Rodzina jako środowisko

socjalizacji człowieka

HANNA PODEDWORNA „SOCJOLOGIA OGÓLNA. WYBRANE PROBLEMY”

Rodzina jest podstawową mikrostrukturą społeczną. We wszystkich

społecznościach ludzkich, w różnych kulturach, od najdawniejszych

czasów występowała rodzina. Przybierała różne formy to zawsze

realizowała funkcję prokreacji i socjalizacji. Poprzez wychowanie w

rodzinie jednostki stają się wartościowymi osobowościami,

zdolnymi do życia w społeczeństwie.

Literatura: Hanna Podedworna „Socjologia Ogólna. Wybrane Problemy”, Szkoła Główna Handlowa,

Warszawa 2002

ZBIGNIEW TYSZKA „SOCJOLOGIA RODZINY”

„...jest instytucją ogólnoludzką, spotykaną we wszystkich epokach i

kulturach. Do jej uniwersalnych i wszędzie spotykanych zadań

należy: zaspokajanie popędu seksualnego, zaspokajanie

elementarnych, materialnych potrzeb życiowych oraz rodzenie i

wychowywanie dzieci”

J. Sirjamka

KRYTERIUM SYSTEMÓW MAŁŻEŃSKICH:

1) Rodzina nuklearna (zwana MAŁĄ)

2) Rodzina rozszerzona (zwana WIELKĄ / DUŻĄ):

- Zmodyfikowana rodzina poszerzona

- Rodzina wielopokoleniowa

Są to rodziny MONOGAMICZNE

Rodziny POLIGAMICZNE:

1) Poligimia

2) Poliandria

KRYTERIUM SYSTEMÓW POKREWIEŃSTWA:

1) Rodzina matrylinearna
2) Rodzina matrylinearna

Z UWAGI NAWYSTĘPUJĄCE W NICH STOSUNKI WŁADZY:

1) Rodzina matriarchalna
2) Rodzina patriarchalna

Rodzina tradycyjna – zwykle to rodzina patriarchalna i patrylinearna

Termin funkcje rodziny należy rozumieć

dwojako:

 jako cele, do których zmierza życie i

działalność rodzinna

 jako zadania, które pełni rodzina,

zaspokajając potrzeby swych

członków i całego społeczeństwa.

Wyróżniamy następujące

funkcje rodziny:

• materialno-ekonomiczna,

• opiekuńczo-zabezpieczająca,

• prokreacyjna,

• seksualna,

• legalizacyjno-kontrolna,

• socjalizacyjna,

• klasowa,

• kulturalna,

• rekreacyjno-towarzyska,

• emocjonalno-ekspresyjna

Funkcja socjalizacyjna polega

na:

• wprowadzeniu dziecka w świat

kultury danego społeczeństwa;

• przygotowaniu do samodzielnego

pełnienia ról społecznych;

• wzajemnym dostosowaniu

osobowości małżonków.

Rodzina tradycyjna

 Tradycyjna rodzina

składa się z kobiety i
mężczyzny oraz dzieci,

 tradycyjna matka, to

kobieta troszcząca się
o dobro domu, dbająca
o wychowanie dzieci,

 ojciec dba o byt

materialny swojej
małżonki oraz swojego
potomstwa,

Rodzina tradycyjna cd.

 dzieci niewątpliwie stanowią

prawdziwe dopełnienie
rodziny,

 rodzina jest ich

podstawowym
środowiskiem dorastania,

 dzieci z pewnością są

wartością nadrzędną, w
wychowaniu,

 tradycyjna rodzina to

jednak tylko utarty model,
który w dzisiejszych
czasach coraz rzadziej jest
spotykany.

Rodzina adopcyjna

 Adopcja, inaczej

przysposobienie, to
w sensie prawnym
przyjęcie obcego
dziecka do rodziny.
Dziecka uzyskuje
wszystkie
przywileje członka
rodziny, a jego
rodzice otrzymują
nad nim władzę
rodzicielską.

Rodzina adopcyjna cd.

 Przez przysposobienie

należy rozumieć
powstały z woli osób
zainteresowanych taki
stosunek prawny, jaki
istnieje pomiędzy
rodzicami, a dzieckiem,

 przysposobienie jest,

więc formą prawną,
która w sposób
sztuczny stwarza
pokrewieństwo,

Rodzina adopcyjna cd.

 adopcja zapewnia

pozbawionym
opieki rodzicielskiej
dzieciom
możliwości
wychowania w
rodzinie,

 rodzina adopcyjna

nadaje dziecku
własne nazwisko i
pragnie zastąpić
mu rodziców
biologicznych,

Rodzina adopcyjna cd.

 adopcję orzeka sąd

rodzinny,

 jest ona z reguły i

powinna być trwała,

 najwyższym celem

adopcji jest dobro
dziecka, więc osoby,
które chcą je
adoptować muszą
poddać się procesowi
klasyfikacji,

Rodzina adopcyjna cd.

