Charakterystyka Pojezierza Mazurskiego

Środowisko przyrodnicze Pojezierza Mazurskiego:

1.Położenie i rzeźba:

Pojezierze Mazurskie stanowi powierzchnię prawie 13 tys. km2. Granicę południową tego pojezierza stanowi granica ostatniego zlodowacenia jakie objęło teren Polski, z nim też związane jest powstanie na tym terenie polodowcowych jezior zwanych wytopiskowymi. Są charakterystyczne dla tegoż regionu. Cały region pojezierza jest największym w Polsce zespołem jezior (zwane: Wielkie Jeziora Mazurskie), połączone są w jeden duży system rzekami i kanałami. Zlokalizowane są tutaj największe jeśli chodzi o powierzchnię jeziora na terenie kraju, czyli Śniardwy oraz Mamry. Charakterystycznym dla pojezierza jest znaczny stopień zalesienia. Największe obszary zajmowane przez lasy występują w części południowej pojezierza, np. Puszcza Piska.

Pojezierze Mazurskie jest częścią Pojezierzy Wschodniobałtyckich i leży między Niziną Staropruską i Pojezierzem Iławskim od strony zachodniej, Pojezierzem Litewskim ze wschodu oraz Niziną Północnomazowiecką z południa. Typową dla regionu jest rzeźba młodoglacjalna powstała w efekcie północnopolskiego zlodowacenia w Polsce. W rzeźbie dominują liczne pagórki. Jest ona znacznie urozmaicona; dominują łańcuchy pagórów morenowych, z którym największymi są Dylewska Góra -312 m na zachodzie i Szeskie Wzgórze- 309 m n.p.m. na wschodzie.

2.Gleby i jeziora:

Występujące na terenie Pojezierza Mazurskiego gleby należą do średnio-urodzajnych, są to w przeważającej części gleby brunatne, bielicowe i płowe, poza tym spotyka się również niewiele obszary czarnych ziem oraz mad rzecznych.

Ponad 7% powierzchni obszaru zajmowana jest przez jeziora.

To właśnie na Pojezierzu Mazurskim występuje największe skupisko wód jeziornych na terenie kraju. Pojezierze Mazurskie wraz z innymi z pojezierzami czyli Suwalskim, Chełmińskim, Dobrzyńskim i Iławskim liczy łącznie 2700 jezior o powierzchni ponad 1 ha co daje łączną powierzchnię 1450 km2 . To tutaj znajduje się największe (Śniardwy oraz Mamry) oraz najgłębsze (Hańcza) jezioro w Polsce.

3. Warunki klimatyczne i okres wegetacyjny.

Pojezierze Mazurskie charakteryzuje czas kiedy jeziora są zamarznięte o około 20 dni dłuższy od czasu zamarzania rzek oraz o 1 do 2 miesięcy dłuższy w porównaniu do pojezierzy zachodnich. Na niewielkiej głębokości pod powierzchnią lodu temperatura jest tylko o niecały stopień wyższa od 0 st. C , ale już nieco głębiej maksymalnie dochodzi do + 4 st. C, wówczas w jeziorze następuje uwarstwienie termiczne zwane odwróconym . Wiosną, po stopnieniu się lodów, temperatura w wodzie wzrasta do ponad + 4 st. C w całej głębokości .Taki proces pochłania duże ilości ciepła pochodzącego z atmosfery, dlatego też wiosna w pobliżu jezior nastaje nieco później .

Jeśli chodzi o warunki klimatyczne teren Pojezierza Mazurskiego jest odrębną dzielnicą i charakteryzuje się nieco silniejszym kontynentalizmem w porównaniu do pozostałej części nizin .Pora wiosenna nastaje tu trochę później, zima jest dosyć mroźna, natomiast jesień pojawia się wcześniej. Dni mroźnych, czyli z temperaturą powietrza poniżej -10 st. C jest około 50, dni przymrozkowych - ponad 130, jednak szczególnie chłodne wydają się być tereny usytuowane na północny wschód (teren Olecka i Suwałk). Średnie roczne sumy opadów atmosferycznych wynoszą średnio od 500 do 600 mm, a w ich rozmieszczeniu widoczny jest wpływ jezior oraz lasów, który zaznacza się na tych terenach we wzroście do 650 mm. Długość zalegania pokrywy śnieżnej dochodzi do 80 dni. Należy również podkreślić występowanie dużej ilości silnych wiatrów. Czas trwania okresu wegetacyjnego wynosi poniżej 160 dni.

