Fortyfikacje

wczesnego państwa

Piastów

„Gród” bo ogród

• Budowniczowie grodzisk nazywani byli

ogrodnikami

• Słowo gród u Słowian wywodzi się ponoć od istoty

konstruowania pierwszych elemntów obronnych z
roślin kolczastych, krzewy tarniny

• Nazwa miasta Tarnów

Podział grodów

Wydzielamy 3 typy grodów:
-Pierścieniowate
-Podkowiaste
-Stożkowate

Podstawowe elementy obronne

• Ostrokół
• Ściana plecionkowa
• Ściana palisadowa
• Zasieki
• Ostrogi
• Fosa
• Wały skrzyniowe (wypełnisko drew, kamienne, glina)
• Wały rusztowe
• Wały terasowe
• Wały hakowe
• Wały mieszane
• Wały wzdłużne

Do wieku X

Wiek VII
- Zauważamy wzrost zaludnienia na ziemiach

słowiańskich

- Pierwsze fortyfikacje ziemno-drewniane (Szeligi,

Haćki)

- Grody słowiańskie jako takie pochodzić mogą z

obszaru Łużyc.

Gdzie lokowano grody ?

• Miejsca o wyjątkowej wartości

taktyczno obronnej. Tzn. jakie ?

• Wzniesienia, wyspy, półwyspy,

pobliże lasów.

• Na szlakach handlowych rzecznych i

lądowych

• Bydgoszcz, Poznań, Gniezno,

Wyszogród

• Względy religijne ?

Wiek VII – IX

- Zachodzą widoczne zmiany identyfikowane z

formowaniem się zrębów państwa (Lechici,
przodkowie Mieszka)

- Wzrost ilości grodów. Formowanie się państwa czy

własny interes obronny ?

- Zanikające gródki palisadowe wiążemy z

rozbijaniem i zanikaniem wspólnot rodowych

- Gródki te charakteryzowały się niewielkim

obszarem (kilka dziesiętnych ha). Wyjątkiem był
Chodlik.

• Brakuje nam możliwości prześledzenia ciągłości tradycji budowniczych z

okresu wcześniejszego.

• W tym okresie mówi się o znacznym wzroście gródków „kultowych” bądź

naczelników plemiennych.

• Pojawienie się wałów o konstrukcji rusztowej VIII/IX oraz ich

rozpowszechnianie się sugeruje nam idące zmiany (Lechici przodkowie
mieszka) Obszar Wielkopolski oraz Polski Środkowej.

• Przykłady: Ostrów Lednicki (Wał rusztowy umocniony konstrukcjami

hakowymi), Biskupin, Kłecko (wał szer. 5-6 m z bramą w wieży wysuniętej,
otoczony drugim wałem, później dobudowany wał skrzyniowy podgrodzia),
Góra Lecha w Gnieźnie (Solidny wał rusztowy + haki)

Gniezno

• Potężny jak na tamte czasy kompleks

osadniczo grodowy.

• Dwa obronne człony i osada otwarta

z wolna przechodząca w
czteroczłonowe osiedle
ufortyfikowane.

• Góra Lecha, gród książęcy z wałem

drewniano-ziemnym, od południa
chronione przez silnie ufortyfikowane
podgrodzie.

Wiek X i XI

• Wg. Niektórych badaczy grody piastowskie są już dobrze

ufortyfikowane, Mieszko nie wprowadza konstrukcji
rusztowej, ani hakowej. Dostaje już gotowe grody do obrony.

• Jednak wg. Innych liczne ślady spaleń grodów plemiennych

we Wielkopolsce oraz zakładanie nowych grodów w X w.
wskazują że droga rozwoju państwa Mieszka nie była w 100
% gotowa.

• Wskazuje też na to że Piastowie początkowo nie kontrolowali

całej Wielkopolski a okolice Gniezna

• Pewnym jest jednak, że za czasów Mieszka I konstrukcja

hakowa pojawia się na szerszych obszarach
Słowiańszczyzny. Jej oddziaływanie sugeruje wzrost
wpływów Mieszka I na innych terytoriach

• Ważniejsze grody wzniesione w tym czasie to

Giecz, Moraczewo, Poznań (od podstaw)

• Pewnym jest że Mieszko inwestował w nowe

grody, starając się zapewnić większą kontrolę nad
siecią rzeczną (w tym Odrą budując zręby naszej
zachodniej granicy)

• Te zjawisko łączy się też z zagęszczeniem sieci

osadniczej. Tam gdzie grody, tam wyrastały nowe
osady.

