NAUKA O PAŃSTWIE I

POLITYCE

Typ i forma państwa

Funkcje państwa

TYP

jako kategoria

metodologiczna

„Pojęcie oznaczające pewne zjawisko, własność lub konfigurację

zjawisk czy własności rozważanych przedmiotów, zdarzeń czy

procesów, z takich czy innych względów uznanych za na tyle

doniosłe, że warte specjalnej uwagi i wyodrębnienia w aparaturze

pojęciowej”

TYP PAŃSTWA

„Jednostka klasyfikacyjna państwa w ujęciu historycznym

wyróżniona przez zespół istotnych cech charakteryzujących

państwo ze względu na ich związek z określonym

E. ZIELIŃSKI

GEORG JELLINEK

TYPY PAŃSTWA

TYP IDEALNY

TYPY HISTORYCZNE PAŃSTWA

G. Jellinek

„Państwo, jak każde zjawisko historyczne,
podlega nieustannej zmianie form, w jakich
występuje. (...) Z tego względu wielce
pouczającym jest rozpatrywanie typów
państw, pozostających w historycznym
związku z państwem współczesnym, czy to na
podstawie bezpośredniej historycznej
ciągłości, czy też ze względu na wpływ, jaki
na państwo obecne wywarła świadomość
tych typów. Typy, jakie tu brane są pod
uwagę, są to typy państwa
starowschodniego, mianowicie izraelskiego,
dalej państwa greckiego, rzymskiego,
średniowiecznego i wreszcie państwa
nowożytnego”.

TYPY HISTORYCZNE PAŃSTWA

Georg Jellinek

FRYDERYK ENGELS

MAX WEBER

HANS KELSEN

TYPOLOGIE WSPÓŁCZESNE

KRYTERIA

TYPÓW PAŃSTWA

FORMA

PAŃSTWA

Pojęcie formy państwa

A. Łopatka

FORMA PAŃSTWA

Sposób zorganizowania naczelnych organów państwa,

określenia ich kompetencji i stosunku organów

centralnych wobec terenowych.

ELEMENTY

FORMY PAŃSTWA

GENEZA

FORM

PAŃSTWA

TRAZYMACH

KLSYFIKACJA

USTROJÓW
PAŃSTWA

DYKTATURA

ARYSTOKRACJA

DEMOKRACJA

Sokrates
469 – 399 r. p.n.e.

SOKRATES

KLASYFIKACJA

USTROJÓW PAŃSTWA

MONARCHIA

TYRANIA

ARYSTOKRACJA

PLUTOKRACJA

DEMOKRACJA

Platon (427 – 347 r. p.n.e.)

Dzieła:

„Państwo”
„Prawa”
„Protagoras

”

„Obrona

Sokratesa”

„Sofista”
„Polityk”

MONARCHIA

TIMOKRACJA

OLIGARCHIA

DEMOKRACJA

TYRANIA

PLATON

Arystoteles

Ἀριστοτέλη

(384 – 322 r. p.n.e.)

„Polityka”

„Retoryka”

„Ustrój

polityczny

Aten”

Pojęcie ustroju

„Ustrój państwowy jest to

ujęcie w pewien porządek

władz w ogóle, a przede

wszystkim naczelnej z nich

wszystkich. Tą władzą naczelną

jest wszędzie rząd państwa,

toteż w rządzie wyraża się

ustrój państwowy. (…)
Ustrój bowiem określa

porządek władz w państwie i

sposób ich podziału, stwierdza,

co jest czynnikiem

decydującym w państwie i jaki

jest cel każdej wspólnoty”.

ARYSTOTELES

FORMY

PAŃSTWA

WŁAŚCIWE

ZDEGENEROWANE

MONARCHIA

ARYSTOKRACJA

POLITEA

TYRANIA

OLIGARCHIA

DEMOKRACJA

POLIBIUSZ

(200 – 118 R. P.N.E.)

„Dzieje”

„Taktyka”

FORMY

PAŃSTWA

WŁAŚCIWE

ZDEGENEROWANE

MONARCHIA

ARYSTOKRACJA

DEMOKRACJA

TYRANIA

OLIGARCHIA

OCHLOKRACJA

Polibiusz

MAREK TULIUSZ CYCERO

(106 – 43 r. p.n.e.)

