MAZURY-

POJEZIERZE

MAZURSKIE.

Pojezierze Mazurskie – położenie

w północnej Polsce.

Pojezierze Mazurskie – mapa.

Pojezierze Mazurskie:
najważniejsze
informacje.

Mazury (dawn. Mazowsze
Północne, Mazowsze
Pruskie, Mazury
Pruskie, niem. Masuren) –
kraina historyczno-
etnograficzna w Polsce północn
o-
wschodniej. Geograficznie jest
częścią Pojezierza

Mazurskiego i Pojezierza
Iławskiego, administracyjnie
wchodzi w skład
województwa Warmińsko-
mazurskiego.

Etymologia
nazwy.

Nazwę Mazury wprowadziły
władze pruskie w XIX wieku.
Rzeczownik Mazur pochodzi od
przedrostka maz- (brudzić,
smolić, mazać) – pierwotnie
słowo maź,
oznaczało smołę i dziegć,
pochodzi od zamieszkujących
tutejsze lasy smolarzy – do
którego dodano przyrostek -ur.
Wyraz ten znany był od XV
wieku. Mazury stanowią liczbę
mnogą.
Bezpośrednie pochodzenie
nazwy należy wiązać z
Mazowszem, jako, że w dawnej
polszczyźnie Mazur to
mieszkaniec Mazowsza, czyli
dzisiaj powiedzielibyśmy
– Mazowszanin(nazewnictwo to
było jeszcze w końcu XIXw.,
czego liczne ślady znajdujemy
w powieści Chłopi Reymonta

Ukształtowanie
terenu.

Krajobraz regionu został
ukształtowany przez ostatnie
zlodowacenie około 14000-
15000 lat temu. Z tego okresu
pochodzi, znaleziony w
okolicach Giżycka, fragment
rogu renifera. Teren jest
pagórkowaty, z jeziorami,
rzekami i strumieniami.
Powierzchnię pokrywają lasy
(około 30%). W części
północnej przeważają grądy,
część południowa
zdominowana jest przez bory
sosnowe i mieszane.

Nazewnictwo miejscowości.

W latach 1945-1950 Komisja Nazw Miejscowości i Obiektów
Fizjograficznych ponownie nazwała niektóre miejscowości i obiekty
fizjograficzne (rzeki, jeziora) na terenie całych Prus, aby przywrócić
lub często nadać nową, polską nazwę. Istniejące wcześniej w
polskim piśmiennictwie lub lokalnej mowie nazwy, przemianowano
na nowe, wcześniej nie używane, związane m.in. z zasłużonymi dla
regionu postaciami:
Ządzbork – Mrągowo
Lec lub Łuczany – Giżycko
Rastembork – Kętrzyn
Węgobork – Węgorzewo
Dryfort – Srokowo
Nibork – Nidzica
Rudczanny – Ruciane
Jańsbork – Pisz

Klimat.

Klimat Mazur należy do
najzimniejszych w
Polsce. Kształtowany
jest wpływami Bałtyku,
a we wschodniej części
zaznacza się
oddziaływanie
kontynentalne. Okres
wegetacji wynosi 200-
210 dni, a na zachodzie
skraca się nawet do 190
dni. Przeciętne roczne
opady wahają się w
okolicach 540-700 mm.

GLEBY

Pojezierze mazurskie

Gleby

Występujące na terenie
Pojezierza Mazurskiego gleby
należą do średnio-
urodzajnych, są to w
przeważającej części gleby
brunatne, bielicowe i płowe,
poza tym spotyka się również
niewiele obszary czarnych
ziem oraz mad rzecznych.
Ponad 7% powierzchni
obszaru zajmowana jest przez
jeziora.

Gleby brunatne.

