WYKŁAD III

KONTEKST INFORMACYJNY

dr Anna Granat

SKŁADOWE

KONTEKSTU

1. Miejsce (otoczenie)

a) elementy otoczenia:

-temperatura,
-oświetlenie,
-kolor,
-sposób zagospodarowania przestrzeni,
-zmiany w środowisku – przestrzeń

dynamiczna lub statyczna,

- dźwięki

b) proksemika -proxemics

– bliskość

sąsiedztwo
– termin wprowadzony przez antropologa
Edwarda
T. Halla, który w książce „Ukryty wymiar”
napisał, że „wokół człowieka funkcjonuje
wiele przestrzennych sfer, które mogą
zmieniać rozmiary, przekształcać się, a
człowiek

może

w różny sposób reagować, gdy ktoś
przekroczy ich granice” człowiek żyje w
pewnej

przestrzeni

osobistej

wyznaczającej granice i dystanse dzielące
ludzi. Zasięg tej przestrzeni kształtuje
kultura.

Hall wyodrębnił 4 dystanse:

-dystans intymny (14-45 cm)

- mamy z nim do czynienia

w sytuacjach prywatnych z ludźmi emocjonalnie bliskimi;

-dystans indywidualny (45-120 cm)

– jest to odległość

mierzona zasięgiem „wyciągnięcia rąk” na powitanie
przez dwie osoby; Dystans ten jest charakterystyczny dla
spotkań podczas przyjęć, w biurze, podczas spotkań
towarzyskich;

-dystans społeczny (120-560)

– występuje podczas

wszelkiego rodzaju relacji o charakterze nieosobistym:
między pracownikami w biurze, między klientem a
ekspedientem w sklepie;

-dystans

publiczny

(560-750

cm)

–

odległość

zachowywana
w sytuacjach oficjalnych, wymagających pewnych form
zachowania, np. okazywanie szacunku z racji zajmowania
przez kogoś wysokiego stanowiska, przemawianie do
zgromadzonych osób, np. nauczyciel w klasie, mówca na
zebraniu.

SKŁADOWE

KONTEKSTU

2. Czas

c) chronemika ( użycie i waloryzacja

czasu przez ludzi)

– sposób, w jaki się

traktuje czas ujawnia intencjonalne i
nieintencjonalne komunikaty.

Na

chronemikę

składają

się:

oczekiwanie, spóźnienie, punktualność,
czas trwania.

T. Hall w książce „Bezgłośny język”
powiedział, że

„Czas może wykrzyczeć prawdę
tam, gdzie słowa kłamią”

Hall wyodrębnił następujące rodzaje czasu:

- czas biologiczny

– związany jest on z naturalnym rytmem zmieniających się pór roku

będących wynikiem przemieszczania się Ziemi po orbicie Słońca. Każda jednostka,
aby przeżyć, w pierwszej kolejności musi zintegrować czasowo zewnętrzne i
wewnętrzne funkcje i czynności swego organizmu, takie jak sen, odżywianie się,
łączenie w pary, rozmnażanie, a także umieranie;

- czas fizyczny

– jest wielkością dającą się mierzyć, służąca do chronologicznego

uszeregowania czasu;

- czas osobisty

– dotyczy głównie subiektywnego doświadczania czasu i przeżywania

określonych zdarzeń jako dziejących się na bardzo krótkim odcinku czasu lub też
okresie bardzo długim. Nie wiadomo, jak technicznie różne emocje oddziałują na
upływ czasu. Można by zakładać, że generalnie emocje pozytywne „przyspieszają
czas”, a negatywne „spowalniają go”.

- czas metafizyczny

– przykładem tego typu doświadczenia wg. Halla jest zjawisko déjà

vu;

- czas mikro

– jest systemem czasowym organizującym zachowanie człowieka na

poziomie kultury prymarnej. Zasady tego czasu, unikatowe w każdej kulturze,
pozostają poza zasięgiem świadomości ludzkiej. Główne warianty użytkowania czasu
mikro to

czas monochroniczny

(czas M – zorientowany jest na realizację zadań,

ustalanie harmonogramów, ścisłe wykonywanie procedur; ma charakter linearny,
sekwencyjny – mówi się wówczas o oszczędzaniu lub traceniu czasu. Czas ten jest
narzucony i wyuczony. Traktuje się go jako logiczny sposób organizowania życia, a nie
jest on właściwy biologicznym rytmom człowieka, nie decyduje o napędzie twórczym i
nie występuje w naturze) i

polichroniczny

(czas P – nielinearny, tj. jednostka

podejmuje kilka działań naraz; często wchodzi w interakcję komunikacyjną
jednocześnie z kilkoma osobami i potrafi w ten sposób skutecznie się komunikować.
Kładzie nacisk na angażowanie się ludzi i dokonywanie transakcji niż na trzymanie
się rozkładu zajęć; ważna jest płynność, elastyczność, osiągnięcie celu, a nie ścisłe
wykonanie każdego punktu planu). Te dwa systemy nie mieszają się ze sobą;

- czas synchro

– powiązany jest z rytmem, który jest podstawową jednostką składową

każdej ludzkiej działalności, w tym także komunikacji międzypersonalnej, warunkuje
skuteczność tej komunikacji;

- czas sakralny (mityczny)

– okrężny, odwracalny, przenosi człowieka w świat mityczny,

w sferę sacrum, czas ten daję się bez końca powtarzać i odzyskiwać;

- czas świecki –

organizuje codzienne życie ludzi w jego jawnym, świadomie

modelowanym wymiarze. Kultura Zachodu egzystuje zgodnie z harmonogramami
podzielonymi na godziny, minuty, dni, tygodnie, lata, dekady, wieki;

- metaczas –

nie jest czasem prawdziwym, lecz rodzajem abstrakcji dotyczącej zjawisk

ze sfery czasu – obejmuje teorie i rozważania dotyczące czasu.

