Wykład VIII

– Główne cechy prawa

• Czym jest prawo?
• Jakie ma funkcje?
• Wieloznaczność terminu prawo.
• Regulatory normatywne i

nienormatywne.

• Prawo a moralność.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

1

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

2

Prawo jako zjawisko

polityczne

• Instrument sprawowania władzy – egzekwowanie

prawa poprzez swoje organy.

• Wyznacza kompetencje, strukturę i

konsekwencje.

• Określa obowiązki i uprawnienia osób publicznych

i prywatnych.

• Wyraża treści aksjologiczne – nośnik i obrońca

wartości.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

3

Związki państwa i prawa

• Państwo działa za pomocą swoich organów

tworzy prawo.

• Państwo pełni swoje funkcje polityczne wobec

podległych za pomocą aktów prawa.

• Określa kompetencje organów itd.;

legitymizuje normatywnie władzę.

• Określa status obywateli, obowiązki i

uprawnienia wobec władzy.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

4

Prawo „pozapaństwowe”

• Prawo międzynarodowe publiczne – pochodzi od

kilku podmiotów zawierających akt normatywny
(pakt, konwencję, układ), działa przez ratyfikację.

• Prawo wspólnot międzynarodowych (np. prawo

europejskie) – nie jest tworzone ani uznawane
przez państwo, nie podlegają ratyfikacji, ale może
obowiązywać bezpośrednio.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

5

Definicja prawa

• Prawo jest to system reguł ustanowionych bądź

uznanych przez autorytet normodawczy (np.

Państwo).

• Prawo jako zjawisko społeczne:

- charakter normatywny,

- dotyczy stosunków interpersonalnych,

- ma chronić i urzeczywistniać wartości i potrzeby społeczne,

- jest produktem procesu decyzyjnego,

- jest formułowane i sankcjonowane przez poprzez instytucje

społeczne,

- prawo posiada „społeczne przyzwolenie”

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

6

Wieloznaczność terminu

prawo

• Prawo publiczne – określa stosunki pomiędzy państwem,

a obywatelem

• Prawo prywatne – określa stosunki pomiędzy

równoprawnymi podmiotami (obywatelami)

• Prawo materialne – obowiązki i uprawnienia podmiotów

oraz przewidziane sankcję

• Prawo formalne [procesowe] – określa tryb

egzekwowania obowiązków

• Prawo przedmiotowe – zbiór norm regulujących [system

prawa] pewną sferę życia

• Prawo podmiotowe – określa uprawnienia warunkujące

stosunki między podmiotami

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

7

Funkcje prawa

• Stabilizacyjna i dynamizująca
• Ochronna i organizująca
• Represyjna i wychowawcza
• Kontrolna
• Dystrybutywna (rozdział dóbr i ciężarów)
• Regulacja konfliktów

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

8

Postawy wobec prawa

• legalistyczna – szacunek dla prawa

• oportunistyczna – chęć uzyskania

korzyści lub uniknięcia kar

• konformistyczna – dostosowanie się

do ogółu, naśladowanie zachowań

• Prawo do oporu
• Obywatelskie nieposłuszeństwo
• Formuła Rabroucha

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

9

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

10

Wielość systemów normatywnych

Zachowanie jednostki determinuje

wiele rodzajów regulatorów.

• Regulatory normatywne – określają jakie

zachowania powinno się podejmować, a
jakich unikać (prawo, moralność, obyczaje)

• Regulatory nienormatywne –

mobilizują/powstrzymują do/od pewnych
działań (tradycje, mity, ekonomia).

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

11

Normy moralne i

obyczajowe

• Normy moralne – oceniane z perspektywy dobra

-odnoszą się do czynów oraz intencji wew. i pobudek
-stawiają żądanie dążenia do doskonałości (aspiracji) lub

spełnienia określonych obowiązków.

• Normy obyczaju – odnoszą się do konwencji.

społecznych, brak określonego autorytetu, społeczny

nawyk postępowania.

• Normy religijne – dobro–zło, wierzymy, że pochodzi od

Boga, [prawo kanoniczne.

• Normy organizacyjne – narzucane przez organizacje, w

których żyjemy, nie mogą kolidować z państwem.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

12

Prawo a moralność

• Związki treściowe:

- zbieżne (np. norma nie zabijaj),
- rozbieżne (normy dot. eutanazji, aborcji).