• Grody militarne pojawiają się także na północny

(Chełmno, Włocławek, Łęczyca)

• W czasach Mieszka wyróżnia się 3

tendencje w budownictwie
obronnym:
- Powstawanie dużych grodów z
ufortyfikowanym podgrodziem bądź
kilkoma (wstęp do założeń miejskich)
- Grody książęce dla niego,
urzędników i drużyny (wstęp do
rezydencji królewskich bądź zamków
obronnych)
- Grody stożkowe (niewiele za czasów
samego Mieszka) (wstęp do założeń
stricte militarnych)

• Cechy budownictwa:

- Narasta znaczenie kamienia (Kraków, Wiślica)
- Wały zyskują na szerokości ( do 20 x 10 m)
- Pojawia się (wg. Hensla na modłę bizantyjską)
ława obronna
- Większa waga przywiązywana do
fundamentowania
- Znaczenie tych przemian potwierdzają zapiski
o nieudanych oblężeniach niemieckich feudałów
na fortyfikacje słowiańskie
- Kolejnym dowodem jest fakt iż przez długi czas
te konstrukcje nie ulegały zmianom oraz
reformom

• Do najwybitniejszych osiągnięć tego okresu zalicza się Ostrów

Tumski w Poznaniu
- Był to gród wraz z podgrodziem, silnie ufortyfikowany.
- Obszar niewielki 0,3 ha
- Szer. Wału 20 m
- Różne techniki przy budowie wału (plecionka, faszyna,
pilotowana)
- Wał był terasowy, oblepiony gliną, posiadał dwie części:
drewniano-kamienną oraz drewniano ziemną.
- Ława obronna zbudowana ze skrzyń drewnianych, wypełnionych
kamieniami z zewnątrz wzmocnionych konstrukcją hakową.
- Okolicznie wzmacniana ścianą palisadową (sugeruje się tutaj
inspiracje północne „Trelleborg” – jeden z argumentów Mieszka
Wikinga)
- Thietmar pośrednio wskazuje na jego militarne znaczenie oraz
skuteczność w hamowaniu niemieckich aspiracji
- Innymi miejscami gdzie wykorzystywano te techniki jest Santok
czy Kłecko

Wiek XI/XII

• Czasy Kazimierza Odnowiciela nasilają się cechy

feudalne widoczne właśnie w zabudowie obronnej.

• Wzrost ilości gródków stożkowych szczególnie we

wschodniej części kraju

• Mimo to ogólne techniki budowlane pozostają te same.
• Dalszy rozwój nowych ośrodków grodowych w tych

samych technikach (np. Bydgoszcz)

• Pojawia się opór na północnej granicy, książęta

Pomorscy. Wykorzystując te same techniki konstruują
własne fortyfikacje obronne (Wyszogród, Nakło)

• Precyzują się zasięgi kasztelanii co manifestuje się

obecnością grodów kasztelańskich

Bydgoszcz

• Wchodziła w skład kasztelanii Wyszogrodzkiej przez

długi czas, mimo że pozostawała w rękach Piastów

• Założona prawdopodobnie w latach 30’ XI wieku
• Jej rozbudowa przypada na wiek XI i XII
• Położona na wyspie dorzecze Brdy i Wisły, w

przyszłości posłuży Bolesławowi Krzywoustemu jako
baza wypadowa w najazdach na Pomorzan.

• Konstrukcja wału skrzyniowa, wykonana w całości z

drewna dębowego, podstawy wzmocnione hakami.

• Wyspę zręcznie wykorzystano tworząc naturalną

fosę wokół grodu.

Wyszogród

• Założony najprawdopodobniej przez Pomorzan na przełomie

XI/XII wieku.

• Był ośrodkiem Kasztelanii oraz głównym ośrodkiem wymiany

handlowej traktu Wiślanego na Kujawach

• Pierwotnie gród pierścieniowaty, aktualnie większość została

zabrana przez rzekę.

• Posiadał podwójny pierścień obwarowań (rusztowy oraz

drewniano-ziemny)

• Wraz z ośrodkami w Nakle oraz Pawłówku tworzyły swoistą sieć

handlową na północnej granicy państwa Piastów

• Został podbity i spalony w XII w. przez Bolesława Krzywoustego

tracąc od tego czasu na znaczeniu

• W przeciwieństwie do Bydgoszczy posiadał silnie

rozbudowywane podgrodzie

Badania archeologiczne

• Istotną metodą pomocną w datowaniu założeń

grodowych jest dendrochronologia. Bale drewna
zazwyczaj dość dokładnie wskazują nam czasy w jakich
następowała budowa grodziska.

• Przebadano znaczną ilość stanowisk (badania milenijne),

mimo to nadal pojawiają się głosy o zbyt małych liczbach.

• Aktualne inwestycje we współczesnych ośrodkach

miejskich mają znaczny wpływ na stan badań. Zazwyczaj
grodzisko wczesno średniowiecze znajduje się w samym
centrum miasta (Opole, Bydgoszcz). Jednocześnie daje to
możliwość przeprowadzenia pełnych wykopalisk ale
zwiększa też tępo badań co prowadzić może do błędów
metodycznych.

Znaczenie grodów

•

Grody wiąże się z rozwojem administracji oraz
tworzeniem się państw. Spycha się na dalszy
plan interpretacje związane ze zwykłym
poczuciem bezpieczeństwa

•

Tworzenie się grodów w tych samych technikach
utożsamia się z ekspansją. Czy słusznie ?

•

Wskazują one nam widoczny rozwój
technologiczny Słowian z obszarów ziem Polski

•

Widać jednak, że nosicielami nowych zabudowań
obronnych nie musieli być tylko Piastowie
(Północ, Niemieccy Feudałowie)