Diagnostyka psycho-

pedagogiczna

mgr Sonia Dzierzyńska

WSE UAM

Ćwiczenia I: Uwarunkowania procesu

diagnostycznego.

Podstawowe zasady diagnozy

psychopedagogicznej

1. Dążenie do realizowania diagnozy pełnej

( od korzenia, aż po liście)

2. Oceniający charakter diagnozy

( jak powinno być-norma, jak mają inni- porównanie, jaki

mam cel- postulaty)

3. Realizowanie diagnozy w wymiarze pozytywnym

(keep smiling ;D szukamy zasobów)

4. Dążenie do autodiagnozy osób, systemów, czy

środowisk.

( jeśli mamy być skuteczni, to powinniśmy angażować i

motywować osoby diagnozowane do zmiany)

5. Łączenie poznania bezpośredniego z pośrednim

( zawsze weryfikuj informacje, które uzyskałeś od

badanego)

6. Realizowanie diagnozy środowiskowej.

( zawsze uwzględniaj środowisko)

Dobry diagnosta= zadowolony

klient

1.Wiedza merytoryczna

(procesy myślenia i pamięci,

psychologia rozwojowa, rozwiązywanie problemów,
mechanizmy społeczne, wiedza o podstawowych
środowiskach wychowawczych)

2. Umiejętność wykorzystania wiedzy w praktyce

( kojarzę fakty, zestawiam informację)

3. Umiejętność obserwacji i prowadzenia rozmowy

( pozyskuję potrzebne informacje, buduje zaufanie)

4. Zasób technik diagnostycznych

( prawidłowy

dobór techniki do problemu, warsztat
„narzędzi”,itp_)

Kontakt

Proces diagnostyczny

dokonuje się podczas

specyficznego rodzaju kontaktu, interakcji
między diagnostą, a badanym, gdzie
najbardziej istotnym są dla nas warunki
jego przebiegu.

Prawidłowy

kontakt diagnostyczny

to taka

sytuacja, w której spełnione są warunki
pozwalające na otwarte i szczere wyrażanie
myśli, uczuć oraz eksploracje treści
ważnych dla rozpoznania diagnostycznego.

Opór jako przejaw zaburzeń w

kontakcie diagnostycznym

Sygnały oporu:



Przedłużające się milczenie



Zmiana tematu rozmowy



Intelektualizacja



Racjonalizacja



Bezosobowa forma przedstawiania doświadczeń



Zmniejszenie głębokości i konkretności wypowiedzi



Zmiana sposobu mówienia



Zapominanie pytania



Pustka w głowie



Objawy somatyczne



Czynny atak



Świadome kłamstwo



Otwarta odmowa

Skąd ten opór?

1.

Lęk

2.

Wstyd

3.

Poczucie winy

Jak

poradzić

sobie

z

oporem?



Milczenie



Zmiana lub przeformułowanie pytania



Poddawanie komunikatów o spostrzeżeniu
trudności badanego



Parafraza



Udzielanie dodatkowych informacji



Prośba o konkretyzacje wypowiedzi



Rozmowa na temat „ tu i teraz”



Zaznaczenie roli i funkcji badania



Wyrażenie własnych emocji związanych z
przejawianiem opory

Jaki jest profesjonalny diagnosta?

Zdolności i umiejętności związane z

komunikacją z badanym

:



Podążanie za klientem



Empatyczne reagowanie



Niezaborcza życzliwość



Otwartość



Konkretność



Koncentracja na „tu i teraz”

Jaki jest profesjonalny diagnosta?

Umiejętności związane ze sposobami

reagowania w kontakcie
diagnostycznym

:



Reakcja badawcza



Interpretacja



Konfrontacja



Reakcja rozumiejąca/parafraza



Reakcja podsumowująca



Reakcja wspierająca



Reakcja oceniająca

A jeśli coś pójdzie nie tak?- błędy

diagnostyczne

Błędy diagnostyczne

mogą być

popełniane zarówno w fazie

planowania

diagnozy jak i w fazie jej

realizacji

, ich przyczyny są

następujące:



Osobowość badacza



Brak profesjonalizmu diagnosty



Osobowości specyficzne zachowanie
osoby badanej



W relacji diagnosta- badany

Błędy związane z

diagnostą

1.