Powstają w klimacie
umiarkowanym, przede wszystkim
pod roślinnością lasów liściastych i
mieszanych. Powstają z utworów
różnego pochodzenia
geologicznego i uziarnienia,
zasobnych w zasady lub skał
kwaśnych (np. zwietrzeliny
granitów, gnejsów), a także
utworów pyłowych (lessów i
utworów lessopodobnych).
Brunatna barwa gleb pochodzi od
związków żelaza, brunatnych
związków próchniczych oraz
kompleksów żelazisto-próchniczno-
ilastych, które w postaci cienkich
otoczek powlekają ziarna glebowe.
W glebach brunatnych występuje
podpowierzchniowy poziom
diagnostyczny cambic (Bbr),
natomiast w płowych -
podpowierzchniowe
poziomy luvic (Eet) i argillic (Bt).

Gleby brunatne

Gleby bielicowe

Gleby bielicowe –
ubogie gleby z klasy gleb
bielicoziemnych,
wytworzone na piaskach.
Charakteryzują się bardzo
kwaśnym odczynem oraz
małą
zawartością próchnicy.
Posiadają bardzo mało
wilgoci. Występują na
obszarach Europy
Środkowej i Północnej,
na Nizinie
Wschodnioeuropejskiej, na
obszarach Kanady i w
północnej części USA.

Gleby Bielicowe

Gleby Płowe

Cechą charakterystyczną gleb
płowych jest
wymycie iłu koloidalnego i
przemieszczenie go bez
rozkładu do niżej położonego
poziomu Bt. Występują w strefie
umiarkowanej morskiej i
przejściowej - w Europie
Zachodniej i Środkowej, w tym
także w Polsce. Występuje
pod lasami

liściastymi i mieszanymi.
Najczęściej uprawiane na tych
ziemiach
są: pszenica, jęczmień, żyto, ow
ies, rzepak, groch, buraki
cukrowe, ziemniaki, koniczyna, l
ucerna i proso.

Gleby Płowe z lessu

Mady rzeczne

Gleby powstałe w wyniku
nagromadzenia się
materiału niesionego przez
wody i akumulowanego w
wyniku wytracania energii
wody. Zasadniczą cechą
mad jest obecność w
profilu naprzemianległych
warstw o różnym składzie
granulometrycznym.
Poszczególne warstwy
mogą cechować się
skrajnie różnym składem
granulometrycznym lub
zbliżonym.

Mada Rzeczna

Czarnoziemy

Czarnoziemy – bardzo
żyzne gleby powstałe na
podłożach lessowych i lesso
podobnych, czasem na glinach
marglistych, bogatych w
związki wapnia (w warstwie ornej
często obecny jest węglan wapnia)
i magnezu.
Występowanie 
Występowanie czarnoziemów
uwarunkowane jest morfologia
terenu , rozprzestrzeniają się
głównie na płaskich lub słabo
pofałdowanych terasach nadzalew
owych. Powstają w warunkach
klimatu kontynentalnego
i umiarkowanego suchego przy
udziale roślinności łąkowo-
stepowej i leśno-stepowej.

Czarnoziemy

JEZIORA

Pojezierze mazurskie

Największe jezioro
Pojezierza
Mazurskiego –
jezioro Śniardwy.

Śniardwy – największe
jezioro w Polsce, położone
w województwie
warmińsko-mazurskim, w
Krainie Wielkich Jezior
Mazurskich w dorzeczu
Pisy. Lustro wody na
wysokości 117 m n.p.m. W
wielu miejscach płytkie dno
jeziora usiane jest głazami
narzutowymi, które kryją
się tuż pod powierzchnią
wody (20 do 30 cm pod
lustrem wody) stwarzając
zagrożenie w żegludze.

Jezioro Śniardwy

Na mapie.

Jezioro

Mamry

Mamry to jezioro
polodowcowe morenowe
(morena denna) o zasobności
wody 1012,6 milionów m³

.

Jedno z największych jezior w
Polsce.
Średnia głębokość zbiornika
wynosi 11 m, a maksymalna
44 m.
Dno jeziora jest zróżnicowane z
licznymi zagłębieniami i
wypłyceniami, przy czym część
północna jest wyraźnie
głębsza, dno porastają
roślinność wynurzona, łąki
podwodne złożone z ramienic,
brzegi jeziora przeważnie
niskie i podmokłe, w części
porośnięte lasem.

Najgłębsze
jezioro –
Hańcza.

