Urazy czaszkowo-mózgowe

Urazem czaszkowo-mózgowym zwykle określa się uszkodzenie powłok miękkich czaszki, kości czaszki i/lub jej zawartości (mózgowie, nerwy czaszkowe, opony mózgowo-rdzeniowe). Urazy czaszkowo-mózgowe występują w ilości 200-300/100 tysięcy osób rocznie, w tym lekkie stanowią 15-20%, a ciężkie 80-85%. W 50% przypadków współistnieją z urazami innych okolic ciała.

Ze względu na rodzaj urazu, jak i jego następstwa, dzielimy urazy czaszkowo-mózgowe na pierwotne i wtórne. W bardzo krótkim czasie działania sił destrukcyjnych mózg ulega urazowi pierwotnemu. Objawy kliniczne są zależne od wielkości tych sił, miejsca działania i rozległości. Występują bezpośrednio po zadziałaniu urazu, a wraz z upływem czasu pozostają trwałe lub zmniejszają się. W pierwotnym urazie objawy kliniczne nie nasilają się. Nie istnieją sposoby ograniczenia ciężkości pierwotnego urazu mózgu. Można to uczynić tylko pośrednio, poprzez działania prewencyjne (np. znak ograniczenia prędkości, noszenie kasków ochronnych).

Uraz wtórny mózgu spowodowany jest powikłaniami urazu pierwotnego lub też niewydolnością innych narządów, a szczególnie układów oddechowego i sercowo-naczyniowego. Uraz wtórny ma początek opóźniony. Opóźnienie może być w ciągu sekund lub minut (np. niedokrwienie mózgu z powodu wstrząsu krwotocznego). Kliniczne następstwa wtórnego urazu mózgu mają nie tylko opóźniony początek, ale i tendencję do nasilania. Oznacza to, że pojawienie się i/lub nasilenie ubytkowych objawów neurologicznych jest zawsze skutkiem wtórnych uszkodzeń.

Ciężkość urazu czaszkowo-mózgowego, zarówno pierwotnego jak i wtórnego, rozciąga się od całkowicie odwracalnych do nieodwracalnych zaburzeń czynności mózgu, które powodują trwałe inwalidztwo, a nawet śmierć. Komórki mózgu, które doznały nieodwracalnego uszkodzenia, zostają całkowicie zniszczone.

Pierwotny uraz czaszkowo-mózgowy:

• obrażenia powłok miękkich i kości czaszki - otarcia skóry, rany, stłuczenia, krwiaki podskórny i podczepcowy, złamania kości czaszki, płynotoki, urazy nerwów czaszkowych,

• obrażenia mózgu - wstrząśnienie mózgu, stłuczenie mózgu, rozlany uraz aksonalny nazywany niekiedy stłuczeniem pnia mózgu, rany drążące mózgu, pourazowa przetoka szyjno-jamista.

Wtórny uraz czaszkowo-mózgowy:

• obrzęk mózgu,

• obrzmienie mózgu,

• krwiaki śródczaszkowe - śródmózgowy, nadtwardówkowy , podtwardówkowy - ostry, podostry i przewlekły

