina
wytwarzając zgięcie górne
dwunastnicy i przechodząc w
Część zstępującą,
przykrywającą nerkę prawą,
kończy się zgięciem dolnym
dwunastnicy, przechodząc w
Część poziomą (zwaną
dwunastnicą dolną) i potem
dźwiga się ku górze
przechodząc w
Część wstępującą biegnącą na
lewo i ku górze i kończącą się
zgięciem dwunastniczo –
czczym. Od tego miejsca
zaczyna się typowe jelito
krezkowe.

Układ pokarmowy
jelito grube 1
Jelito grube (intestinum
crassum) zaczyna się w
prawym dole biodrowym
workowatym odcinkiem z
jednej strony zaślepionym
zwanym kątnicą lub jelitem
ślepym, długości około 7 cm
Pozostały odcinek długości
około 130 – 150 cm i średnicy
około 7 cm dzielimy na:
Okrężnicę:
Wstępującą
Poprzeczną
Zstępującą
Esowatą
Odbytnicę
W miarę posuwania się w
kierunku odbytu średnica
jelita grubego zmniejsza się

Układ pokarmowy
Okrężnica wstępująca (colon
ascendens) biegnie od ujścia jelita
cienkiego ku górze i pod wątrobą
tworzy zgięcie okrężnicy prawe
Okrężnica poprzeczna (colon
transersum) rozpoczyna się w
podżebrzu prawym i biegnie ku
śledzionie wytwarzając zgięcie
okrężnicy lewe. Zazwyczaj ma
kształt łuku lub litery V, długość
47 – 50 cm. Od przodu pokrywa ją
sieć większa schodząca z żołądka,
od tyłu sąsiaduje z wątrobą,
pęcherzykiem żółciowym,
żołądkiem i śledzioną
Okrężnica zstępująca (colon
descendens) schodzi w dół od
zgięcia lewego do wysokości
grzebienia miednicy, zwykle jest to
22 – 30 cm
Okrężnica esowata (colon
sigmoideum) od grzebienia
biodrowego do II – III S, o długości
zmiennej 12 – 84 cm (zwykle 40
cm)

odbytnica
Odbytnica (rectum), końcowy
odcinek jelita grubego, rozciąga
się od II – III S i kończy 3,5 cm
poniżej kości guzicznej
Ma długość 15 – 20 cm, średnica
jest zmienna w zależności od
stopnia wypełnienia
Najszersza jest część niska
nazywana bańką odbytnicy
Ma dwa zgięcia w płaszczyźnie
strzałkowej:zgięcie kroczowe i
zgięcie krzyżowe i kilka zagięć w
płaszczyźnie czołowej
Błona mięśniowa składa się z
dwóch warstw: zewnętrznej
podłużnej i wewnętrznej okrężnej
Mięśniówka okrężna u ujścia
odbytnicy wywarza mocny
mięsień okrężny – zwieracz
wewnętrzny odbytu, niezależny
od naszej woli
Mięśnie krocza tworzą zwieracz
zewnętrzny odbytu, zależny od
naszej woli

trzustka
Trzustka (pancreas) jest gruczołem
o zrazikowej budowie, szarożółtym
do żółtoróżowego, o miękkiej
konsystencji, długości 15 – 20 cm.
Ułożona jest poprzecznie na tylnej
ścianie jamy brzusznej za
żołądkiem na poziomie L1 – L2
Części trzustki:
Głowa położona wewnątrz pętli
dwunastnicy
Trzon ułożony poprzecznie ku
stronie lewej
Ogon sięgający do śledziony
Powierzchnie przednia i dolna
pokryte są otrzewną, tylna
związana jest z tkanką łączną
wiotką
Centralnie w osi gruczołu
przebiega przewód trzustkowy, do
którego dochodzą przewody
zrazikowe.
Trzustka jest też gruczołem
dokrewnym – funkcje tą spełnia
aparat wyspowy trzustki