Hańcza – jezioro położone
na Pojezierzu
Wschodniosuwalskim. Jego
głębokość - według
najnowszych badań - wynosi
106,1 m (stare dane podają
wartości 108,5, 111,5 lub 113
m), co sprawia, iż jest
to najgłębsze jezioro w Polsce i
w całej środkowej części Niżu
Europejskiego. Zlewnia jeziora,
odwadniana przez sieć cieków i
rowów melioracyjnych,
zdominowana jest przez tereny
rolnicze z fragmentami borów
świerkowych i lasów
mieszanych oraz niewielkimi
obszarami zarośli na terenach
podmokłych i nieużytkach. w
zlewni zbiornika znajdują się
mniejsze zbiorniki wodne:
Oklinek, Boczniel, Jegliniszki.

Hańcza - mapa

Największe
szczyty
Pojezierza
Mazurskieg
o

Wieżyca 329 m
n.p.m.

Nnajwyższe wzniesienie
pasma morenowych Wzgórz
Szymbarskich, jednocześnie najwyższy
punkt całego Niżu Polskiego.
Wierzchołek
porośnięty lasem bukowym, na szczycie
platforma widokowa –Kaszubska Wieża
Widokowa im. Jana Pawła II. Najwyższe
wzniesienie pojezierzy polskich, miejsce
kultu starożytnych Słowian. Zwana
też Kaszubskim Olimpem. Przez szczyt
prowadzi turystyczny  szlak Wzgórz
Szymbarskich.
Na Wieżycy znajduje się stok narciarski
i wyciąg. W bezpośrednim sąsiedztwie
Wieżycy przebiega ostatni
odcinek Drogi Kaszubskiej.
Szczyt Wieżycy wraz z wybranymi
stokami jest od roku 1962 objęty
rezerwatem krajobrazowym Szczyt
Wieżyca o powierzchni 33,6 ha.
Ochronie podlega głównie buczyna
kwaśna. W przeszłości była to święta
góra miejscowej ludności
przedchrześcijańskiej.

Dylewska Góra

Najwyższe wzniesienie Wzgórz
Dylewskich i jednocześnie całej
północno-wschodniej Polski,
na Pojezierzu Chełmińsko-
Dobrzyńskim, na południe od
miasta Ostróda.
Wysokość 312 m n.p.m. Jest to
wzniesienie morenowe, pocięte
licznymi wąwozami i
porośnięte bukowym lasem od strony
wschodniej i północnej. Na przedpolu
Dylewskiej Góry znajdują się
pola Grunwaldu. Na szczycie
przekaźnikowa
stacja telewizyjna oraz 37-metrowa
wieża widokowa, z której widoczny
jest teren w promieniu 40 – 50 km. W
odległości 5 km znajduje się
jezioro Sałk (3 ha), zwane również
Jeziorem Francuskim (wchodzi w
skład rezerwatu "Jezioro Francuskie").
Dylewska Góra leży w całości na
terenie Parku Krajobrazowego
Wzgórz Dylewskich.

Ukształtowanie powierzchni.

Efektem oddziaływania lodowca kontynentalnego, który nasunął się tu w plejstocenie,
jest bardzo urozmaicona rzeźba terenu. W regionie występują ciągi wzgórz morenowych,
liczne pagórki ozów i kemów, zagłębienia bezodpływowe, rozległe równiny stożków
sandrowych.
Najwyższy szczyt Mazur – Dylewska Góra położona jest na wysokości 312 m n.p.m.

Folklor
Pojezierza
Mazurskiego

Gwara warmińska

Główne różnice między gwarą warmińską a
literackim językiem polskim :

miękkie i (ji) brzmiało jak zi po spółgłoskach
dźwięcznych b i w, a w stawało się nieme;

przykład: bierze – bzierze, kobieta – kobzita, wino –
zino, wiosna – ziosna

miękkie i (ji) po spółgłoskach
bezdźwięcznych f i p brzmiało jak si, a f stawało się
nieme;

przykład: piwo – psiwo

średniowieczna deklinacja i koniugacja (np. ślady liczby
podwójnej):

przykład: mamy – mawa, będziemy – będziewa,
będziecie – będzieta, biłem – bziłem, człowiekowi –
człozieku, żon – żonów, dobrej – dobry

stawianie ł przed o (prelabializacja);

przykład: ołtarz – łutarz, orać – łorać.