Uszkodzenia czaszkowo-mózgowe Są to obrażenia powstające w skutek nagłego urazu mechanicznego głowy. Zależnie od rodzaju działającej siły (ostre, tępe) wyróżnia się uszkodzenia otwarte (rany) i zamknięte. Ich efektem są różnego rodzaju obrażenia mózgu: wstrząśnienie, otwarte zranienie czaszkowo-mózgowe, uszkodzenie pnia mózgu itp. Należy pamiętać, że wszystkie uszkodzenia w okolicy głowy są bardzo niebezpieczne i wymagają szybkiej interwencji lekarza. Przeważnie występują uszkodzenia zamknięte, których nie widać na pierwszy rzut oka. Fala uderzeniowa koncentruje się na zawartości czaszki (mózgu), powodując rozmaite uszkodzenia neurologiczne. U każdej osoby z podobnym urazem należy założyć możliwość wystąpienia zaburzenia czynności oddechowej i krążenia. Jeśli oddech jest zachowany należy ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej, chronić przed wstrząsem i kontrolować podstawowe funkcje życiowe. W miarę możliwości trzeba jak najmniej poruszać taką osobę. Przy uszkodzeniach otwartych każdą ranę sprawiającą wrażenie głębszej należy traktować jak uszkodzenie czaszkowo-mózgowe. Ranę pokrywa się bez ucisku luźnym, suchym i jałowym opatrunkiem. Pęknięcie podstawy czaszki jest częstym urazem głowy w wypadkach samochodowych. Linie pęknięć biegną w ten sposób, iż uszkadzają naczynia krwionośne i nerwy. Uszkodzeniu ulegają również okolice mózgu stykające się z podstawą czaszki. Częstym objawem pęknięcia podstawy czaszki jest wyciek krwi z nosa, ust i uszu. Krew bywa zmieszana z płynem mozgowo-rdzeniowym. Mogą się pojawiać jedno- (monokl) lub obustronne(binokle, okulary) krwawe podbiegnięcia w luźnej tkance oczodołu lub na powiekach. Krwiaki mogą się pojawić po upływie około 2 godzin po wypadku. Naruszenie tkanki mózgowej może spowodować zaburzenia świadomości i oddechu. Nierówność oddechowa oraz krwawienie z jamy ustnej mogą spowodować zachłyśnięcie i bezdech. Dodatkowym zagrożeniem jest możliwość wystąpienia zakażenia powłok czaszki i samego mózgu przez powstałe szczeliny, stanowiące połączenie jamy nosowo-gardłowej lub ucha z wnętrzem czaszki.

Leczenie urazów czaszkowo-mózgowych

Leczenie urazów czaszkowo-mózgowych jest wielokierunkowe. W początkowej fazie podstawowe dzialania leczniczo- pielęgnacyjne polegają na monitorowaniu stanu pacjenta w celu podejmowania decyzji dotyczących leczenia zachowawczego lub operacyjnego.

W rozległych urazach czaszkowo-mózgowych kontroluje się stan przytomności pacjenta oraz obserwuje się w kierunku rozwoju ciasnoty wewnątrzczaszkowej.

U chorego nieprzytomnego stosuje się intubacje w celu zapewnienia drożności górnych dróg oddechowych, oddech wspomagany lub kontrolowany.

Ocena stanu przytomności i ciężkości urazu decyduje również o podjęciu lezenia przeciwobrzękowego. Stosuje się leki diuretyczne oraz tlenoterapię.

W przypadku wystąpienia wstrząsu hipowolemicznego obowiązuje zasada wyrównania hemodynamicznego. Ważne jst utrzymanie przepływu krwi przez mózg, szczególnie trudne w warunkach narastającej ciasnoty śródczaszkowej.

Stosuje się również leki przeciwbólowe z ograniczeniem podawania środków z grupy narkotyków. W zależności od objawów stosuje się również leki poprawiające mózgowy przepływ krwi (dextran, fruktoza) oraz środki przeciwdrgawkowe.

W złamaniach podstawy czaszki działanie lecznicze polega na podawaniu antybiotyków oraz leków odwadniających. W przypadku rozdarcia opony twardej stosuje się leczenie operacyjne polegające na zamknięciu ubytku.

Przy wstrząśnieniu mózgu wymagana jest hospitalizacja, zalecane jest leżenie spoczynkowe oraz obserwacja wkierunku objawów innych obrazeń. W zależności od występujących innych objawów stosuje się tlenoterapię, leki przeciwobrzękowe i uspakajające.