W jamie ustnej znajduje się szereg
gruczołów ślinowych (ślinianek),
dużych lub małych
Ślinianki duże, to:
Ślinianka przyuszna (glandula
parotis) , największa (20-30 g), w
dole zażuchwowym. Czasem
występuje też ślinianka dodatkowa
Ślinianka podżuchwowa (glandula
submandibularis), mniejsza (10-
15g), w okolicy podżuchwowej,
między żuchwą a kością gnykową
ślinianka podjęzykowa (glandula
sublingualis), najmniejsza (3-5 g),
pod błoną śluzową jamy ustnej
Ślinianki małe rozsiane są w
ścianach jamy ustnej. W zależności
od okolicy są to gruczoły: wargowe,
policzkowe, językowe i
podniebienne.
Ślinianki unerwiają nerwy układu
autonomicznego. Nerwy
współczulne powodują wydzielanie
dużej ilości rzadkiej, wodnistej śliny.
Nerwy przywspółczulne powodują
wydzielanie w małych ilościach śliny
gęstej, kleistej.

Język (lingua)

Język (lingua) jest wałem mięśniowym
pokrytym śluzówką. Rozróżniamy: nasadę,
trzon i koniec języka, brzegi języka, grzbiet
języka i powierzchnię dolną
Powierzchnia dolna języka jest gładka, grzbiet
języka jest białawy, aksamitny, lekko szorstki
z powodu pokrywających go brodawek. Są to:
Brodawki nitkowate – najliczniejsze, najgęściej
ułożone koło brodawek okolonych. Nadają
językowi aksamitny wygląd. Są zmysłem
dotyku.
Brodawki stożkowate nie mają nitkowatych
zakończeń. Są rozrzucone na całej powierzchni
języka. Są zmysłem dotyku.
Brodawki grzybowate większe od poprzednich,
rozmieszczone są głównie na brzegach i na
końcu języka. Na ich końcach leżą 3-4 kubki
smakowe. Są zmysłem smaku. Około 20% tych
brodawek nie ma kubków smakowych.
Brodawki liściaste ułożone są na brzegach
języka, blisko nasady. Są zmysłem smaku.
Brodawki okolone największe z brodawek,
układają się w pobliżu nasady języka w
kształcie litery V, w liczbie 7 – 14. Są zmysłem
smaku.
Człowiek rozróżnia 4 smaki: gorzki, kwaśny,
słodki i słony
Niektóre kubki smakowe odróżniają tylko
jeden rodzaj smaku: słodki przez brodawki
grzybowate przedniej części języka, kwaśny –
części boczne i środek grzbietu, gorzki –
brodawki okolone. Zmysł smaku jest mniej
czuły niż powonienie.

jamie ustnej znajduje się szereg
gruczołów ślinowych (ślinianek),
dużych lub małych
Ślinianki duże, to:
Ślinianka przyuszna (glandula
parotis) , największa (20-30 g), w
dole zażuchwowym. Czasem
występuje też ślinianka dodatkowa
Ślinianka podżuchwowa (glandula
submandibularis), mniejsza (10-
15g), w okolicy podżuchwowej,
między żuchwą a kością gnykową
ślinianka podjęzykowa (glandula
sublingualis), najmniejsza (3-5 g),
pod błoną śluzową jamy ustnej
Ślinianki małe rozsiane są w
ścianach jamy ustnej. W zależności
od okolicy są to gruczoły: wargowe,
policzkowe, językowe i
podniebienne.
Ślinianki unerwiają nerwy układu
autonomicznego. Nerwy
współczulne powodują wydzielanie
dużej ilości rzadkiej, wodnistej śliny.
Nerwy przywspółczulne powodują
wydzielanie w małych ilościach śliny
gęstej, kleistej.

jama ustna 2
Szparę ustną ograniczają wargi – górna
(labium superius) i dolna (labium
inferius). Wargi łączą się ze sobą w
kącie ust. Zrąb warg stanowi mięsień
okrężny ust.
Policzki (bucca) zamykają jamę ustną od
boków. Zrębem policzków jest mięsień
policzkowy, pokryty od zewnątrz skórą,
od wewnątrz zaś błoną śluzową. Błona
śluzowa z policzków schodzi na wyrostki
zębodołowe i zrasta się z okostną,
otaczając szyjki zębowe i przestrzenie
międzyzębowe. W ten sposób
wytworzone są dziąsła (gingivae)
Podniebienie (palatum) rozdziela jamę
ustną od nosowej.
Podniebienie twarde leżące do przodu
tworzą wyrostki podniebienne szczek i
kości podniebienne
Podniebienie miękkie leżące do tyłu
tworzą tkanka łączna, mięśnie i
śluzówka
Przedsionek jamy ustnej zawiera się
pomiędzy łukami zębowymi a wargami i
policzkami
Jama ustna właściwa rozpościera się
pomiędzy łukami zębowymi a cieśnią
gardzieli