Cechy gwary mazurskiej:

•Mazurzenie, czyli przejście szeregu cz, sz, dż, ż w c, s, dz, z

•Asynchroniczna wymowa spółgłosek b', p', f', w' - bj/bź, pj/pś, fj/fś, wj/wź

•Niekiedy intensywne zmiękczanie k, g, ch w ć, dź, ś (proces ten jest podobny do zmiękczeń w dialekcie kaszubskim)

•Labializacja samogłoski o (niekiedy też i u) w nagłosie

•Samogłoska y upodobniła się do i

•Przed spółgłoską ł samogłoski i oraz y wymawiane były jako u, np. buł, zuł (był, żył)

•Odnosowienie samogłosek nosowych ą i ę, wymawiane są one jako o i e

•W części gwar ę przeszło w ã (a nosowe), które po denazalizacji wymawiano jako an

•Á (a pochylone), które w różnym stopniu upodabnia się do samogłoski o

•Obecność samogłoski é (e pochylonego), najczęściej w narzędniku przymiotników, np. nasémi, dobrémi

•W dopełniaczu i celowniku rzeczowników rodzaju żeńskiego w liczbie pojedynczej końcówka -ej przeszła w -i,
np. nasi, dobri

•Ó (o pochylone) wymawiane było albo jako ů (samogłoska pośrednia pomiędzy o i u) albo jako u (tak jak
ogólnopolskie ó)

•Przejście nagłosowego ja- w je- i ra- w re-

•Przejście a w e lub e w a

•M' (miękkie m) wymawiane było albo jako mń albo ń, np. mniasto/niasto (miasto)

•Ř (rz) wymawiane było jako rż, np. grżip (grzyb), ale z czasem upodobniło się do ż (tak jak w języku ogólnopolskim),
które jednak nie ulega mazurzeniu

•Zamiana zbitki spółgłoskowej kt w cht, np. chto (kto)

•Przejście -jd- w -ńd-, np. przyńdo (przyjdą)

•Silne utrzymanie e ruchomego w końcówkach takich jak -ek, np. Łek - Łku, por. ogólnopolskie lek - leku

•Hipotetyczne występowanie ë (szwy kaszubskiej) w wyrazach takich jak brële, mlëko (okulary, mleko)

•Liczne germanizmy (z dialektudolnopruskiego) i bałtyzmy (z języka pruskiego i jaćwieskiego), obecne nawet w
podstawowej komunikacji
Gwara mazurska posiada wiele wspólnych cech z gwarą warmińską i kurpiowską.

Gwara mazurska – przykład

przemówienia

dziewczyna

dziewcok

chłopak

chłopok

rodzina

famelio

las

chojecki

jabłko

jepko

wiśnia

ziśnia

jagoda

jegoda

wiadro

ziedro

pijesz piwo

psijes psiwo

wino

zino

skąd

zkelo

kiedy

łonegdaj

szybko

hyzo

szybciej

sporzej

mówić

muzić

opowiem ci bajkę jaką pamiętam

opoziem ci bojke jakom panientom

na zdrowie

na zdrozie

dom

chałupa, izba

drzwi zamknięte

drzzi zaperte

dobry wieczór

dobry ziecór

głupi

głupsiok

jak się masz

jok sie mos

wiem

ziem

która godzina

któro godzino

kubek

baherek

Przykłady słów przełożone na gwarę

mazurską

Tańce ludowe Warmii
i Mazur

:

polka warmińska | polka
mazurska | polka-mazurka |
podcinacz | walc | 
polonez| pofajdok | szot | 
kosejder |szewc | kowal | 

hejżuk | puszczany | lowiska
 | juleczka|
kłaniany | baran | 
zilk | rybaczek | polak

IMPREZY NA

POJEZIERZU

MAZURSKIM

Festiwal Country(piknik) w

Mrągowie.

Coroczny festiwal z udziałem wielkich gwiazd i nie tylko 

Festiwal (piknik) Country.