„O państwie”

„O prawach”

„Mowy przeciwko

Katylinie”

USTRÓJ NAJLEPSZY

REPUBLIKA MIESZANA

MONARCHIA

ARYSTOKRACJA

DEMOKRACJA

Św. Tomasz z Akwinu

(1225-1274)

KLASYFIKACJA USTROJÓW PAŃSTW

„Otóż tam, gdzie jest przyporządkowanie do celu,
zdarza się dążenie zarówno słuszne jak
niesłuszne. Dlatego też i rządy nad wieloma
mogą być słuszne lub niesłuszne.

Ktoś jest

kierowany słusznie, jeśli prowadzi się go do
odpowiedniego celu, niesłusznie zaś – jeśli
do celu nieodpowiedniego.

(…) Jeśli więc

rządzący podporządkuje społeczność wolnych ku
dobru wspólnemu społeczności, będą to rządy
słuszne i sprawiedliwe, jakie przystoją
wolnym. Jeśli jednak rządy kierują nie ku dobru
wspólnemu społeczności, ale ku prywatnemu
dobru rządzącego, będą to rządy
niesprawiedliwe i przewrotne.

FORMY

WŁAŚCIWE

Niccolo Machiavelli (1469 – 1527)

„Książę”

„Rozważania nad

pierwszym

dziesięcioksięgiem

historii

Rzymu

Liwiusza”

„

Mowa o organizacji sił

zbrojnych Florencji”

„Historie florenckie”

„O złotym ośle”

„Mandragora”

Dzieła

Wszelkie państwa, wszelkie polityczne
organizacje, które miały lub maja władzę
nad ludźmi, bywają

republikami

albo

księstwami

Księstwa są

dziedziczne

, jeśli ród księcia

sprawuje rządy czas dłuższy, albo

nowe

. Te

ostatnie są albo zupełnie nowe, jak
Mediolan za Franciszka Sforzy, albo są
włączone jako człon do dziedzicznego
państwa tego księcia, który je nabywa.
Zyskane w ten sposób kraje nawykły do
życia pod władzą księcia lub do wolności, a
nabywa się je obcym lub własnym orężem,
przez szczęście lub osobista dzielność.(...)

KLASYFIKACJA USTROJÓW PAŃSTW - I

KLASYFIKACJA USTROJÓW
PAŃSTW - II

„Inni natomiast autorzy, których wielu ludzi
uważa za mądrzejszych od poprzednich,
przyjmują istnienie sześciu form rządu: trzy z
nich maja być zupełnie złe, zaś trzy pozostałe
dobre ze swej natury, lecz tak łatwo ulegające
zepsuciu, że i one także staja się szkodliwe.
Dobre są te, o których powiedziano wyżej.
Niedobre są trzy inne, które pozostają w ścisłym
związku z trzema pierwszymi. Każda z nich jest
tak bardzo zbliżona do swojego dobrego
odpowiednika, że ta dobra z łatwością przechodzi
w złą. I tak monarchia łatwo przeradza się w
tyranię, rządy optymatów równie łatwo
przekształcają się we władze kilku jednostek,
zaś rządy ludowe w zwykła swawolę”.

FORMY

WŁAŚCIWE

„Wszystkie wymienione wyżej ustroje są
wadliwe. Bowiem te trzy, które nazwałem
dobrymi, są zbyt krótkotrwałe, zaś trzy
pozostałe są złe ze swej natury. Dlatego też
mądrzy prawodawcy, poznawszy wady
każdej poszczególnej formy rządów,
postanowili żadnej z nich nie wybierać.
Stworzyli oni natomiast

ustrój łączący w

sobie wszystkie tu formy rządów

, bo

wydał im się on trwalszy i bardziej
zrównoważony, a to dlatego, że przy
połączeniu w obrębie jednego państwa
władzy księcia, możnych i ludu siły te pilnują
się wzajemnie”.

REPUBLIKA MIXTA

USTRÓJ NAJLEPSZY

Jean Bodin (1530-1596)

Charles Louis de Secondat

baron de la Brede et de Montesquieu

(1689 – 1755)

DZIEŁA

„LISTY PERSKIE”

(1721)

„O DUCHU PRAW”

(1748)

„ROZWAŻANIA O
PRZYCZYNACH
WIELKOŚCI I
UPADKU RZYMU”
(1734)

TEORIA USTROJÓW PAŃSTWA

kryterium systematyki

NATURA I ZASADA RZĄDU

Między naturą rządu a jego
zasadą zachodzi ta różnica, że
naturą jego jest

to, co go

stworzyło takim

; zasadą zaś

to, co mu każe działać

. Jedno

to jego swoista

budowa

, drugie

namiętności ludzkie

, które

nim poruszają. Otóż prawa
powinny być w zgodzie z zasadą
każdego rządu, co z jego naturą.

