FOBIA
SZKOLNA

Fobię szkolną określa się inaczej
jako

skolionofobię

albo

didaskaleinofobię. Fobia szkolna
należy

do zaburzeń

lękowych występujących wśród
dzieci i młodzieży.

Fobia szkolna

w Encyklopedycznym

Słowniku Psychiatrii rozumiana jest jako synonim
nerwicy szkolnej „zróżnicowany pod względem
etiologicznym zespół będący często formą nerwicy
lękowej, którego wiodącym objawem jest obrona
przed uczęszczaniem do szkoły, przy czym, przed
każdym udaniem się do niej i w trakcie pobytu w
szkole pojawiają się u dzieci przejawy lęku”
(L.Korzweniowski, S. Pużyński, 1986r.).
W „Psychiatrii” A. Popielarska opisuje fobię szkolną
jako „niechęć lub całkowitą odmowę chodzenia do
szkoły w związku z odczuwaniem silnego lęku na jej
terenie i nasilanie się niepokoju już na samą myśl o
pójściu do szkoły”.

DEFINICJA

Pojęcie „fobia szkolna” stało sie ostatnio dość
popularnym, powszechnie używanym określeniem
rozmaitego rodzaju problemów szkolnych dzieci, np.

• gdy niechętnie chodzą do szkoły

• unikają pewnych przedmiotów

• wagarują

• denerwują się przed sprawdzianem

• mają trudności z zaadaptowaniem się w klasie

• wykazują problemy z nauka

• sprawiają kłopoty wychowawcze

Istotą fobii szkolnej jest przede

wszystkim mniejsza lub większa

niemożność chodzenia do szkoły.

Niemożność ta może przybierać

różne nasilenia, począwszy do

częściowej niechęci aż do

absolutnej odmowy pozostania w

szkole, spowodowanej silnym

lękiem, przerażeniem lub paniką.

Szkolna fobia nie jest

udawaniem!

Fobia

jest

objawem

zaburzeń

nerwicowych;

z

czasem

trwania

choroby liczba fobii powiększa się,
doprowadzając

do

poważnych

komplikacji życiowych.
Klasyfikacja fobii jest oparta na rodzaju
czynnika lękotwórczego, którym może
być

•przedmiot (fobia przedmiotowa)

•lub sytuacja (fobia sytuacyjna).

W fobii sytuacyjnej mamy do

czynienia z jasno określoną,

swoistą sytuacją, którą pacjent

zna i wie, że w tej właśnie

sytuacji z reguły wpada w stan

paniki, a wciąż unika tej sytuacji.

Całe przeżycie jest jeszcze

bardziej dręczące przez to, że

pacjent zdaje sobie sprawę, iż

nie ma powodu, aby się bać, gdy

jest, powiedzmy, na wysokim

piętrze lub gdy znajduje się w

niewielkim pokoju z zamkniętymi

drzwiami, które w każdej chwili

może bez trudu otworzyć.

Fobia szkolna jest nerwicą występującą u

dzieci i mającą podłoże sytuacyjne. Tak jak i

inne fobie sytuacyjne, jej przyczyny

związane są nie tyle z określonym miejscem

(w tym przypadku ze szkołą), ale z

sytuacjami, które w szkole mają miejsce. W

odróżnieniu do tego, co zazwyczaj sądzą

rodzice, dziecko nie zawsze boi się klasówki

czy sprawdzianu – może również obawiać

się kolegów czy zachowania nauczycieli.

Fobia szkolna nie jest więc związana z

trudnościami w nauce (choć może być).

Przyczyny

fobii

szkolnej

Skolionofobia dotyczy około 5% dzieci bez względu na poziom
edukacji. Na nieuzasadniony lęk przed szkołą częściej cierpią
chłopcy niż dziewczynki. Fobia szkolna może rozwijać się pod
wpływem

różnych

niekorzystnych

czynników,

np.

