Opieka nad chorym na cukrzycę w okresie

okołooperacyjnym.

Każdy zabieg operacyjny jest szczególnym stresem

metabolicznym dla chorego organizmu. U osób z cukrzycą

możliwości adaptacji do stresu metabolicznego są

ograniczone, łatwo dochodzi do znacznej przewagi

katabolizmu i rozwoju okołooperacyjnego zespołu

katabolicznego. Głównym celem specjalnego leczenia

chorych na cukrzycę w okresie operacji jest usuniecie

wpływu powikłań endokrynnych i metabolicznych na

uszkodzony przez cukrzycę metabolizm, czyli usunięcie

ryzyka zgonu i powikłań, uzyskanie prawidłowego gojenia

się rany oraz uniknięcie znacznej hiperglikemii lub

hipoglikemii oraz ketozy.

Zabieg operacyjny a cukrzyca

Zła kontrola glikemii i obecność powikłań cukrzycy wpływają

jednak niekorzystnie na przebieg leczenia chirurgicznego -

dekompensacja cukrzycy zwiększa i ryzyko zabiegu, a w

okresie pooperacyjnym może wystąpić upośledzone gojenie

rany i skłonność do zakażeń. Dlatego też, aby osiągnąć

sukces w leczeniu operacyjnym u chorego ze

współistniejącą cukrzycą, szczególnie ważna jest

odpowiednia okołooperacyjna opieka diabetologiczna.

Zabieg operacyjny a cukrzyca

Chorzy na cukrzycę częściej niż pozostali są poddawani

niektórym zabiegom operacyjnym, zwłaszcza zabiegom

amputacji kończyn, zabiegom okulistycznym, a także

chirurgicznemu opracowaniu ran. W przypadku większości

oddziałów chirurgicznych 5-8% wszystkich operowanych to

osoby z cukrzycą. U cierpiących na to schorzenie

odnotowuje się, w porównaniu z pozostałymi pacjentami,

wyższą okołooperacyjną śmiertelność, głównie w wyniku

nagłego pogorszenia kontroli metabolicznej, a także wskutek

mikro- i makroangiopatii cukrzycowej. Jak się jednak

zauważa, dobrze leczona cukrzyca nie stwarza znaczącego

dodatkowego zagrożenia interwencji chirurgicznej.

Zabieg operacyjny a cukrzyca

Stres metaboliczny który występuje w wyniku spowodowanego

urazu mechanicznego, współistniejącego lęku, głodzenia,

infekcji, a także pod wpływem leków anestezjologicznych i

poprzez działanie choroby będącej przyczyną operacji zwiększa

napięcie układu nerwowego, nasila wydzielanie hormonów

(ACTH, kortyzol, katecholaminy, glukagon, cytokiny, hormon

wzrostu), stanowi przyczynę zmniejszania wydzielania

endogennej insuliny i powstania następczej tkankowej oporności

na ten hormon. Zapotrzebowanie na insulinę w okresie operacji

wzrasta średnio o 30%. Większe zapotrzebowanie na insulinę

występuje najczęściej przy otyłości, chorobach wątroby,

steroidoterapii, ciężkich infekcjach, operacjach

kardiopulmonologicznych oraz operacjach przeprowadzanych w

hipotermii.

Przygotowanie chorego na cukrzycę do zabiegu operacyjnego

Cel: zmniejszenie śmiertelności związanej z niewyrównaniem

metabolicznym i/lub z przewlekłymi powikłaniami cukrzycy.

Powikłania u pacjentów diabetologicznych leczonych metodą

zabiegu operacyjnego, jeśli występują, najczęściej wynikają

z hiperglikemii, kwasicy ketonowej oraz zaburzeń wodno-

elektrolitowych. Dlatego też u chorego operowanego w

trybie planowym powinno się rozpocząć hospitalizację co

najmniej na 48 godzin przed planowanym zabiegiem, z

wyjątkiem pacjentów, u których będą wykonywane „małe"

zabiegi operacyjne (np. zdjęcie paznokcia w krótkim

znieczuleniu ogólnym), a także chorych, u których stężenie

glukozy jest na zalecanym poziomie, czy tez osób leczonych

jedynie dietą cukrzycową (chorzy ci mogą się zgłaszać do

leczenia na jeden dzień przed planowanym zabiegiem

operacyjnym, jak również wyjątkowo w dniu samego

zabiegu).