Adopcja pociąga natomiast za

sobą szereg skutków
prawnych, takich jak:

 zmiana nazwiska dziecka na to,

które posiadają rodzice adopcyjni,

 nabycie przez przysposobionego

wszystkich praw majątkowych
związanych z nową rodziną,

 ustanie wszelkich praw i

zobowiązań dziecka wobec rodziny
naturalnej i nabycie tychże
w stosunku do rodziny adopcyjnej.

Rodzina adopcyjna cd.

Przysposobić

można dzieci,
których rodzice:

 nie żyją,
 zostali pozbawieni

przez sąd władzy
rodzicielskiej,

 zrzekli się przed

sądem władzy
rodzicielskiej,

 są

ubezwłasnowolnien
i.

Rodzina adopcyjna cd.

Rodzaje adopcji:

 Adopcja pełna- rozwiązalna w sensie

prawnym polega na tym, że dziecko
opuszcza swoją dotychczasową
rodzinę i w pełni zostaje włączone do
rodziny adopcyjnej, między stronami
powstaje stosunek rodzicielski.

 Adopcja całkowita- jest

nierozwiązalna, zachodzi wtedy gdy
rodzice dziecka nie żyją lub są nie
znani.

 Adopcja niepełna- zachodzi wtedy gdy

zostanie orzeczona, między stronami
powstaje stosunek rodzicielski, dziecko
nie zostaje w pełni wprowadzone w
nową rodzinę, dlatego że pozostają
więzi prawne z rodziną naturalną.

RODZINA DYSFUNKCYJNA

Występuje wtedy, kiedy jakiekolwiek poważniejsze,

notoryczne czy też trwałe zaburzenia jednej z podstawowej

funkcji powodują zapoczątkowanie procesu

dysfunkcji( S.Kawula)

• W niektórych przypadkach proces ten może być przerwany lub

zahamowany.

• Częściej czynniki dysfunkcjonalne kumulują się , powodując

mniejsze lub większe rozbicie systemu- rodziny.

• Rodzina jako grupa społeczna funkcjonuje tylko wtedy, kiedy

zostaną spełnione warunki jej integracji w społeczeństwie.

Rodzina dysfunkcyjna to taka, która nie potrafi:
1. dostatecznie dobrze wypełniać swoich funkcji,

2. sprostać obowiązkom wobec

dzieci i innych członków rodziny,

3. pomyślnie rozwiązywać problemów i sytuacji kryzysowych.

Dysfunkcyjność rodziny może dotyczyć realizacji różnych zadań i

różnego ich zakresu.

Wyróżniamy dysfunkcyjność:

• Całkowitą- oznacza to, iż w rodzinie występuję kompletne

niepowodzenie w realizacji zadań i muszą ją w tym zastąpić

wyspecjalizowane rodziny bądź instytucje.

• Częściową- oznacz to, iż rodzina nie potrafi prawidłowo

realizować pewnych zadań i podstawowych funkcji, i wymaga

pomocy wyspecjalizowanej instytucji.

( prawidłowe warunki bytu, zadania opiekuńczo- wychowawcze,

kryzys małżeński, niepowodzenia w sferze: zdrowia, edukacji

,aspiracji członków rodziny)

Zjawiska prowadzące do dysfunkcyjności rodziny według J.

Izdebskiej

Bezrobocie
Bezdomność
Bieda
Syndrom 3B

Dezorganizacja struktury
wewnętrznej

•Rodziny osierocone na
skutek śmierci

•Niepełne biologiczne

•Niezamężnych matek

•Rozbite na skutek rozwodu,
separacji

•Niepełne czasowo

DYSFUNKCYJNOŚĆ
RODZINY

Zjawisko
destrukcyjn
e
(np.alkoholiz
m)
Patologie
społeczne
(przemoc,
przestępstwa
,
uzależnienia)

Mediatyzacja
rodziny
Telewizja i inne
elektroniczne media
zakłócające
organizację życia
rodzinnego,
funkcjonowanie
wychowawcze
rodziny.

RODZINA MIGRACYJNA

Migracja – nazywamy proces przemieszczania się, zmian miejsca

zamieszkanie lub pobytu ludności.