W przypadku zdiagnozowania krwiaka wewnątrzczaszkowego podejmuje się leczenie operacyjne polegające na otwarciu czaszki (trepanacja) i usunięciu krwiaka.

podejmowane działani lecznicze u pacjentów po urazach czaszkowo-mózgowych mają charakter indywidualny i powinny być dostosowane do dynamicznie zmieniającego się stanu pacjenta z uwzględnieniem rodzaju i ciężkości obrażeń, stanu przytomności chorego orzaz zastosowanej metody leczenia.

OPIEKA PIELĘGNIARSKA NAD CHORYM PO URAZIE CZASZKOWO-MÓZGOWYM

Problem zdrowotny I

Stan zagrożenia życia spowodowany zaburzeniami patologicznymi w wyniku urazu czaszkowo-mózgowym.

Głównym celem opieki powyższego problemu jest zmniejszenie ryzyka stanu zagrożenia życia przez wczesne wykrycie objawów patologicznych.

Plan działania:

• Ulożenie pacjenta w pozycji płaskiej- z glową uniesioną pod kątem 30 stopni- ułatwia to przeplyw mózgowy. Pozycja ta również przeciwdziała obrzękowi mózgu ( należy pamiętać, że w razie podejrzenia urazu kręgosłupa zakłada się sztywny kołnierz Schanza stbilizujący kręgosłup)

• Dokładna obserwacja chorego, pomiar i udokumentowanie następujących parametrów:

  - RR i tętna ( spadek ciśnienia tętniczego krwi oraz przyśpieszone , słabo wyczuwalne, nieregularne tętno świadczą o narastającym wstrząsie, często hipowolemicznym, np. z powodu wgniecenia kości czaszki i zranienia mózgu, lub w skutek dużej utraty krwi, natomiast wzrost cisnienia tetniczego krwi oraz stopniowe zwalnianie tętna jest jednym z podstawowych objawów narastanie ciasnoty sródczaszkowej, często spowodowanej krwiakiem lub obrzękiem mózgu)

  -temperatury ciała ( jej wzrost może sygnalizować stan zapalny, zakażenie rany lub kości, albo uszkodzenie pnia mózgu, w którym znajduje się ośrodek temperatury, natomiast obniżenie temperatury może być objawem cięzkiego uszkodzenia mózgu)

  - częstosci oddechów ( zwolnienie oddechuczęsto jest pierwszym objawem ucisku pnia mózgu, natomiast przyśpieszenie oddechu wskazuje na uszkodzenie pnia mózgu, gorączkę wstrząs)

  -stanu świadomości według skali Glasgow,

Skala Glasgow (ang. Glasgow Coma Scale - GCS) jest używana w medycynie w celu oceny stanu przytomności (lub jej braku). Ocenie podlega: Otwieranie oczu o 4 punkty - spontaniczne o 3 punkty - na polecenie o 2 punkty - na bodziec bólowy o 1 punkt - nie otwiera oczu Kontakt słowny: o 5 punktów - odpowiedzi logiczne z zachowaną orientacją miejsca, czasu i własnej osoby o 4 punkty - odpowiedź splątana, chaotyczna, jednak uwaga jest zachowana, a poszkodowany zastanawia się nad odpowiedzią o 3 punkty - odpowiedź bez związku, nie na temat lub krzyk o 2 punkty- niezrozumiałe dźwięki, pojękiwanie o 1 punkt - żaden Reakcja ruchowa: o 6 punktów - odpowiednia do poleceń słownych lub migowych ( np. uściśnięcie dłoni ) o 5 punktów- celowa, dobrze lokalizująca ból o 4 punkty - reakcja obronna na ból; trudna lokalizacja miejsca bólu o 3 punkty - odruch zgięcia (na ból lub spontanicznie), sugerujący odkorowanie o 2 punkty - odruch wyprostny (na ból lub spontanicznie), sugerujący odmóżdżenie o 1 punkt - żadna Można uzyskać od 3 do 15 punktów podczas oceny za pośrednictwem skali Glasgow. Wynik testu: 14 – 15- Stan dobry, poszkodowany ma zachowaną przytomność z obniżona reaktywnością 11 – 13- Stan średni, półśpiączka, półprzytomny 5 – 7- Stan ciężki, nieprzytomność umiarkowana 3 – 4- Stan krytyczny, głęboka nieprzytomność, możliwe odmóżdżenie

- wyglądu źrenic (symetryczność, reakcja na światło, np. poszerzona źrenica świadczy o ucisku i obecności krwiaka)

• Obserwacja w kierunku patologicznych wycieków płynu mózgowo- rdzeniowego (np. płynotok nosowy lub uszny).