Mrągowski festiwal kultury kresowej

Mrągowski festiwal kultury kresowej

Festiwal Ognia i Wody w Ełku.

Festiwal Ognia i Wody w Ełku



Piękne pokazy z
udziałem ognia.



Pokazy z udziałem
wody

Mazurskie Lato Kabaretowe

"Mulatka" w Ełku

Mazurskie Lato Kabaretowe

"Mulatka" w Ełku

A także inne imprezy.

Ogólnopolski Festyn Rodziny z okazji dnia dziecka w Ełku

Mazurskie Lato Muzyczne w Ełku

Mazurskie Lato Kabaretowe "Mulatka" w Ełku

Mazurskie Zawody Balonowe w Ełku

Międzynarodowy Piknik Country w Mrągowie

Międzynarodowy Festiwal Jazzu Tradycyjnego Złota Tarka w Iławie

Międzynarodowy Festiwal Piosenki Żeglarskiej i Morskiej Szanty w Giżycku

Festiwal Ognia i Wody w Ełku

Festiwal muzyki rockowej EKO Union of Rock Festival w Węgorzewie

Festiwal muzyki rockowej i metalowej Hunter Fest w Szczytnie

Festiwal muzyki rockowej Przystanek Olecko (spektakle teatralne, happeningi oraz koncerty piosenki poetyckiej)

Hip Hop Tour w Ełku

Mrągowski Festiwal Kultury Kresowej

.

ARCHITEKTURA I

BUDOWNICTWO

A także kultura ludowa

Architektura
Mazurskiej wsi.

Typowa historyczna zabudowa wiejska
składała się przede wszystkim z
kościoła z wieżą posadowionego w
centrum wsi, karczmy, folwarku oraz
regularnej kępy drzew na wzniesieniu
gdzie znajdował się cmentarz.
Typowymi obiektami w mazurskich
wsiach były także budynki kuźni,
wiatraka, remizy strażackiej, młyna i
szkoły. Najwięcej wsi czynszowych
powstało na podstawie przywileju
lokacyjnego.
Cechy wyróżniające budownictwo
mazurskie to przede wszystkim:
Budynki drewniane w rzucie
prostokątnym,
Chaty drewniane na planie krzyża
Zabudowa z czerwonej cegły z
dachami krytymi dachówką,
Dach dwuspadzisty,
Ściany wykonane z dobrego materiału,
Drzwi wejściowe znajdują się w ścianie
dłuższej,
Zdobnictwo jest oszczędne.

Wyposażenie
wnętrz.

Wyposażenie chałup zależne było od
zamożności gospodarzy. Wnętrza jednoizbowe
podzielone były na obszerną izbę, do której
wchodziło się przez sień oraz komorę i
zapiecek. Izba pełniła jednocześnie funkcje
kuchenne i sypialne oraz jako pomieszczenie
dziennego pobytu. Na meble składały się łóżka
(od najprostszych pryczy, po okazałe z
baldachimem – czyli podniebziem. Do spania
wykorzystywane były także ławy skrzyniowe
– ślubanki, w których mieściła się pościel.
Głównym elementem wnętrza był ogromny
piec. W drugiej połowie XIX wieku do
mazurskich chałup zawitały przyozdobione
firankami i koronkami kredensy. Pod oknem
znajdował się stół, malowane ławy i
krzesła zydle zdobione ażurowymi motywami
koniczynek, serduszek, lub półksiężyców. Przy
stołach zbierały się rodziny do spożywania
posiłków. Jedzono drewnianymi łyżkami z
jednej lub kilku cynowych bądź glinianych
naczyń. Niemowlęta przebywały w kołyskach a
dziadkowie zajmowali zapiecek. Odzież
przechowywano w zdobionych skrzyniach,
które później zastąpiły komody a następnie
upiększane motywami roślinnymi szafy. Ściany
domów w późniejszym okresie malowano
wapnem