Proces opuszczanie jakiegoś terytorium nazywamy –emigracja,

przybywanie do nowego kraju lub miejscowości – imigracją.

Motywy migracji:

• Ekonomiczne i demograficzne

• Polityczne

• Społeczno- kulturowe

Rozróżniamy rodziny migracyjne:

• z powodu wyjazdu ojców za granicę,

• z powodu wyjazdu matek za granicę,

• z powodu wyjazdu obojga rodziców za granicę.

Rozpatrując pod względem czasu można wymienić:

• okresowe rodziny migracyjne,

• długotrwałe rodziny migracyjne, od jednego roku do kilkunastu lat.

CECHY WSPÓŁCZESNEJ RODZINY MIGRACYJNEJ:

• mała więź z rodziną,

• słaby kontakt emocjonalny dziecko-rodzic,

• brak opieki ze strony ojca lub matki,

• zakłócenia w relacji podstawowych funkcji rodziny,

• zmiany w psychice dziecka,

• zakłócenia w relacji mąż-żona,

• eurosieroctwo,

• brak kształtowania osobowości dziecka przez brak jednego z

rodziców,

• brak poczucia stabilizacji i bezpieczeństwa u dziecka

• niepokojące zachowania dziecka ( skłonność do wagarowania,

skłonność do uczestnictwa w bójkach)

• nabiera cech monoparentnej- rolę rodzica przejmują dziadkowie.

ROLA I ZNACZENIE RODZINY W ŻYCIU CZŁOWIEKA.

Rodzina stanowi wspólnotę osób, która jest podstawową formą życia

indywidualnego i społecznego. Jest pierwotną i najpowszechniejszą

grupą społeczną prawie każdego z nas.

To ona należy do pierwszego środowiska dającego

człowiekowi możliwość wszechstronnego rozwoju, zaspokajania jego

wielu potrzeb i wprowadzania go w świat wartości i norm społecznych.

Identyfikując się z nią, człowiek współtworzy i przejmuje kultywowane

w rodzinie poglądy, postawy, wzory zachowania i postępowania.

To, czego uczymy się w rodzinie, pozostaje na całe życie.

Kontakty z najbliższymi osobami z rodziny odgrywają istotną rolę

w kształtowaniu

osobowości człowieka.

Dobrze funkcjonująca rodzina zaspokaja potrzeby swych dzieci, jak

żadna inna grupa społeczna nie jest w stanie zaspokoić. Dzieje się tak

dlatego, że

środowisko rodzinne stanowi źródło miłości i akceptacji, daje poczucie

bezpieczeństwa przez spójność wewnętrzną i obecność osób, na które

można liczyć.

Ważnym elementem funkcjonowania rodziny jest to, że rodzina

odzwierciedla w swej strukturze przeobrażenia ogólnospołeczne, z

czasem

dostosowując się do nich. Łącząc elementy tradycji z elementami

postępującej

nowoczesności, ułatwia swoim członkom adaptację do zmieniającej się

rzeczywistości społecznej, jednocześnie będąc dla niej oparciem i strefą

ochronną.

Poddana wpływom zewnętrznym, zmienia się, zmieniając jednocześnie

jednostki,

poprzez wewnątrzrodzinną socjalizację, a zmiany te są zarówno

dodatnie, jak i

ujemne.

Rodzina wpływa na osobowość, kształtując losy jej członków.

Jeśli jej kondycja pogarsza się to wpływa to destrukcyjnie na

funkcjonowanie

nie tylko jednostki, ale również społeczeństwa.

Większość tych dzieci, które osiągają powodzenie, gdy dorosną,

pochodzi z domów, w których postawy rodzicielskie w stosunku do nich

były

przychylne i gdzie panowały zdrowe stosunki pomiędzy nimi a

rodzicami.

A. Roe i M. Siegelman opisali pięć postaw rodzicielskich:

- kochająca: rodzice stwarzają dziecku ciepły klimat miłości, pomagają
w ważnych
sprawach, stosują metody perswazji i raczej unikają kar,

- wymagająca: rodzice ustalają dziecku wysokie wymagania,
wprowadzają
zarządzenia i żądają ich bezwzględnego przestrzegania, cechuje ich
dominacja,
despotyzm i nieliczenie się ze zdaniem dziecka,

- ochraniająca: rodzice są w stosunku do dziecka pobłażliwi, dają mu
specjalne
przywileje, wylewni uczuciowo, izolują dziecko od kontaktów z
rówieśnikami,

- odrzucająca: rodzice są chłodni i wrogo ustosunkowani wobec
swojego dziecka,
nie liczą się z jego zdaniem,

- liberalna: rodzice raczej nie interesują się dzieckiem, są mało
zaangażowani w
jego wychowanie.