Związane z osobowością diagnosty:



Silny autorytaryzm



Arogancja



Nadmierna pewność siebie



Brak krytycyzmu



Przecenianie własnych umiejętności i fachowości



Zaniżona samoocena



Brak autentyczności, bezpośredniości



Brak otwartości



Bierność



Lękliwość



Zmęczenie



Zły stan zdrowia



Zaburzenia osobowości, zaburzenia psychiczne



Zbyt racjonalne podejście do procesu badania



Przyjmowanie wybiórczych informacji



Brak empatii



Brak kultury osobistej



Upraszczanie ,uogólnianie



Brak profesjonalizmu

Błędy związane z

diagnostą

2. Błędy związane z niewłaściwym traktowaniem podmiotu

diagnozy:



Brak poszanowania dla odmienności



Traktowanie badanego w sposób przedmiotowy, jako
ciekawy przypadek



Nieinformowanie badanego o celu i wynikach badań



Uciekanie od rzeczywistych problemów badanego (zmiana
tematu rozmowy, pocieszanie)



Wywoływanie stresu u badanego



Wywoływanie zmęczenia u badanego



Żądanie informacji w momencie gdy badany nie jest w
stanie ich udzielić



Stygmatyzowanie osoby badanej



Pomijanie historii badanego i jego związku ze środowiskiem



Pozorna anonimowość

Błędy związane z

diagnostą

3. Błędy związane z procesem postrzegania:



Błąd rozpoznania



Niedostrzegania bądź niezbadanie niektórych
informacji



Spostrzeganie objawów w zmienionej postaci



Spostrzeganie objawów nieistniejących



Przyjmowanie bezkrytycznie wiadomości



Rozszerzenia lub uproszczenia



Błąd łagodności



Błąd tendencji centralnej



Efekt halo



Błąd bliskości



Błąd kontrastu



Ocenianie skrajne

Błędy związane z

diagnostą

4. Błędy diagnostyczne związane z brakiem wiedzy

metodologicznej:



Odstępstwa od wzorcowych procedur badawczych



Zastosowanie nieprawidłowego modelu
badawczego



Zastosowanie nieadekwatnych metod lub technik
badawczych



Nieuwzględnienie kulturowego kontekstu procedur
diagnostycznych



Postawienie zbyt dużej ilości hipotez



Brak prawidłowego doboru i zdefiniowania
zmiennych do badań



Zła interpretacja wyników badań

Błędy związane z wadliwą

komunikacją między diagnosta, a

badanym

Bariery komunikacyjne

:



Wzajemne przekonywanie się o swojej racji



Pasywne słuchanie



Wybiórczość uwagi



Rozpraszanie myśli



Zmiana toru rozmowy



Nieinterpretowanie otrzymanych informacji



Używanie pytań sugerujących odpowiedź



Brak spostrzegawczości



Szum informacyjny: szum mechaniczny, szum psychologiczny, szum
semantyczny



Nieprawidłowa wokalika



Wadliwa mimika



Wadliwa kinezyka



Zbyt długi kontakt wzrokowy



Wadliwa proksemika



Haptyka



Brak interpretacji sygnałów niewerbalnych



Niedostosowanie zachowania diagnosty do możliwości odbiorcy

Błędy związane z osobą badaną

Źródłami tych błędów są:



Celowe zatajanie lub pomijanie istotnych elementów



Nieakceptowanie diagnosty



Lekceważący stosunek do badania



Znajomość narzędzi badawczych



Lęk przed oceną



Brak motywacji do współpracy



Instrumentalne podejście do diagnozy



Zaburzenie osobowości



Świeżo przebyte traumy lub silny stres



Uwarunkowania kulturowe i religijne blokujące proces
diagnostyczny

Przygotuj na następne zajęcia

Przeczytaj

: E. Wysocka, E. Jarosz,

Diagnoza psychopedagogiczna,
rozdział 2.1 (31-36 str), 2.4 (43-46
str), 2.5 i 2.6 (47- 49)

Przygotuj

: Zapoznaj się z przejawami

oporu w kontakcie diagnostycznym i
metodami radzenia sobie z nim.
Pomyśl jakie metody są odpowiednie
do określonych typów oporu.