Koncepcja prawa jako minimum moralnośći.
• Związki funkcjonalne

- tworzenia prawa (wpływ moralności na prawo),
- wykładnia funkcjonalna, stosowanie prawa,
- klauzule generalne

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

13

Prawo a moralność

• Związek walidacyjny prawa i moralności.

- Formuła Radbrucha

• Pojęcie prawowitości prawa – legitymacja

społeczna.

• „Minimum moralności” jako powinność prawa a

koncepcja neutralności moralnej prawa.

• Etyka prawnicza (moralność aspiracji,

moralność obowiązku)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

14

Prawo jako zjawisko

językowe

• Język prawny – język aktów

normatywnych.

• Język prawniczy – „język prawników”.

• Definicje legalne.

• Pojęcie otwartości prawa.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

15

Język prawny- cechy:

• Adekwatność – tekst prawny powinien wyrażać

intencje prawodawcy, powinien być precyzyjny
(definicje legalne) lub elastyczny (klauzule generalne).

• Komunikatywność – tekst prawny powinien być

zrozumiały dla odbiorców, powinno się stosować proste
zdania, bez nadmiernej zawiłości i zbędnej specjalizacji
oraz stosować prawidłowy podział aktu na jednostki
redakcyjne.

• Zwięzłość – należy stosować tylko te wyrażenia, które

są konieczne dla jednoznacznego odtworzenia normy
prawnej.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

16

Wypowiedzi normatywne

- odnoszą się do powinnego

zachowania,

- wzór: X powinnien (może) Y,
- funktory normotwórcze: „musi”,

„należy”, „jest obowiązany”, „ma
obowiązek”.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

17

Norma prawna

• Zrekonstruowana z porządku

prawnego dyrektywna (reguła)
postępowania.

• Budowa: hipoteza – KTO i KIEDY?

dyspozycja – JAK?
sankcja – CO SIĘ STANIE
JEŻELI NIE…?

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

18

Budowa normy prawnej

• Hipoteza – określa adresata i okoliczności

(kto?, gdzie?, kiedy?...).

• Dyspozycja – określa treść powinnego

zachowania (co?...)

• Sankcja – określa konsekwencje zachowania

niezgodnego z dyspozycją.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

19

Hipoteza

• Określa adresata i okoliczności, w jakich

adresatowi jest nakazane, zakazane lub dozwolone
określone zachowanie.

• Określa elementy podmiotowe i przedmiotowe

sytuacji.

• Może określać: cel, sposób działania, miejsce

działania, czas.

• Może mieć postać wyrażenia hipotetycznego

lub kategorycznego.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

20

Dyspozycja

• czyny – faktyczne czynności psychofizyczne
• czynności konwencjonalne:

(czynności prawne i czynności prawnie obojętne).
czynności prawne – wymagają oświadczenia woli
oraz zmierzają do wywołania określonych skutków
prawnych (dokonanie – forma – skutek/i).

• kwalifikacja zachowań: nakaz, zakaz, dozwolenie

(słabe i mocne)

• obowiązek i uprawnienie …

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

21

Obowiązek i uprawnienie

• Obowiązek – nakaz lub zakaz
• Dozwolenie jako funkcja zakazów i nakazów, tzw.

„przestrzeń wolna” od zakazów i nakazów.
- dozwolenia „mocne” i „słabe”

• Uprawnienia – możliwość zachowania:

- uprawnienia podmiotów do zachowań własnych
- tzw. prawa – upoważnienia
- uprawnienia do zachowań innych podmiotów

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

22

Uprawnienia podmiotów do zachowań

własnych

• wolności prawnie chronione:

- wolności osobiste i obywatelskie

• tzw. prawa – upoważnienia:

- uprawnia do dokonywania istotnych prawnie
czynności konwencjonalnych (kompetencje)
- immunitety (niepodleganie kompetencjom
innych podmiotów,
- przywileje.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

23

Uprawnienia do zachowań innych

podmiotów

• Są to uprawnienia sensu stricto, inaczej

roszczenia

• Korelacja uprawnienia z obowiązkiem –

uprawnieniu osoby A odpowiada obowiązek osoby
B.