4.Lasy

Lasy są oprócz jezior kolejnym walorem krajobrazowych Pojezierza Mazurskiego. Wartość średniego zalesienia wprawdzie jest zbliżone do wartości przeciętnej w naszym kraju ( czyli około 27 % powierzchni), jednak wzrasta na terenach najliczniej odwiedzanych turystycznie (nawet do 40%). Znajdują się tutaj zaliczane do jednych z największych leśnych kompleksów w Polsce - puszcza Piska oraz Augustowska. Zlokalizowany jest tu także Wigierski Park Narodowy i sześć parków krajobrazowych (Suwalski, Iławski, Mazurski, Brodnicki, Górznieńsko - Lidzbarski oraz Wzgórz Dylewskich). Na terenie Pojezierza Mazurskiego w lasach oraz nad jeziorami w kilku miejscach zachowały się także fragmenty przyrody pierwotnej, mało przekształconej przez wpływ człowieka . Duże i ładne fragmenty naturalnych mieszanych lasów zachowały się tutaj, a w ich skład wchodzą: dęby, sosny, graby, świerki, klony, szare olsze i czarne, brzozy, a w ich runie leszczyna i jałowiec.

CHARAKTERYSTYKA ELEMENTÓW SPOŁECZNO- GOSPODARCZYCH

1.Gospodarka pojezierza.

Region Pojezierza Mazurskiego ma typowy charakter przemysłowo- rolniczy, ostatnio wzrasta udział usług, m.in. handlu oraz turystyki. Od roku 1989 zapoczątkowany został tu proces stopniowej modernizacji, restrukturyzacji oraz prywatyzacji gospodarki, przede wszystkim handlu, usług transportowych, hotelarstwa i budownictwa.

2.Przemysł

Dominującymi gałęziami przemysłu są tutaj: przemysł spożywczy (mleczarski, młynarski, rybny, mięsny, piwowarski), przemysł drzewny (meblowy, tartaczny), przemysł chemiczny (gumowy), przemysł maszynowy oraz elektromaszynowy. Do największych ośrodków przemysłowymi należą: Olsztyn, Kętrzyn, Ełk, Elbląg, Iława, Ostróda. Jednak przemysł, mimo iż znacznie zmodernizowany oraz sprywatyzowany, słabo się rozwija, a najlepiej rozwinięty jest w zachodniej części regionu. Najbardziej liczącymi się zakładami przemysłowymi są m.in.: ABB Zamech w Elblągu (elementy statków, turbiny), Stomil Olsztyn SA w Olsztynie, zakłady mięsne w Ostródzie oraz Ełku, MM International - Olsztyn (producent mebli). Całe województwo stanowi jedno z czołowych miejsc na terenie kraju pod względem eksploatowania drewna oraz w połowie ryb słodkowodnych. Na terenie Olsztyna, Szczytna oraz Bartoszyc została utworzona Warmińsko - mazurską Specjalna Strefa Ekonomiczna.

3.Rolnictwo oraz hodowla

Najważniejszą i najbardziej liczącą się gałęzią gospodarki pojezierza jest rolnictwo. Ma to związek ze sprzyjającymi warunkami glebowymi i klimatycznymi, które występują w części zachodniej, mniej korzystne są warunki klimatyczno- glebowe w części wschodniej oraz południowej. Na terenie Pojezierza Mazurskiego użytki rolne stanowią powierzchnię ok. 54% ogólnej powierzchni, natomiast na Pojezierzu Suwalskim jest to ok. 60%. Pozostałość po byłych PGR-ach stanowi duży odsetek tak zwanych odłogów i wysoka stopa bezrobocia na wsi. Wśród gospodarstw rolnych dominują te o znacznej powierzchni - przeciętne stanowią powierzchnię 16,5 ha. Głównymi uprawami są tu: zboża, ziemniaki, rzepak, rośliny pastewne. Duże obszary zajmowane przez łąki sprzyjają hodowli bydła (mięso oraz mleko), a także hodowla trzody chlewnej i drobiu.