Nie zawsze postawy rodzicielskie są właściwe. Nieprawidłowość

może wynikać albo z dystansu w stosunku do dziecka, albo z

nadmiernej

koncentracji na nim. Postawa nadmiernie ochraniająca może

powodować u

dziecka opóźnienie dojrzałości społecznej, brak inicjatywy i

ograniczoną

samodzielność. Również nadmierne wymagania sprzyjają

powstawaniu takich cech jak: brak wiary we własne siły,

niepewność, lękliwość i uległość. Przy postawie odtrącającej,

dziecko może wykazywać trudności przystosowawcze,

agresywność, kłótliwość i nieposłuszeństwo. Natomiast gdy

rodzice wykazują

postawę unikającą wobec dziecka, może być ono nieufne i

konfliktowe, a także niezdolne do nawiązywania trwałych więzi

uczuciowych.

Postawy rodziców wobec dziecka nie zawsze są jednolite, ale nie

musi to oznaczać nieefektywności. Czasem taka rozbieżność jest

korzystna,

szczególnie w sytuacji, kiedy jedno z rodziców przejawia niekorzystną

dla

kształtowania osobowości postawę, drugie może poprzez

przeciwstawną postawę

złagodzić negatywne skutki.

Postawy rodzicielskie warunkują styl wychowania w rodzinie.

Wychowanie demokratyczne jest jednym z najwłaściwszych systemów

wychowawczych. Rodzina demokratyczna charakteryzuje się tym, że

wszyscy

wspólnie przeżywają sprawy wszystkich i wspólnie uczestniczą w

rozwiązywaniu

wszelkich problemów. Demokratyczność można określić jako silny

werbalny kontakt między rodzicami a dziećmi, uwidaczniający się m. in.

prawem dziecka do wglądu w sprawy rodzinne, a czynnikiem

towarzyszącym takiemu postępowaniu jest brak arbitralności rodziców.

Wychowaniu autokratycznemu towarzyszy wzmożona kontrola nad

dzieckiem, co oznacza istnienie w zachowaniu rodziców pewnych

ograniczeń.

O ile wychowanie demokratyczne wiąże się ze wspólnym wypracowaniem

praw

i obowiązków poszczególnych członków rodziny, o tyle wychowanie

autokratyczne

wynika z przeświadczenia rodziców o konieczności dominowania nad

dziećmi i

narzuceniu im wybranego przez siebie sposobu postępowania.

Demokratyczność w

wychowaniu sprzyja tolerancji, odpowiedzialności i świadomym oraz

intencjonalnym

przestrzeganiu norm społecznych. Zaś autokratyczność wychowania

prowadzi w

późniejszym okresie życia do pewnej sztywności i formalnego stosunku

wobec

innych ludzi.

Natomiast o wychowaniu liberalnym można mówić wtedy, gdy

rodzice zostawiają dziecku pełną swobodę. Dziecko samo kieruje swym

wychowaniem, a rodzice wykazują zupełny brak zainteresowania

dzieckiem. Ten styl

wychowania wiąże się często z brakiem uczuć rodziców w stosunku do

dziecka, jak

również brakiem odpowiedzialności za dziecko i jego bezpieczeństwo. W

rezultacie,

dziecko wychowywane liberalnie nie potrafi samo określić zasad

postępowania i

często nie potrafi przystosować się do nowych wymagań.

Znaczenie rodziny dla społeczeństwa:

-rodzina wypełnia ważne zadania zaspokajające podstawowe potrzeby

społeczeństwa

- rodzina pomaga utrzymać porządek społeczny

- rodzina ma do odegrania określone role

- zadania rodziny skupiły się wokół reprodukcji, wychowania dzieci i

socjalizacji

-powołuje do życia dzieci (czyli nowych obywateli) oraz ich socjalizację

- wychowuje dzieci, by pełniły role w społeczeństwie

Znaczenie rodziny dla społeczeństwa c.d.:

- zapoznanie dzieci z normami kulturowymi społeczeństwa

- rodzina formuje osobowość człowieka

- rodzina jako stabilizator dojrzałych osobowości

- utrzymuje ciągłość biologiczną społeczeństwa

- przekazuje podstawowy zrąb dziedzictwa kulturowego szerszych

zbiorowości

Literatura:
„Socjologia” A.Giddens, PWN Warszawa 2000
„Rodzina, wymiar społeczno- kulturowy” F.Adamski, Uniwersytet Jagielloński Kraków 2002