Szparę ustną ograniczają
wargi – górna (labium
superius) i dolna (labium
inferius). Wargi łączą się ze
sobą w kącie ust. Zrąb
warg stanowi mięsień
okrężny ust.
Policzki (bucca) zamykają
jamę ustną od boków.
Zrębem policzków jest
mięsień policzkowy,
pokryty od zewnątrz skórą,
od wewnątrz zaś błoną
śluzową. Błona śluzowa z
policzków schodzi na
wyrostki zębodołowe i
zrasta się z okostną,
otaczając szyjki zębowe i
przestrzenie
międzyzębowe. W ten
sposób wytworzone są
dziąsła (gingivae)

Przełyk (esophagus) ciągnie się
od gardła (VI C) do wpustu
żołądka (XI-XII Th)pod postacią
długiej rury, najwęższego
odcinka przewodu
pokarmowego
Długość około 25-30 cm,
średnica 13 mm (rozciągnięty
do 25 mm)
Składa się z trzech części:
Część szyjna, krótka, leżąca tuż
za tchawicą
Część piersiowa, najdłuższa, w
śródpiersiu tylnym
Część brzuszna, najkrótsza, od
rozworu przełykowego
przepony do wpustu żołądka
Zwężenia przełyku:
Na granicy z gardłem
W miejscu skrzyżowania z
lewym oskrzelem
W miejscu przejścia przez
rozwór przełykowy przepony

Żołądek (ventriculus, gaster) leży
w nadbrzuszu i podżebrzu lewym.
Kształt i położenie są zmienne i
zależą od stopnia wypełnienia
pokarmem, okresu trawienia i
stanu mięśniówki. Kształt żołądka
określa się zwykle jako hakowaty.
W żołądku pokarm zamieniany jest
w procesie trawienia na płynną
masę
Budowa anatomiczna:
Dwie ściany: przednia i tylna
Ściany łączą się ze sobą wzdłuż
krzywizny większej i krzywizny
mniejszej
Z przełykiem żołądek łączy się przy
poprzez wpust (cardia), z
dwunastnicą poprzez odźwiernik
(pylorus)
Zaokrąglona górna część żołądka
pod lewą kopułą przepony to dno
żołądka, część środkowa to trzon,
część dolna to część
odźwiernikowa

Mięśniówka zewnętrzna
zawiera włókna mięśniowe
biegnące podłużnie.
Szczególnie gęsto skupione
są na obu krzywiznach
żołądka.
Pęczki warstwy środkowej
biegną okrężnie,
wytwarzając w okolicy
odźwiernika mięsień
zwieracz odźwiernika

Najbardziej wewnętrznie
leżą włókna o skośnym
przebiegu. Warstwa ta jest
warstwą niekompletną,
Włókna warstwy
wewnętrznej wychodzą z
warstwy okrężnej
mięśniówki przełyku i
rozchodzą się
wachlarzowato na obie
ściany żołądka

W żołądku rozróżniamy dwa
rodzaje gruczołów:
Gruczoły żołądkowe
właściwe, bardzo liczne
(około 100 na 1 mm

2

), na

dnie i w trzonie żołądka,
proste, cewkowe zawierają
komórki główne
wytwarzające pepsynogen
oraz komórki okładzinowe
wytwarzające kwas solny.
Pepsynogen zmienia się w
pepsynę pod wpływem
kwasu solnego
Gruczoły odźwiernikowe
występujące w części
odźwiernikowej to gruczoły
cewkowo – pęcherzykowe,
wytwarzające śluz
Komórki G wytwarzają
hormon lokalny, gastrynę