• Roszczenia:

- materialne
- procesowe

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

24

Prawo podmiotowe:

• zespół uprawnień,
• możność swobodnego podejmowania decyzji co do swojego

zachowania, wykonywania działań, w tym możność domagania
się od innych wykonywania obowiązków niezbędnych do
wykonania danego uprawnienia.

Ujęcia:
- prawnonaturalne – przyrodzony charakter praw podmiotowych
- pozytywne – charakter pozytywny praw podmiotowych

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

25

Prawo podmiotowe:

• proste i złożone

• erga omnes i inter partes

• majątkowe i osobiste

(niemajątkowe)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

26

Kompetencja

• Upoważnienie szczególnego rodzaju podmiotów

(władza publiczna), które:
- jest powiązane z obowiązkiem podjęcia
określonego działania (dokonaniem czynności
konwencjonalnej) - upoważnienie obligatoryjne,
- lub może być powiązane z uprawnieniem do
podjęcia określonego działania (dokonaniem
czynności konwencjonalnej) - upoważnienie
fakultatywne.

• Pojęcie luzu decyzyjnego.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

27

Kompetencja

• Określenie kompetencji:

- norma wskazująca podmiot,
przedmiot
i sposób dokonania czynności
konwencjonalnej;
- norma nakładająca na inny podmiot
obowiązek określonego zachowania.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

28

Kompetencje (podział)

• Rodzaje kompetencji:

- rzeczowa – wyznacza zakres uprawnień,
- miejscowa – wyznacza obszar na którym
uprawnienia są realizowane,
- hierarchiczna – zakres spraw ze względu na
miejsce organu w hierarchii organów danego
rodzaju (właściwość).

• Pojecie prerogatyw – uprawienia głowy państwa.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

29

Sankcje prawne – rodzaje:

• sankcja egzekucyjna (restytucyjna),
• sankcja nieważności:

- nieważność bezwzględna i względna,
- bezskuteczność zawieszona i względna,

• sankcja karna.

• Lex perfecta i lex imperfecta

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

30

Sankcja karna

(represyjna, penalna)

• sankcja za dokonanie czynów

zabronionych

• kary i środki karne
• sankcja karna jako sankcja

represyjna – pozbawienie dóbr

• funkcje kary (koniec)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

31

Nieważność bezwzględna

Nieważność bezwzględna (z mocy prawa) ma miejsce, gdy
czynność została dokonana:

1. przez osobę, która nie mogła jej dokonać,

2. w sprzeczności z normami bezwzględnie obowiązującymi
lub zasadami życia społecznego – art. 58 KC,

3. bez zachowania formy zastrzeżonej przez prawo pod rygorem
nieważności,

4. gdy oświadczenie woli było złożone dla pozoru lub w stanie
wyłączającym świadomość – art. 83 i 82 KC.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

32

Nieważność względna

(wzruszalność)

• na wniosek uprawnionej osoby do właściwego

organu o stwierdzenie nieważności czynności
wadliwej prawnie w określonym terminie;

• przesłanki np.: działanie pod wpływem błędu,

groźby, podstępu;

• nieważność na podstawie orzeczenia lub

oświadczenia woli;

• skutek ex tunc lub ex nunc.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

33

Bezskuteczność

• Bezskuteczność zawieszona - prawo uzależnia

związanie określonej osoby postanowieniami
czynności prawnej od zgody innej osoby.

• Bezskuteczność względna – prawo dopuszcza

stwierdzenie bezskuteczności przez sąd w
przypadku wniosku, poszkodowanej przez
czynność prawną, osoby trzeciej.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

34

Cechy norm prawnej

• Generalna
• Abstrakcyjna
• Konkretna
• Indywidualna

- Kategoria performatywów: ”Mianuję

Cię”…”

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

35

GENERALNOŚĆ

• Norma generalna jest regułą skierowaną do pewnej

kategorii adresatów.

Wskazanie tych adresatów następuje poprzez dwa

sposoby:
A). Poprzez powołanie się na ich cechy rodzajowe
Np. obywatele, studenci, żołnierze
B). Możemy uznać, że są to wszyscy ludzie znajdujący się

na obszarze obowiązywania danego prawa. Wskazanie

adresata następuje tutaj poprzez użycie słowa:, „kto”,

„każdy”, „nikt”.
Np. Każdy, kto przywłaszczy sobie cudze autorstwo ze

względu na to podlega każe.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

36

ABSTRAKCYJNOŚĆ

• REGUŁA ABSTRAKCYJNA- dotyczy

stałego lub wielokrotnego
zachowania adresata danej normy,
czyli zachowania, które może zostać
powtórzone i obejmować dużą liczbę
powtórzeń. Powtórzeń tych samych
zachowaniach, czyli być ogólne.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

37

Cechy normy c.d.