wskutek przemocy w szkole, ale często pojawia się „sama z
siebie”. Wśród przyczyn fobii szkolnej najczęściej wymienia
się:

molestowanie, straszenie i bicie dziecka w szkole przez
kolegów;

perfekcjonizm dziecka i lęk przed domniemaną porażką w
szkole;

zbyt wygórowane oczekiwania wobec dziecka ze strony
rodziców i nauczycieli;

krytykę i negatywny stosunek nauczyciela wobec ucznia;

deficyty dziecka, np. wady wymowy, dysleksja rozwojowa,
zez, które stanowią pożywkę dla wyśmiewania się i szyderstw
wśród rówieśników;

lęk przed rozstaniem z bliską osobą, np. z matką;

przedstawianie szkoły jako miejsca „za karę”, miejsca
strasznego i złowrogiego;

opisywanie szkoły przez starsze rodzeństwo jako źródło
frustracji i powód do zmartwień;

karanie dziecka za złe stopnie w szkole;

opowiadanie dziecku o przykrych doświadczeniach
związanych ze szkołą;

postawy lękowe prezentowane przez rodziców, które
naśladuje dziecko;

nadopiekuńczość rodziców i nadmierne ochranianie
dziecka;

porównywanie osiągnięć dziecka do innych uczniów;

znaczące zmiany w życiu dziecka, np. zmiana szkoły i
miejsca zamieszkania, śmierć bliskiej osoby, rozwód
rodziców, pobyt w szpitalu, wypadek samochodowy, konflikty
między rodzicami.

Fobia szkolna nie rozwija się u wszystkich dzieci, które są
straszone przez rówieśników albo rozliczane z ocen przez
rodziców. To, czy fobia szkolna się pojawi, zależy od struktury
osobowości malucha, jego cech charakteru (nieśmiałość,
lękliwość,

mała samodzielność,

niska

samoocena,

nadwrażliwość emocjonalna), atmosfery w domu, relacji z
rodzicami i z rodzeństwem. Atmosfera napięcia i konfliktów
ograbia dziecko z poczucia bezpieczeństwa i utrudnia
adaptację

do

warunków

szkolnych,

co

może

uprawdopodabniać rozwój skolionofobii.

OBJAWY SOMATYCZNE FOBII
SZKOLNEJ

Najczęstsze objawy fobii szkolnej to:

ból głowy

bóle brzucha

skurcze brzucha i wymioty

dolegliwości układu gastrycznego w postaci
biegunki

gorączka lub stany podgorączkowe

przyśpieszenie akcji serca

zwolnienie akcji serca prowadzące nawet do
omdleń
Charakterystyczne bywa odczuwanie objawów od
niedzieli wieczorem do piątku rano a ich zanik w
okresie kiedy dziecko nie idzie do szkoły (ferie,
święta, wakacje, weekendy).

SKUTKI

Fobia szkolna współwystępuje często z innymi
trudnościami, jakie przejawiają uczniowie. Do
skutków nerwicy szkolnej można zaliczyć:

o nieśmiałość dzieci,

o tendencję do samotnictwa i unikania kontaktów z
innymi,

o ciągłe uczucie zagrożenia,

o przewrażliwienie na krytykę,

o tendencje perfekcjonistyczne – obsesyjne
pragnienie bycia prymusem,

o niską samoocenę i brak wiary we własne
możliwości,

o nieufność wobec rówieśników,

o nerwicę sukcesu – nagrody i postępy w nauce
przynoszą więcej lęku niż zadowolenia,

o konflikty między potrzebą zależności a
niezależności.

Fobia szkolna a wagary

W społeczeństwie funkcjonuje mit, że stworzono chorobę o nazwie
„fobia szkolna”, by usprawiedliwić lenistwo i brak motywacji do nauki
niektórych uczniów. Nie jest to jednak prawda. Owszem, lęk przed
szkołą może przyczyniać się do ucieczek z lekcji, ale na pewno nie
można postawić znaku równości między strachem przed szkołą a
wagarami. Zazwyczaj uczniowie z fobią szkolną to uczniowie
skrupulatni, mający dobre stopnie, którym zależy na sukcesach
akademickich. Unikają szkoły, dlatego że obawiają się pogorszenia
swoich ocen. Mechanizmem, który prowokuje u nich lęk szkolny jest
strach przed porażką, kompromitacją i wysokie poczucie
odpowiedzialności. Uczniowie ci mają często wysoki iloraz
inteligencji. Relacjonują rodzicom swoje obawy, towarzyszy im
szereg objawów somatycznych przed pójściem do szkoły, przejmują
się sprawami szkoły i nie prezentują zachowań aspołecznych, jak
wulgaryzmy czy niszczenie mienia szkolnego.
Natomiast wagarowicze zwykle ukrywają przed rodzicami to, że
uciekli z lekcji, kłamią, prezentują zachowania aspołeczne, nie
mają dolegliwości fizycznych, nie przejmują się szkołą i nie
odczuwają żadnego lęku w związku z tym, że muszą iść do szkoły czy
też że ją opuszczą, mimo konieczności przebywania na zajęciach
szkolnych. Widać zatem zasadnicze różnice między typowym
wagarowiczem a uczniem lękliwym. Stawianie uczniów z fobią
szkolną na równi z wagarowiczami jest dla nich bardzo krzywdzące.