Ściana żołądka składa się z 4
warstw:
Błona surowicza od zewnątrz,
pokrywająca cały żołądek za
wyjątkiem wąskiego pasa wzdłuż
obu krzywizn. Jest częścią otrzewnej
Błona mięśniowa zbudowana z
mięśni gładkich, ułożonych w trzech
warstwach. W obrębie odźwiernika
warstwa mięśniowa jest znacznie
grubsza, tworząc mięsień zwieracz
odźwiernika
Tkanka podśluzowa, tworząca
podściółkę dla błony śluzowej, z
naczyniami krwionośnymi i z
nerwami
Błona śluzowa, wewnętrzna warstwa
żołądka jest najcieńsza w obrębie
dna, najgrubsza w okolicy
odźwiernika. Silnie pofałdowana,
szczególnie w pustym żołądku.
Liczne gruczoły żołądkowe w błonie
śluzowej zapewniają produkcję soku
żołądkowego
Pokarm w żołądku przebywa w
zależności od jakości i obfitości
posiłku od 1-2 do 5-7 godzin

Jelito czcze (intestinum
jejunum) i jelito kręte
(intestinum ileum)
Między jelitem czczym a
krętym nie ma wyraźnej
granicy – początkowe 2/5
jelita to jelito czcze, dalsze
3/5 to jelito kręte
Długość jelita (trudna do
ustalenia) wynosi około 5 m
Jelito to przymocowane jest
do tylnej ściany jamy
brzusznej przy pomocy
krezki (podwójnego fałdu
otrzewnej). Brzeg wolny
krezki ma długość równą
długości jelita, część
przytwierdzająca się do
ściany jamy brzusznej
(korzeń krezki) jest krótka i
liczy około 15 cm.
Jelito cienkie leży
wewnątrzotrzewnowo
Jelito tworzy liczne pętle o
zmiennym kształcie

W ścianie jelita , w błonie śluzowej, leżą
duże skupiska limfocytów. Limfocyty spotkać
też można miedzy komórkami nabłonka.
Odgrywają one ważną rolę obronną w jelicie.
Liczne limfocyty spotyka się też w grudkach
chłonnych
Sieć większa, z licznymi kępkami tkanki
tłuszczowej dodatkowo mechanicznie i
termicznie chroni pętle jelita cienkiego.
Miedzy blaszkami krezki przebiegają
naczynia krwionośne, naczynia limfatyczne,
nerwy i węzły chłonne. Występują też
skupiska tkanki tłuszczowej
Układ pokarmowy
jelito cienkie krezkowe 3
Kosmki jelitowe bardzo znacznie zwiększają
powierzchnię jelita, nadając mu
charakterystyczny, aksamitny wygląd
Ich liczbę ocenia się na 10 mln – od 10 do 40
na każdy mm

2

Kosmki pokryte są nabłonkiem walcowatym
jednowarstwowym
Od podstawy wchodzą do kosmka naczynia
tętnicze, które na wierzchołku rozpadają się
w naczynia włosowate
ze ściankami kosmka sąsiadują liczne
naczynia żylne
Centralnie w kosmku przebiegają naczynia
chłonne
W kosmku znajdują się też włókna mięśni
gładkich, dzięki czemu możliwa jest zmiana
długości i grubości kosmka w czasie jego
pracy

zastawka krętniczo - kątnicza
W jelicie grubym, o zupełnie innej
budowie dominują procesy
odwadniania treści jelitowej i
formowania kału
W jelicie grubym występuje obfita
flora bakteryjna powodująca
rozkład resztek pokarmów. Dlatego
pokarm z jelita grubego nie
powinien cofać się do jelita
cienkiego. Taką zaporową rolę
spełnia zastawka krętniczo –
kątnicza (valva ileocecalis)
Ujście krętniczo – kątnicze leży na
przyśrodkowej ścianie jelita
ślepego, otoczone dwoma fałdami
śluzówki jelita cienkiego
wnikającej do jelita grubego
Zgrubiała warstwa błony
mięśniowej jelita cienkiego tworzy
wspomnianą zastawkę kretniczo –
kątniczą
Zastawka jest na ogół zamkniętą i
nie pozwala na cofanie się treści
pokarmowej.Otwiera się tylko
okresowo.

Ujście krętniczo – kątnicze
leży na przyśrodkowej
ścianie jelita ślepego,
otoczone dwoma fałdami
śluzówki jelita cienkiego
wnikającej do jelita
grubego
Zgrubiała warstwa błony
mięśniowej jelita cienkiego
tworzy wspomnianą
zastawkę kretniczo –
kątniczą
Zastawka jest na ogół
zamkniętą i nie pozwala na
cofanie się treści
pokarmowej.Otwiera się
tylko okresowo.