• INDYWIDUALNE- wskazany jest konkretny adresat

z imienia i nazwiska.

• KONKRETNE- dotyczy jednorazowego zachowania

określonego adresata, który może być
indywidualny lub zbiorowy.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

38

Normy – reguły i zasady

• Zasady:

- znaczenie dyrektywalne,
- znaczenie opisowe

• Reguły pierwotne i wtórne.
• Reguły wtórne:

- uznania
- zmiany
- orzekania

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

39

Koncepcje normy prawnej

• Koncepcje dwuczłonowe:

H D H S

• Koncepcja trójczłonowa:

H D/S

• Koncepcja dwuczłonowa norm

sprzężonych:
H

1

D/H

2

S

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

40

Koncepcja norm

sprzężonych

• Norma sankcjonowana: hipoteza i

dyspozycja

• Norma sankcjonująca: sankcja dla

normy sankcjonowanej oraz
upoważnienie dla (kompetencja) dla
organów władzy państwowej do
realizacji tych skutków (sankcji)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

41

Rodzaje norm

• Normy bezwzględnie obowiązujące

(ius cogens)

• Normy względnie obowiązujące

(ius dispositivum)

• Normy bezwzględnie jednostronnie

wiążące (semiimperatywne)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

42

Rodzaje przepisów

prawnych

• Przepisy ogólne (leges generales)
• Przepisy szczególne (leges speciales)
• Przepisy odsyłające

(wewnątrzsystemowo, pozasystemowo)

• Przepisy blankietowe
• Przepisy przejściowe oraz uchylające i

wprowadzające (tzw. przepisy
końcowe)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

43

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

Warunkiem wejścia w życie aktu normatywnego jest
jego promulgacja, czyli podpisanie i ogłoszenie.
Ujęcia obowiązywania prawa:

- formalnym (normatywnym, tetycznym)

- faktycznym (realistycznym)

- aksjologicznym (Formuła Radbroucha)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

44

OBOWIĄZYWANIE NORM

– ujęcia:

• FORMALNE / TETYCZNE

• AKSJOLOGICZNE (formuła G. Radbroucha)

• REALISTYCZNE (koncepcja desuetudo)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

45

FORMALNE OBOWIĄZYWANIE PRAWA

Prawo obowiązuje, gdy:

- zostało właściwie ustanowione,

- zostało właściwie ogłoszone,

- nie zawiera postanowień sprzecznych,

- nie zostało uchylone,

- nie zostało uznane za sprzeczne z Konstytucją lub

innymi aktami wyższego rzędu przez Trybunał
Konstytucyjny.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

46

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

W PRZESTRZENI

–

Prawo wewnątrzkrajowe obowiązuje na całym

terytorium państwa, którego organy je ustanowiły.

– Zasada terytorialności – każdy kto znajdzie się na

terytorium danego państwa podlega jego prawu,
wyjątki np. immunitet dyplomatyczny.

– Zasada osobowości – w pewnych przypadkach

dopuszcza się możliwość stosowania prawa narodowego
podmiotu cudzoziemskiego, np. zdolność do czynności
prawnych.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

47

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

W CZASIE

Art. 2  ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o

ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych
innych aktów prawnych. (Dz. U. z dnia 1 sierpnia
2000 r.)

1. Ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku

urzędowym jest obowiązkowe.

2. Odrębna ustawa może wyłączyć obowiązek

ogłoszenia aktu normatywnego niezawierającego
przepisów powszechnie obowiązujących.