Fobia szkolna a rodzice

Badania kliniczne nad nastolatkami cierpiącymi
na fobię szkolna doprowadziły do wyodrębnienia
charakterystycznych wzorców interakcji rodzinnej,
wpływających zwykle na powstanie i przebieg
tego zaburzenia. Skłonność do reagowania fobią
szkolną na stres psychologiczny ma swoje źródło
we współwystępowaniu określonych potrzeb
neurotycznych

u

rodziców

i

określonych

problemów i sposobów radzenia sobie z nimi u
dzieci.

MATKA

Matkę dziecka z fobią szkolna cechuje najczęściej
postawa

emocjonalnego

odrzucenia

dziecka,

przejawiająca

się

w

formie

przystosowawczej,

nadkompensacyjnej opieki. Jest osoba zależną (często od
własnej

matki),

z

niska

samooceną,

unikająca

odczuwania wrogości, nadmiernie opiekuńcza (usiłująca
zaspokajać wszystkie potrzeby dziecka), utrzymująca i
utrwalająca zależność dziecka. Łatwo zgadza sie na
pozostanie dziecka w domu. Stara sie by było blisko
fizycznie i psychicznie. Podświadomie boi się rozstania z
dzieckiem, któremu była do tej pory niezbędna. Matka
nie umiejąca poradzić sobie z dzieckiem, któremu we
wszystkim ulega, głęboko wierzy w jego chorobę, łatwo
daje sie przekonać , że dziecko musi być leczone i nie
powinno chodzić do szkoły. Z drugiej strony czuje , że
dziecko ją wykorzystuje, ale z jej zachowania i
współczucia dla dolegliwości dziecka wynika, że
nieświadomie chce jak najdłużej mieć je przy sobie w
domu.

Troszcząc sie w ten sposób o dziecko, matka usiłuje
zarówno zaprzeczyć własnym negatywnym uczuciom
wobec niego, jak i zapobiegać jakiejkolwiek złości czy
urazom z jego strony. Kobiety te szybko wycofują sie pod
wpływem przejawów złości, a łatwość, z jaka ulęgają
nadmiernym lub nierealnym wymaganiom powoduje, że
zaczyna im ciążyć poczucie własnej niekompetencji, czuja
że dziecko je przytłacza i wykorzystuje i są na nie złe. Przy
wystąpieniu tendencji do fobii szkolnej, matka zaostrza
sytuacje współczując dziecku, gdy narzeka na szkołę i
zgadza sie na pozostawienie go w domu.
Matka ma ambiwalencje wobec utrwalonych już problemów
i wobec terapeutów, u których szuka pomocy. Chociaż w
rozmowach zgadza sie, że dziecko powinno jak najszybciej
wrócić do szkoły, znajduje mnóstwo przyczyn, ze względu
na które trzeba jeszcze z tym poczekać. Wobec dziecka
często stosuje szantaż, apeluje do jego rozsądku, błaga go
o rozwagę, pragnie, aby było blisko zarówno fizycznie, jak i
psychicznie.