Ćwiczenia II: Metody, techniki i

narzędzia diagnostyczne

Metody diagnozowania

Metoda, od greckich słów

meta

-

wzdłuż,

odos

- droga,

meta hodos

-

droga do celu. Jasny, jednoznaczny
oraz skuteczny sposób postępowania
badawczego, który powinien być
działaniem zorganizowanym i
systematycznym.

Reguły metod badawczych

1. Każda metoda powinna być

zdeterminowana i ukierunkowana

(cel -> metoda, przedmiot badania-> metoda)

2. Metody badawcze powinny być efektywne i

niezawodne

( dokładne wyniki, wysoka wiarygodność)

3. Metody powinny być odtwarzalne

( nieograniczony czas, każdy diagnosta)

4. Metody powinny być jasne, zrozumiałe i

poznawalne

( dla praktyki)

Metody diagnozowania stosowane

w pedagogice

1.

Monografia pedagogiczna

2.

Sondaż diagnostyczny

3.

Eksperyment pedagogiczny

4.

Metoda indywidualnych przypadków

Monografia pedagogiczna

Monografia pedagogiczna

, określana jest

również mianem badań terenowych. Jej
podstawowym zadaniem jest

opis i

wyjaśnianie

poszczególnych,

jednostkowych faktów, polega na
traktowaniu

układu społecznego jako

pewnej całości

i dąży do zanalizowania

układu relacji między częściami tej całości,
zasad jej funkcjonowania i dynamiki
(S.Nowak, metody badań pedagogicznych)

Monografia pedagogiczna

Cechą która najbardziej wyróżnia monografię

jest jej ścisła lokalizacja instytucjonalna, tzn
, że badaniu podlegają konkretne:



Instytucje społeczne o charakterze
dydaktycznym, wychowawczym,
opiekuńczym, kulturalnym



Instytucjonalne formy działalności
opiekuńczo-wychowawczej, interwencyjnej,
socjalizacyjnej



Organizacje społeczne

Monografia pedagogiczna

1.

Przedmiot badań

: instytucje wychowawcze,

lub instytucjonalne formy działalności
wychowawczej

2.

Sposób badania

: sięgnięcie w głąb danej

instytucji, zbadanie jej wielostronnego
funkcjonowania.

3.

Techniki

: obserwacja uczestnicząca i

nieuczestnicząca, analiza wytworów
respondentów, dokumentoskopia, techniki
socjometryczne, techniki psychometryczne,
rozmowa kierowana, wywiad

Monografia pedagogiczna

Struktura monografii pedagogicznej:

1.

Geneza instytucji i jej struktura

2.

Cele i zakres działania instytucji

3.

Funkcje instytucji

4.

Zasoby ludzkie i materialne

5.

Etapy rozwoju instytucji

6.

Zmieniający się program

7.

Zmieniająca się kadra

8.

Absolwenci

9.

Powiązania ze środowiskiem lokalnym

10.

Diagnoza mocnych i słabych stron instytucji

11.

Osiągnięcia/ niepowodzenia

12.

Perspektywa rozwoju, koncepcja ulepszeń i prognoza
rozwoju.

Sondaż diagnostyczny

Sondaż diagnostyczny,

metoda badań,

której przedmiotem są fakty, opinie,
poglądy, dotyczące różnorodnych

procesów, zjawisk, osób i czynników

mających bezpośredni lub pośredni
związek z szeroko pojętym
wychowaniem, gromadzone przez
respondentów na podstawie
skierowanych doń ustnych lub
pisemnych pytań.

Sondaż diagnostyczny

1.

Przedmiot badań

: zjawisko o znaczeniu

istotnym dla wychowania, stany
świadomości społecznej i poglądy, oceny,
problemy określonych grup społecznych,
patologie społeczne

2.