Art. 3. Akty normatywne ogłasza się

niezwłocznie.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

48

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

W CZASIE

Art. 4 ust. 1. Akty normatywne, zawierające
przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszane
w dziennikach urzędowych wchodzą w życie po
upływie czternastu dni od dnia ich ogłoszenia,
chyba że dany akt normatywny określi termin
dłuższy.”
Vacatio legis – okres od opublikowania aktu
do jego wejścia w życie

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

49

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

W CZASIE

„2. W uzasadnionych przypadkach akty normatywne,
z zastrzeżeniem ust. 3, mogą wchodzić w życie w
terminie krótszym niż czternaście dni, a jeżeli ważny
interes państwa wymaga natychmiastowego wejścia

w życie aktu normatywnego i zasady
demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu
na przeszkodzie, dniem wejścia w życie może być
dzień ogłoszenia tego aktu w dzienniku urzędowym.”

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

50

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

W CZASIE

„3. Przepisy porządkowe wchodzą w życie po
upływie trzech dni od dnia ich ogłoszenia. W
uzasadnionych przypadkach przepisy porządkowe
mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż trzy
dni, a jeżeli zwłoka w wejściu w życie przepisów
porządkowych mogłaby spowodować nieodwracalne
szkody lub poważne zagrożenia życia, zdrowia lub
mienia, można zarządzić wejście w życie takich
przepisów z dniem ich ogłoszenia.”

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

51

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

W CZASIE

Art. 6. 1. Przy obliczaniu terminu wejścia w życie aktu
normatywnego określonego w dniach nie uwzględnia się
dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przypadków, gdy akt
normatywny wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.
2. Terminy wejścia w życie aktu normatywnego określone
w tygodniach, miesiącach lub latach kończą się z
upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada dniu
ogłoszenia, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu
nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

52

OBOWIĄZYWANIE PRAWA

W CZASIE

Retroakcja – nadanie przepisom prawa wstecznej
obowiązującej.

„Art. 5. Przepisy art. 4 nie wyłączają możliwości
nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy
obowiązującej, jeżeli zasady demokratycznego
państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie.”

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

53

Prawo jako system

• pojęcie systemu
• systemy naturalne i sztuczne
• systemy realne i nominalne
• systemy statyczne i dynamiczne

• Prawo jako system zróżnicowanych

hierarchicznie, niesprzecznych norm.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

54

Systemy prawa

• system prawa kontynentalnego

-civil law

• system prawa precedensowego

- common law

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

55

Precedens jako źródło prawa

• zasada związania sądu precedensem

(stare decisis)

• orzeczenie precedensowe: obiter

dicta (okoliczności sprawy) i ratio
decidendi (reguła decyzji) –
precedens de iure

• Pojęcie precedensu de facto

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

56

Które normy są częścią systemu

prawa? Wykład – 6.12.2012

• Koncepcja reguły uznania H.Harta.
• Normatywna koncepcja źródeł prawa:

- reguły walidacyjne

- reguły egzegezy
(interpretacji/wykładni i inferencyjne)

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

57

ZWIĄZKI MIĘDZY ELEMENTAMI SYSTEMU

PRAWA – 15.12

Związki:

» Treściowe: logiczne, aksjologiczne, językowe, istnienie

przepisów odsyłających.

» Hierarchiczne – zasada, że normy stanowione przez

organ wyżej sytuowany w hierarchii organów ma wyższą
moc obowiązującą.

» Wynikające z relacji formalnych – stanowienie prawa jest

skuteczne jeżeli odbywa się w ramach kompetencji do
jego stanowienia zawartej w normie wyższego rzędu.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

58

Zróżnicowanie sytemu

prawa

• Pojęcie gałęzi prawa
• Podział na prawo publiczne i

prywatne

• Kryteria podziału prawa:

- charakter stosunków społecznych (przedmiot
regulacji)
- podmiot regulacji
- zakres terytorialny regulacji
- metoda regulacji

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

59

PRAWO JAKO SYSTEM

• SPRZECZNOŚCI LOGICZNE:

-

N1 nakazuje N2 zakazuje

- N1 nakazuje N2 dozwala
- N1 zakazuje N2 dozwala

• PRZECIWIEŃSTWA LOGICZNE

• NIEZGODNOŚCI PRAKSEOLOGICZNE

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

60

REGUŁY KOLIZYJNE

Reguła porządku hierarchicznego
– lex superior derogat legi inferiori
Reguła porządku czasowego
– lex posterior derogat legi priori
Reguła porządku treściowego
- lex specialis derogat legi generali
- lex posterior generalis non derogat legi
prior speciali