Badania

wykonywane przed

zabiegiem

•

dobowy profil glikemii (7

oznaczeń w ciągu doby, w tym
w godzinach 2-4 w nocy),

•

morfologia, stężenie mocznika,

kreatyniny, elektrolitów,
glukozy, białka całkowitego oraz
aktywności aminotransferaz w
surowicy krwi,

•

gazometria,

•

badanie moczu,

•

ocena dna oka,

•

EKG spoczynkowe,

•

RTG klatki piersiowej

•

ocena obecności powikłań

cukrzycy

.

Zalecane postępowanie w okresie przedoperacyjnym

Cukrzyca typu I

•Przejście na zintensyfikowaną
insulinoterapię na 72-48 godz. przed
planowanym zabiegiem operacyjnym (z

reguły 3 wstrzyknięcia insuliny krótko

działającej oraz jedno wstrzyknięcie insuliny

o przedłużonym działaniu wieczorem). U

chorego dotychczas leczonego metodą

zintensyfikowanej insulinoterapii nie należy

zmieniać stosowanego modelu leczenia.
•Jeżeli chory w przeddzień zabiegu nie
otrzymuje kolacji, można podać wieczorem

dotychczasową dawkę insuliny krótko- i długo

działającej, a następnie rozpocząć dożylny

wlew 500 ml 10% glukozy z szybkością 100-

150 ml/godz. pod monitorem glikemii

chorego.

Zalecane postępowanie w okresie przedoperacyjnym

Cukrzyca typu I c.d. •Jeżeli chory spożywa przed zabiegiem (w

okresie 24-48 godz.) wylącznie płyny i środki

przeczyszczające (jako przygotowanie do

zabiegu np. w obrębie jelita grubego), należy

zmniejszyć odpowiednio dawki insuliny lub

zastosować stłty dożylny wlew GIK-u z

bieżącą kontrolą glikemii chorego.

Cukrzyca typu II

•Na 48-72 godz. przed planowanym
zabiegiem operacyjnym przejście na

okresową insulinoterapię (zaprzestać
podawania stosowanych do leczenia

cukrzycy środków doustnych) należy

stosować insuliny.

•W cukrzycy typu 2 leczonej insuliną należy

traktować chorych jak z cu krzycą typu 1.

Zalecane postępowanie w okresie przedoperacyjnym

Cukrzyca typu II

leczona dietą

•Jeżeli wartości glikemii w profilu dobowym
nie przekraczają 120 mg/dl, można

prowadzić chorego bez insulinoterapii.

Dzień zabiegu operacyjnego

Stężenie glukozy u chorego w okresie okołooperacyjnym oznacza

się co kilka godzin (w trakcie zabiegu co 1-2 godziny, po

zabiegu co 4 godziny), aż do momentu powrotu możliwości

rozpoczęcia normalnego odżywiania i przyjmowania dotychczas

stosowanych leków hipoglikemizujących. Naczelną zasadą

leczenia cukrzycy w okresie okołooperacyjnym jest podawanie

glukozy iv. 5-10 g/godz. i insuliny iv. w ilości i 0,3-0,4 j./l g

glukozy. W dniu zabiegu nie należy podawać preparatu insuliny

podskórnie.

W dniu zabiegu operacyjnego należy prowadzić dożylny wlew

preparatu5-10% glukozy z kilkoma, kilkunastoma, a niekiedy

nawet kilkudziesięcioma jednostkami insuliny krótko działającej

oraz przy prawidłowej funkcji nerek chorego - preparatu chlorku

potasu.

Dzień zabiegu operacyjnego

O ilości insuliny wykorzystanej do zastosowanego wlewu

dożylnego decyduje lekarz na podstawie aktualnego

stężenia glukozy we krwi chorego. O stężeniu glukozy do

zastosowanego wlewu iv. decyduje charakter zabiegu

(rozległość, czas trwania i operowane miejsce).

W okresie okołooperacyjnym należy utrzymać glikemię w

granicach 100-120 mg/dl, zwiększając lub zmniejszając ilość

insuliny w roztworze glukozy odpowiednio o 2-4-6 j. dla

roztworu 5% glukozy i o 4-8-12 j. dla roztworu 10% glukozy.

Poziom glikemii u chorega a ilość insuliny w roztworze
glukozy

Przy dużych zabiegach operacyjnych u pacjentów z cukrzycą w

okresie okołooperacyjnym podajemy dożylnie 10% roztwór

glukozy z insuliną krótko działającą i chlorkiem potasu. Ilość

insuliny, jaką należy dodać do GIK-u z 10% glukozą, wynika z

aktualnego poziomu glikemii chorego:



Przy glikemii pacjenta 100-120 mg/dl -12 j. insuliny krótko

działającej.