Sposób badania

: funkcjonowanie

psychospołeczne diagnozowanej populacji,
potrzeby i oczekiwania jej poszczególnych
członków, dynamika zjawisk i procesów
społecznych, tendencje rozwojowe
dotyczące badanego społecznego problemu

3.

Techniki

: ankieta, wywiad, obserwacja, test.

Eksperyment

pedagogiczny

Metoda ta ma charakter

eksperymentu

naturalnego

. Podczas jej przeprowadzania

badacz oddziałując zmienną niezależną,
wywołuje interesujące go zjawiska w
naturalnych warunkach życia

uczniów/podopiecznych/wychowanków.

Istotą eksperymentu jest: podjęcie działania,

obserwacja skutków działania, zmierzenie
wpływu zn na zz. W praktyce oznacza to,
że badacz porównuje efekt działania w
grupie

eksperymentalnej i kontrolnej.

Eksperyment

pedagogiczny

1.

Przedmiot badań

: eksperymenty

diagnostyczne: jakościowe, ilościowe
i pomiary, eksperymenty
pozwalające wykrywać zależności
jakościowe i ilościowe,
eksperymenty rozstrzygające.

Eksperyment

pedagogiczny

Eksperymentem można posługiwać się

na kilka sposobów:

1.

Eksperyment z jedną grupą

2.

Technika grup równoważnych

3.

Technika wyrównywania par

4.

Technika rotacyjna

Metoda indywidualnych przypadków

Metoda indywidualnych przypadków-

gromadzenie danych o rozwoju i życiu
fizycznym, psychicznym i społecznym kilku
osób , które powiązane są ze sobą wspólnym
przedmiotem badań, choć żaden przypadek nie
stanowi repliki innych

Studium indywidualnego przypadku-

bardzo

dokładna diagnoza tylko jednego, wybranego
przypadku, a dotyczy w szczególności
określonych zjawisk czy problemów
dotyczących jednej osoby w kontekście jej życia

Metoda indywidualnych przypadków

Techniki:

wywiady: środowiskowy i

pogłębiony, biograficzny, narracyjny,
testy projekcyjne, testy
psychologiczne, genogram,
obserwacja uczestnicząca i
nieuczestnicząca, obserwacja
bezpośrednia i pośrednia, rozmowa
kierowana, testy, dokumenty

Metoda indywidualnych przypadków

Przykładowy schemat MIP lub SIP

:

1. Identyfikacja badanej osoby:

imię i nazwisko, wiek, miejsce

urodzenia i zamieszkania, historia życia osoby badanej:



Rozwój fizyczny i stan zdrowia

diagnozowanego: okres

prenetalny, niemowlęcy, przedszkolny, szkolny, przebyte
choroby i powikłania, waga, wzrost oraz ogólna ocena stanu
zdrowia



Rozwój umysłowy

: inteligencja, procesy poznawcze, poziom

rozwoju umysłowego w odniesieniu do wzorca wiekowego



Rozwój emocjonalny



Rozwój społeczny

(stosunki interpersonalne z rówieśnikami ,

poczucie odpowiedzialności i niezależności, akceptacja norm
moralno- społecznych, pozycja socjometryczna w grupie,
stopień przystosowania społecznego, adaptacja społeczna i
integracja w odniesieniu do różnych grup społecznych,
pełnione role i funkcje, kompetencje i umiejętności społeczne

Metoda indywidualnych przypadków

2. Środowisko rodzinne, opiekunowie, osoby znaczące-

relacje

interpersonalne, komunikacja pełnione role, zajmowana pozycja,
rodzaj oraz charakter i siła związków emocjonalnych w określonej
grupie, opis środowiska

3. Identyfikacja problemu

- opis i wstępna ocena sytuacji problemowej

4. Geneza i dynamika badanego problemu-

historia powstania

problemu i jego rozwój w czasie

5. Znaczenie problemu

- wpływ badanego problemu na

funkcjonowanie psychospołeczne diagnozowanej osoby i jej relacji
ze środowiskiem

6. Opis zastosowanych do tej pory form pomocy i wsparcia oraz ich

efekty-

(kto? dlaczego? kiedy? Jakie metody i techniki

interwencyjne? Jakie były ich rezultaty?)