NATURA RZĄDU

FORMY RZĄDÓW

REPUBLIKA

ZASADY RZĄDU REPUBLIKAŃSKIEGO

REPUBLIKA

DEMOKRATYCZNA

WSPÓŁCZESNE

KLASYFIKACJE

FORM

PAŃSTWA

KLASYFIKACJA FORM PAŃSTWA

KRYTERIUM

UNITARNE

KLASYFIKACJA FORM PAŃSTWA

KRYTERIUM

MONARCHIA

KLASYFIKACJA FORM PAŃSTWA

KRYTERIUM

DEMOKRATYCZNE

USTRÓJ TERYTORIALNY PAŃSTWA

PAŃSTWO UNITARNE

FEDERACJA

ART. 3

KONSTYTUCJA RP

Rzeczpospolita Polska

jest państwem

jednolitym.

DECENTRALIZACJA



sposób organizacji
aparatu
administracyjnego,
w którym cześć
uprawnień i
odpowiedzialności
zostaje przeniesiona
na organy władzy
publicznej niższego
rzędu

ART. 15 KONSTYTUCJA

1. Ustrój terytorialny

Rzeczypospolitej

Polskiej zapewnia

decentralizację władzy

publicznej.

CENTRALIZACJA



sposób
zorganizowania
aparatu
administracyjnego
państwa, w
którym organ
niższego rzędu
jest hierarchicznie
podporządkowany
organowi
wyższego stopnia

Kompetencje

Organy niższego rzędu

USTAWA Z DNIA 6 KWIETNIA 1990

R. O POLICJI

J. T. DZ. U. 2007 R., NR 43, POZ. 277

Art. 5

1. Centralnym organem administracji rządowej,

właściwym w sprawach ochrony

bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania

bezpieczeństwa i porządku publicznego, jest

Komendant Główny Policji, podległy ministrowi

właściwemu do spraw wewnętrznych.

2. Komendant Główny Policji jest przełożonym

wszystkich funkcjonariuszy Policji, zwanych

dalej "policjantami".

3. Komendanta Głównego Policji powołuje i

odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek

ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

PODZIAŁ TERYTORIALNY PAŃSTWA

Względnie trwałe rozczłonkowanie przestrzeni państwa dla

jednostek wykonujących zadania państwowe, mające charakter

stabilny.

Uzasadnienie podziału

Określenie właściwości miejscowej organów administracji publicznej

Określenie ścisłego zakresu działania podmiotów administrujących

Funkcja porządkująca, sprawność administracji publicznej

Zapobiega mieszaniu się kompetencji organów administracji publicznej

Czynniki kształtujące

podział terytorialny

Czynniki kształtujące

podział terytorialny

geograficzn
e

narodowościowe

społeczne

historyczne

CZYNNIKI

ART. 15 KONSTYTUCJA RP

2. Zasadniczy podział

terytorialny państwa

uwzględniający

więzi

społeczne, gospodarcze lub

kulturowe

i zapewniający

jednostkom terytorialnym

zdolność wykonywania

zadań publicznych

określa ustawa.

KLASYFIKACJA PODZIAŁÓW

TERYTORIALNYCH

zasadniczy

KLASYFIKACJA FORM PAŃSTWA

reżim polityczny

SYSTEM PARLAMENTARNO - GABINETOWY

Opierający się na zasadzie trójpodziału władzy układ stosunków między parlamentem a egzekutywą, który zakłada wzajemne powiązanie i równowagę organów ustawodawczych i wykonawczych.

SYSTEM PARLAMENTARNO –

KOMITETOWY

Układ stosunków
władzy, gdzie

parlament, jako
najwyższy organ
państwowy

bezpośrednio
powołuje i kontroluje
głowę państwa i

rząd,

który jest
komitetem

wykonawczym
parlamentu.

SZWAJCARIA

SYSTEM PREZYDENCKI

Opierający się na zasadzie

podziału władzy układ

stosunków między

parlamentem a

prezydentem, który jest

jednocześnie głową państwa

i szefem rządu.

SYSTEM

PÓŁPREZYDENCKI

Układ stosunków
władzy, w którym
prezydent będąc
głową państwa
posiada szerokie
kompetencje osobiste i
jest powoływany w
wyborach
powszechnych;
powołuje oraz
odwołuje premiera i
ministrów, którzy
ponoszą
odpowiedzialność
przed parlamentem.