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

61

PRAWO JAKO SYSTEM

- LUKI

• AKSJOLOGICZNE
• KONSTRUKCYJNE

- swoiste
- techniczne

• LOGICZNE

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

62

Źródła prawa

• znaczenie formalne
• znaczenie materialne
• znaczenie instytucjonalne

• źródła prawa a źródła poznania

prawa

• źródła prawa o charakterze

samoistnym i niesamoistnym

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

63

Sposoby tworzenia prawa

• Stanowienie prawa
• Zawieranie umów o charakterze

prawotwórczym

• Przekształcanie zwyczajów w prawo
• Prawotwórcze orzecznictwo sądowe (pojęcie

precedensu de iure i de facto)

• Recepcja prawa obcego

- Pojęcie legislacji autonomicznej

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

64

STANOWIENIE PRAWA

Stanowienie prawa jest aktem
(procesem) władzy publicznej:

- świadomym i celowym;
- prospektywnym;
- konstytutywnym;
- sformalizowanym.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

65

Zawieranie umów o charakterze

prawotwórczym – prawo traktatowe

• Czynność konwencjonalna wielostronna lub

dwustronna, poprzez którą strony stanowią normy

postępowania prawa powszechnego o charakterze

generalnym i abstrakcyjnym.

• Przykłady układy zbiorowe prawa pracy, konkordat.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

66

Przekształcanie zwyczajów w prawo

• Proces przekształcania zwyczajów w

prawo:
- powszechna akceptacja zwyczaju,
- ukształtowanie się wzoru
postępowania,
- uznanie zwyczaju przez organy
stosujące prawo,
- akceptacja przez doktrynę prawniczą.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

67

Zwyczaj w prawie współczesnym

• Art. 56 KC – czynność prawna wywołuje nie

tylko skutki w niej wyrażone, lecz również i te,

które wynikają z zasad współżycia

społecznego i ustalonych zwyczajów.

• Normy zwyczajowe nie uchylają norm

imperatywnych, ale mają pierwszeństwo

przed normami dyspozytywnymi.

• Zwyczaj (prawo zwyczajowe) jako część

prawa międzynarodowego.

• Pojęcie zwyczaju prawnego.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

68

Precedens jako źródło prawa

• zasada związania sądu precedensem

(stare decisis)

• orzeczenie precedensowe: obiter

dicta (okoliczności sprawy) i ratio
decidendi (reguła decyzji) –
precedens de iure

• Pojęcie precedensu de facto

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

69

UMOWY O CHARAKTERZE

PRAWOTWÓRCZYM

– Umowa – akt dwustronny lub

wielostronny.

– Powstaje konsensualne prawo

stanowione.

– Prawo międzynarodowe – umowy,

traktaty, konwencje.

– W stosunkach wewnętrznych:

- art. 59 Konstytucji – układy zbiorowe pracy;
- art. 25 i 5 Konstytucji – umowy pomiędzy państwem,

a kościołami.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

70

STANOWIENIE PRAWA W POLSCE

ZASADY STANOWIENIA PRAWA cz. I:

–

Określenie katalogu i hierarchii źródeł prawa
w Konstytucji.

–

Przyznanie kompetencji do stanowienia prawa
organom władzy ustawodawczej.

–

Skuteczne jest stanowienie prawa tylko
w trybie prawodawczym, ustawodawczym.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

71

STANOWIENIE PRAWA W POLSCE

ZASADY STANOWIENIA PRAWA cz. II:

– Władza wykonawcza stanowi prawo tylko na

podstawie upoważnień ustawowych – delegacja
ustawodawcza.

– Zakaz subdelegacji.
– Obowiązek podania aktów normatywnych w

sposób urzędowy do publicznej wiadomości.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

72

STANOWIENIE PRAWA W POLSCE

– Inicjatywa ustawodawcza:
- członkowie parlamentu (posłowie 15,

komisje sejmowe, Senat),

- Rada Ministrów,
- Prezydent,
- grupa co najmniej 100tys. obywateli .

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

73

STANOWIENIE PRAWA W POLSCE

– Procedura legislacyjna:
1. Czytanie projektu i debata nad jego treścią (są 3

czytania).

2. Prace nad projektem w ramach komisji

parlamentarnych (poprawki).