• Obserwacja w kierunku objawów neurologicznych (napad drgawek, porażenia świadczące o ogniskowym uszkodzeniu mózgu)

Problem zdrowotny II

Możliwosć wystąpienia nasilonych objawów wegetatywnych i zaburzeń stanu świadomości w wyniku wtrząśnienia mózgu.

Cel opieki- zmniejszenie ryzyka powikłań przez wczesne wykrycie nasilonych objawów wstrząnienia mózgu.

Plan działania:

• Leczenie spoczynkowe ( w zależności od nasilonych objawów leżenie w łóżku 24-72 godz. z uniesieniem głowy pod kątem 30 stopni w stosunku do tułowia).

• Systematyczne monitorowanie stanu przytomności i podstawowych czynności życiowych (ciśnienie tętnicze krwi, tętno, oddech, temperatura) oraz natychmiastowe zgłoszenie lekarzowi objawów niepokojących w celu podjęcia leczenia.

• Zniwelowanie niepokoju przez wyjaśnienie patomechanizmu występującej niepamięci wstecznej

• zapewnienie pacjentowi bezpieczeństwa ze względu na możliwośc zmian w zachowaniu się (np. pobudzenie) wskutek zaburzen świadomości.

• W przypadku bólów i zawrotów głowy zapewnienie bezpieczeństwa przez wyjaśnienie pajentowi konieczności pozostania w łóżku.

• Podawanie środków przeciwbólowych i uspakajających zgodnie ze zleceniem lekarskim oraz obserwacja reakcji organizmu na zastosowaną farmakoterapię.

• zapewnienie pacjentowi bezpieczeństwa oraz złagodzenie objawów w przypadku wystąpienia nudności i wymiotów.

Problem zdrowotny III

Ryzyko wystąpienia zaburzeń czynności podstawowych ośrodków życiowych oraz stanu zagrożenia życia w wyniku wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego spowodowanego obrzękiem mózgu.

Cel opieki- zmniejszenie ryzyka powikłań przez wczesne wykrycie objawów wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego.

Plan działania:

• Ulożenie chorego w pozycji płaskiej, z głową uniesioną pod kątem 30 stopni w stosunku do tułowia w celu ułatwienia odpływu krwi zylnej z mózgu i zmniejszenia pojemności łożyska naczyniowego.

• Obserwacja w kierunku wystąpienia objawów patologicznych (bóle głowy, wymioty, zaburzenia przytomności, zaburzenia wegetatywne,hipertermia, objawy ogniskowe)

• Założenie karty obserwacyjnej i monitorowaniestanu chorego ( RR, tętno, oddech, temperatura, stan przytomności, stan źrenic).

• Przygotowanie i podanie dożylne płynów wodno-elektrolitowych ( utrzymanie ciśnienia tętniczego powyżej 70 mmHg zapewniającego minimum przepływu mózgowego) zgodnie z zaleceniem lekarskim.

• Podanie na zlecenie środków przeciwobrzękowych i obserwacja pacjenta na zastosowane leczenie.

• Prowadzenie bilansu płynów i obserwacja występowania klinicznych objawów odwodnienia

• Pobieranie krwi na osmolarność orza stężenie elektrolitów, hematokrytu i glukozy zgodnie z kartą zlecen lekarskich.

• Wykonywanie badania gazometrycznego przy zastosowanej hiperwentylacji w pierwszej fazie ciasnoty śródczaszkowej zgodnie z zaleceniem lekarza.