4.Sieć komunikacyjna

Na tle całego kraju można powiedzieć, że sieć komunikacyjna na pojezierzu jest stosunkowo dobrze rozwinięta. Największe znaczenie przypisuje się liniom kolejowym: Warszawa - Gdańsk oraz Toruń - Olsztyn - Ełk, a także drogom kołowym: E 77 (łącząca Warszawę i Gdańsk) oraz nr 16 (na trasie Grudziądz - Ełk). Główne węzły komunikacyjne to: Olsztyn, Ełk, Iława. Pomimo znacznej gęstości sieci rzecznej nieduże znaczenie przypisuje się żegludze śródlądowej. Która skoncentrowana jest głównie na Wielkich Jeziorach począwszy od Węgorzewa po Pisz, a także na szlaku od Ostródy po Elbląg. Lotnisko o znaczeniu krajowy zlokalizowane jest w Szymanach niedaleko Szczytna.

5.Kultura

Olsztyn jest centrum kulturalnym i naukowym. Charakterystyczne dla regionu jest występowanie kilku mniejszości narodowe - białoruska, tatarska i litewska, które tworzą mozaikę kulturową. Tereny zamieszkałe przez ludność wyznania prawosławnego cechuje występowanie wielu cerkwi. Ogromną wartość krajoznawczą posiadają miejscowości, gdzie mieszkają Polscy muzułmanie będący potomkami Tatarów osiedlonych tu przez Jana III Sobieskiego. Żyje ich obecnie na całym terenie około 1500. Zachowali oni swoją odrębność kulturową, wyznaniową, a także zwyczaje oraz obrzędy.

6.Ludność

Pojezierze Mazurskie to najrzadziej zaludniony region w Polsce - 60 osób na km 2, największe zagęszczenia występuje (poza terenami miast) na zachodzie. Odsetek ludności miejskiej stanowi 59,6%. Jednak to właśnie tutaj jest najwyższy w całym kraju przyrost naturalny - 3,9 promila; a także ujemne saldo migracji (-1,2). Dochód z budżetu gmin, przeliczając na jedną osobę wynosi od 854zł w części wschodniej (województwo Podlaskie) do 1003 zł na terenach środkowo - zachodnich (województwo Warmińsko - Mazurskie), są one mniejsze od średniej dla całego kraju (1022 zł). Wysoki wskaźnik bezrobocia utrzymuje się tutaj (jest on najwyższy w kraju - 18,9%; natomiast średnia krajowa to 9,8%), związane jest to głównie z likwidacją PGR - ów. Władze komunistyczne potraktowały polską ludność zamieszkującą Mazury niemalże tak samo jak Niemcy, powodowało to odchodzenie od polskości a wraz z nią emigrację ludności do Niemiec. Pojezierze Mazurskie zostało w znacznej części zaludnione przez tak zwanych repatriantów z przedwojennych ziem z wschodniej części Polski, przede wszystkim z Wileńszczyzny.

7.Turystyka

Mazury są regionem o znacznych walorach przyrodniczych turystycznych oraz rekreacyjnych (ponad tysiąc jezior, duże rzeki, znaczne powierzchnie zajęte przez lasy, a także mało zanieczyszczone środowisko), dobrze zagospodarowany (około 78 tys. miejsc noclegowych, przede wszystkim sezonowych), głównie zlokalizowane na Pojezierzu Mazurskim, które odwiedzane jest przez ponad 1,5 mln turystów w ciągu roku (obecnie rośnie udział gości z zagranicy, zwłaszcza z Niemiec). Obserwuje się rozwój turystyki: zwłaszcza pobytowej (w Giżycku, Mikołajkach, Wygrynie, Węgorzewie, Ostródzie); żeglarskiej, na Wielkich Jeziorach Mazurskich a największą bazę ma w Mikołajkach; a także kajakarskiej (w Krutyni); rowerowej (bardzo dużo szlaków); pieszej; ponadto turystyka jeździecka (Kadyny); wędkarska; narciarska (Góra Krzyżowa w Lidzbarku Warmińskim); agroturystyka; turystyka myślistwa. Jedną z większych atrakcji turystycznych na Mazurach jest zabytkowy Kanał Elbląsko - Ostródzki. Równie często odwiedzane są ze względu na swe zabytki m.in.: Nidzica, Gierłoż, Frombork, Olsztynek (znajduje się tu skansen). W Świętej Lipce jest ośrodek kultu religijnego. Odbywa się tu wiele imprez sportowych (zawody bojerowe, regaty) oraz kulturalne (przegląd muzyczny - Piknik Country w Mrągowie i kabaretowy w Lidzbarku Warmińskim).