Przy glikemii pacjenta 120-180 mg/dl -16 j insuliny krótko

działającej.



Przy glikemii pacjenta 180-200 mg/dl -20 j. insuliny krótko

działającej.

Poziom glikemii u chorega a ilość insuliny w roztworze
glukozy

Ilość insuliny, jaką należy dodać do GIK-u z5% glukozą, również

wynika z aktualnego poziomu glikemii chorego, należy jednak

pamiętać, że powinna być ona dwukrotnie mniejsza w

porównaniu z ilością insuliny, jaką dodajemy do GIK-u z 10%

glukozą tj.



Przy glikemii pacjenta 100-120 mg/dl - 6 j. insuliny krótko

działającej.



Przy glikemii pacjenta 120-180 mg/dl - 8 j. insuliny krótko

działającej.



Przy glikemii pacjenta 180-200 mg/dl- 10 j. insuliny krótko

działającej.

Poziom glikemii u chorega a ilość insuliny w roztworze glukozy

W okresie okołooperacyjnym można także stosować oddzielny

dożylny wlew preparatów glukozy i oddzielny dożylny wlew

preparatów insuliny (algorytm postępowania przy użyciu dwóch linii

infuzyjnych). W tym celu stosuje się 5% albo 10% glukozę o

przepływie 100-150 ml/godz. oraz insulinę w pompie infuzyjnej. W

tej metodzie postępowania potas jest uzupełniany w zależności od

jego stężenia w surowicy krwi.

Chory na cukrzycę leczony dietą nie wymaga w okresie operacji

podawania insuliny. Konieczna jest natomiast kontrola glikemii

zarówno przez zabiegiem, w jego trakcie, jak i po zabiegu.

Jeśli wykonywany jest ,,mały zabieg operacyjny” w znieczuleniu

miejscowym w cukrzycy typu 2, a wartości glikemii są niższe od

140 mg/dl, chorego można operować jak pacjenta bez cukrzycy.

Poziom glikemii u chorega a ilość insuliny w roztworze glukozy

Chory na cukrzycę powinien być operowany, w miarę możliwości, w

pierwszej kolejności w planie zabiegów tak, aby nie potęgować jego

reakcji stresowej i tym samym dodatkowo nie dysregulować

stężenia glukozy we krwi.

W przypadku konieczności podjęcia zabiegu operacyjnego ze wskazań

nagłych niezbędne jest u chorego na cukrzycę wyrównanie

metaboliczne zalecane przez internistę i anestezjologa. W

przypadku cukrzycy wyrównanej (glikemia do 180 mg/dl), gdy

chory rano przyjął insulinę długo działającą i zjadł posiłek, pacjenta

można operować, stosując GIK lub oddzielny dożylny wlew glukozy i

insuliny pod stalą kontrolą glikemii chorego.

Znaczenie normalizacji stężenia glukozy we krwi chorego

w okresie okołooperacyjnym i szczególnej opieki

okołooperacyjnej

Wysokie stężenie glukozy we krwi hamuje prawidłową funkcję

leukocytów- upośledza gojenie się ran. Utrzymanie w okresie

okołooperacyjnym stężenia glukozy poniżej 200 mg/dl poprawia z

kolei funkcje obronne granulocytów przeciw infekcji bakteryjnej.

Należy pamiętać, że anestezja wywołuje reakcję stresową, w wyniku

której dochodzi do uwolnienia kortyzolu, katecholamin i glukagonu.

Następowa aktywacja nerwowego układu sympatycznego i wysokie

stężenie adrenaliny upośledzają z kolei wydzielanie insuliny i

powodują insulinową oporność. Reakcja stresowa u osób bez

cukrzycy zazwyczaj nie stwarza poważnych problemów, natomiast u

pacjenta z cukrzycą wysoki poziom hormonów hiperglikemizujących

sprzyja ciężkim zaburzeniom metabolicznym.

Znaczenie normalizacji stężenia glukozy we krwi chorego w

okresie okołooperacyjnym i szczególnej opieki okołooperacyjnej

Głodówka i odwodnienie są dodatkowymi czynnikami, które u ludzi z

cukrzycą mogą doprowadzić do metabolicznej dekompensacii. Należy

również pamiętać, że uwolnieniu hormonów hiperglikemizujących

sprzyja znieczulenie ogólnie. Ponadto u osób z cukrzycą typu 1 może

wystąpić bezobjawowa hipoglikemia,

a każde rodzaj sedacji może utrudnić jej rozpoznanie Dlate go chory,

który otrzymuje jednocześnie leki hipoglikemicznie i sedatywne,

wymaga szczególnie regularnego oznaczania glikemii.