• Zastosowanie okładu chłodzącego na okolice czołowe (worki z lodem lub okłady żelowe, działające naczynioskurczowo, obniżające metabolizm tkanki mózgowej).

Problem zdrowotny IV

Ryzyko wystąpienia stanu zagrożenia życia w wyniku narastania ciasnoty wewnątrzczaszkowej spowodowanej krwiakiem śródczaszkowym.

Cel opieki- wczesne wykrycie objawów obecności krwiaka i stanu zagrożenia życia w celu podjęcia właściwego sposobu leczenia.

Plan działania:

• Wyjaśnienie pacjentowi konieczności lezenia w łóżku z uniesioną głową pod kątem 30 stopni.

• prowadzenie karty obserwacji (pomiar i dokumentacja podstawowych parametrów życiowych zgodnie z kartą zleceń lekarskich).

• Monitorowanie stanu przytomności i czynności wegetatywnych w kierunku narastania ciśnienia śródczaszkowego.

• Obserwacja pacjenta w kierunku objawów świadczących o obecnosci krwiaka ( np. szeroka źrenica po stronie krwiaka, zbaczanie gałek ocznych).

• Przygotowanie i podanie drogą dożylną środków przeciwobrzękowych (diuretycznych) i obserwacja na zastosowane leczenie.

• Prowadzenie karty bilansu wodno-elektrolitowego.

• Umożliwienie pacjentowi kontaktu z lekarzem w celu wyjaśnienia konieczności wykonania zabiegu operacyjnego polegającego na wykonaniu otworów trepanacyjnych w czaszce i usunięciu krwiaka oraz udzielenie wsparcia w wyrażeniu zgody na zabieg.

• Przygotowanie fizyczne do zabiegu operacyjnego (oczyszczenie przewodu pokarmowego. ogolenie głowy)

• Monitorowanie stanu przytomności i czynności życiowych po operacji oraz wykonanie działań leczniczo- pielęgnacyjnych zgodnie z kartą pooperacyjną.

Problem zdrowotny V

Ryzyko wystąpienia powikłań z powodu nasilonych objawów patologicznych towarzyszących złamaniom podstawy czaszki.

Cel opieki- wczesne wykrycie objawów świadczących o powikłaniach.

Plan działania:

• Obserwacja w kierunku wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego z nosa (do jamy nosowo-gardłowej) lub z ucha.

• Obserwacja pacjenta w kierunku zaburzeń słuchu towarzyszących wyciekowi płynu mózgowo-rdzeniowego z przewodów słuchowych oraz wyjaśnienie pacjentowi przyczyny zaburzeń.

• Obserwacja pacjenta w kierunku objawów zaburzeń słuchu oraz powonienia w przypadku wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego z przewodów nosowych lub usznych.

• Obserwacja i ocenastanu narządu wzroku (może wystąpić niedowidzenie) oraz przygotowanie pacjenta do konsultacji okulistycznej.

• Wyjaśnienie pacjentowi patomechanizmu powstania krwiaków ( w złamaniach przedniego dołu czaszki- krwiaków okularowych, w złamaniach tylnego dołu czaszki- krwiaków okolicy wyrostka sutkowatego) towarzyszących wyciekowi płynu mózgowo-rdzeniowego z nosa.

• Zastosowanie okładów chłodzących na okolice oczodołów oraz wyrostka sutkowatego.

• Wyjaśnienie pacjentowi powodu wystąpienia zaburzeń powonienia i ew. zmian psychicznych towarzyszących płynotokowi nosowemu w ostrym stanie oraz ich ustąpienia po zmniejszeniu obrzęku mózgu i zatrzymaniu płynotoku.

• Zapewnienie pacjentowi bezpieczenstwa (pozostanie w łóżku) przy wystąpieniu bólów i zawrotów głowy spowodowanych odmą czaszkową oraz przy wystąpieniu zaburzeń równowagi spowodowanych płynotokiem usznym.