OJCIEC

Postawa ojca może być bierna, zależna, infantylna lub energiczna i
charakteryzująca się minimalnym zaangażowaniem w sprawy rodzinne.
Ojciec dziecka najczęściej nasila nieprawidłowy charakter kontaktu matki
z dzieckiem poprzez akceptacje nadopiekuńczej, infantylizującej postawy
żony i przez dalsze podważanie jej i tak nadwątlonego poczucia
kompetencji. Wśród ojców dzieci z fobią szkolna mamy do czynienia
przeważnie z jednym z dwóch typów funkcjonowania.
Pierwszy, to mężczyźni bierni, zależni, ze słabym poczuciem własnej
męskości i potrzebach przypominających potrzeby ich żon. Wobec dzieci
są również nadopiekuńczy, ciągle sie o nie troszczą, rozwijają u nich
zależność i niesłabnące uwielbienie, starają sie unikać jakichkolwiek
negatywnych emocji w stosunkach rodzinnych, czasem są infantylni i
wchodzą w rywalizacje z dzieckiem o uczucia żony/matki, lub rywalizują z
żona o zdobycie roli macierzyńskiej w domu. Podobnie jak żony wycofują
sie, gdy napotykają złość dziecka i ulęgają jego żądaniom przy
najmniejszych sygnałach nieprzyjemnych reakcji.
Drugi typ ojca, charakteryzuje się energią, a nawet nadmierna
męskością, minimalnym zaangażowaniem w sprawy rodzinne. Rodzina
ma dla niego drugorzędne znaczenie, wobec pracy zawodowej,
zainteresowań czy związków z innymi ludźmi. Przeważnie dowiaduje sie o
tym, że dziecko nie chodzi do szkoły przypadkiem, reaguje na to
obwinianiem żony i krytykowaniem jej za brak umiejętności
wychowawczych lub/i umywaniem rąk. Oba podejścia zaostrzają tylko
problem.

Wcześniej omówione postawy rodziców utrwalają zależność
dziecka, dają mu duża pewność siebie w relacjach rodzinnych i
rozwijają skłonność do manipulacji, zawsze towarzyszącą fobii
szkolnej.
 
Dziecko z fobia szkolna zwykle nienawidzi nadmiernej
opiekuńczości swej matki. Prawidłowo rozpoznaje w jej
przytłaczającej troskliwości próbę zduszenia lub zaprzeczenia
jego tendencji do rozwoju i często wyczuwa wrogość, która
leży częściowo u podłoża nadmiernej opieki. Ale zewnętrzne
przejawy przywiązania matki i jej ciągła rezygnacja z własnych
potrzeb na jego rzecz powodują, że wszelka złość, jaką
odczuwa wobec niej, wzbudza silne poczucie winy. Często
radzi sobie z tym poczuciem winy projektując (rzutując) swoja
wrogość na zewnątrz, w rezultacie spodziewa sie, że stanie sie
jakaś krzywda jemu lub jego rodzicom i boi sie separacji od
swojej rodziny.
Nadmierna koncentracja matki na dziecku i zaspokajanie jego
wszystkich potrzeb, często powoduje rozwój dziecka w
kierunku osobowości narcystycznej i związane z tym
nierealistyczne przecenianie własnych możliwości. Kiedy
sytuacja szkolna powoduje zagrożenie tego obrazu, przeżywa
ono lęk i wycofuje sie do warunków, w których może bez
przeszkód zachować nierealistyczny obraz własnej osoby.

Jak

leczyć

fobię

szkolną?

Najbardziej

polecanym schematem leczenia jest połączenie
farmakoterapii

z psychoterapią.

Najbardziej

polecana jest psychoterapia behawioralna lub
behawioralno-poznawcza, podczas której stosuje
się różne metody pracy, jak desensytyzacja,
techniki

relaksacyjne,

modelowanie

czy

zanurzanie.

Zadaniem

psychoterapeuty jest

pomoc uczniowi w weryfikacji i przeformułowaniu
błędnych sądów na temat środowiska szkolnego,
a tym samym pomoc w zmianie zachowania.
Leczenie doraźne bazuje zwykle na podawaniu
leków anksjolitycznych. Ponadto, stosuje się leki
przeciwdepresyjne, np. inhibitory wychwytu
zwrotnego serotoniny. Farmakoterapię zaleca się
jednak dopiero w przypadku, gdy psychoterapia
nie daje oczekiwanych rezultatów i jest mało
skuteczna.

Bibliografia

• Weiner I.B. „Zaburzenia psychiczne w
wieku dorastania”

• Korzweniowski L., Pużyński S.
„Encyklopedyczny słownik psychiatrii”

•Witkowska A. Co to jest fobia szkolna ?
Edukacja i Dialog . - 1999, nr 2, s. 44-50 

• http://www.psychologiadziecka.org/fobia-
szkolna-i-jej-przyczyny/

• http://parenting.pl/portal/fobia-szkolna

• http://portal.abczdrowie.pl/fobia-szkolna

DZIĘKUJĘ

ZA UWAGĘ! 