Rekomendowany zakres stężenia glukozy we krwi u chorego na

cukrzycę w okresie okołooperacyjnym wynosi 120-200 mg/dl.

Utrzymanie glikemii poniżej 200 mg/dl w okresie okołooperacyjnym

sprzyja właściwemu gojeniu się ran.

Okres pooperacyjny u pacjentów z cukrzycą

W cukrzycy typu 1 stosuje sic zintensyfikowaną insulinoterapię przez kilka dni po

zabiegu operacyjnym - oznacza to podawanie preparatów insuliny krótko

działającej trzy razy dziennie oraz jedno podanie preparatu insuliny długo

działającej wieczorem. Po tym okresie można wrócić do wcześniej stosownego

przez pacjenta schematu leczenia cukrzycy.

Jeżeli chory po zabiegu operacyjnym nie może spożywać pokarmów drogą

doustną, to do czasu powrotu możliwości odżywiania doustnego stosujemy albo

dożylny wlew preparatu glukozy z insuliną, albo po każdym wstrzyknięciu

insuliny krótko działającej podajemy 500 ml 10% glukozy z prędkością wlewu

100-150 ml/ godz. pod stałą kontrolą glikemii chorego.

W cukrzycy typu 2 zintensyfikowaną insulinoterapię natęży prowadzić przez kilka

dni, po czym można wrócić do wcześniej stosowanego leczenia cukrzycy

preparatami doustnymi. Ważne jednak jest uprzednie wyrównanie

metaboliczne chorego.

Edukacja chorego na cukrzycę w okresie pooperacyjnym

Pacjent przewlekle chorujący na cukrzycę, a poddany

zabiegowi chirurgicznemu powinien być przez zespół

medyczny oddziału chirurgii w okresie pooperacyjnym

poinformowany (lub też ponownie poinstruowany, jeśli na

cukrzycę cho ruje już od jakiegoś czasu) odnośnie do

dyscypliny w stosowaniu insuliny i leków

przeciwcukrzycowych, wyedukowany w zakresie zalecanej

diety w chorobie jaką jest cukrzyca, przestrzegania zasad

odnośnie do wysiłku fizycznego oraz konieczności

samokontroli glikemii i prawidłowej interpretacji wyników

badań krwi.

Edukacja chorego na cukrzycę w okresie pooperacyjnym

W edukacji w zakresie diety należy się kierować dwiema

głównymi zasadami: utrzymanie należnej masy ciała i

ograniczenie spożycia węglowodanów prostych oraz

tłuszczów zwierzęcych.

Zadaniem pielęgniarki w okresie pooperacyjnym jest obok

edukacji chorego związanej z nabyciem przed niego

umiejętności instrumentalnych w zakresie prawidłowego

wykonywania iniekcji udzielenie wszelkich wskazówek

odnośnie do pielęgnacji rany pooperacyjnej oraz edukacja w

zakresie diety cukrzycowej.

 

DIETA

Właściwa dieta jest ważnym, a jednocześnie bardzo trudnym elementem

leczenia cukrzycy. Zadaniem leczenia dietetycznego jest uzyskanie jak

najbliższych normy stężeń glukozy, stopniowa redukcja masy ciała i

uzyskanie prawidłowych poziomów lipidów. Dieta diabetyka musi

zawierać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe (białka.

węglowodany, tłuszcze) oraz powinna zawierać sole mineralne,

witaminy, makro- i mikroelementy. Określona indywidualnie dzienna

racja pokarmowa powinna być podzielona na sześć porcji, spożywanych

o ustalanych godzinach.

BIAŁKO - powinny pokrywać 15-20% dziennego zapotrzebowania

kalorycznego, w tym u dorosłych białko zwierzęce powinno stanowić

30-50%. Diabetycy powinni jeść mięso chude, mleko i przetwory

mleczne o zawartości do 2% tłuszczu.

DIET
A

WĘGLOWODANY- należy unikać spożywania węglowodanów prostych,

ponieważ szybko podnoszą poziom glikemii. Węglowodany złożone

powinny pokrywać 50-60% dziennego zapotrzebowania

kalorycznego. Zalecane są: kasza, ryż, pieczywo, rośliny

strączkowe, owoce, warzywa.