• Obserwacja pacjenta w kierunku narastania objawów ciasnoty śródczaszkowej.

• Zastosowanie leków przeciwobrzękowych pod kontrolą bilansu płynów zgodnie z kartą zlecen.

• Zastosowanie leków p/bólowych zgodnie z zaleceniem i obserwacja pacjenta pod kąte reakcji na dany lek.

• Przygotowanie fizyczne i psychiczne do operacji zgodnie z przyjętą procedurą.

• Prowadzenie obserwacji pacjenta oraz wykonanie działań leczniczo-pielęgnacyjnych zodnie z przyjętym standardem postępowania pooperacyjnego.

• Zapewnienie choremu pomocy przy samodzielnej pielegnacji pooperacyjnej (towarzyszenie przy zmianie pozycji w łóżku, nadzorowanie gimnastyki oddechowej i ćwiczen ruchowych, uczestniczenie w pionizacji chorego, pomoc w wykonywaniu toalety ciała, zapewnienie spokoju i ciszy)

Problem zdrowotny VI

Ryzyko wystąpienia zapalenia opon mózgowych i mózgu z powodu płynotoku nosowego i usznego

Cel opieki- zmniejszenie ryzyka wystąpienia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu

Plan działania:

• Wyjaśnienie pacjentowi konieczności zastosowania pozycji leżącej z odchyloną głową lub półsiedzącej (przy braku przeciwwskazan) w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych przy płynotoku nosowym.

• Współudział w zastosowaniu profilaktycznej antybiotykoterapii zgodnie z zaleceniem lekarskim.

• Zapewnienie choremu pobytu w sali o wysokim reżimie higieniczno-sanitarnym oraz izolacja pacjenta od dodatkowych źródeł infekcji.

• Wyjaśnienie choremu możliwości wystąpienia infekcji i nauczanie go zasad samopielęgnacji:

  - utrzymanie higieny ciała i bielizny,

  - unikanie czynników nasilających wyciek wydzieliny ( pochylanie do przodu, kichanie),

  -zapewnienie odpływu płynu na zewnątrz z przewodow nosowych lub usznych (przykładanie jałowych gazików, nie tamponowanie)

• Obserwacja ilości i barwy wyciekającego płynu oraz objawów towarzyszących: bóle i zawroty głowy wynikające z podciśnienia śródczaszkowego.

• Zapewnienie pacjentowi bezpieczeństwa przez wyjaśnienie konieczności leżenia w łóżku do czasu ustąpienia objawów.

• zastosowanie środków przeciwbólowych zgodnie z kartą zleceń i obserwacja reakcji pacjenta na podane leki.

Problem zdrowotny VII

Możliwość wystąpienia zaburzeń metabolizmu i homeostazy ustroju z powodu ucisku lub przemieszczenia pnia mózgu i zaburzeń regulacji czynności wegetatywnych.

Cel opieki- wczesne rozpoznanie objawów świadczących o zaburzeniach metabolizmu oraz gospodarki wodno-elektrolitowej.

Plan działania:

• Kontrola temperatury ciała i dokumentacja wyniku w karcie.

• Obniżenie gorączki przez zastosowanie środków fizykalnych oraz zleconego leczenia farmakologicznego, a także kontrola temperatury po zastosowanych działaniach

• Zapewnienie właściwego mikroklimatu sali (temperatura, wilgotność)

• Ocena stanu odżywienia chorego ( wyniki badan laboratoryjnych, kontrola masy ciała) i współdziałanie w ustaleniu zapotrzebowania na składniki odżywcze i energetyczne oraz w wyborze sposobu żywienia .

• Obserwacja stanu nawodnienia organizmu (objawy kliniczne, kontrola stężenia elektrolitów, hematokrytu oraz składników morfotycznych krwi zgodnie z kartą zleceń)

• Uzupełnienie zaburzeń wodno-elektrolitowych oraz podawanie pacjentowi środków diuretycznych zgodnie z kartą zaleceń lekarskich.