7. Prognoza-

przypuszczalna dynamika, kierunki rozwoju i zmian

badanego problemu/zjawiska oraz skutki, jakie wywołał ów problem,
ewentualne przewidywania odnośnie do skuteczności
zastosowanych oddziaływań.

8. Propozycje rozwiązań-

sformułowanie celów do których należy

dążyć oraz zadań jakie należy realizować w kontekście rozwiązania
diagnozowanego problemu.

Metoda indywidualnych przypadków

9. Ustalenie konkretnego planu oddziaływań-

opis

metod, technik oraz środków jakie pedagog,
terapeuta czy pracownik socjalny zastosuje w pracy z
badaną osobą po zakończeniu procesu diagnozy wraz
z określeniem przybliżonych terminów tychże
oddziaływań i ze wskazaniem osób, które będą w tych
czynnościach uczestniczyć

10. Wdrażanie oddziaływań-

praktyczne zastosowanie

opisanych w punkcie 9 działań

11. Sformułowanie wniosku i uwag końcowych-

w

odniesieniu do uprzedniej koncepcji prowadzenia
przypadku oraz w odniesieniu do efektów oddziaływań

Techniki diagnostyczne

Każda

metoda badawcza

jest ściśle powiązana

z realizującymi ją technikami badawczymi. Są
to

czynności

, które pozwalają badaczowi na

uzyskanie informacji

. Służą realizowaniu

określonych celów badawczych

Np.:

Metoda-

sondaż diag.

Technika-

ankieta,wywia

d

Narzędzie-

arkusz

wywiadu,

ankiety

Techniki diagnostyczne

Techniki :

1.

Ankieta

2.

Wywiad i rozmowa

3.

Obserwacja

4.

Analiza dokumentów i wytworów

5.

Pomiar

6.

Kwestionariusz

Ankieta

Ankieta

: gromadzenie danych

polegające na samodzielnym
wypełnianiu przez respondentów,
odpowiednich, specjalnych
kwestionariuszy oraz na pisemnym
udzielaniu wypowiedzi na pisemnie
postawione pytania.

Ankieta

Typy ankiet:



Środowiskowa



Prasowa



Pocztowa



Jawna



Anonimowa

Wywiad i rozmowa



Wywiad

: sposób gromadzenia danych przez

bezpośredni kontakt z określonymi osobami,
które mogą udzielić informacji na temat
interesujących badacza zagadnień.



Rozmowa

: za podstawę rozróżnienia wywiadu i

rozmowy przyjmuje się kryterium podmiotu od
którego informacje się uzyskuje ( wywiad-
osoby postronne, rozmowa-podmiot
badany) .Wywiad jest bardziej formalny,
natomiast rozmowa jest bardziej swobodna,
indywidualna i nieprzewidywalna

Wywiad i rozmowa

Typy wywiadu:



Jawny



Nieformalny



Swobodny



Indywidualny



Zwykły



Psychologiczny



Ustny



Ukryty



Formalny



Skategoryzowany



Zbiorowy



Panelowy



Środowiskowy



Pisemny

Wywiad i rozmowa

Technika prowadzenia wywiadu i rozmowy

. Wywiad i

rozmowę należy prowadzić zgodnie z
wypracowanymi w metodologii diagnozy regułami,
które wyznaczają: sposób budowania pytań i ich
komponowania w całości wywiadu; tworzenia ich
sekwencji i całości przebiegu, język, którym
posługuje się diagnosta, przyjęty poziom
standaryzacji i stopień kierowania rozmową,
głębokość i planowanie tematyki oraz rejestracja
pozyskiwanych danych, sposób sporządzania
protokołu i jego zawartość, a także uwzględnienie
ograniczeń i podstawowych warunków poprawności

Wywiad i rozmowa

Budowanie całości wywiadu:



Logika badającego



Logika badanego



Rozpoczynanie wywiadu



Sekwencja tematów w wywiadzie



Zmiana tematu



Zakończenie wywiadu



Czas trwania wywiadu



Język wywiadu

Wywiad i rozmowa

Rejestracja przebiegu wywiadu



Zapis magnetofonowy



Sporządzanie notatek odręcznych



Protokół z badań

Warunki poprawności:



Warunki związane z czynnikami zewnętrznymi



Przewidzenie zakłóceń ze strony respondenta



Technika zadawania pytań



Konstrukcja kwestionariusza



Znajomość ograniczeń w stosowaniu

Obserwacja

Gromadzenie danych w drodze

spostrzegania kierowanego zadaniem

poznawczym. Celowe, planowe

spostrzeganie rzeczywistości w ich

naturalnym przebiegu.

Obserwacja

Rodzaje obserwacji:



Bezpośrednia



Kontrolowana



Jawna



Naturalna



Potoczna



Pośrednia



Niekontrolowana



Ukryta



Uczestnicząca



Naukowa

Obserwacja

Cechy dobrze przeprowadzonej

obserwacji:



Wierność



Obiektywność



Selektywność



Wyczerpywalność



Wnikliwość

Analiza dokumentów i wytworów

Polega na opisie, interpretacji i

wnioskowaniu o faktach,

wydarzeniach, zjawiskach o

własnościach, czy cechach ludzi, grup

czy układów społecznych przez

ustalenie i opisywanie cech tychże

dokumentów lub wytworów

rozumianych szeroko

Analiza dokumentów i wytworów

Typy dokumentów:



Zastane



Kronikarskie



Systematyczne



Oficjalne



Pisane



Intencjonalne



Opiniodawcze



Okolicznościowe



Osobiste



Cyfrowe

Analiza dokumentów i wytworów

Rodzaje analizy dokumentów:



Analiza zewnętrzna



Analiza formalna



Analiza ilościowa



Analiza wewnętrzna



Analiza treściowa



Analiza jakościowa

Pomiar

Sposób pojmowania zjawisk i procesów

wychowawczych w kategorii

ilościowych, by sprawniej i dokładniej

je poznawać, a jednocześnie

dokładniej kontrolować ich przebieg i

występujące pomiędzy nim

zależności

Pomiar

Pomiar może się dobywać na kilku

poziomach, różniących się stopniem
dokładności uzyskanych danych:



Poziom nominalny prosty



Poziom nominalny



Poziom porządkowy



Poziom interwałowy



Poziom ilorazowy

Kwestionariusz

Kwestionariusz należy do podstawowych i

najczęściej stosowanych narzędzi badawczych.

Często nazywany jest kwestionariuszem

ankietowym i w tym przypadku ankieta oznacza to

samo co kwestionariusz- w najszerszym ujęciu

lista obejmująca większą lub mniejszą liczbę pytań,

dotyczących określonego zagadnienia. W

psychologii kwestionariusz nazywany jest często

inwentarzem, rozumiany jako specyficzne metoda

badania, głównie osobowości i wybranych

właściwości funkcjonalnych.

Kwestionariusz

Klasyfikacje pytań kwestionariuszowych:

1.Ze względu na kryterium oczekiwanych od

respondenta wypowiedzi:



Pytania o fakty



Pytania o opinie, postulaty, wnioski



Pytania dopełnienia

2. Ze względu na sposób konstruowania pytań:



Pytania otwarte



Pytania zamknięte



Pytania półotwarte

Kwestionariusz

3. Ze względu na zagrożenia

wynikające z poruszanych kwestii:



Pytania sugerujące



Pytania projekcyjne



Pytania uwikłane



Pytania progresywne



Pytania pomniejszające



Pytania zaskakujące



Pytania dopuszczające

Kwestionariusz

4. Ze względu na funkcję jaką pełnią w

badaniu:



Pytania pułapki



Pytania kontrolne



Pytania filtrujące



Pytania łączniki

Przygotuj na następne

zajęcia

Przeczytaj:

E.Wysocka, E.Jarosz, Diagnostyka

psychopedagogiczna, rozdział III

M. Łobocki, Wprowadzenie do

metodologii badan pedagogicznych,
rozdział X