3. Głosowanie za przyjęciem lub odrzuceniem ustawy

w Sejmie.

4. Prace w Senacie – uchwalenie, odrzucenie,

wprowadzenie poprawek.

5. Przedstawienie do podpisu głowie państwa.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

74

STANOWIENIE PRAWA W POLSCE

Sejm wobec poprawek Senatu:
- może je przyjąć
- lub może je odrzucić.

Prezydent wobec uchwalonej ustawy:

-

podpisać i ogłosić ją (promulgacja),

- odmówić podpisania – zastosować weto

(bezwzględne lub zawieszające).

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

75

STANOWIENIE PRAWA W POLSCE

Sejm wobec weta prezydenta - może je
przełamać ponownie uchwalając ją większością
3/5 głosów, przy quorum co najmniej połowy
ustawowej liczby posłów.

Kontrolę pod względem konstytucyjności ustaw
sprawuje Trybunał Konstytucyjny.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

76

HIERARCHIA ŹRÓDEŁ PRAWA

W POLSCE – art. 87 Konstytucji

1. Konstytucja
2. Ustawy
3. Umowy ratyfikowane międzynarodowe.
4. Rozporządzenia wykonawcze.
5. Akty prawa miejscowego.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

77

ART. 91 Konstytucji

1. Konstytucja

2a. Prawo ogr. międzyn. – art. 91 ust.
2 w zw. z art. 90K

2. Ustawy 2b. Ratyfikowana u. m. za zgodą

wyrażoną w ustawie – art. 91 ust.2

2c. Ustawy krajowe

3. Umowy ratyfikowane międzynarodowe.
4. Rozporządzenia wykonawcze.
5. Akty prawa miejscowego.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

78

Pojęcia

Materia ustawowa – zakres stosunków społecznych,
który ze względu na swoją wagę może być uregulowany
na stopniu nie niższym niż ustawa, np. prawa i wolności
obywateli.

Tekst jednolity – tekst aktu, w którym umieszczono w
jednym akcie wszystkie zmiany. Wydanie tekstu
jednolitego nie jest aktem stanowienia prawa.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

79

ŹRÓDŁA PRAWA UE

Prawo pierwotne: Traktaty założycielskie i
inne … , zasady prawa
Prawo pochodne (wtórne):
Rozporządzenia
Dyrektywy
Decyzje
Zalecenia i opinie

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

80

KONTROLA LEGALNOŚCI ROSPORZĄDZEŃ

WYKONAWCZYCH – art. 92 ust. 1

Konstytucji

„Rozporządzenia są wydawane przez
organy wskazane w Konstytucji, na
podstawie szczegółowego upoważnienia
zawartego w ustawie i w celu jej
wykonania. Upoważnienie powinno
określać organ właściwy do wydania
rozporządzenia i zakres spraw
przekazanych do uregulowania oraz
wytyczne dotyczące treści aktu.”

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

81

KONTROLA LEGALNOŚCI

ROSPORZĄDZEŃ WYKONAWCZYCH

Art. 92. ust. 2 Konstytucji 
– ZAKAZ SUBDELEGACJI

„Organ upoważniony do wydania
rozporządzenia nie może przekazać
swoich kompetencji, o których mowa
w ust. 1, innemu organowi.”

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

82

AKTY PRAWA WEWNĘTRZNEGO

- art. 93 Konstytucji

„1. Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa
Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny
i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe
organowi wydającemu te akty.
2. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy.
Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec
obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.
3. Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli co do ich
zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.”

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

83

STOSUNKI PRAWNE

– Stosunek prawny:

– stosunek społeczny uregulowany przez
prawo,
- relacja / więź pomiędzy podmiotami prawa,
której treść (prawa i obowiązki) jest
wyznaczona przez prawo.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

84

STOSUNKI PRAWNE

Stosunek prawny:
– stosunek społeczny uregulowany przez prawo,
- relacja / więź pomiędzy podmiotami prawa, której treść

(prawa i obowiązki) jest wyznaczona przez prawo.