• Współudział w leczeniu farmakologicznym. Podanie pacjentowi albumin lub masy erytrocytowej w celu osiągnięcia równowagi płynowej, zgodnie z zalecniami lekarza.

• Prowadzenie karty bilansu płynów.

• Wykonanie zabiegów higienicznych ( w zależności od nasilenia pocenia się) oraz zastosowanie profilaktyki przeciwodleżynowej zgodnie ze standardem.

Problem zdrowotny VIII

Brak możliwości samodzielnej pielęgnacji w wyniku ograniczonych możliwości fizycznych i psychicznych pacjenta po urazie czaszkowo-mózgowm, szczególnie spowodowanych "przejściowym" uciskiem lub przemieszczeniem pnia mózgu.

Cel opieki: zapewnienie pacjentowi potrzeb oraz zapobieganie powikłaniom wynikajacym z ograniczonej aktywności.

Plan działania:

• Systematyczne monitorowanie stanu przytomności oraz podstawowych czynności życiowych zgodnie z procedurą.

• Układanie chorego w pozycjach fizjologicznych oraz zastosowanie udogodnień zmniejszających napięcie mięśniowe.

• Wykonywanie zabiegów higienicznych oraz działań przeciwodleżynowych zgodnie z procedurą.

• Współudział w stosowaniu zabiegów fizjoterapeutycznych- we współpracy z fizjoterapeutą- poprawiających wentylację płuc.

• Zastosowanie działań profilaktycznych zapobiegających wystąpieniu powikłań zakrzepowo-zatorowych zgodnie z procedurą.

• Nadzorowanie funkcji wydalniczych ustroju ( regulacja wypróżnień)

• Podtrzymywanie i zchęcanie pacjenta do kontaktu werbalnego i udzielania odpowiedzi na zadawane pytania oraz zastosowanie pozawerbalnych sposobów komunikowania się.

• Informowanie pacjenta o wszystkich planowanych i wykonywanych czynnościach, a także o pozytywnych, bieżacych wydarzeniach dnia.

• Zastosowanie metody pozytywnych wzmocnień, sugerujących pacjentowi stopniową poprawę jego stanu zdrowia.

• Zachęccanie rodziny do częstego kontaktu z chorym, okazanie serdeczności i zrozumienia.

Problem zdrowotny IX

Lęk pacjenta przed następstwami urazu czaszkowo-mózgowego po leczeniu szpitalnym.

Cel opieki: obniżenie lęku, zapewnienie pacjentowi bezpieczeństwa.

Plan działania:

• Informowanie pacjenta i rodziny o konieczności okresowych kontroli lekarskich i zgłaszaniu wszystkich niepokojących objawów występujących po hospitalizacji.

• Poinformowanie chorego i jego rodziny o możliwości wystąpienia następstw po urazie czaszkowo-mózgowym: padaczki lub wodogłowia oraz przygotowanie ich do wczesnego wykrycia objawów powikłań pourazowych:

  - nauczenie chorego i jego rodziny obserwowania objawów wystąpienia wodogłowia (np. spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia pamięci, objawy wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego, takie jak bóle głowy, zaburenia świadomosci)

  -nauczenie chorego i jego rodziny rozpoznania objawów zwiastujących napad padaczki, zachowania się i udzielania pomocy podczas napadu, eliminowania czynników wyzwalających napady (np. złe samopoczucie, przygnębienie, apatia, bóle i zawroty głowy, zmiana nastroju)

Bibliografia:

- PODSTAWY PIELĘGNIARSTWA CHIRURGICZNEGO, pod red. Elżbiety Walewskiej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006

-MEDYCYNA RATUNKOWA I KATSTROF, Andrzej Zawadzki, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006, 2007,

-CHIRURGIA. REPETYTORIUM, Fibak, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998