TŁUSZCZE - powinny stanowić mniej niż 30% dziennego

zapotrzebowania kalorycznego, z czego połowa powinna przypadać

na tłuszcze roślinne i rybie, zaś druga połowa na tłuszcze

zwierzęce. Kaloryczność potraw można obniżyć przez gotowanie,

przygotowywanie na patelni teflonowej, na ruszcie, w folii

aluminiowej. Unikać należy smażenia, stosowania bułki tartej,

śmietany, zasmażek. W cukrzycy ważne jest stosowanie diety

niskocholesterolowej ze względu na profilaktykę powikłań

naczyniowych i sercowych.

W diecie należy ograniczyć spożycie soli ( 3 g/dobę) i alkoholu

(alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i może wywołać lub

nasilić niedocukrzenie).

Wysiłek fizyczny

Wysiłek fizyczny wpływa korzystnie na obniżenie glikemii, zmniejsza

oporność insulinową i zapotrzebowanie na insulinę, poprawia jej

działanie. Przy planowaniu rodzaju, tempa i czasu trwania wysiłku

fizycznego należy wziąć pod uwagę stan ogólny chorego, jego wiek

oraz występujące powikłania cukrzycy i inne współistniejące

choroby. Wysiłek fizyczny stosowany regularnie obniża ciśnienie

tętnicze i poziom cholesterolu. Umiarkowany wysiłek fizyczny jest

zalecany codziennie, a intensywny trzy razy w tygodniu. Osobom

młodym zaleca się prawie wszystkie rodzaje aktywności, zaś

osobom starszym spacer, spokojne pływanie.

Pielęgnacja i zachowania prozdrowotne

Bardzo ważną częścią edukacji chorego z cukrzycą jest przekazanie mu

wiadomości dotyczących pielęgnowania jego stóp. Stopy chorego na

cukrzyce są szczególnie podatne na zmiany miażdżycowe i neuropatię.

Aby tym zmianom zapobiegać, pacjenci chorzy na cukrzycę muszą

zwracać szczególną uwagę na pielęgnację własnych stóp i zachowania

prozdrowotne. Stopy chorego na cukrzycę powinny być utrzymane w

czystości, chory powinien je starannie osuszać po każdym myciu, ze

szczególnym uwzględnieniem miejsc między palcami. Chory powinien raz

dziennie oglądać podeszwową powierzchnię stopy wraz ze zwróceniem

uwagi na przestrzenie międzypalcowe. Jeśli pacjent cierpi na otyłość lub

zapalenie stawów, które utrudniają mu dokładne obejrzenie własnych

stóp, może to robić przy użyciu lustra położonego na podłodze, a jeśli

dodatkowo cierpi także na zaburzenia narządu wzroku, to powinien prosić

o dokonanie systematycznej oceny jego stóp kogoś z rodziny.

Pielęgnacja i zachowania prozdrowotne

Chorzy na cukrzycę nie powinni chodzić boso, ponieważ obwodowa

neuropatia prowadzi do utraty perspiracji stopy, skóra staje się sucha,

łuszcząca, popękana. Chory powinien unikać skrajnych temperatur (zbyt

gorącej i zbyt zimnej wody). Należy także pamiętać o możliwych

oparzeniach stóp spowodowanych wysoką temperaturą podłoża, jakim

są nagrzane słońcem piaszczyste plaże i cement wokół basenów

kąpielowych (chorzy na cukrzycę muszą w tych miejscach nosić obuwie

ochronne). Ważne jest dobranie właściwego obuwia noszonego na co

dzień. Buty dla chorego na cukrzycę muszą być wygodne od samego

momentu ich zakupu - pacjent nie powinien liczyć, że zbyt ciasne

obuwie w momencie zakupu z czasem „rozciągnie się". Chory na

cukrzycę powinien codziennie kontrolować wnętrze swoich butów i

usuwać z nich wszelkie zanieczyszczenia. Jeśli chory na cukrzyce ma

wyraźnie zniekształconą stopę, powinien nosić specjalne obuwie.