SKŁADOWE

KONTEKSTU

3. Kultura

Nasza przeszłość i wpisane w nią
doświadczenia

w

decydujący

sposób wpływają na nasz system
poznawczy. Różnice w interpretacji
tej samej wypowiedzi przez kilka
osób wynikają z faktu, iż każdy
posiada

własny

kontekst

poznawczy (bagaż doświadczeń),
który

w

sposób

nieświadomy

wpływa na sposób myślenia.

Czynniki kulturowe mające wpływ na komunikację:

•płeć;

•przynależność etniczna i rasowa;

•przynależność środowiskowa;

•status społeczny

– chętniej słuchamy osób o

wysokim statusie społecznym niż tych, których
status jest niski;

•archetypy

- Archetyp ( z gr. arche – "początek",

typos

–

"typ"

)

–

elementy

strukturalne

nieświadomości wspólne wszystkim ludziom na
świecie.
Nieświadomość

-

pojęcie

zaczerpnięte

z

psychoanalizy, określające jeden z obszarów
aparatu psychicznego (obok przedświadomości i
świadomości).
przykłady: waloryzacja przestrzeni góra-dół, przód-
tył,

prawy-lewy;

zachowania

archetypiczne:

szacunek dla starszych, wierność małżeńska itp.);

•stereotypy- „Język nie odzwierciedla świata
bezpośrednio: odzwierciedla ludzką interpretację
świata”[ta myśl A. Wierzbickiej ma bezpośredni
związek z teorią stereotypu, której twórcą jest
Wolter Lippmann.

Stereo (gr.)

– twardy oznaczał odlew metalowy służący

do drukowania tekstu w wielkich nakładach, zaś
Lippann

użył

tego

wyrazu

na

oznaczenie

powtarzającego się „obrazu w ludzkiej głowie”,
jednostronnego, schematycznego, odnoszącego się do
jakiegoś zjawiska społecznego, a zarazem będącego
opinią o tym zjawisku. Elementy stereotypu to zlepek
tego, „co donieśli nam inni i co możemy sobie
wyobrazić”.

Stereotypy

są

wytworami

kultury,

zawierają

„przesądy”, narzucające zakresy i sposoby widzenia
zjawisk i mogą pełnić wielorakie funkcje: ekonomizują
wysiłek poznawczy, pozwalają precyzować przedmioty
jako znane lub nie, zaostrzają odczuwanie podobieństw
i

różnic,

nową

wizję

dopełniają

dawnymi

wyobrażeniami,

dają

poczucie

bezpieczeństwa,

stabilizacji,

przystosowania

do

rzeczywistości.

Stereotypy mają właściwości upraszczania i często
fałszowania rzeczywistości, wypaczania stosunków
przestrzennych zjawisk i czasowych wydarzeń, ale jak
twierdzi Z. Gostkowski, porzucenie ich zubożyłoby
życie ludzkie.

Pierwszym studium lingwistycznym na

temat stereotypów była praca Uty Quasthoff,
która zdefiniowała je jako

„werbalny wyraz

przekonania

skierowanego

na

grupy

społeczne lub jednostki będące członkami
takich grup, przekonania, które mają formę
logiczną sądu przypisującego klasie osób
określone

właściwości

lub

sposoby

zachowań – albo też odmawiającego ich
– z tendencją emocjonalnie wartościującą w
sposób niepodważalny, upraszczający i
generalizujący”.

Stwierdziła także, nawiązując do koncepcji

aktów

mowy

Austina

i

Searle’a,

że

„mówienie stereotypami da się ująć w
kategoriach tzw. „aktów werdyktywnych,
zawierających wartościowanie i ocenę.”

W

celu

zrekonstruowania

stereotypu

określonego przedmiotu, należy uwzględnić
czynniki podmiotowo – kulturowe, decydujące
o sposobie mówienia o przedmiocie, w tym
m.in. o kategoryzacji przedmiotu, o wyborze
postawy onomazjologicznej przy tworzeniu
jego nazwy, o wyborze cech, które są o
przedmiocie

orzekane

w

konkretnych

wypowiedziach i utrwalone w znaczeniu.

Konieczna jest zatem analiza rozmaitych

użyć znaczenia wyrazu, co pozwala na
udzielenie odpowiedzi na pytania: które
kategorie semantyczne wchodzą w skład
badanego stereotypu jako najsilniej utrwalone
i najbardziej reprezentatywne oraz jaki rodzaj
stereotypu reprezentuje badany wyrazu: ideał
(wzór

-

jaki

być

powinien),

obraz

(sprawozdawczy – taki, jaki jest), czy idea
(abstrakt – jaki być może i jaki być powinien).