Kultura Ludowa



Wśród mazurskich ludów istniał nie pisany zakaz wykonywania pewnych prac
gospodarskich w niektóre dni w roku np. w czwartek po kolacji. Wierzono, że
kto nie przestrzega tego zakazu temu zwierzętom tzw. zmory zaplotą grzywy
ogony i grzywy. Szycie w takie dni miało powodować ślepotę u zwierząt.
Różne przestrogi wyciągano z zachowania zwierząt: piejąca kura była
zwiastunem nieszczęścia.
Przed Bożym Narodzeniem w domach wieszano wieniec adwentowy pleciony z
choinki, zdobiony wstążkami i świeczkami, zawieszany w pokoju pod sufitem.
Do 1945 r. na mazurach nieznany był zwyczaj łamania się opłatkiem a
świąteczne choinki zaczęto stawiać w domach dopiero około 1910 



Kolęda Mazurska:

Posłuchajcie z weselem, z weselem, z weselem!Co się dnia tego, casu

dawnego w Betlejem, w Betlejem, zapewnie stało,a już podało

ludziom wsem, ludziom wsem!Narodził się Chrytus Pan, Chrystus

Pan, Chrystus Panzubogi pany, chtóry nad pany, panem sam, panem

sam;niniał wcesności, by wziecne włościsprawziuł nam, sprawziuł

nam.Ach synecku jedyny, jedyny, jedyny,coś w ludzkiem ciele

ucierzpsiał wziele, bez wziny, bez wziny.Wszystkie trzymając, a w

mocy mając krainy, krainy.

Stroje
ludowe

Dziś i kiedyś

Mazurskie Stroje.

KOBIETA MAZURSKA

MĘŻCZYZNA MAZURSKI

Mazurskie Stroje Dzisiaj.

A także…

Przemysł.

Charakterystyczny dla
terenu Mazur jest
stosunkowo niski poziom
uprzemysłowienia. Udział w
sprzedanej produkcji
krajowej wynosi 2,5% a w
zatrudnieniu 2,9% (dane
dla województwa
warmińsko-mazurskiego).
Dominuje produkcja
artykułów żywnościowych i
napojów, mebli, maszyn i
urządzeń, aparatury
elektrycznej, opon, drewna
i wyrobów z drewna,
odzieży.

Symbol Pojezierza Mazurskiego-

Kormoran Czarny.

 

        

   

Znani mazurscy pisarze to między innymi:

•Marion Dönhoff (1909-2002)

•Georg Andreas Helwing (1666-1748)

•Johann Gottfried von Herder (1744-1803)

•Hans Hellmut Kirst (1914-1989)

•Walter Kollo (1878-1940)

•Udo Lattek (1935-)

•Siegfried Lenz (1926-)

•Helmuth Stieff (1901-1944)

•Ernst Wiechert – urodzony pod Mrągowem pisarz i piewca Mazur.

•Erwin Kruk – (ur. 4 maja 1941 w Dobrzyniu) – Polski poeta, prozaik, eseista, pisarz, senator I kadencji.

•Zbigniew Nienacki – ostatnie swoje lata życia spędził w Jerzwałdzie nad Jeziorakiem. Na tamtejszym cmentarzu znajduje się
grób pisarza

•Marcin Gerss – współpracownik Przyjaciela Ludu Łeckiego, wydawanego w latach 1842-1845.

•Jan Marczówka – nauczyciel ze Starych Juch.

•Krzysztof Celestyn Mrongowiusz – (ur. 19 lipca 1764 w Olsztynku, zm. 3 czerwca 1855) – pastor, kaznodzieja ewangelicki,
lobbysta polskości w zaborze pruskim, mieszkaniec Gdańska, filozof, językoznawca, tłumacz.

•Jan Karol Sembrzycki – (ur 1856 r.) redaktor pism dla ludności mazurskiej i folklorysta. Propagator i organizator Towarzystwa
Czytelni Ludowych. Jeden z pierwszych polskich etnografów i folklorystów zajmujących się Mazurami.

•Michał Kajka – poeta ludowy, artysta, działacz mazurski.

•Jan Luśtych – poeta ludowy, przeciwnik germanizacji.

•Tobiasz Stullich – poeta ludowy

Dziękuję za uwagę.

Dziękuję za uwagę.