Pielęgnacja i zachowania prozdrowotne

Użycie specjalnych (miękko wyścielanych) butów leczniczych jest

szczególnie ważne przy zapobieganiu owrzodzeniom lub ich

nawrotom. Dla chorych ze zniekształconymi stopami zalecane są

buty głębokie z giętkiego materiału, ze specjalną wkładką

plastyczną, która pomoże rozłożyć nacisk na podeszwowej stronie

stopy. Jeśli pacjent chorujący na cukrzycę ma już owrzodzenia na

stopach, to do momentu ich wyleczenia powinien unikać

nadmiernego obciążania stóp. Zaleca się wtedy choremu, aby

używał kul i wózków inwalidzkich. Chory musi wiedzieć, że aby

wyleczyć stopy, musi unikać chodzenia i wszelkiego ucisku na

okolice objęte owrzodzeniem, gdyż nieprzestrzeganie tego nakazu

powiększa obszar martwicy i uniemożliwia skuteczne leczenie.

Pielęgnacja i
zachowania
zdrowotne

Istotne jest także właściwe obcinanie

paznokci, tj. należy je przycinać prosto lub

wzdłuż krzywizny paznokci. Paznokci nie

należy obcinać zbyt głęboko w kierunkach

bocznych (do rogów) - niewłaściwe

obcinanie paznokci może powodować ich

wrastanie. Jeśli pacjent z cukrzycą ma

modzele na stopach, to do ich ścierania

można stosować pumeks i pilniczki, a jeśli

są one szczególnie grube, należy choremu

zalecić wizytę u chirurga; chory na cukrzycę

nie powinien samodzielnie wycinać modzeli

.

Cukrzyca a obniżenie nastroju

Jak wykazują badania psychiatrów i psychologów, aż 40% osób

chorych na cukrzycę ma podwyższony poziom depresyjnego

nastroju, co najczęściej wymaga odpowiedniego leczenia.

Skuteczne leczenie depresji u chorych na cukrzycę wpływa na

właściwe stosowania zaleceń lekarskich i może skuteczniej

zapobiegać powikłaniom naczyniowym u tych osób. Jak wykazano

w badaniu przeprowadzonym w USA na grupie 4463 pacjentów

chorujących na cukrzycę, występowanie dużej depresji u tych osób

wiązało się z mniejszą aktywnością fizyczną, nieprawidłową dietą i

gorszym stosowaniem się do zaleceń lekarskich dotyczących

leczenia hipoglikemizującego, obniżającego ciśnienie tętnicze oraz

stężenie lipidów.

Cukrzyca a obniżenie nastroju

Jak się zauważa, depresja u pacjentów z cukrzycą występuje

dwukrotnie częściej niż w porównywalnej grupie osób bez cukrzycy.

Depresja u chorego na cukrzycę prowadzi do gorszej kontroli

glikemii, zmniejszeniu aktywności fizycznej, większej otyłości i

możliwości częstszego występowania powikłań narządowych oraz

pogorszenia ogólnego funkcjonowania chorego

Psychiatrzy i psycholodzy zauważają także że tradycyjne podejście

lekarzy do leczenia, obejmujące założenie, że chorzy sami będą

kontrolować chorobę, wykonując odpowiednią liczbę badań krwi i

ćwiczeń, przestrzegając diety i przyjmując właściwą dawkę insuliny,

co nie daje spodziewanych rezultatów.

Cukrzyca a obniżenie nastroju

Stanowisko to wywodzi się z tradycyjnego modelu

zdrowia, w którym rolę pacjenta zredukowano

do wypełniania zaleceń lekarskich. Jak się

obecnie zauważa, takie podejście do leczenia

osób jest skuteczne, ale wyłącznie w leczeniu

chorób o ostrym przebiegu i w przypadku

choroby przewlekłej, jaką jest cukrzyca, nie

sprawdza się. Dlatego też postuluje się, aby to

dyrektywne podejście do chorego na cukrzycę

zastąpić koncepcją „wzmacniania pacjenta",

która koncentruje się na doskonaleniu

umiejętności chorego w radzeniu sobie z

cukrzycą tak, aby mógł on mieć poczucie

wpływu na własne życie.

Dziękujemy
za
uwagę ;)

Literatura

1.

Fibak J. (red.): Chirurgia. Podręcznik dla studentów. Wyd.

PZWL, Warszawa 2002.

2.

Janicki K., Domowy Poradnik Medyczny, Wyd. Lekarskie

PZWL, Warszawa 2008.

3.

Kapała W., Pielęgniarstwo w chirurgii. Wybrane problemy z

praktyki pielęgniarskiej oddziałów chirurgii ogólnej, Wyd.

Czelej, Lublin 2006.

4. Walowska E., Podstawy pielęgniarstwa chirurgicznego,

Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.