Powstawanie, elementy składowe, zmiana i ustanie
stosunku społecznego są związane (wynikają) z treścią
prawa pozytywnego.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

85

STOSUNKI PRAWNE

Stosunki prawne powstają, ulegają zmianie
i wygasają w wyniku zaistnienia wydarzeń,
którym prawo nadaje taki skutek, czyli w wyniku
zaistnienia faktów prawnych.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

86

KLASYFIKACJA FAKTÓW PRAWNYCH

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

87

ELEMENTY STOSUNKU PRAWNEGO

– PODMIOT – inaczej strony stosunku prawnego, są nimi

osoby (fizyczne i prawne), które są zobowiązane lub

uprawnione go określonego zachowania w ramach

danego stosunku prawnego.

– PRZEDMIOT – może nim być określone zachowanie lub

przedmiot (materialny, niematerialny, prawo).

– TREŚĆ – prawa i obowiązki podmiotów stosunku

prawnego.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

88

PODMIOT STOSUNKU PRAWNEGO

– Osoby fizyczne – człowiek, co do zasady od chwili narodzin do

śmierci.

– Pojęcie nasciturusa.

– Pojęcie zdolności prawej

– Pojęcie zdolności do czynności prawnej:

- pełna zdolność do czynności prawnej – art. 11 K.c.

- ograniczona zdolność do czynności prawnej – art. 12 i 15 K.c.

- pojęcia ubezwłasnowolnienia całkowitego i częściowego

– art. 13 i 16 K.c.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

89

PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO

– Osoby prawne – organizacje, którym przepisy prawne przyznały

podmiotowość prawną – art. 33 K.c. oraz art. 33

1

K.c. Rodzaje osób

prawnych:

- zrzeszenia: stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe, kongregacje

religijne.

- zakłady: przedsiębiorstwa, spółki

– Pojęcie Skarbu Państwa – art. 34 K.c. i 40 K.c.

– Moment uzyskania osobowości prawnej przez osoby prawne – wpis do

właściwego rejestru art. 17 K.c.

– „Ułomne” osoby prawne – osobowe spółki prawa handlowego,

wspólnoty mieszkaniowe.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

90

PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO

– Tryby powstawania osób prawnych:

- tryb rejestrowy – osoba prawna powstaje z chwilą wpisu do

właściwego rejestru,

- tryb ustawowy – osoba prawna powstaje na mocy przepisów ustawy,

które ją konstytuują i nadają jej przymiot osobowości prawnej,

- tryb notyfikacyjny –osoba prawna powstaje pod warunkiem

powiadomienia odpowiedniej instytucji (tryb uproszczony).

– Pojęcie mienia – art. 44 K. c. „Mieniem jest własność i inne

prawa majątkowe.”

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

91

PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO

– Rzeczy – przedmioty materialne, rzeczy ruchome (oznaczone co do gatunku i

co do tożsamości) i nieruchome (nieruchomości gruntowe, budynkowe,

lokalowe)

– Części składowe - Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być

od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez

uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.

– Przynależności - rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy

(rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w

faktycznym związku odpowiadającym temu celowi.

– Pożytki (naturalne – np. płody, cywilne – np. czynsz, prawa – np. odsetki

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

92

PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO

– Dobra niematerialne – np. utwory literackie, muzyczne, plastyczne,

naukowe, wynalazki

– Energia

– Dobra osobiste – art. 23 K.c. „Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności

zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko

lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność

mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza

i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od

ochrony przewidzianej w innych przepisach.”

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

93

PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO

– Pieniądze

– Papiery wartościowe – dokumenty, z którymi łączy się określone

prawo podmiotowe:

- Papiery związane z wierzytelnością – weksle, czeki, obligacje, bony

pieniężne.

- Papiery uprawniające do rozporządzenia towarem – konosamenty,

dowody składowe domów składowych.

- Papiery wyrażające prawa udziałowe - akcje

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

94

PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO

– Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i

materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.

Obejmuje ono w szczególności:
  1)   nazwę przedsiębiorstwa,
  2)   własność nieruchomości lub ruchomości,
  3)   prawa wynikające z umów,
  4)   wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
  5)   koncesje, licencje i zezwolenia;
  6)   patenty i inne prawa własności przemysłowej;
  7)   majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
  8)   tajemnice przedsiębiorstwa;
  9)   księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

dr Aneta Jakubiak - Mirończuk

95

PRZEDMIOT STOSUNKU PRAWNEGO

–

Gospodarstwo rolne -

grunty rolne wraz z gruntami

leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami

i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić

zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami

związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.