W jelicie grubym mięśniówka
układa się inaczej, niż w jelicie
cienkim: nie rozkłada się
równomiernie w warstwie o
jednej szerokości, lecz jest
skupiona w trzech pasmach o
szerokości około 6 mm. Są to
taśmy:
Taśma swobodna wzdłuż wolnego
brzegu jelita
Taśma sieciowa wzdłuż przyczepu
sieci większej do okrężnicy
poprzecznej
Taśma krezkowa od tyłu, w
miejscu przyczepu krezki
Taśmy są o około 1/6 krótsze niż
jelito grube, co powoduje jego
charakterystyczne
pomarszczenie – powstają rzędy
wybrzuszeń nazywanych
wypukleniami okrężnicy
(haustra) – poszczególne
uwypuklenia rozdzielają
przebiegające poprzecznie fałdy
półksiężycowate

odbytnica
Odbytnica (rectum), końcowy
odcinek jelita grubego, rozciąga
się od II – III S i kończy 3,5 cm
poniżej kości guzicznej
Ma długość 15 – 20 cm, średnica
jest zmienna w zależności od
stopnia wypełnienia
Najszersza jest część niska
nazywana bańką odbytnicy
Ma dwa zgięcia w płaszczyźnie
strzałkowej:zgięcie kroczowe i
zgięcie krzyżowe i kilka zagięć w
płaszczyźnie czołowej
Błona mięśniowa składa się z
dwóch warstw: zewnętrznej
podłużnej i wewnętrznej okrężnej
Mięśniówka okrężna u ujścia
odbytnicy wywarza mocny
mięsień okrężny – zwieracz
wewnętrzny odbytu, niezależny
od naszej woli
Mięśnie krocza tworzą zwieracz
zewnętrzny odbytu, zależny od
naszej woli

odbytnica
Odbytnica (rectum), końcowy
odcinek jelita grubego, rozciąga
się od II – III S i kończy 3,5 cm
poniżej kości guzicznej
Ma długość 15 – 20 cm, średnica
jest zmienna w zależności od
stopnia wypełnienia
Najszersza jest część niska
nazywana bańką odbytnicy
Ma dwa zgięcia w płaszczyźnie
strzałkowej:zgięcie kroczowe i
zgięcie krzyżowe i kilka zagięć w
płaszczyźnie czołowej
Błona mięśniowa składa się z
dwóch warstw: zewnętrznej
podłużnej i wewnętrznej okrężnej
Mięśniówka okrężna u ujścia
odbytnicy wywarza mocny
mięsień okrężny – zwieracz
wewnętrzny odbytu, niezależny
od naszej woli
Mięśnie krocza tworzą zwieracz
zewnętrzny odbytu, zależny od
naszej woli

wątroba 1
Wątroba (hepar) , o kształcie
bochenka chleba, jest
największym gruczołem
człowieka, stanowiąc około 1/43
masy ciała, zwykle 1,5 kg
Jest bardzo silnie ukrwiona,
stąd jej czerwonobrunatny
kolor, miękka i krucha (przy
upadkach i urazach łatwo pęka)
Ma dwa płaty: większy płat
prawy i mniejszy lewy
Górna wypukła powierzchnia
nosi nazwę przeponowej, dolna
płaska powierzchni trzewnej
Na powierzchni trzewnej są 3
bruzdy w kształcie litery H –
bruzda poprzeczna licząca 5 cm
to wrota wątroby, dwie
pozostałe to bruzdy podłużna
lewa i prawa
Wątroba otoczona jest tkanką
łączną (torebka wątroby)

wątroba 1
Wątroba (hepar) , o kształcie
bochenka chleba, jest
największym gruczołem
człowieka, stanowiąc około 1/43
masy ciała, zwykle 1,5 kg
Jest bardzo silnie ukrwiona,
stąd jej czerwonobrunatny
kolor, miękka i krucha (przy
upadkach i urazach łatwo pęka)
Ma dwa płaty: większy płat
prawy i mniejszy lewy
Górna wypukła powierzchnia
nosi nazwę przeponowej, dolna
płaska powierzchni trzewnej
Na powierzchni trzewnej są 3
bruzdy w kształcie litery H –
bruzda poprzeczna licząca 5 cm
to wrota wątroby, dwie
pozostałe to bruzdy podłużna
lewa i prawa
Wątroba otoczona jest tkanką
łączną (torebka wątroby)